Ο ρόλος των Μουσικών Σχολείων στην ανάπτυξη Πολιτισμικού Κεφαλαίου: στάσεις, αντιλήψεις, πρακτικές μέσα από τα μάτια των εκπαιδευτικών

Καηεύθσνζη: «Εκπαιδεσηικά Προγράμμαηα και Υλικό (Σσμβαηικές και e- Μορθές)»

ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΖ ΓΗΠΛΧΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑ΢ΗΑ

Θέκα: Ο ξφινο ησλ Μνπζηθψλ ΢ρνιείσλ ζηελ αλάπηπμε Πνιηηηζκηθνχ Κεθαιαίνπ: ζηάζεηο, αληηιήςεηο, πξαθηηθέο

κέζα απφ ηα κάηηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ

Φνηηεηήο: Παπαρξηζηνδνχινπ Ησάλλεο

Δπηβιέπσλ Καζεγεηήο: Φσηφπνπινο Νίθνο

Κφξηλζνο, Ηνχληνο 2021

ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ

ΠΔΡΗΛΖΦΖ ……….5

ABSTRACT ……….6

ΔΗ΢ΑΓΧΓΖ ………..7

ΜΔΡΟ΢ ΠΡΧΣΟ: ΘΔΧΡΖΣΗΚΟ ΚΑΗ ΔΝΝΟΗΟΛΟΓΗΚΟ ΠΛΑΗ΢ΗΟ ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1

: ΔΚΠΑΗΓΔΤ΢Ζ ΚΑΗ ΚΟΗΝΧΝΗΚΖ ΑΝΑΠΑΡΑΓΧΓΖ 1.1 Δθπαίδεπζε θαη θνηλσλία ………...12

1.2 Οη αληζφηεηεο ζηελ εθπαίδεπζε ……….12

1.3 Οη ζεκαληηθφηεξεο ζεσξίεο ………14

1.3.1 Φνλμηνλαιηζκφο ………14

1.3.2 Αλαπαξαγσγηθέο πξνζεγγίζεηο ………....15

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2

: Ζ ΘΔΧΡΗΑ ΣΟΤ ΠΟΛΗΣΗ΢ΜΗΚΟΤ ΚΔΦΑΛΑΗΟΤ 2.1 Δλλνηνινγηθφο Πξνζδηνξηζκφο ………...19

2.2 Μνξθέο πνιηηηζκηθνχ θεθαιαίνπ ………..19

2.3 Ζ έλλνηα ηνπ habitus ………...21

2.4 Ζ έλλνηα ηνπ πεδίνπ ………...21

2.5 Ζ έλλνηα ηεο θνπιηνχξαο ………22

2.6 Πνιηηηζκηθφ θεθάιαην θαη εθπαίδεπζε ……….22

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3

: ΠΟΛΗΣΗ΢ΣΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤ΢Ζ ΚΑΗ ΜΟΤ΢ΗΚΖ ΑΓΧΓΖ 3.1 Δθπαηδεπηηθή πνιηηηθή θαη αηζζεηηθή αγσγή ………..25

3.2 Πνιηηηζηηθή εθπαίδεπζε ……….26

3.3 Σα νθέιε ηεο κνπζηθήο παηδείαο ………...27

3.4 Ζ κνπζηθή παηδεία ζηελ Διιάδα ………...29

3.5 Ο ξφινο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ………....30

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 4

: Ο ΘΔ΢ΜΟ΢ ΣΧΝ ΜΟΤ΢ΗΚΧΝ ΢ΥΟΛΔΗΧΝ ΢ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ 4.1 Δηζαγσγή ……….32

4.2 Πξφγξακκα ζπνπδψλ ………..…33

4.3 Καιιηηερληθή Δπηηξνπή θαη Δθπαηδεπηηθφ Πξνζσπηθφ ………..33

4.4 Δπηινγή καζεηηθνχ δπλακηθνχ ………...34

4.5 Αμηνιφγεζε θαη ρνξήγεζε ηίηινπ ζπνπδψλ ………..35

4.6 ΢ρνιηθφ πεξηβάιινλ θαη θιίκα ………...36

4.7 Ζ δηδαζθαιία ηεο παξαδνζηαθήο κνπζηθήο ………..…38

4.8 Γπζθνιίεο θαη πξνβιήκαηα ………39

4.9 Σα κνπζηθά ζρνιεία ηνπ εμσηεξηθνχ ……….…40

4.10 Μηα ζπλνπηηθή θξηηηθή απνηίκεζε ……….41

ΜΔΡΟ΢ ΓΔΤΣΔΡΟ: ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΟ ΠΛΑΗ΢ΗΟ ΚΔΦΑΛΑΗΟ 5

: ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ ΣΖ΢ ΔΡΔΤΝΑ΢ 5.1 ΢θνπφο θαη Δξεπλεηηθά εξσηήκαηα ………..43

5.2 Μεζνδνινγηθή πξνζέγγηζε ……….44

5.3 Δξεπλεηηθά εξγαιεία ………...44

5.4 Γείγκα ηεο έξεπλαο ………..45

5.5 Ζζηθή θαη Γενληνινγία ηεο έξεπλαο ………...48

5.6 Γηαδηθαζία ησλ ζπλεληεχμεσλ ………....…48

5.7 Αλάιπζε δεδνκέλσλ ………...….50

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 6

: ΠΑΡΟΤ΢ΗΑ΢Ζ – ΑΝΑΛΤ΢Ζ ΔΤΡΖΜΑΣΧΝ 6.1 Δηζαγσγή ……….51

6.2 Μνπζηθά ζρνιεία θαη εθπαηδεπηηθέο πξαθηηθέο ………...53

6.2.1 Ζ επίδξαζε ηνπ κνπζηθνχ ζρνιείνπ ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο ……….53

6.2.2 Οη αιιαγέο ζηηο πξαθηηθέο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ………55

6.2.3 Σν habitus ησλ εθπαηδεπηηθψλ ………...56

6.3 Οη ζπνπδέο ζην κνπζηθφ ζρνιείν ………58

6.4 Σα κνπζηθά ζχλνια θαη ε εμαηνκηθεπκέλε δηδαζθαιία ………...60

6.5 Μνπζηθά ζρνιεία θαη ζρνιηθή επίδνζε ……….64

6.5.1 Οη επηδφζεηο ησλ καζεηψλ ………...64

6.5.2 Σν δηεπξπκέλν πξφγξακκα ζπνπδψλ ………...67

6.5.3 Ζ ζπκβνιή ηεο κνπζηθήο ζηηο αθαδεκατθέο γλψζεηο ………...69

6.6 Ζ κεηάδνζε πνιηηηζκηθνχ θεθαιαίνπ ζηα κνπζηθά ζρνιεία ………...72

6.6.1 Σξφπνη κεηάδνζεο πνιηηηζκηθνχ θεθαιαίνπ ………..…72

6.6.2 ΢πκπεξηθνξέο, ζηάζεηο θαη δηακφξθσζε ηεο πξνζσπηθφηεηαο ησλ

καζεηψλ ……….…76

6.6.3 Σα κνπζηθά ζρνιεία σο θνξέαο ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο θαη παξάδνζεο ……….81

6.6.4 Ζ δηεχξπλζε ηνπ κνπζηθνχ γνχζηνπ ησλ καζεηψλ ………...…84

6.6.5 Ζ επαθή κε άιινπο πνιηηηζκνχο θαη θνπιηνχξεο ………..85

6.7 Μνπζηθά ζρνιεία θαη εθπαηδεπηηθέο αληζφηεηεο ……….87

6.7.1 Σν ζχζηεκα εηζαγσγήο ζηα κνπζηθά ζρνιεία ………....87

6.7.2 Ζ ζπκβνιή ηνπ ζρνιείνπ ζηελ άκβιπλζε ησλ αληζνηήησλ ………..90

6.8 Πιενλεθηήκαηα, κεηνλεθηήκαηα θαη δηαθνξέο κε ηα γεληθά ζρνιεία ……….92

6.8.1 Πιενλεθηήκαηα ……….93

6.8.2 Μεηνλεθηήκαηα ……….94

6.8.3 Οη δηαθνξέο κε ηα γεληθά ζρνιεία ………...…96

6.9 Σν κνπζηθφ ζρνιείν σο ρψξνο εξγαζίαο ………98

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 7

: ΢ΤΜΠΔΡΑ΢ΜΑΣΑ – ΢ΤΕΖΣΖ΢Ζ 7.1 ΢πκπεξάζκαηα ………...100

7.2 Πξνηάζεηο ………...109

ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ ………...111

ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ Πξσηφθνιιν ζπλέληεπμεο ………...120

Απνκαγλεηνθσλήζεηο ζπλεληεχμεσλ ……….122

ΠΔΡΗΛΖΦΖ

Αλ θαη ν ζεζκφο ησλ κνπζηθψλ ζρνιείσλ κεηξά πάλσ απφ ηξεηο δεθαεηίεο χπαξμεο ζηε ρψξα καο, ην δήηεκα ηεο νπζηαζηηθήο αμηνπνίεζεο ησλ ηερλψλ θαη ηεο θαζηέξσζεο πνιηηηζκηθψλ πξαθηηθψλ κέζα απφ κηα πην δνκηθή παξνπζία ησλ καζεκάησλ αηζζεηηθήο αγσγήο ζηε δεκφζηα εθπαίδεπζε παξακέλεη επίθαηξν, απνηειψληαο πξφθιεζε γηα ηηο ζχγρξνλεο εθπαηδεπηηθέο πνιηηηθέο. Σν ζρνιείν, σο πεδίν δηακφξθσζεο θνηλσληθψλ θαη πνιηηηζκηθψλ ηαπηνηήησλ, ζηάζεσλ, αμηψλ θαη ζπκπεξηθνξψλ, νθείιεη λα ιεηηνπξγεί σο βαζηθφο θνξέαο κεηάδνζεο πνιηηηζκηθνχ θεθαιαίνπ ζηνπο καζεηέο ηνπ. Παξ‟ φια απηά, ε δνκή, νη κεραληζκνί θαη νη λφξκεο ησλ ηζρπφλησλ εθπαηδεπηηθψλ ζπζηεκάησλ, θαίλεηαη λα επλννχλ ηελ αλαπαξαγσγή ησλ πθηζηάκελσλ θνηλσληθψλ αληζνηήησλ ζην ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο.

Ζ ίδξπζε ησλ κνπζηθψλ ζρνιείσλ νδήγεζε ζηελ ελίζρπζε ηεο παξερφκελεο θαιιηηερληθήο παηδείαο ζηε δεκφζηα εθπαίδεπζε, κε ζηφρν εθηφο ησλ άιισλ λα πξνσζεζεί ε δεκηνπξγηθή θαιιηέξγεηα ηνπ πλεχκαηνο θαη ε νιφπιεπξε αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθφηεηαο ησλ καζεηψλ. Με πνηνπο ηξφπνπο φκσο ηα κνπζηθά ζρνιεία ζηελ Διιάδα ζπκβάινπλ ζηε κεηάδνζε πνιηηηζκηθνχ θεθαιαίνπ ζηνπο καζεηέο ηνπο θαη πψο ζπληεινχλ ζηε δηακφξθσζε θαη ζηελ αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπο;

Καηαθέξλνπλ κέζσ ηεο κνπζηθήο παηδείαο πνπ παξέρνπλ λα ζπληειέζνπλ ζηελ άκβιπλζε ησλ θνηλσληθψλ θαη πνιηηηζκηθψλ αληζνηήησλ κε ηηο νπνίεο εηζέξρνληαη νη καζεηέο ζηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε; Πνηεο νη δηαθνξέο ζε ζρέζε κε ηα γεληθά ζρνιεία σο πξνο ηηο παξαπάλσ πξνβιεκαηηθέο;

Ζ παξνχζα εξγαζία επηρεηξεί λα δηεξεπλήζεη ηα εξσηήκαηα απηά κέζα απφ ηηο

απφςεηο, ηηο ζηάζεηο θαη ηηο αληηιήςεηο εθπαηδεπηηθψλ πνπ έρνπλ δηδάμεη ζε κνπζηθά

ζρνιεία ηεο πεξηθέξεηαο Πεινπνλλήζνπ. Οη εκπεηξίεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ, νη νπνίνη

απνηεινχλ ηνπο πξσηαγσληζηέο ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο, κπνξνχλ λα

νδεγήζνπλ ζηελ εμαγσγή ζπκπεξαζκάησλ ζρεηηθά κε ην ξφιν θαη ηε ζεκαζία απηψλ

ησλ εμεηδηθεπκέλσλ ζρνιείσλ ζηε ρψξα καο, ζε κηα επνρή πνπ ν θνξκαιηζηηθφο θαη

ηππνπνηεκέλνο ραξαθηήξαο ηεο γεληθήο εθπαίδεπζεο, δηαξθψο πεξηζσξηνπνηεί θαη

ππνβαζκίδεη ηα καζήκαηα ηεο αηζζεηηθήο αγσγήο, παξά ην δηαξθέο θνηλσληθφ αίηεκα

γηα κηα νιηζηηθή θαη πνηνηηθή αλζξσπηζηηθή παηδεία.

ABSTRACT

Even though the institution of music schools counts more than three decades of existence in our country, the question of the fundamental employment of arts and the establishment of cultural practices through a more structural presence of modules of art in public education remains topical, constituting a challenge for modern educational policies. School, as a field of shaping social and cultural identities, attitudes, values and behaviors, is obliged to function as a basic transmitter of cultural capital to its students. Nevertheless, the structure, the mechanisms and norms of the existing educational systems, seem to promote the recycling of the underlying social inequalities in the area of education.

The establishment of music schools led to the promotion of the art courses provided in public education, aiming -among others- to boost the creative cultivation of the intellect and the comprehensive development of the students‟ personality. Do they manage, to contribute in the mitigation of social and cultural inequalities with which students enter secondary education through the music education they provide?

Which are the differences in relation to the schools providing general education as far as the above considerations are concerned?

The present study aims at investigating those questions through the opinions,

attitudes and beliefs of educators who have taught in music schools at the prefecture

of Peloponnese. The experiences of the educators, who are the subject of the

educational process, can lead to the deduction of conclusions concerning the role and

the meaning of these specialized schools in our country, in an era during which the

formalistic and standardized character of the general education, continuously

marginalizes and undervalues the art modules, despite the constant request for a

holistic and qualitative humanitarian education.

ΔΗ΢ΑΓΧΓΖ

΢ηελ επνρή ηεο ηέηαξηεο βηνκεραληθήο επαλάζηαζεο πνπ δηαλχνπκε, νη ζπλερψο κεηαβαιιφκελεο θνηλσληθνπνιηηηθέο, νηθνλνκηθέο, ηερλνινγηθέο θαη πνιηηηζκηθέο ζπλζήθεο ηεο πνιπζχλζεηεο θνηλσλίαο, επεξεάδνπλ θαζνξηζηηθά φινπο ηνπο ηνκείο ηεο δσήο ησλ αλζξψπσλ. Ζ θπξηαξρία ηεο αγνξάο εξγαζίαο, ε παγθνζκηνπνίεζε θαη νη κεηαβνιέο πνπ επηθέξεη ζε αηνκηθφ θαη θνηλσληθφ επίπεδν, ε δηάβξσζε ησλ πνιηηηζκηθψλ ηαπηνηήησλ, νη ξαγδαίεο ηερλνινγηθέο εμειίμεηο θαη γεληθφηεξα νη αληζφηεηεο θαη νη αληηζέζεηο πνπ δηνγθψλνληαη θάησ απφ ηελ εγεκνλία ηνπ άθξαηνπ λενθηιειεπζεξηζκνχ, δε ζα κπνξνχζαλ λα αθήζνπλ θαη ην λεπξαιγηθφ ηνκέα ηεο εθπαίδεπζεο αλεπεξέαζην.

Σν ζεκεξηλφ ζπγθεληξσηηθφ θαη ηερλνθξαηηθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ησλ εμεηάζεσλ, ηνπ αληαγσληζκνχ, ησλ ζηείξσλ θαη ηππνπνηεκέλσλ γλψζεσλ, ηεο ζπλερνχο αλαδήηεζεο πηζηνπνηεκέλσλ πξνζφλησλ νδεγεί ζηελ εξγαιεηνπνίεζε ηνπ αλζξψπνπ θαη ζηελ εκπνξεπκαηνπνίεζε ηεο γλψζεο. Οη ζχγρξνλεο εθπαηδεπηηθέο πνιηηηθέο αλαγθάδνληαη λα ππνθχπηνπλ ζηηο πηέζεηο θαη ηηο απαηηήζεηο ησλ θπξίαξρσλ κνληέισλ ηεο αγνξάο εξγαζίαο, ππεξεηψληαο ηηο αλάγθεο γηα έλα θαιά θαηαξηηζκέλν αλζξψπηλν δπλακηθφ πνπ ζα κπνξεί λα αληαπνθξηζεί ζηηο επηηαγέο ηηο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο. Σα εζληθά εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα αδπλαηνχλ λα εθαξκφζνπλ αλεμάξηεηεο εζληθέο πνιηηηθέο, θαζψο θαζνξίδνληαη, αμηνινγνχληαη θαη απνηηκψληαη κέζα απφ «νηθνλνκίζηηθνπο» θαη πνζνηηθνχο δείθηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο θαη απνδνηηθφηεηαο. ΢ε έλα ηέηνην πιαίζην, παξαηεξνχκε ηε ζπλερή πεξηζσξηνπνίεζε θαη ππνβάζκηζε ησλ αλζξσπηζηηθψλ ζπνπδψλ κέζα ζηα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα, θαζψο ακθηζβεηείηαη έληνλα ην θαηά πφζν ηα καζεζηαθά απνηειέζκαηα πνπ πξνζθέξνπλ, κπνξνχλ λα αμηνπνηεζνχλ ζηηο παξαπάλσ θαηεπζχλζεηο.

Απ‟ ηελ άιιε πιεπξά φκσο, ην δήηεκα ηεο νπζηαζηηθήο θαιιηηερληθήο

παηδείαο θαη ησλ δεκηνπξγηθψλ πνιηηηζκηθψλ πξαθηηθψλ ζηελ εθπαίδεπζε έρεη

επαλέιζεη εκθαηηθά ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ζηα θείκελα ησλ εθπαηδεπηηθψλ

πνιηηηθψλ, θαζψο απνδεηθλχεηαη θαζνξηζηηθφ γηα ηελ θαηαλφεζε ησλ πνιηηηζκηθψλ

αληηζέζεσλ κέζα ζηε παγθφζκηα θνηλσλία, θαζψο θαη γηα ηε δηακφξθσζε κηαο

νινθιεξσκέλεο θαη ηζνξξνπεκέλεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ ζχγρξνλνπ πνιίηε. Πέξα

απφ ηελ ελίζρπζε ηνπ πνιηηηζκηθνχ θαη αλζξψπηλνπ θεθαιαίνπ, έρεη επηζεκαλζεί ε

αλάγθε γηα αλάπηπμε δεμηνηήησλ πνπ λα αληαπνθξίλνληαη ζηηο απαηηήζεηο θαη ζηα πξαγκαηηθά πξνβιήκαηα ηεο ζχγρξνλεο θαζεκεξηλήο δσήο. Οη λέεο αλαδπφκελεο δεμηφηεηεο πεξηιακβάλνπλ κεηαμχ άιισλ ηελ αλάπηπμε ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο, ηεο θξηηηθήο ζθέςεο, ηεο θαληαζίαο, ηεο επειημίαο, ηεο έθθξαζεο ηδεψλ θαη ζπλαηζζεκάησλ, ηεο ζπλεξγαζίαο, ηεο θαιαηζζεζίαο θαη ηεο ελζπλαίζζεζεο.

Δπηπιένλ, ζα πξέπεη λα αλαινγηζηνχκε πσο ν άλζξσπνο εξκελεχεηαη κέζα ζην θνηλσληθφ πεξηβάιινλ ζην νπνίν δξαζηεξηνπνηείηαη θαη ην ζρνιείν απνηειεί έλαλ απφ ηνπο πην θαζνξηζηηθνχο παξάγνληεο θαιιηέξγεηαο ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπ κέζα απφ ηε κεηαβίβαζε πνιηηηζκηθψλ πξνηχπσλ, αμηψλ θαη ζπκπεξηθνξψλ. Δίλαη φκσο αλαγθαίν λα εξκελεχζνπκε ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ην ζρνιείν αμηνινγεί θαη ζηέθεηαη απέλαληη ζηηο ήδε ππάξρνπζεο έμεηο ελφο παηδηνχ, νη νπνίεο πξνθχπηνπλ ζπλήζσο

«νζκσηηθά» κέζα απφ ηελ επίδξαζε θαη ηηο πξαθηηθέο ηνπ νηθνγελεηαθνχ ηνπ πεξηβάιινληνο.

Σν ζρνιείν απνηειεί έλα πεδίν – ίζσο θαη ην κνλαδηθφ γηα θάπνηνπο καζεηέο απφ ρακειφηεξα θνηλσληθά ζηξψκαηα- πξφζβαζεο ζηελ θνπιηνχξα, αιιά θαηά πφζν κπνξεί λα ιακβάλεη ζνβαξά ηηο αξρηθέο αληζφηεηεο κε ηηο νπνίεο εηζέξρνληαη νη καζεηέο ζε απηφ ιφγσ ηεο δηαθνξεηηθήο νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο ηάμεο απφ ηελ νπνία πξνέξρνληαη; Ζ «ηππηθή ηζφηεηα» ηελ νπνία δηαηείλεηαη πσο παξέρεη κέζα απφ ηνπο θαζηεξσκέλνπο εθπαηδεπηηθνχο κεραληζκνχο, θαζψο θαη ε θνπιηνχξα ε νπνία δηδάζθεη θαη επηβξαβεχεη θαίλεηαη λα αγλνεί πιήξσο θαη ελ ηέιεη λα αλαπαξάγεη ηηο αξρηθέο αληζφηεηεο.

΢ε έλα ηέηνην πιαίζην, ηίζεηαη ην εξψηεκα αλ ε πνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε θαη εηδηθφηεξα νη κνπζηθέο ζπνπδέο ζα κπνξνχζαλ λα ζπκβάινπλ ζε θάπνην βαζκφ ζηελ αληηκεηψπηζε ηνπ πξνβιήκαηνο. Δίλαη γλσζηφ φηη ε κνπζηθή σο θνηλή θαη παλαλζξψπηλε γιψζζα, απνηειεί κέζν έθθξαζεο θαη ζεκείν επαθήο αλάκεζα ζε φινπο ηνπο αλζξψπνπο, απφ φπνηα θνηλσληθή ηάμε θαη αλ πξνέξρνληαη. Δπηπιένλ, ε κνπζηθή εθπαίδεπζε, πεξά ησλ γλσζηηθψλ, αθαδεκατθψλ θαη λνεηηθψλ δεμηνηήησλ πνπ αλαπηχζζεη, κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη σο θηλεηήξηνο δχλακε γηα ηε δηάπιαζε ηνπ ραξαθηήξα θαη ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ αηφκνπ, γηα ηελ θνηλσληθνπνίεζή ηνπ, θαζψο θαη γηα ηε δηακφξθσζε ελφο αμηαθνχ ζπζηήκαηνο ζηάζεσλ θαη ζπκπεξηθνξψλ κε ηηο νπνίεο ζα πνξεπηεί ζηε δσή ηνπ.

Αλ θαη παιαηφηεξα ζηηο λεσηεξηθέο θνηλσλίεο ε κνπζηθή εθπαίδεπζε

απνηεινχζε παξαδνζηαθά πξνλφκην ησλ πςειφηεξσλ ζηξσκάησλ ηεο θνηλσληθήο

ειίη, ε επηζηεκνληθή αλάδεημε ηεο κνπζηθήο σο θνηλσληθνχ αγαζνχ ζην νπνίν φινη νη

άλζξσπνη είλαη ηθαλνί λα ζπκκεηέρνπλ, ζε ζπλδπαζκφ κε ην αίηεκα γηα κηα εθπαίδεπζε κε πεξηζζφηεξν αλζξσπηζηηθφ ραξαθηήξα πνπ ζα εληζρχεη ην πνιηηηζκηθφ θεθάιαην ησλ αζζελέζηεξσλ θνηλσληθψλ ζηξσκάησλ κέζα απφ ηνλ εθδεκνθξαηηζκφ ηεο θνπιηνχξαο, νδήγεζε ζηελ ίδξπζε εμεηδηθεπκέλσλ θαιιηηερληθψλ ζρνιείσλ ζηε δεκφζηα εθπαίδεπζε, δίλνληαο ηε δπλαηφηεηα πξφζβαζεο ζηε κνπζηθή θαη ηελ πνιηηηζηηθή παηδεία ζε καζεηέο φισλ ησλ θνηλσληθψλ ζηξσκάησλ. ΢ην γεληθφ ζρνιείν ν ξφινο ησλ καζεκάησλ ηεο αηζζεηηθήο αγσγήο παξακέλεη πεξηθεξεηαθφο, θαζψο ην αξθεηά ηππνπνηεκέλν εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα πνπ ζηνρεχεη κνλνδηάζηαηα ζηελ πξνεηνηκαζία γηα ηηο παλειιήληεο εμεηάζεηο αδπλαηεί λα πξνζδψζεη ηηο δεκηνπξγηθέο θαη βησκαηηθέο κεζφδνπο κε ηηο νπνίεο επηβάιιεηαη λα δηδάζθνληαη ηα καζήκαηα πνπ αθνξνχλ ηηο ηέρλεο. Παξ‟ φια απηά, νθείινπκε λα αλαγλσξίζνπκε πσο ηα κνπζηθά θαη θαιιηηερληθά ζρνιεία ζηελ Διιάδα, ηα νπνία ζήκεξα βξίζθνληαη ζηελ ηέηαξηε δεθαεηία ηεο χπαξμήο ηνπο, έρνπλ πιένλ παγηψζεη κηα λέα πξαγκαηηθφηεηα ζηε δηδαζθαιία ησλ πνιηηηζκηθψλ πξαθηηθψλ ζηε δεκφζηα εθπαίδεπζε.

Μπνξνχλ φκσο ηα κνπζηθά ζρνιεία σο κέξνο ηεο ειιεληθήο δεκφζηαο εθπαίδεπζεο κε φιεο ηηο ρξφληεο παζνγέλεηεο απφ ηηο νπνίεο απηή καζηίδεηαη, λα πξνάγνπλ ηηο παξαπάλσ δηαπηζηψζεηο, λα πξνσζήζνπλ ηελ νπζηαζηηθή κεηάδνζε πνιηηηζκηθνχ θεθαιαίνπ ζηνπο καζεηέο ηνπο θαη λα θαζηεξψζνπλ ηηο πνιηηηζκηθέο πξαθηηθέο σο βαζηθφ ππιψλα κηαο πνιπδηάζηαηεο, δεκηνπξγηθήο θαη δεκνθξαηηθήο εθπαίδεπζεο; Ζ παξαπάλσ ζθέςε απνηέιεζε ηελ αθνξκή θαη ην κεγαιχηεξν πξνβιεκαηηζκφ ηνπ εξεπλεηή γηα ηε δηεμαγσγή ηεο παξνχζαο έξεπλαο.

Σα ηέζζεξα πξψηα θεθάιαηα απνηεινχλ ην ζεσξεηηθφ θαη ελλνηνινγηθφ πιαίζην ηεο εξγαζίαο. ΢ην πξψην θεθάιαην, νξηνζεηείηαη ε ζρέζε εθπαίδεπζεο θαη θνηλσληθήο αλαπαξαγσγήο, κέζα απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο ζεσξίεο πνπ αλαπηχρζεθαλ ηνλ 20

αηψλα γηα ην ξφιν ησλ θνηλσληθψλ αληζνηήησλ ζηελ εθπαίδεπζε.

Ωο θαηαιιειφηεξε γηα ηελ παξνχζα έξεπλα επηιέρζεθε ε ζεσξία ηνπ

πνιηηηζκηθνχ θεθαιαίνπ ηνπ Γάιινπ θνηλσληνιφγνπ Πηέξ Μπνπξληηέ, ε νπνία

αλαιχεηαη ζην δεχηεξν θεθάιαην ηεο εξγαζίαο. Μέζα απφ ηελ αλαθνξά ζηα

ζεκαληηθφηεξα έξγα ηνπ θαη ηηο έλλνηεο ηηο νπνίεο εηζάγεη ν Μπνπξληηέ, επηρεηξείηαη ε

ζθηαγξάθεζε ηεο θξηζηκφηεηαο πνπ έρεη ε έλλνηα ηνπ πνιηηηζκηθνχ θεθαιαίνπ ζηελ

εθπαίδεπζε, θαζψο θαη ηνπ ηξφπνπ κε ηνλ νπνίνπ επεξεάδεη θαη επεξεάδεηαη απφ ηηο

δπλάκεηο θαη ηηο ζρέζεηο θπξηαξρίαο κεηαμχ ησλ δηαθφξσλ θνηλσληθψλ ηάμεσλ.

΢ην ηξίην θεθάιαην επηρεηξείηαη ε αλάδεημε ηεο ζεκαζίαο ηεο πνιηηηζηηθήο εθπαίδεπζεο θαη εηδηθφηεξα ηεο κνπζηθήο αγσγήο κέζα απφ ηα επξχηεξα νθέιε ηεο γηα ηνλ άλζξσπν. Παξάιιεια, απνηππψλεηαη ην γεληθφηεξν πιαίζην ηεο κνπζηθήο εθπαίδεπζεο ζηελ Διιάδα ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο. Σέινο, γίλεηαη αλαθνξά θαη ζην ξφιν πνπ θαιείηαη λα παίμεη ν εθπαηδεπηηθφο ζην ζεκεξηλφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα σο πξνο ηελ παξνρή πνιηηηζκηθνχ θεθαιαίνπ ζηνπο καζεηέο ηνπ.

΢ην ηέηαξην θεθάιαην παξνπζηάδεηαη αλαιπηηθά ν ζεζκφο ησλ κνπζηθψλ ζρνιείσλ ζηε ρψξα καο. Μέζα απφ ηνπο αληίζηνηρνπο λφκνπο θαη ηηο ππνπξγηθέο απνθάζεηο, αλαιχνληαη νη ζηφρνη, ην πξφγξακκα ζπνπδψλ θαη γεληθφηεξα ν ηξφπνο ιεηηνπξγίαο ησλ ζρνιείσλ απηψλ. Απφ ηελ αλαδίθεζε ηεο βηβιηνγξαθίαο θαη ηα απνηειέζκαηα εκπεηξηθψλ εξεπλψλ, επηρεηξείηαη κηα πξνζέγγηζε ζην θιίκα πνπ παξέρεη ην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ θαη νη ζπνπδέο ησλ κνπζηθψλ ζρνιείσλ, θαζψο θαη ε επίδξαζή ηνπ ζηνπο καζεηέο. Αλαθέξνληαη επίζεο φια εθείλα ηα ζεκαληηθά ζηνηρεία πνπ θαζνξίδνπλ ηηο εθπαηδεπηηθέο δηαδηθαζίεο ησλ κνπζηθψλ ζρνιείσλ θαη δε ζπλαληψληαη ζηνλ ίδην βαζκφ ζε άιια ζρνιεία ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο, φπσο ε εθκάζεζε κνπζηθψλ νξγάλσλ ηεο δπηηθνεπξσπατθήο θαη ηεο παξαδνζηαθήο κνπζηθήο, ε επαθή κε ηελ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά κέζσ ηεο κνπζηθήο, ε ζπκκεηνρή ησλ καζεηψλ ζε κνπζηθά ζχλνια, ε δηνξγάλσζε πνιηηηζηηθψλ εθδειψζεσλ θαη ζπλαπιηψλ εληφο θαη εθηφο ηνπ ζρνιηθνχ ρψξνπ θ.ά. Σέινο, παξνπζηάδνληαη νη δπζιεηηνπξγίεο θαη νη πξνβιεκαηηζκνί πνπ θαηαγξάθνληαη ζηε βηβιηνγξαθία γηα ηα ζρνιεία απηά, θαζψο θαη κηα κηθξή ζχγθξηζε κε ηα αληίζηνηρα ζρνιεία ηνπ εμσηεξηθνχ.

Σα ηξία ηειεπηαία θεθάιαηα ηεο εξγαζίαο απνηεινχλ ην εξεπλεηηθφ ηεο κέξνο. Αξρηθά, ζην πέκπην θεθάιαην αλαιχεηαη ε κεζνδνινγία ηεο έξεπλαο, δηαηππψλνληαη ηα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα θαη επηιέγνληαη ηα θαηάιιεια εξεπλεηηθά εξγαιεία, ην δείγκα, ελψ ηέινο αλαιχεηαη ε φιε δηαδηθαζία ηεο έξεπλαο πνπ αθνινπζήζεθε πξνθεηκέλνπ λα ζπιιερζνχλ ηα ζηνηρεία πνπ νδήγεζαλ ζηελ εμαγσγή ησλ ζπκπεξαζκάησλ. Ζ έξεπλα αθνινπζεί ηελ πνηνηηθή πξνζέγγηζε κέζσ ησλ εκη- δνκεκέλσλ ζπλεληεχμεσλ. Δζηηάδεη ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο ησλ κνπζηθψλ ζρνιείσλ, θαζψο κέζα απφ ηηο δηθέο ηνπο απφςεηο, ζηάζεηο, αληηιήςεηο, εκπεηξίεο θαη απφ ηηο πξαθηηθέο πνπ αθνινπζνχλ ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία, κπνξνχλ λα απαληεζνχλ πην απνηειεζκαηηθά ηα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα ηνπ ζέκαηνο.

΢ην έθην θεθάιαην παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο κέζσ ηεο

δηαδηθαζίαο ηεο αλάιπζεο ησλ επξεκάησλ θαη κε βάζε ηνπο εξεπλεηηθνχο άμνλεο πνπ

επηιέρζεθαλ. Σέινο, ζην έβδνκν θαη ηειεπηαίν θεθάιαην ηεο εξγαζίαο απνηππψλνληαη ηα ζπκπεξάζκαηα πνπ πξνέθπςαλ, ελψ επίζεο θαηαγξάθνληαη νξηζκέλεο πξνηάζεηο γηα δεηήκαηα πνπ αλαδχζεθαλ κέζα απφ ηελ εξεπλεηηθή δηαδηθαζία, ψζηε λα κπνξνχλ λα απνηειέζνπλ αληηθείκελν κειινληηθψλ εξεπλψλ.

ΜΔΡΟ΢ ΠΡΧΣΟ

ΘΔΧΡΖΣΗΚΟ ΚΑΗ ΔΝΝΟΗΟΛΟΓΗΚΟ ΠΛΑΗ΢ΗΟ

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1

: ΔΚΠΑΗΓΔΤ΢Ζ ΚΑΗ ΚΟΗΝΧΝΗΚΖ ΑΝΑΠΑΡΑΓΧΓΖ

1.1 Δθπαίδεπζε θαη θνηλσλία

΢ην ζχγρξνλν δπηηθφ θφζκν, ε πξφζβαζε θαη ζπκκεηνρή ζηε δεκφζηα εθπαίδεπζε απνηειεί ζπληαγκαηηθά θαηνρπξσκέλν δηθαίσκα φισλ ησλ πνιηηψλ. Γηα ην ιφγν απηφ, ε εθπαίδεπζε νθείιεη λα παξέρεηαη ρσξίο δηαθξίζεηο θαη απνθιεηζκνχο.

Ο ζεζκφο ηεο εθπαίδεπζεο, σο έλαο απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο θνηλσληθνχο ζεζκνχο, επηρεηξεί λα κεηαδψζεη ζπζηεκαηηθά φιεο ηηο απαξαίηεηεο γλψζεηο, ηδενινγίεο θαη ζπκπεξηθνξέο ζηα λεφηεξα κέιε ηεο θνηλσλίαο κε ζηφρν ηελ νκαιή έληαμή ηνπο ζην θνηλσληθφ, νηθνλνκηθφ, πνιηηηθφ θαη πνιηηηζηηθφ ζχλνιν (Θάλνο, 2017).

Παξάιιεια, ζεσξείηαη έλαο απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο θνξείο θνηλσληθνπνίεζεο πνπ δηακνξθψλεη ηελ θνπιηνχξα ησλ λεφηεξσλ γελεψλ, αθνχ έλα απφ ηα ζεκαληηθφηεξα ραξαθηεξηζηηθά θάζε θνηλσλίαο είλαη ε κεηαβίβαζε πνιηηηζκηθψλ πεπνηζήζεσλ θαη αμηψλ. Μέζσ ηεο θνηλσληθνπνίεζεο έλα άηνκν

«απνθηά ηελ θνηλσληθή ηνπ ηαπηφηεηα θαη πξνζθηάηαη ηελ θνηλσληθή θιεξνλνκηά»

(Σζανχζεο, 1993:145).

Ζ εθπαίδεπζε απνηειεί έλα αλαπφζπαζην ζηνηρείν ηεο νξγάλσζεο θάζε θνηλσλίαο, ζηνρεχνληαο φρη κφλν ζηε κεηαβίβαζε ηεο «θιεξνλνκηάο» απηήο, αιιά θαη ζηελ πξνζπάζεηα γηα ηελ πεξαηηέξσ εμέιημή ηεο θνηλσλίαο.

1.2. Οη αληζφηεηεο ζηελ εθπαίδεπζε

Σν ζρνιείν πηζηνπνηεί ηελ θαηνρή ησλ παξερφκελσλ γλψζεσλ κέζσ

δηαδηθαζηψλ επηινγήο θαη αμηνιφγεζεο ησλ καζεηψλ. Γεληθφηεξα, νη εθπαηδεπηηθνί

κεραληζκνί κε ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν έρνπλ δνκεζεί, ππφζρνληαη ηζφηεηα επθαηξηψλ,

θάηη πνπ ζα πξέπεη λα ζπλεπάγεηαη θαη δηεθδίθεζε ηζφηεηαο επθαηξηψλ ζηελ

θνηλσληθή θηλεηηθφηεηα (Νφβα- Καιηζνχλε, 2010). Ο Parsons (1961) ζεσξεί πσο ε

ηζφηεηα ησλ επθαηξηψλ δηαζθαιίδεηαη απφ ην φηη φινη νη καζεηέο κπνξνχλ λα θνηηνχλ

ζην ζρνιείν θαη λα δηδάζθνληαη ηα ίδηα καζήκαηα, θαζψο θαη λα αμηνινγνχληαη κέζσ

αμηνθξαηηθψλ δηαδηθαζηψλ φπσο νη εμεηάζεηο (Κπξίδεο, 1996). Μέζα απφ ηελ επηηπρία ζηηο δηαδηθαζίεο απηέο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζπζηεκάησλ κπνξεί λα επηηεπρζεί ε θνηλσληθή θηλεηηθφηεηα θαη σο εθ ηνχηνπ λα δνζεί ε επθαηξία ζε καζεηέο ρακειφηεξσλ θνηλσληθψλ ζηξσκάησλ, βάζεη ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηίηισλ πνπ θαηέρνπλ, λα αλειηρζνχλ θνηλσληθά (Νφβα-Καιηζνχλε, 2010). .

Παξ‟ φια απηά, αλ θαη ζεσξεηηθά ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν γίλεηαη ε αμηνιφγεζε απηή κνηάδεη λα είλαη ηζφηηκνο θαη αμηνθξαηηθφο γηα φινπο, δηαπηζηψζεθε πσο ζηελ πξαγκαηηθφηεηα είλαη άκεζα εμαξηψκελνο απφ ηελ ππάξρνπζα θνηλσληθή δηαζηξσκάησζε, ε νπνία εμ νξηζκνχ εκπεξηέρεη κεγάιεο αληζφηεηεο ιφγσ ηεο ηεξαξρηθά θαη ηαμηθά δνκεκέλεο θνηλσλίαο (Bourdieu & Passeron, 1996).

Ήδε απφ ηε δεθαεηία ηνπ ‟60 παξαηεξνχκε πνιιά εξεπλεηηθά ηεθκήξηα πνπ ακθηζβεηνχλ ηνλ αμηνθξαηηθφ ραξαθηήξα ηεο εθπαίδεπζεο, πξνβάιινληαο ηε ζρνιηθή ηεξαξρία σο απφξξνηα ηεο θνηλσληθήο ηεξαξρίαο θαη ηε ζρνιηθή επίδνζε σο απνηέιεζκα ηεο θνηλσληθήο πξνέιεπζεο. Οη ηαμηθέο δηαθνξέο ζε ζέκαηα θνηλσληθήο θαηαγσγήο πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ άληζε θαηαλνκή αγαζψλ θαη εμνπζίαο θαη θαζνξίδνπλ δεηήκαηα φπσο ην κνξθσηηθφ επίπεδν, ηελ νηθνλνκηθή θαηάζηαζε, ηελ θνηλσληθή ζέζε θαη ην status ησλ αηφκσλ, επεξεάδνπλ θαη επεξεάδνληαη απφ ηελ εθπαίδεπζε θαη ηνπο κεραληζκνχο ηεο, κέζσ ηεο νπνίαο αλαπαξάγνληαη νη θνηλσληθέο αληζφηεηεο κε ηηο νπνίεο εηζέξρνληαη νη καζεηέο ζην ζρνιείν. Αλ θαη ην ζρνιείν επηβξαβεχεη ζεηηθά ηηο φπνηεο πξνζπάζεηεο θαη «επηηεχγκαηα» ηνπ παηδηνχ, νη επηδφζεηο θαίλεηαη ζπλήζσο λα εμαξηψληαη θαη λα νξηνζεηνχληαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ ηελ θνηλσληθννηθνλνκηθή θαηάζηαζε ηεο νηθνγέλεηαο (Νφβα-Καιηζνχλε, 2010).

Δπηπιένλ, ε πηνζέηεζε απνδεθηψλ πξνηχπσλ ζπκπεξηθνξάο θαη ε εθαξκνγή θαλφλσλ νη νπνίνη πξνάγνληαη κέζα θαη απφ ηελ επηβνιή «θνηλσληθνχ ειέγρνπ» απφ ην ζρνιείν, είλαη έλα απφ ηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά πνπ θαζνξίδνπλ ηε γεληθφηεξε

«θνπιηνχξα» πνπ πξνσζεί θαη επηβξαβεχεη ην ζρνιείν.

Σν ζρνιείν αγλνψληαο ηε κνξθσηηθή αληζφηεηα ησλ καζεηψλ, αθνχ ηνπο αληηκεησπίδεη ζαλ ίζνπο σο πξνο ηα δηθαηψκαηα θαη ηηο ππνρξεψζεηο φζν άληζνη θαη αλ είλαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα, «νδεγείηαη ζηελ πξάμε λα επηθπξψλεη κε ην βάξνο ηεο εγθπξφηεηάο ηνπ ηηο αξρηθέο αληζφηεηεο» (Φξαγθνπδάθε, 1985: 374).

Οη παξαπάλσ δηαπηζηψζεηο ιεηηνπξγνχλ φπσο είλαη πξνθαλέο ππέξ ησλ

θπξίαξρσλ θνηλσληθψλ ηάμεσλ, αθνχ φπσο ζα αλαιχζνπκε παξαθάησ ε θνπιηνχξα

πνπ πηνζεηεί σο «λφκηκε» ην ζρνιείν, ζπγγελεχεη κε ηελ θνπιηνχξα ησλ πςειφηεξσλ

θνηλσληθψλ ζηξσκάησλ. Έηζη, νη καζεηέο απφ ηα κε πξνλνκηνχρα ζηξψκαηα

δπζθνιεχνληαη πεξηζζφηεξν λα πξνζαξκνζηνχλ ζηηο απαηηήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζπζηεκάησλ, αθνχ δελ είλαη εμνηθεησκέλνη κε ηελ θνπιηνχξα απηή.

1.3 Οη ζεκαληηθφηεξεο ζεσξίεο

΢ηνλ ρψξν ηεο θνηλσληνινγίαο ηεο εθπαίδεπζεο, έρνπλ αλαπηπρζεί ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο πνιιέο ζεσξίεο πνπ επηρεηξνχλ λα εμεηάζνπλ ην ξφιν ησλ θνηλσληθψλ αληζνηήησλ ζηελ εθπαίδεπζε θαη λα εξκελεχζνπλ ηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο ηα εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα ζπκβάιινπλ ζηελ αλαπαξαγσγή ησλ θνηλσληθψλ δνκψλ.

Οξηζκέλεο πξνζεγγίζεηο δίλνπλ κεγαιχηεξε έκθαζε ζην ξφιν ηνπ ζρνιείνπ γηα ηε δηαηήξεζε ηεο θνηλσληθήο ζπλνρήο (Θάλνο, 2017). Οη πεξηζζφηεξεο φκσο έξεπλεο πνπ πξνζπαζνχλ λα εξκελεχζνπλ ηηο αληζφηεηεο ζηηο επηδφζεηο ησλ καζεηψλ θαηαιήγνπλ ζην φηη ε θνηλσληθή πξνέιεπζε ηνπ αηφκνπ παίδεη ηνλ πην θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηελ κεηέπεηηα εθπαηδεπηηθή ηνπ πνξεία κε ηηο κεζφδνπο αμηνιφγεζεο θαη επηινγήο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζπζηεκάησλ λα αλαπαξάγνπλ ηελ πξνυπάξρνπζα θνηλσληθή δηαζηξσκάησζε θαη δνκή (Φξαγθνπδάθε, 1985). Παξαθάησ ζα αλαθεξζνχκε ζε θάπνηεο απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο ζεσξίεο.

1.3.1 Φνλμηνλαιηζκφο

Σε δεθαεηία ηνπ „60 αλαπηχζζνληαη νη ιεγφκελεο θνλμηνλαιηζηηθέο ζεσξίεο κε θχξην εθθξαζηή ηνπο ηνλ T. Parsons, ν νπνίνο ππνζηήξημε πσο ην ζρνιείν αθνινπζεί αμηνθξαηηθέο επηιεθηηθέο ιεηηνπξγίεο, επηβξαβεχνληαο ηελ πξνζπάζεηα ηνπ καζεηή, ρσξίο ε ζρνιηθή επίδνζε λα θαζνξίδεηαη απφ ηελ θνηλσληθή πξνέιεπζε (Φξαγθνπδάθε, 1985). Θεσξείηαη δειαδή πσο ε πνξεία ηνπ καζεηή θξίλεηαη απνθιεηζηηθά απφ ηελ επθπΐα, ηελ πξνζπάζεηα θαη ηηο αηνκηθέο ηθαλφηεηέο ηνπ, ν νπνίνο κέζα απφ ην ζρνιείν απνθηά ηηο απαξαίηεηεο γλψζεηο θαη ζηάζεηο γηα ηε κεηέπεηηα ελήιηθε δσή ηνπ.

΢ηελ ίδηα ινγηθή, ε ζεσξία ησλ K. Davis θαη W.E. Moore ππνζηεξίδεη φηη ην

εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα αλαπαξάγεη κε δίθαην ηξφπν ηηο αληζφηεηεο πνπ πξνθχπηνπλ

απφ ηελ θαηαλνκή ησλ πνιηηψλ ζε δηάθνξεο θνηλσληθέο ζέζεηο. Σν ζρνιείν δειαδή

επηιέγεη ηνπο καζεηέο κε ηηο θαιχηεξεο επηδφζεηο γηα ηελ κειινληηθή θαηάθηεζε

ζέζεσλ ζηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή δηαζηξσκάησζε (Κπξίδεο, 1996).

Οη εθπαηδεπηηθέο αληζφηεηεο δελ πξνθχπηνπλ σο απφξξνηα ηεο θνηλσληθήο ηάμεο απφ ηελ νπνία πξνέξρνληαη νη καζεηέο άιια βξίζθνληαη κέζα ζηηο εθπαηδεπηηθέο δηαδηθαζίεο θαη κεραληζκνχο (Φξαγθνπδάθε, 1985). Οη κεραληζκνί απηνί επηιέγνπλ κε αμηνθξαηηθά θξηηήξηα ηνπο καζεηέο κε ηηο πεξηζζφηεξεο ηθαλφηεηεο.

1.3.2 Αλαπαξαγσγηθέο πξνζεγγίζεηο

Αληίζεηα κε ηηο παξαπάλσ ζεσξίεο, νη πεξηζζφηεξεο ζεσξίεο ησλ ηειεπηαίσλ δεθαεηηψλ αλαδεηθλχνπλ ηελ θαζνξηζηηθή επηξξνή ηεο θνηλσληθήο πξνέιεπζεο ζην δήηεκα ηεο αλαπαξαγσγήο ηεο θνηλσληθήο δνκήο θαη ησλ αληζνηήησλ ζηελ εθπαίδεπζε.

α. Ζ έθζεζε Coleman

Ζ ζπζρέηηζε εθπαίδεπζεο θαη θνηλσληθήο πξνέιεπζεο εθθξάδεηαη έληνλα ηε δεθαεηία ηνπ 1960 φηαλ ν εξεπλεηήο Coleman ην 1966 παξαζέηεη κηα έθζεζε πνπ εξεπλά ην δηθαίσκα ησλ ίζσλ επθαηξηψλ ζηελ εθπαίδεπζε ησλ ΖΠΑ αλάκεζα ζε ιεπθνχο θαη καχξνπο καζεηέο. Μειεηψληαο έλα δείγκα 4000 ζρνιείσλ θαη 645.000 καζεηψλ, ην ζπκπέξαζκα ηεο έθζεζεο αλαδεηθλχεη ηε κεγάιε ζπζρέηηζε ηεο ζρνιηθήο επίδνζεο ηνπ καζεηή κε ηελ θνηλσληθή ηάμε, ηε γεσγξαθηθή πεξηνρή απφ ηελ νπνία πξνέξρεηαη, θαη θπξίσο κε ην κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ (Φξαγθνπδάθε, 1985).

β. Θεσξία ησλ «ξηδνζπαζηψλ»

Σελ ίδηα δεθαεηία εκθαλίδνληαη λέεο, «ξηδνζπαζηηθέο» πξνζεγγίζεηο κε

βαζηθνχο εθπξνζψπνπο ηνπο S. Bowles θαη H. Gints, νη νπνίνη ππνζηεξίδνπλ πσο ην

ζρνιείν αληηκεησπίδεη κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν ηνπο καζεηέο απφ ηα δηαθνξεηηθά

θνηλσληθά ζηξψκαηα. Δπηπιένλ, ε ζρνιηθή επίδνζε ζπλδέεηαη άκεζα κε ηελ ηαμηθή

πξνέιεπζε ησλ καζεηψλ, θαζψο νη καζεηέο απφ ηα πεξηζζφηεξν πξνλνκηνχρα

θνηλσληθά ζηξψκαηα θαηαιακβάλνπλ ζπρλφηεξα θαη ηηο πςειφηεξεο ζέζεηο ζηε

ζρνιηθή ηεξαξρία (Φξαγθνπδάθε, 1985). Γεληθφηεξα, ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν

ιεηηνπξγεί ην ζρνιείν εμαζθαιίδεη ηελ αλαπαξαγσγή ηεο ππάξρνπζαο θνηλσληθήο δηαζηξσκάησζεο.

γ. Μαξμηζηηθή εξκελεία

Αλ θαη ε ζεσξία ηνπ Karl Marx δελ αλαθέξεηαη άκεζα ζηελ εθπαίδεπζε, ε εξκελεία ησλ καξμηζηηθψλ πξνζεγγίζεσλ αλαδεηθλχεη ηνλ αλαπαξαγσγηθφ ξφιν ηνπ ζρνιείνπ. ΢χκθσλα κε ηελ αληίιεςε ηνπ Marx γηα ηελ θνηλσλία, ε ζχγθξνπζε πνπ δεκηνπξγείηαη απφ ηελ πάιε κεηαμχ άξρνπζαο θαη εξγαηηθήο ηάμεο, έρεη αληίθηππν ζε φια ηα επίπεδα ηεο θνηλσλίαο. Ζ θπξίαξρε ηάμε επηζπκεί ηε δηαηήξεζε ησλ πξνλνκίσλ ηεο θαη ππφ απηφ ην πξίζκα ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα κεηαδίδεη ηελ θπξίαξρε ηδενινγία, ηηο πεπνηζήζεηο θαη ηηο αξρέο κε ηηο νπνίεο είλαη δνκεκέλν ην νηθνλνκηθφ - θαπηηαιηζηηθφ ζχζηεκα ηεο ηαμηθά ηεξαξρεκέλεο θνηλσλίαο. Με απηφλ ηνλ ηξφπν ε εθπαίδεπζε αλαπαξάγεη ηηο αληζφηεηεο, κελ επηηξέπνληαο ηελ θνηλσληθή άλνδν ζε καζεηέο ησλ ιηγφηεξν πξνλνκηνχρσλ ζηξσκάησλ (Κπξίδεο, 1996).

΢ηελ ίδηα θαηεχζπλζε θηλείηαη θαη ε ζεσξία ηνπ Γάιινπ καξμηζηή L.

Althusser, ν νπνίνο ζεσξεί ηελ εθπαίδεπζε σο έλαλ απφ ηνπο θπξηφηεξνπο ηδενινγηθνχο κεραληζκνχο ζε έλα θξάηνο γηα ηε δηαηήξεζε θαη αλαπαξαγσγή ησλ ζρέζεσλ παξαγσγήο θαη ηεο θπξίαξρεο ηδενινγίαο (Θάλνο, 2017).

δ. Ζ ζεσξία ηνπ Bernstein

Έλα άιιν δήηεκα πνπ αμίδεη λα αλαθεξζεί, είλαη απηφ ησλ ηαμηθά δηαθνξεηηθψλ «θσδίθσλ επηθνηλσλίαο», φπσο δηαηππψζεθε απφ ηνλ Bernstein. O βξεηαλφο θνηλσληνιφγνο παξαηήξεζε πσο νη καζεηέο πνπ πξνέξρνληαη απφ ηα ρακειφηεξα θνηλσληθά ζηξψκαηα εηζάγνληαη ζην ζρνιείν ρσξίο λα είλαη ηφζν εμνηθεησκέλνη κε ηελ πξφηππε γιψζζα θαη ηνπο θψδηθεο επηθνηλσλίαο πνπ πξνσζνχληαη θαη απαηηνχληαη ζην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ.

Λακβάλνληαο ππ‟ φςηλ πσο ε θνηλσληθή δνκή δηακνξθψλεη ηελ ηαπηφηεηα θαη

ην γισζζηθφ θψδηθα ελφο αηφκνπ, αληηιακβαλφκαζηε πσο ε θνηλσληθή θαηάζηαζε

ηεο νηθνγέλεηαο ελφο καζεηή επεξεάδεη θαζνξηζηηθά ην είδνο ηνπ θψδηθα απηνχ

(Θάλνο, 2017). Ζ γιψζζα ηνπ ζρνιείνπ είλαη αλαγλσξηζκέλε απφ ηηο πςειφηεξεο

θνηλσληθέο νκάδεο. Με απηφ ηνλ ηξφπν νη καζεηέο ηεο εξγαηηθήο ηάμεο

αληηκεησπίδνπλ πεξηζζφηεξεο δπζθνιίεο ηφζν ζηελ πξνζαξκνγή, φζν θαη ζηελ

αληαπφθξηζε ζηηο απαηηήζεηο ηνπ ζρνιείνπ. Αληίζεηα, νη καζεηέο απφ ηα αλψηεξα ζηξψκαηα επηηπγράλνπλ θαιχηεξεο επηδφζεηο θαη επθνιφηεξε πξνζαξκνγή ζην ζρνιείν, αθνχ είλαη πεξηζζφηεξν εμνηθεησκέλνη κε ην γισζζηθφ θψδηθα πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζε απηφ (Φξαγθνπδάθε, 1985).

ε. Ζ ζεσξία ηνπ P. Bourdieu

΢ην έξγν ηνπ Γάιινπ θνηλσληνιφγνπ Pierre Bourdieu, ην θαηλφκελν ησλ εθπαηδεπηηθψλ αληζνηήησλ εξκελεχεηαη κε φξνπο πνιηηηζκηθήο – πλεπκαηηθήο θπξηαξρίαο. Ο Bourdieu δίλεη κηα δηαθνξεηηθή δηάζηαζε ζην ζέκα ηεο αλαπαξαγσγήο, αλαδεηθλχνληαο ην ζεκαληηθφ ξφιν ησλ «πνιηηηζηηθψλ δηαδηθαζηψλ» θαη ηεο

«θνπιηνχξαο».

Γηα λα πεξηγξάςεη ηνπο ηξφπνπο δηακφξθσζεο ησλ ζρέζεσλ θπξηαξρίαο ζηνλ θνηλσληθφ ρψξν, θαζηεξψλεη λέεο έλλνηεο φπσο κνξθσηηθφ θεθάιαην, πεδίν, έμε θ.ά., κεηαθέξνληαο ηελ καξμηζηηθή πάιε ησλ ηάμεσλ απφ ην νηθνλνκηθφ ζην ζπκβνιηθφ επίπεδν. Πξνζπαζεί λα απνδείμεη πσο ε θνπιηνχξα, απνηηκψκελε σο πνιηηηζκηθφ θεθάιαην, ιεηηνπξγεί σο βάζε λνκηκνπνίεζεο ηεο ζπκβνιηθήο θπξηαξρίαο ησλ θπξηάξρσλ έλαληη ησλ θπξηαξρνπκέλσλ (Φξαγθνπδάθε, 1985). Ζ ζπκβνιηθή θπξηαξρία επηηπγράλεηαη απφ ηελ θπξίαξρε ηάμε ε νπνία αζθεί «ζπκβνιηθή βία»

ζηελ θπξηαξρνχκελε. Ο Μπισλάο αλαθέξεη πσο ε πξνζέγγηζε ηνπ Μπνπξληηέ

«αθνξά ηηο δνκέο νη νπνίεο πξνζδηνξίδνπλ ηηο πξαθηηθέο αιιά θαη ηηο πξαθηηθέο νη νπνίεο αλαπαξάγνπλ ηηο δνκέο ζε έλα πιαίζην ζπγθξνπζηαθψλ ζρέζεσλ» (Μπισλάο, 1994:78).

Ο Μπνπξληηέ ρξεζηκνπνηεί ηελ έλλνηα ηνπ «θεθαιαίνπ», ην νπνίν νξίδεη σο ηε δχλακε ε νπνία είλαη εγγεγξακκέλε ζε αληηθεηκεληθέο ή ππνθεηκεληθέο δνκέο. Σν θεθάιαην κπνξεί λα δηαθξηζεί ζε ηξεηο δηαθνξεηηθέο κνξθέο: ην νηθνλνκηθφ, ην θνηλσληθφ θαη ην πνιηηηζκηθφ. Ζ ηαμηλφκεζε ησλ αλζξψπσλ ζηηο δηάθνξεο θνηλσληθέο ηάμεηο έρνπλ άκεζε εμάξηεζε απφ ην πνζνζηφ θαηνρήο, θαηαλνκήο θαη ηεο ηθαλφηεηαο κεηαηξνπήο ησλ ηξηψλ εηδψλ ηνπ θεθαιαίνπ (Bourdieu, 1986).

Σν νηθνλνκηθφ θεθάιαην ζρεηίδεηαη κε ηνπο ππάξρνληεο νηθνλνκηθνχο πφξνπο

θαη ηελ πιηθή πεξηνπζία ελφο αλζξψπνπ. Σν θνηλσληθφ θεθάιαην αλαθέξεηαη ζηα

δίθηπα θνηλσληθψλ - δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ – γλσξηκηψλ πνπ αλαπηχζζεη ην άηνκν

κέζα ζην θνηλσληθφ πεξηβάιινλ. Τπάξρεη έληνλε αιιειεπίδξαζε κεηαμχ ησλ εηδψλ

ηνπ θεθαιαίνπ. Γηα παξάδεηγκα ην θνηλσληθφ θεθάιαην κπνξεί λα κεηαζρεκαηηζηεί ζε νηθνλνκηθφ ή θαη ην αληίζεην.

Σέινο, γηα ην πνιηηηζκηθφ θεθάιαην, ζα αλαθεξζνχκε αλαιπηηθά ζην επφκελν

θεθάιαην ηεο εξγαζίαο, θαζψο ε αληίζηνηρε ζεσξία ηνπ Μπνπξληηέ θξίζεθε σο ε

θαηαιιειφηεξε γηα ηελ πηνζέηεζή ηεο σο βαζηθνχ ζεσξεηηθνχ πιαηζίνπ ζηελ

παξνχζα έξεπλα.

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2

: Ζ ΘΔΧΡΗΑ ΣΟΤ ΠΟΛΗΣΗ΢ΜΗΚΟΤ ΚΔΦΑΛΑΗΟΤ

2.1 Δλλνηνινγηθφο Πξνζδηνξηζκφο

Ωο πνιηηηζκηθφ θεθάιαην νξίδεηαη απφ ηνλ Pierre Bourdieu «ην ζχλνιν ησλ πλεπκαηηθψλ, θαηά θχξην ιφγν ζηνηρείσλ, φπσο γλψζεηο, ζηάζεηο, δεμηφηεηεο, πνπ ην λεαξφ άηνκν απνθηά απφ ην άκεζν νηθνγελεηαθφ ηνπ πεξηβάιινλ θαη πνπ δηαθνξνπνηείηαη αλάινγα κε ηελ θνηλσληθή ηάμε πξνέιεπζήο ηνπ» (Παηεξέθα, 1986:9).

Σν πνιηηηζκηθφ θεθάιαην ζρεηίδεηαη κε φια εθείλα ηα θνηλσληθνπνηεηηθά ζηνηρεία (πρ κνξθσηηθφ επίπεδν, αμηαθφ ζχζηεκα, γιψζζα, εμνηθείσζε κε ηηο δηάθνξεο κνξθέο ηέρλεο,, θαιφ γνχζην, ηξφπνη ζπκπεξηθνξάο, αηζζεηηθέο πξνηηκήζεηο) πνπ ε νηθνγέλεηα κεηαδίδεη ζην παηδί κέζσ κηαο δηαδηθαζίαο πνπ απνθαιείηαη «φζκσζε»

(Φξαγθνπδάθε, 1985). Πεξηιακβάλεη δειαδή ζηνηρεία ηεο «ειεχζεξεο θνπιηνχξαο»

ελφο αηφκνπ, ηα νπνία πξνθχπηνπλ απφ ηηο πνιηηηζηηθέο πξαθηηθέο πνπ αθνινπζεί ην άηνκν θαη ηηο νπνίεο αληιεί απφ ην νηθνγελεηαθφ ηνπ πεξηβάιινλ (Bourdieu, 1994).

Σα παξαπάλσ, σο δείθηεο πνιηηηζκηθνχ θεθαιαίνπ ζε έλαλ άλζξσπν φκσο, είλαη θνηλσληθά πξνζδηνξηζκέλα, αθνχ νπζηαζηηθά ε θπξίαξρε θαη απνδεθηή θνπιηνχξα θαζνξίδεηαη απφ ηελ θνηλσληθή ειίη.

Γηα ηνλ Μπνπξληηέ ην πνιηηηζκηθφ θεθάιαην αληαλαθιά ηελ θνηλσληθή ζέζε ηνπ θαηφρνπ ηνπ θαη απνηειεί θξηηήξην θνηλσληθήο δηάθξηζεο, ζεκειηψλνληαο ζρέζεηο εμνπζίαο θαη αλαπαξάγνληαο ηε ζπκβνιηθή θπξηαξρία ηεο ειίη έλαληη ησλ θαηψηεξσλ θνηλσληθά ζηξσκάησλ, δηαησλίδνληαο ηηο θνηλσληθέο αληζφηεηεο (Μπνπξληηέ, 2002).

2.2 Μνξθέο Πνιηηηζκηθνχ Κεθαιαίνπ

Σν πνιηηηζκηθφ θεθάιαην ζπλαληάηαη ζε ηξεηο δηαθνξεηηθέο θαηαζηάζεηο- κνξθέο (Μπνπξληηέ, 1994):

α. Ζ εγγελήο ή ελζσκαησκέλε κνξθή

Ζ ελζσκαησκέλε κνξθή ηνπ πνιηηηζκηθνχ θεθαιαίνπ απνηειεί θνηλσληθφ

αγαζφ θαη δελ θιεξνλνκείηαη, νχηε κεηαβηβάδεηαη. Αληίζεηα, είλαη κνλαδηθή γηα θάζε

άλζξσπν θαη παξαηεξείηαη κε ηε κνξθή εζσηεξηθψλ, κφληκσλ θαη δηαξθψλ

δηαζέζεσλ (ν Μπνπξληηέ ρξεζηκνπνηεί ηνλ φξν habitus- έμε, ηνλ νπνίν ζα αλαιχζνπκε παξαθάησ). Ζ κνξθή απηή ηνπ πνιηηηζκηθνχ θεθαιαίνπ θαιιηεξγείηαη θαζ‟ φιε ηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπ αηφκνπ θαη απαηηεί επέλδπζε ρξφλνπ θαη θφπνπ γηα ηελ απφθηεζή ηνπ. Ζ δηαδηθαζία ελζσκάησζεο ηνπ γίλεηαη κε αζπλείδεην, βησκαηηθφ θαη έκκεζν ηξφπν απφ ην θνηλσληθφ θαη θπξίσο απφ ην νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ ηνπ αηφκνπ.

β. Ζ εμσηεξηθή ή αληηθεηκελνπνηεκέλε κνξθή

Ζ κνξθή απηή ηνπ πνιηηηζκηθνχ θεθαιαίνπ αθνξά φια εθείλα ηα πιηθά πνιηηηζηηθά αγαζά πνπ θαηέρεη έλα άηνκν (πρ. πίλαθεο δσγξαθηθήο, ερνγξαθήζεηο κνπζηθψλ έξγσλ, βηβιία θ.ά.). Σα πιηθά απηά ζηνηρεία είλαη άκεζα κεηαβηβάζηκα θαη απαηηνχλ νηθνλνκηθφ ππφβαζξν γηα ηελ απφθηεζή ηνπο. Ωζηφζν, ε απφθηεζή ηνπο δε ζπλεπάγεηαη απηφκαηα θαη ηελ θαηαλφεζή ηνπο, θαζψο απηφ ζρεηίδεηαη θαη κε ηελ ελζσκαησκέλε κνξθή θεθαιαίνπ θαη ην habitus πνπ δηαζέηεη ην άηνκν.

γ. Ζ ζεζκνπνηεκέλε κνξθή

Ζ ζεζκνπνηεκέλε κνξθή ζρεηίδεηαη κε ηελ θαηνρή γλψζεο κέζσ ηεο απφθηεζεο επηθπξσκέλσλ ζρνιηθψλ ηίηισλ. Παξ‟ φια απηά, πξέπεη λα επηζεκάλνπκε φηη έλα άηνκν κπνξεί λα θαηέρεη κεγάιε πνζφηεηα πνιηηηζκηθνχ θεθαιαίνπ ρσξίο λα είλαη επηθπξσκέλν κε ηίηινπο απφ ηε ζεζκηθή εθπαίδεπζε, αιιά θαη αληίζεηα άλζξσπνη κε πνιινχο ηίηινπο ζπνπδψλ ησλ νπνίσλ ην πνιηηηζκηθφ θεθάιαηφ ηνπο δελ αληαπνθξίλεηαη ζηελ αμία ησλ ηίηισλ πνπ θαηέρνπλ (Παηεξέθα, 1986).

΋πσο αλαθέξζεθε παξαπάλσ, ππάξρεη έληνλε αιιειεπίδξαζε κεηαμχ ησλ

εηδψλ ηνπ θεθαιαίνπ, θάηη πνπ εμαξηάηαη κεηαμχ άιισλ θαη απφ ηα θίλεηξα ηνπ

αηφκνπ. Γηα παξάδεηγκα θάπνηνο κπνξεί λα επελδχζεη γηα λα κεηαηξέςεη νηθνλνκηθφ

θεθάιαην πνπ θαηέρεη ζε πνιηηηζκηθφ θαη ζπγθεθξηκέλα ζηε ζεζκνπνηεκέλε κνξθή

ηνπ, ψζηε κε ηελ απφθηεζε ελφο επηθπξσκέλνπ ηίηινπ ζπνπδψλ λα κπνξεί αξγφηεξα

λα απνθηήζεη κεγαιχηεξε πνζφηεηα νηθνλνκηθνχ ή θαη θνηλσληθνχ θεθαιαίνπ. Με

απηφλ ηνλ ηξφπν κπνξεί ε αλψηεξε ηάμε λα δηαηεξήζεη ηα πξνλφκηα ησλ θιεξνλφκσλ

ηεο. Παξ‟ φια απηά ν Μπνπξληηέ ζεσξεί πσο αληίζεηα κε ην θνηλσληθφ θαη ην

νηθνλνκηθφ θεθάιαην, ην πνιηηηζκηθφ είλαη βαζηά ξηδσκέλν ζην ππνζπλείδεην ηνπ

θαζελφο, πξάγκα πνπ ζεκαίλεη πσο κπνξεί λα εκπνδίζεη ηελ νπνηαδήπνηε θνηλσληθή θηλεηηθφηεηα (Bourdieu, 1977).

2.3 Ζ έλλνηα ηνπ habitus

Μηα βαζηθή έλλνηα γηα ηελ θαηαλφεζε ηεο ζεσξίαο ηνπ πνιηηηζκηθνχ θεθαιαίνπ είλαη ε έλλνηα ηνπ habitus (έμε). Σν habitus απνηειεί εζσηεξηθεπκέλεο κνξθέο κφληκσλ θαη δηαξθψλ δηαζέζεσλ ηηο νπνίεο ην άηνκν απνθηά κέζα ζ‟ έλα ζπγθεθξηκέλν θνηλσληθφ πεδίν θαη εμσηεξηθεχεη κε ηε κνξθή ηδηνηήησλ ζε δηάθνξεο δξάζεηο θαη πξαθηηθέο. Δίλαη έλα ζχζηεκα πνπ επεξεάδεη ηηο πξνηηκήζεηο, ηηο πεπνηζήζεηο, ηηο θηινδνμίεο θαη γεληθφηεξα ηηο αληηιήςεηο θαη ζπκπεξηθνξέο πνπ θαζνδεγνχλ ηηο πξαθηηθέο ελφο αηφκνπ θαη δηακνξθψλνπλ ηελ πξνζσπηθφηεηά ηνπ.

To habitus ζρεκαηίδεηαη κέζα απφ ηελ θνηλσληθνπνίεζε ηνπ αηφκνπ απφ ηα πξψηα ρξφληα ηεο δσήο ηνπ θαζψο παξάγεη θαη εγθαζηζηά δηαζέζεηο - έμεηο νη νπνίεο λννχληαη σο ηάζεηο λα ζθέπηεηαη, λα αληηιακβάλεηαη, λα αμηνινγεί θαη λα ελεξγεί κε ζηαζεξφ θαη ραξαθηεξηζηηθφ ηξφπν. Οη έμεηο απηέο ιεηηνπξγνχλ αζπλείδεηα θαη αιιάδνπλ δχζθνια, θάησ απφ δηαθνξεηηθέο πνιηηηζκηθέο θαη εθπαηδεπηηθέο ζπλζήθεο (Μπνπξληηέ, 1994).

Οη παξαπάλσ πξνδηαζέζεηο θαζνξίδνληαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ ην πνιηηηζκηθφ θεθάιαην θαη ηηο πξαθηηθέο ηνπ νηθνγελεηαθνχ πεξηβάιινληνο ελφο αηφκνπ, αληηθαηνπηξίδνληαο ηελ θνηλσληθή ηάμε απφ ηελ νπνία πξνέξρεηαη. Γηα ην ιφγν απηφ, ζπρλά άηνκα κε θνηλή θνηλσληθή πξνέιεπζε ηείλνπλ λα ζπκπεξηθέξνληαη θαη λα δξνπλ κε παξφκνηνπο ηξφπνπο, κεηαηξέπνληαο νπζηαζηηθά ην αηνκηθφ habitus ζε θνηλσληθφ, απφ ην νπνίν θαη αλαπαξάγνληαη νη θνηλσληθέο ηάμεηο (Bourdieu &

Passeron, 1996). Οη έμεηο δειαδή «δεκηνπξγνχλ ηχπνπο δξάζεο, νη νπνίνη έρνπλ ηελ ηάζε λα αλαπαξάγνπλ ηηο αληηθεηκεληθέο δνκέο, απφ ηηο νπνίεο πξνέξρνληαη»

(Bourdieu, 1977:72).

2.4 Ζ έλλνηα ηνπ πεδίνπ

Σν πεδίν είλαη κηα ηδηαίηεξα θξίζηκε έλλνηα ζηε ζεσξία ηνπ Μπνπξληηέ,

θαζψο ην πνιηηηζκηθφ θεθάιαην ιεηηνπξγεί ζην πιαίζην κηαο επξχηεξεο θνηλσληθήο

δνκήο κέζα ζηελ νπνία δηακνξθψλνληαη νη πξαθηηθέο. Ωο «πεδία» λννχληαη δηάθνξνη

ηνκείο ηνπ θνηλσληθνχ θφζκνπ, κέζα ζηα νπνία νη άλζξσπνη πξνζπαζνχλ λα

βειηηψζνπλ ηελ θνηλσληθή ηνπο ζέζε. Οη ζπγθξνπζηαθέο ζρέζεηο πνπ αλαπηχζζνληαη ζε έλα πεδίν κεηαμχ ησλ δξψλησλ ππνθεηκέλσλ (αηνκηθά ή νκαδηθά) ζπκβάιινπλ ζηε δφκεζε ηνπ πεδίνπ θαη εμππεξεηνχλ ηνλ θαζνξηζκφ ηεο ηεξαξρίαο ζε απηφ (Bourdieu, 1994).

Ο Μπνπξληηέ παξνκνηάδεη ηηο ζπγθξνχζεηο απηέο κε έλα παηρλίδη ζην νπνίν ην θάζε ππνθείκελν πξνζπαζεί λα θπξηαξρήζεη ζην πεδίν ζέηνληαο ηνπο δηθνχο ηνπ θαλφλεο, βάζεη ηνπ φγθνπ ησλ θεθαιαίσλ πνπ δηαζέηεη. ΢ηφρνο ησλ ππνθεηκέλσλ είλαη ε δηαηήξεζε ή ε αιιαγή ηνπ ζπζρεηηζκνχ ζηηο ζρέζεηο θπξηαξρίαο κεηαμχ θπξίαξρσλ θαη θπξηαξρνχκελσλ. Παξάιιεια, ππάξρεη κηα ακθίδξνκε ζρέζε κεηαμχ ηνπ πεδίνπ θαη ηνπ habitus, θαζψο ην habitus ηνπ ππνθεηκέλνπ κπνξεί λα θαζνξίζεη ηελ θπξηαξρία ζην πεδίν, αιιά θαη ην πεδίν «δνκεί ην habitus, ζπκβάιινληαο ζηε ζπγθξφηεζε ηνπ πεδίνπ σο θφζκνο κε λφεκα θαη αμίεο» (Μπισλάο, 1994:50).

2.5 Ζ έλλνηα ηεο θνπιηνχξαο

Ο φξνο θνπιηνχξα εκπεξηέρεη πνιιέο δηαζηάζεηο, γηα απηφ θαη ππάξρεη πιήζνο νξηζκψλ ζηε ζπγθεθξηκέλε έλλνηα. Υαξαθηεξηζηηθά ηνπ πνιηηηζκηθνχ θεθαιαίνπ εθθξάδνληαη κέζα απφ ηελ θνπιηνχξα ε νπνία λνείηαη κέζα απφ δηαζέζεηο, πξαθηηθέο θαη γλψζεηο πνπ θέξεη ην άηνκν θαζψο θαη ηελ αηζζεηηθή ηνπ θξίζε (Smith, 2006).

Γηα ηνλ Μπνπξληηέ, ε θνπιηνχξα δηακνξθψλεηαη κέζα ζην πεξηβάιινλ ζην νπνίν έλα άηνκν δεη θαη αλαπηχζζεηαη. Δίλαη ηαμηθά ηεξαξρεκέλε, γηα απηφ θαη ππάξρνπλ δηαθνξεηηθνί ηχπνη θνπιηνχξαο (Bourdieu & Passeron, 1996). ΢ηελ επφκελε ελφηεηα ζα αλαιχζνπκε ηνλ θαζνξηζηηθφ ξφιν πνπ δηαδξακαηίδνπλ απηέο νη «δηαθνξεηηθέο θνπιηνχξεο» γηα ηελ αλαπαξαγσγή ησλ αληζνηήησλ ζηελ εθπαίδεπζε θαη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν κεηαθέξεηαη ην πνιηηηζκηθφ θεθάιαην απφ ηελ νηθνγέλεηα ζην ζρνιείν.

2.6 Πνιηηηζκηθφ θεθάιαην θαη εθπαίδεπζε

΋πσο αλαθέξακε, βαζηθή έθθαλζε ηνπ πνιηηηζκηθνχ θεθαιαίνπ απνηειεί ε

«ειεχζεξε θνπιηνχξα» ε νπνία δηακνξθψλεηαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ ηηο

πνιηηηζκηθέο πξαθηηθέο ηεο νηθνγέλεηαο πξηλ θαλ ην παηδί εηζέιζεη ζηνπο ζρνιηθνχο

ζεζκνχο. Οη επηζθέςεηο ηνλ γνλέσλ ζε ζπλαπιίεο, ζεαηξηθέο παξαζηάζεηο, κνπζεία

θ.ά. δηαδξακαηίδνπλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηε δηακφξθσζε ηνπ πνιηηηζκηθνχ θεθαιαίνπ

ησλ παηδηψλ ηνπο. Ζ θνπιηνχξα απηή κεηαβηβάδεηαη ζηα παηδηά κέζσ ηεο δηαδηθαζίαο