Στρατηγικές διατήρησης της βιοποικιλότητας σε εθνικό και διεθνές επίπεδο

ΤΙΤΛΟΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ:

‘ Στρατηγικές διατήρησης της Βιοποικιλότητας σε Εθνικό και Διεθνές επίπεδο’

ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ: Συνοδινού Κατερίνα Α.Μ.:141/2006054

ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Κος Δημητρακόπουλος Παναγιώτης

Μυτιλήνη, 2011

Συνοδινού Κατερίνα Page - 2 - Ευχαριστίες

Η εκπόνηση της παρούσας πτυχιακής εργασίας αποτέλεσε το ερέθισμα διερεύνησης και εμβάθυνσης σε μια, έως πρότινος, επιστημονικά άγνωστη σε εμένα χωρική ενότητα, η οποία παρουσιάζει ιδιαίτερο και πολυποίκιλο

ενδιαφέρον, τη βιοποικιλότητα και ότι την περικλείει . Για το λόγο αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω τον κ. Παναγιώτη Δημητρακόπουλο, Καθηγητή του Τμήματος Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου, για τις πολύτιμες συμβουλές και παρατηρήσεις του, τη συνεχή καθοδήγηση καθώς και για την ανάθεση της παρούσας μελέτης.

Συνοδινού Κατερίνα Page - 3 - ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Σκοπός της επικείμενης μελέτης είναι η γνωστοποίηση και η οικειοποίηση του κοινού με τη σημασία της βιοποικιλότητας για τον άνθρωπο και το οικοσύστημα αλλά πιο συγκεκριμένα με το στρατηγικό σχέδιο αυτής που πρόσφατα ψηφίστηκε στη βουλή.

Σκοπός αυτού είναι η αειφόρος διαχείριση και αποτελεσματική προστασία της βιοποικιλότητας, ως πολύτιμου και αναντικατάστατου εθνικού κεφαλαίου.

Το 2001, η Ευρωπαϊκή Ένωση έθεσε έναν εξαιρετικά φιλόδοξο στόχο: την ανάσχεση της απώλειας της βιοποικιλότητας μέχρι το 2010. Ένα χρόνο αργότερα, ο στόχος αυτός υιοθετήθηκε επί της αρχής και από την παγκόσμια κοινότητα, με ορίζοντα το 2010. Οι στόχοι της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αλλά και της παγκόσμιας κοινότητας συνολικά για το 2010 δεν επιτεύχθηκαν. Τον Μάιο του 2006, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υιοθέτησε το στόχο «Η ανάσχεση της απώλειας της βιοποικιλότητας έως το 2010 και μετέπειτα - Η υποστήριξη των υπηρεσιών οικοσυστήματος με στόχο την ευημερία του ανθρώπου»

και το σχετικό σχέδιο δράσης, στο οποίο τονίζεται ότι η προστασία της βιοποικιλότητας αποτελεί προϋπόθεση για την επίτευξη της αειφόρου ανάπτυξης. Στο πλαίσιο αυτού του σχεδίου δράσης η ΕΕ έχει εντατικοποιήσει τις προσπάθειες της για τη θέσπιση νέων πολιτικών και την εφαρμογή των υφιστάμενων που αφορούν την βιοποικιλότητα.

Πρόσφατες εξελίξεις έχουν επαναφέρει την προστασία της βιοποικιλότητας στην κορυφή της πολιτικής ατζέντας. Χαρακτηριστική είναι η πρόοδος που σημειώθηκε σε κομβικά ζητήματα κατά τη Συνδιάσκεψη των κρατών-μερών της Σύμβασης της Βιοποικιλότητας στη Βόννη το 2008, όπως και στη Ναγκόγια το 2010 το Μήνυμα της Αθήνας που ανακοινώθηκε από το παγκόσμιο συνέδριο που οργάνωσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Απρίλιο 2009, η Χάρτα των Συρακουσών που συμφώνησαν οι Υπουργοί Περιβάλλοντος της ομάδας των G8 των Απρίλιο του 2009, καθώς και πρόσφατα συμπεράσματα των Υπουργών Περιβάλλοντος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Συνοδινού Κατερίνα Page - 4 -

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

1. ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ ΜΑΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΕΙ

Η βιολογική ποικιλότητα ή βιοποικιλότητα αναφέρεται στην ποικιλία των μορφών της ζωής, δηλαδή στα διάφορα φυτά, στα ζώα και στους μικροοργανισμούς, στα γονίδια που αυτοί περιέχουν και τα

οικοσυστήματα που αυτοί σχηματίζουν.

Η βιοποικιλότητα, συνήθως εξετάζεται σε τρία επίπεδα, με πιο γνωστό το επίπεδο της βιοποικιλότητας των ειδών.

1. Τη γενετική ποικιλότητα, που εκφράζει το εύρος των

κληρονομικών καταβολών ενός είδους και εκδηλώνεται με την πολυμορφία των ατόμων του είδους.

2. Tην ποικιλότητα των ειδών, που αναφέρεται στον αριθμό των ειδών, φυτών και ζώων, τα οποία συναντώνται σε μια συγκεκριμένη περιοχή ή σε ένα

συγκεκριμένο οικοσύστημα.

3. Την ποικιλότητα των οικοσυστημάτων και τοπίων, που εκφράζεται με το πλήθος των συνδυασμών ειδών φυτών και ζώων που συναντώνται σε μία συγκεκριμένη περιοχή και των τοπίων που αναπτύσσονται σε αυτήν.

1.1 Ποικιλότητα οικοσυστημάτων

Συνοδινού Κατερίνα Page - 5 - Εξετάζοντας τη βιοποικιλότητα στο επίπεδο της ποικιλότητας των οικοσυστημάτων, περιγράφονται και διερευνώνται οι διαφορετικοί τύποι οικοσυστημάτων καθώς και η ποικιλία των ενδιαιτημάτων και των οικολογικών διεργασιών που χαρακτηρίζουν το καθένα από αυτά. Η εκτίμηση της βιοποικιλότητας των οικοσυστημάτων είναι προβληματικότερη από αυτή της γενετικής ποικιλότητας και της ποικιλότητας των ειδών αφού τα όρια, σύνορα των βιοκοινοτήτων και των οικοσυστημάτων είναι συχνά ασαφή ή δυσδιάκριτα και ο ορισμός τους σε κάθε περίπτωση υποκειμενικός.

Ως οικοσύστημα ορίζουμε μία οργανωμένη ενότητα έμβιων όντων και αβιοτικών στοιχείων μέσα στην οποία ανταλλάσσονται υλικά και ενέργεια με κινητήρια δύναμη μια πηγή ενέργειας. Η έννοια του οικοσυστήματος αφορά δηλαδή όχι μόνο στους ζωντανούς οργανισμούς ενός τόπου αλλά και σε κάθε τι που τους περιβάλλει και τους επηρεάζει και που ουσιαστικά συνθέτει το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζουν.

Περιλαμβάνει ακόμα τις σχέσεις ανάμεσα στους οργανισμούς και ανάμεσα σ' αυτούς και τα επιμέρους στοιχεία του φυσικού τους περιβάλλοντος (εικ. 1).

Εικόνα 1: Κάθε οργανισμός επηρεάζεται και επηρεάζει πληθώρα βιοτικών και αβιοτικών παραγόντων.

Αναλυτικότερα, ορίζοντας ένα οικοσύστημα δεν αρκεί να καταγράψουμε τα στοιχεία που το συνθέτουν (π.χ. είδη φυτών, ζώων, μητρικό πέτρωμα κ.λπ.), να

περιγράψουμε δηλαδή τη δομή του. Στη διερεύνηση ενός οικοσυστήματος λαμβάνουμε υπόψη μας τις αλληλεπιδράσεις που συσχετίζουν τα συνθετικά του στοιχεία και καθορίζουν τη λειτουργία του. Κι αυτό γιατί η δομή και η λειτουργία ενός οικοσυστήματος βρίσκονται σε άμεση αλληλεξάρτηση: η δομή καθορίζει τις

λειτουργίες που επιτελούνται μέσα στο οικοσύστημα, αλλά και αντίστροφα, οι λειτουργίες αυτές επενεργούν στη δομή του τροποποιώντας την.

Συνοδινού Κατερίνα Page - 6 - Η οριοθέτηση ενός οικοσυστήματος γίνεται πάντα με αυθαίρετο, περισσότερο ή λιγότερο, τρόπο. Ως οικοσύστημα μπορεί να θεωρηθεί ένα φύλλο πουρναριού που βρίσκεται σε αποσύνθεση, ένα νησί, το δέλτα του Έβρου, το δάσος οξιάς του Ολύμπου ή όλα τα δάση του Ολύμπου, η πόλη της Θεσσαλονίκης κ.ο.κ. Αν αγνοήσει κανείς τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των πλανητών, η Γη στο σύνολό της θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ένα και μόνο οικοσύστημα. Ανάλογα λοιπόν με το που εστιάζουμε το ενδιαφέρον μας και τι θέλουμε να μελετήσουμε καθορίζουμε τα όρια του

οικοσυστήματος "εν γνώσει" της αυθαιρεσίας μας.

Για πρακτικούς λόγους στην προσπάθεια ταξινόμησης των οικοσυστημάτων συχνά παραβλέπονται ιδιαιτερότητες στη σύνθεση των βιοκοινοτήτων τους. Συνηθίζουμε δηλαδή να ομαδοποιούμε παρόμοιες βιοκοινότητες που αναπτύσσονται σε

"συγγενικά" οικοσυστήματα. Π.χ. αναφερόμαστε στα οικοσυστήματα των τροπικών δασών ή σ' αυτά των κοραλλιογενών υφάλων. Εξάλλου, αν και μοναδικό στο σύνολό του το κάθε θεωρούμενο οικοσύστημα, οι βασικές οικολογικές διεργασίες, όπως η ροή της ενέργειας και ο κύκλος του νερού κ.ά., παραμένουν κοινές για όλα τα οικοσυστήματα (εικ. 2).

Εικόνα 2. Ο κύκλος του νερού

Όπως έχει ήδη αναφερθεί, η καταγραφή των φυτικών ή ζωικών ειδών που χαρακτηρίζουν ένα διακριτό οικοσύστημα αποτελεί ένα μόνο από τα μέσα διερεύνησης της ποικιλότητας του. Μελετώντας ένα οικοσύστημα σκόπιμη είναι η εξέταση και άλλων επιπέδων έκφρασης της βιοποικιλότητας του όπως η σχετική αφθονία του κάθε είδους μιας βιοκοινότητας, η ηλικιακή δομή των πληθυσμών της, οι τροποποιήσεις στη σύνθεσή της με το πέρασμα του χρόνου (οικολογική διαδοχή), άλλες οικολογικές διεργασίες που επιτελούνται σε αυτό κ.ά. (εικ. 3).

Συνοδινού Κατερίνα Page - 7 - Εικόνα 3. Απλοποιημένη σχηματική απεικόνιση των οικολογικών διεργασιών

Στον όρο οικολογικές διεργασίες συνοψίζονται οι σχέσεις αλληλεπίδρασης,

ενδοειδικές και δυαδικές, που αναπτύσσονται μεταξύ των ατόμων μιας βιοκοινότητας π.χ. θήρευση, ανταγωνισμός, παρασιτισμός, αμοιβαιότητα (πίν. 1), η συμμετοχή τους στους βιογεωχημικούς κύκλους (μεταφορά θρεπτικών στοιχείων, νερού και άλλων χημικών ενώσεων ανάμεσα στους ζωντανούς οργανισμούς και μεταξύ των οργανισμών και του αβιοτικού τους περιβάλλοντος, εικ. 4, 5, 6, 7) και οι ρυθμοί πρωτογενούς παραγωγής (μετατροπή της ηλιακής ενέργειας σε βιομάζα μέσω φωτοσύνθεσης, εικ. 8), κατανάλωσης (καταναλωτές είναι οι οργανισμοί που

στηρίζονται στα φυτά είτε άμεσα, φυτοφάγα, είτε έμμεσα, σαρκοφάγα, για να πάρουν την απαραίτητη ενέργεια για την επιβίωσή τους) και αποικοδόμησης (μετατροπή των οργανικών ενώσεων σε ανόργανες και διάθεσή τους στο περιβάλλον).

Συνοδινού Κατερίνα Page - 8 - Πίνακας 1: Πιθανές σχέσεις μεταξύ δύο οργανισμών διαφορετικών πληθυσμών (ο:

έλλειψη αλληλεπίδρασης, +: σχέση που ευνοεί τον οργανισμό, -: που βλάπτει τον οργανισμό)

Εικόνα 4. Απλοποιημένη σχηματική απεικόνιση του κύκλου του οξυγόνου στα οικοσυστήματα.

1.2 Ποικιλότητα των ειδών

Το δεύτερο επίπεδο εξέτασης ανάλυσης της βιοποικιλότητας αφορά στην ποικιλότητα των ειδών που χαρακτηρίζει τις διαφορετικές περιοχές, ενδιαιτήματα, της Γης. Ο όρος ενδιαίτημα αναφέρεται στη θέση όπου απαντά ένας πληθυσμός και στα επιμέρους χαρακτηριστικά της, βιοτικά ή αβιοτικά. Παραδόξως οι επιστήμονες γνωρίζουν

Συνοδινού Κατερίνα Page - 9 - περισσότερα για τον αριθμό των αστεριών του Γαλαξία μας απ' ότι για τον αριθμό των ειδών του πλανήτη μας. Ποικίλες έρευνες εκτιμούν ότι ο αριθμός των ειδών κυμαίνεται από 5 έως 100 εκατομμύρια, ενώ οι πιο έγκυρες από αυτές

προσανατολίζονται στην ύπαρξη 10 εκατομμυρίων διαφορετικών ειδών στη βιόσφαιρα της Γης. Ωστόσο μόνο 1,4 εκατομμύρια είδη περίπου έχουν προς το

παρόν καταγραφεί και επονομαστεί (εικ. 5).

Εικόνα 5. Ο συνολικός αριθμός ειδών στον πλανήτη

υπολογίζεται από 5 μέχρι 100 εκατομμύρια. Τα έντομα φαίνεται να είναι τα πιο πολυπληθή και μάλιστα τα κολεόπτερα έχουν την πιο μεγάλη ποικιλία και εξάπλωση απ' όλα τα είδη της Γης. Πηγή: National Geographic -ΕΛΛΑΔΑ, Τομ. 2, Φεβρουάριος 1999 -Προσαρμογή από το ΚΠΕ

Καστοριάς.

Σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις το 99%

των ειδών που έχουν ζήσει στη Γη έχουν εξαφανιστεί. Ωστόσο περισσότερα είδη ζουν σήμερα απ' ότι σε οποιαδήποτε άλλη εποχή της ιστορίας του πλανήτη μας. Στην Κάμβρια περίοδο, που ξεκίνησε 540 εκατομμύρια χρόνια πριν, κάποια είδη εξαπλώθηκαν στη Γη και αρκετά από αυτά στη συνέχεια εξαφανίστηκαν. Η εξάλειψη του Ορδοβίσιου, πριν από 440 εκατομμύρια χρόνια, αφάνισε το 75% περίπου των ζωικών οικογενειών. Η εξάλειψη του Δεβόνιου, πριν από 370 εκατομμύρια χρόνια, υπήρξε το ίδιο μαζική.

Ακολούθησε η εξάλειψη του Πέρμιου, πριν από 250 εκατομμύρια χρόνια, που εξαφάνισε το 90% των θαλασσίων ειδών και η εξάλειψη του Τριαδικού πριν από 210 εκατομμύρια χρόνια. Τέλος κατά τον Κρητιδικό τα δύο τρίτα όλων των ζώων, συμπεριλαμβανομένων και των δεινοσαύρων, εξαφανίστηκαν (εικ. 6).

Συνεχώς ανακαλύπτονται καινούργια είδη,

ακόμα και είδη πουλιών ή θηλαστικών. Κατά μέσο όρο, περίπου 3 νέα είδη πουλιών Εικόνα 6. Μαζικές εξαλείψεις

θαλάσσιων ειδών

Συνοδινού Κατερίνα Page - 10 - ανακαλύπτονται κάθε χρόνο ενώ μόλις το 1990 βρέθηκε ένα νέο είδος πιθήκου. Αλλά και άλλες ομάδες σπονδυλωτών δεν έχουν ακόμα περιγραφεί πλήρως π.χ. το 40%

των ψαριών της Νότιας Αμερικής δεν έχει ταξινομηθεί. Το 1980 οι επιστήμονες εντυπωσιάστηκαν από την ανακάλυψη μιας τεράστιας ποικιλίας εντόμων στα τροπικά δάση. Η συνεχής ανακάλυψη και εξερεύνηση όλο και περισσότερων άγνωστων μέχρι πρόσφατα οικοσυστημάτων, όπως αυτά των θαλασσών μεγάλου βάθους,

διευρύνουν διαρκώς την ήδη εντυπωσιακή ποικιλότητα ειδών του πλανήτη μας.

Υπάρχουν ενδείξεις ότι στα βαθύτερα θαλάσσια στρώματα υπάρχουν περισσότερα από 1 εκατομμύριο άγνωστα είδη.

Στις μέρες μας ωστόσο και εξαιτίας των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, ο ρυθμός εξαφάνισης ειδών είναι κατά 50-100 φορές μεγαλύτερος από τον αναμενόμενο, της εξαφάνισης δηλαδή από φυσικά αίτια. Το 1/4 των ειδών του πλανήτη απειλείται σήμερα με εξαφάνιση, ενώ υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο χάνονται περίπου 26.000 από τα γνωστά είδη. Πολλά είδη αναμένεται να εξαφανιστούν προτού ολοκληρωθεί η καταγραφή τους και η αναγνώριση του οικολογικού τους ρόλου (Global Biodiversity Assessement of the United Nations Environment Program - UNEP).

Η απώλεια της βιοποικιλότητας αναγνωρίζεται σήμερα ως ένα από τα μεγαλύτερα αν όχι το μεγαλύτερο προβλήματα της νέας χιλιετίας. Ο ρυθμός της σημερινής

απώλειας της βιοποικιλότητας είναι τέτοιος που απειλείται η βιωσιμότητα του ίδιου μας του είδους από τη διακοπή ζωτικών οικολογικών διαδικασιών. Η Σύμβαση για τη Βιοποικιλότητα, η οποία υπεγράφη το 1992 στο πλαίσιο της Παγκόσμιας Διάσκεψης για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη στο Ρίο ντε Tzανέιρο, έθεσε για πρώτη φορά το πρόβλημα της εξελισσόμενης μείωσης των ειδών που κατοικούν στον πλανήτη ως ζητούμενο πολιτικό και οικονομικό. Η προστασία της ποικιλίας όλων των μορφών ζωής επάνω στη Γη θεωρήθηκε σκόπιμο να αποτελέσει ζήτημα διεθνούς δικαίου καθώς οι επιστημονικές αλλά και πολιτικοοικονομικές επιπτώσεις της υποβάθμισής της επηρεάζουν ολόκληρο τον πλανήτη.

Οι διάφορες μορφές ζωής ταξινομούνται με βάση ένα ευρέως αναγνωρισμένο σύστημα ιεράρχησης που αντικατοπτρίζει τις εξελικτικές σχέσεις μεταξύ των οργανισμών (εικ. 7). Οι κύριες ταξινομικές ομάδες, taxa, είναι: είδος, γένος, οικογένεια, τάξη, κλάση, φύλο, βασίλειο. Οι άνθρωποι, για παράδειγμα, ταξινομούνται ως εξής:

Συνοδινού Κατερίνα Page - 11 - Εικόνα 7.ταξινομικές ομάδες.

Ο αριθμός των ειδών που συναντώνται σε μια περιοχή χρησιμοποιείται συχνά ως μέτρο της βιοποικιλότητας της. Ωστόσο ακριβέστερες εκτιμήσεις της ποικιλότητας των ειδών βασίζονται στη διερεύνηση της ποικιλίας των ταξινομικών ομάδων που

συνθέτουν μια βιοκοινότητα. Π.χ. ένα νησί με δύο είδη πουλιών και ένα είδος ερπετού είναι ταξινομικά πιο ποικίλο από ένα άλλο με τρία είδη πουλιών και κανένα είδος ερπετού. Ομοίως, αν και περισσότερα είδη ζουν στη Γη απ' ότι στη θάλασσα, τα χερσαία είδη δεν αντιπροσωπεύουν το μεγαλύτερο ποσοστό της ποικιλότητας ειδών γιατί φυλογενετικά συνδέονται στενά μεταξύ τους. Άρα η βιοποικιλότητα των

θαλάσσιων οικοσυστημάτων, όταν μετρηθεί με βάση τη αφθονία των διαφορετικών και φυλογενετικά απομακρυσμένων ταξινομικών ομάδων, είναι μεγαλύτερη από αυτήν των χερσαίων.

Η ποικιλότητα των ειδών δεν είναι ομοιογενώς κατανεμημένη σε όλη τη βιόσφαιρα του πλανήτη μας (εικ. 8). Ειδικότερα, αυξάνεται πλησιάζοντας τον Ισημερινό, ενώ μειώνεται στις πολικές περιοχές. Υπάρχουν περισσότερα είδη στις τροπικές περιοχές απ' ότι στις εύκρατες και περισσότερα είδη στις εύκρατες περιοχές απ' ότι στις πολικές. Παράλληλα, η ποικιλότητα των χερσαίων ειδών μειώνεται όσο αυξάνεται το υψόμετρο (εικ. 9). Άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν, καθορίζουν τη βιοποικιλότητα μιας περιοχής είναι η συχνότητα των βροχοπτώσεων και η αφθονία των διαθέσιμων θρεπτικών συστατικών.

Συνοδινού Κατερίνα Page - 12 - Εικόνα 8.Περιοχές του πλανήτη μας που εμφανίζουν σημαντική βιοποικιλότητα. Το 44%

των ειδών των αγγειόσπερμων φυτών και το 35% των σπονδυλόζωων συναντώνται σε σχετικά λίγες διακριτές περιοχές που το σύνολο τους καταλαμβάνει το 1,4% μόνο της επιφάνειας του πλανήτη μας.

Τα τροπικά δάση, αν και καλύπτουν το 7% μόνο της συνολικής επιφάνειας της Γης, αποτελούν ενδιαίτημα για

περισσότερα από τα μισά είδη που υπάρχουν σήμερα στον πλανήτη μας.

Τα 2/3 των συνολικά 250.000 ειδών των αγγειόσπερμων φυτών, το 30%

(2.600 είδη) των ειδών των πτηνών και το 96% (30 εκατομμύρια) των ειδών των αρθρόποδων εξαρτώνται άμεσα από τα τροπικά δάση.

Τα υδάτινα οικοσυστήματα χαρακτηρίζονται επίσης από μια εντυπωσιακή ποικιλία οργανισμών (ψάρια, αμφίβια, υδρόβια φυτά, ασπόνδυλα και μικροοργανισμοί). Ο Αμαζόνιος ποταμός π.χ. αποτελεί το ενδιαίτημα για περισσότερα από 3.000 είδη ψαριών.

Εικόνα 9.Όσο το υψόμετρο αυξάνεται, η ποικιλία των χερσαίων ειδών μειώνεται.

πηγή: SCOTT M., "Γνωριμία με την Επιστήμη - Οικολογία", σελ. 69

Συνοδινού Κατερίνα Page - 13 - 1.3 ΓΙΑΤΙ ΧΑΝΕΤΑΙ Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ- ΑΠΕΙΛΕΣ ΣΕ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ,

ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ

Από την Αξιολόγηση των Οικοσυστημάτων της Χιλιετίας που πραγματοποίησε ο ΟΗΕ το 2005 με τη συμβολή περίπου 1.300 ειδικών διαπιστώθηκε ότι η βιοποικιλότητα μειώνεται παγκοσμίως και ο δε ρυθμός εξαφάνισης των ειδών είναι μεγαλύτερος από ποτέ με ταυτόχρονη μείωση της έκτασης των βιοτόπων τους. Η απώλεια αυτή συνεπάγεται με την υποβάθμιση των υπηρεσιών και των αγαθών που παρέχουν τα οικοσυστήματα και, φυσικά, την επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης, με αντίκτυπο στην ανάπτυξη, την

ανταγωνιστικότητα και την απασχόληση. Παράλληλα, διακυβεύεται η ικανότητα των οικοσυστημάτων να υποστηρίξουν τις μέλλουσες γενιές.

Οι κυριότεροι λόγοι που ευθύνονται για την απώλεια της βιοποικιλότητας είναι:

1. η υποβάθμιση, ο κατακερματισμός και η καταστροφή των βιοτόπων

2. η κλιματική αλλαγή δεδομένου ότι κατά κύριο λόγο η αύξηση της θερμοκρασίας επηρεάζει την βιολογία πολλών ειδών,

3. η εισβολή ξενικών χωροκατακτητικών ειδών, δηλαδή η εισαγωγή ξενικών ειδών σε νέες περιοχές, με αποτέλεσμα αυτά να ανταγωνίζονται τα ντόπια είδη για τους ίδιους πόρους, με έμμεσες επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία και την οικονομία,

4. η μη αειφορική άσκηση δραστηριοτήτων και η υπερεκμετάλλευση των ειδών. (π.χ.

εντατικοποίηση της γεωργίας και κτηνοτροφίας, η υπέρ-αλίευση) οι οποίες δεν επιτρέπουν την φυσική ανανέωση των πόρων και οδηγούν σταδιακά στην εξάντλησή τους

5. και τέλος, η ρύπανση του νερού, του εδάφους και της ατμόσφαιρας (απόβλητα αστικά, γεωργικά, βιομηχανικά, τοξικά) που προκύπτουν από τις ανθρώπινες δραστηριότητες.

Αν εξετάσουμε τα βαθύτερα αίτια που βρίσκονται πίσω από τους παραπάνω παράγοντες, τότε οδηγούμαστε στα ανθρωπογενή γενεσιουργά αίτια. Τα βαθύτερα αυτά γενεσιουργά αίτια, είναι οι παράγοντες που επιτρέπουν ή προκαλούν, στο παρελθόν και σήμερα, τη δημιουργία των άμεσων αιτίων.

Σύμφωνα με την Αξιολόγηση τα Χιλιετίας, αυτά κατατάσσονται σε πέντε κατηγορίες: δημογραφικά, οικονομικά, κοινωνικοπολιτικά, πολιτισμικά - θρησκευτικά, και επιστημονικά – τεχνολογικά.

Συνοδινού Κατερίνα Page - 14 - Σε πανευρωπαϊκή κλίμακα, σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό

Περιβάλλοντος (2007)1, οι κύριες πιέσεις στη βιοποικιλότητα, είναι:

1) η αστική εξάπλωση, 2) η ανάπτυξη υποδομών, 3) η όξυνση υδάτων και εδαφών, 4) ο ευτροφισμός,

5) η ερημοποίηση,

6) η υπερεκμετάλλευση των πόρων,

7) η εντατικοποίηση της γεωργίας και η εγκατάλειψη της γης.

8) και τέλος, η κλιματική αλλαγή, που όλο και περισσότερο

αναγνωρίζεται ως σοβαρή απειλή, ιδίως σε ότι αφορά τα παράκτια, αλπικά και αρκτικά είδη και ενδιαιτήματα.

Ειδικά για τη βιοποικιλότητα στις παράκτιες και θαλάσσιες περιοχές της Μεσογείου, οι απειλές, όπως έχουν αναγνωρισθεί στο Στρατηγικό Πρόγραμμα Δράσης στο πλαίσιο της Σύμβασης της Βαρκελώνης (2003), είναι η

ανεξέλεγκτη ανάπτυξη των δραστηριοτήτων που λαμβάνουν χώρα στην παράκτια ζώνη, περιλαμβανομένου του τουρισμού, η αλιεία σε ευαίσθητα οικοσυστήματα (π.χ. Λιβάδια Ποσειδωνίας, κοραλλιογενείς περιοχές, μικρούς όρμους και σπηλιές), η παράνομη αλιεία, η υπεραλίευση και η απουσία δεδομένων παρακολούθησης, η εισβολή ξενικών ειδών, η κατασκευή

φραγμάτων, η ρύπανση, παγκόσμια φαινόμενα (π.χ. ερημοποίηση, διάβρωση εδαφών, ανύψωση της στάθμης, αύξηση της αλατότητας και της

θερμοκρασίας της θάλασσας), και το εμπόριο απειλούμενων ειδών.

1European Environment Agency. 2007. Europe’s Environment – The Fourth Assessment. State of the environment report No 1/2007. Copenhagen.

Συνοδινού Κατερίνα Page - 15 - 1.4 ΑΞΙΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ

Η βιοποικιλότητα, ως αποτέλεσμα αιώνων εξελικτικής διαδικασίας, είναι αναγκαία για τη διατήρηση της ισορροπίας της ζωής πάνω στη Γη. Στο πλαίσιο αυτό κάθε είδος έχει εγγενή αξία, ανεξάρτητη της χρησιμότητας του στον άνθρωπο, σε άλλα είδη ή στο οικοσύστημα στο οποίο ανήκει. Ο όρος εγγενής αξία συνδέεται με την ηθική παραδοχή ότι δικαίωμα στη ζωή έχουν όλοι οι οργανισμοί ανεξάρτητα από τη σχέση τους με το βιολογικό μας είδος. Επομένως ο άνθρωπος έχει την ηθική υποχρέωση να προστατεύσει τη βιοποικιλότητα, μιας και οι δραστηριότητές του είναι εκείνες που κυρίως ευθύνονται για την απώλειά της.

Η πραγματική αξία της βιοποικιλότητας είναι εξαιρετικά δύσκολο να αποτιμηθεί με οικονομικούς όρους, καθώς συνδέεται άρρηκτα με τις λειτουργίες και υπηρεσίες των οικοσυστημάτων και τα αγαθά που μας προσφέρουν. Αναγνωρίζοντας, όμως, αυτές τις λειτουργίες και υπηρεσίες επιχειρείται η οικονομική αποτίμηση η οποία

καταδεικνύει τις ωφέλειες που προσφέρει η βιοποικιλότητα.

Ως «υπηρεσίες των οικοσυστημάτων» ορίζονται οι διεργασίες και λειτουργίες που παρέχονται από το φυσικό περιβάλλον και ωφελούν τον άνθρωπο, οι βασικές κατηγορίες των οποίων σύμφωνα με την Αξιολόγηση της Χιλιετίας2, είναι οι ακόλουθες:

 Υποστηρικτικές: Στις υπηρεσίες αυτές συγκαταλέγονται βασικές λειτουργίες για την διατήρηση της ζωής από τις οποίες ως σημαντικότερες καταδεικνύονται: 1) η διατήρηση του κύκλου των βασικών θρεπτικών στοιχείων,2) η δημιουργία και διατήρηση του εδάφους και 3) η υποστήριξη του συνόλου της πρωτογενούς παραγωγής.

 Προμηθευτικές: Οι υπηρεσίες αυτές αφορούν την παροχή αγαθών, όπως: 1) τροφίμων, 2) νερού, 3) ξυλείας, 4) φυσικών ινών, 5) καυσίμων, και 6) φαρμακευτικών υλών.

 Ρυθμιστικές: Στην παρούσα κατηγορία εντάσσονται υπηρεσίες που αφορούν την πρόληψη ή/και εξομάλυνση ακραίων καιρικών φαινομένων αλλά και την εξυγίανση πολύτιμων φυσικών πόρων. Ως σημαντικότερες από τις

2Millennium Ecosystem Assessment. 2005. Ecosystems and Human Well-being: Biodiversity synthesis.

World Resources Institute. Washington, DC. 100p.

Μορφοποιημένo: Κουκκίδες και αρίθμηση

Μορφοποιημένo: Κουκκίδες και αρίθμηση

Συνοδινού Κατερίνα Page - 16 - διεργασίες αυτές αναφέρονται: 1) η ρύθμιση του κλίματος, 2) η πρόληψη των πλημμυρικών φαινομένων και επιδημιών και 3) η εξυγίανση των υδάτων.

 Πολιτισμικές: Η δημιουργία των διαφόρων πολιτισμών της γης έχει βασιστεί σε μεγάλο βαθμό στην βιοποικιλότητα κάθε περιοχής της γης. Για αυτό το λόγο οι πολιτισμικές υπηρεσίες της βιοποικιλότητας περιλαμβάνουν την αισθητική, πνευματική και πολιτισμική ανάπτυξη του ανθρώπου, έως και σήμερα

1.5 Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

Η Ελλάδα, με έκταση 132.000 τετ. χιλιόμετρα και πληθυσμό περίπου 10.500.000, βρίσκεται στο νοτιότερο τμήμα της Βαλκανικής χερσονήσου και ανήκει στη Μεσογειακή ζώνη της Παλαιαρκτικής βιογεωγραφικής περιοχής. Φιλοξενεί μεγάλο βιολογικό πλούτο, έναν από τους μεγαλύτερους της Ευρώπης και της Μεσογείου. Ο πλούτος αυτός είναι αποτέλεσμα των ακόλουθων παραγόντων:

⇒ Της βιογεωγραφικής θέσης της, στα όρια τριών ηπείρων, της Ευρώπης, της Ασίας, και της Αφρικής.

⇒ Της μεγάλης τοπογραφικής ποικιλότητας.

⇒ Της σύνθετης γεωλογικής και οικολογικής ιστορίας της και

⇒ Των σχετικά ήπιων ανθρώπινων επεμβάσεων.

Η χώρα μας χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερα πλούσια χλωρίδα και πανίδα, καθώς και από μεγάλη ποικιλία τοπίων και οικοσυστημάτων χερσαίων, υγροτοπικών,

παράκτιων και θαλάσσιων. Ενδεικτικά, για την Ελλάδα, αναφέρονται 5.500 είδη χλωρίδας ανώτερων φυτών, 2.000 είδη μυκήτων, περισσότερα από 440 είδη πουλιών, 115 είδη θηλαστικών, χωρίς τα οικόσιτα, 86 είδη ερπετών και αμφιβίων, 110 είδη ψαριών γλυκού νερού, 230 είδη πεταλούδες, 447 είδη θαλασσινών ψαριών και 1160 είδη θαλασσινών μαλακίων. Ο συνολικός πλούτος της ελληνικής πανίδας απαρτίζεται από 30.000 έως 50.000 είδη σπονδυλόζωων και ασπόνδυλων. Από τα

Συνοδινού Κατερίνα Page - 17 - πιο σημαντικά γνωρίσματα της βιοποικιλότητας της Ελλάδας είναι ο υψηλός

ενδημισμός στις περισσότερες ζωικές και φυτικές ομάδες. Στην πανίδα, το ποσοστό των ενδημικών ειδών σπονδυλόζωων ανέρχεται σε 4% του συνόλου των γνωστών ειδών, ενώ στη χλωρίδα σε περίπου 13%. Το 14% περίπου του συνόλου των ειδών σπονδυλόζωων θεωρούνται απειλούμενα, ενώ περίπου τα μισά είδη της Ελλάδας προστατεύονται βάσει της εθνικής νομοθεσίας και περιλαμβάνονται στα

παραρτήματα των διεθνών συμβάσεων που έχουν κυρωθεί στην Ελλάδα.

http://portal.tee.gr/portal/page/portal/SCIENTIFIC_WORK/files/diavouleusi_ethnikis_s tratigikis_gia_viopoikilotita.pdf

Συνοδινού Κατερίνα Page - 18 - 1.6 ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ –ΟΡΙΣΜΟΙ

Σύμφωνα με τη Σύμβαση για τη βιολογική ποικιλότητα (Άρθρο 2 «Ορισμοί») ισχύουν οι ακόλουθοι ορισμοί:

Ως ‘βιολογική ποικιλότητα’ (biological diversity): νοείται η ποικιλία των ζώντων οργανισμών πάσης προελεύσεως περιλαμβανομένων, μεταξύ άλλων, χερσαίων, θαλασσίων και άλλων υδατικών οικοσυστημάτων και οικολογικών συμπλεγμάτων, των οποίων αποτελούν μέρος. Περιλαμβάνει την ποικιλότητα εντός των ειδών, μεταξύ ειδών και οικοσυστημάτων.

Ως ‘γενετικό υλικό’ (genetic material): νοείται κάθε είδους φυτικό, ζωικό, μικροβιακό ή άλλης προελεύσεως υλικό που περιέχει λειτουργικές μονάδες κληρονομικότητας.

Ως ‘γενετικοί πόροι’ (genetic resources): νοείται γενετικό υλικό υφιστάμενης ή εν δυνάμει αξίας.

Ως ‘χώρα που παρέχει γενετικούς πόρους’ (country providing genetic resources):

νοείται η χώρα που διαθέτει γενετικούς πόρους που συλλέγονται από επιτόπιες πηγές (in-situ), συμπεριλαμβανομένων τόσο πληθυσμών αγρίων, όσο και κατοικίδιων ειδών, ή που λαμβάνονται από πηγές εκτός αυτών (ex-situ) και οι οποίοι μπορεί να προέρχονται ή όχι από την εν λόγω χώρα.

Ως ‘προστατευόμενη περιοχή’, (protected area): νοείται μια γεωγραφικά καθορισμένη περιοχή η οποία καθορίζεται ή υπόκειται σε ρυθμίσεις και λειτουργεί έτσι ώστε να επιτυγχάνονται ειδικοί στόχοι προστασίας

Ως ‘αειφορική χρήση’ (sustainable use): νοείται η χρήση συστατικών της βιολογικής ποικιλότητας, κατά τρόπο και κατά αναλογία τέτοια που δεν προκαλείται

μακροπρόθεσμα συρρίκνωση της βιολογικής ποικιλότητας, διατηρώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο το δυναμικό της να ανταποκρίνεται στις ανάγκες και στις επιδιώξεις των σημερινών και των μελλοντικών γενεών.

Άλλοι όροι που επίσης χρησιμοποιούνται:

Ως ‘οικοσύστημα’ (ecosystem) : νοείται μια οργανωμένη και αυτορρυθμιζόμενη ενότητα αβιοτικών στοιχείων και έμβιων όντων (φυτών, ζώων, μικροοργανισμών) που συνυπάρχουν στο χώρο, αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και ανταλλάσσουν ύλη ή πληροφορίες με κινητήρια δύναμη την ενέργεια. Κάθε οικοσύστημα είναι ένα αυθαίρετα οριζόμενο τμήμα της βιόσφαιρας.

Ως ‘ενδιαίτημα’ (habitat): νοείται ο χώρος αλλά και τα χαρακτηριστικά του φυσικού περιβάλλοντος με τα οποία αυτός συνδέεται, όπου ζει ή μπορεί να ζήσει πληθυσμός

Συνοδινού Κατερίνα Page - 19 - ενός συγκεκριμένου είδους. Με την στενή αυτή έννοια, το ενδιαίτημα αφορά πάντα σε συγκεκριμένο είδος. Επειδή τα είδη που συγκροτούν τις βιοκοινότητες συνυπάρχουν στο χώρο (και στο χρόνο), ο όρος, με την ευρεία έννοια, προσδιορίζει το χώρο αλλά και τα χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος με τα οποία αυτός συνδέεται, όπου

αναπτύσσεται μια χαρακτηριστική βιοκοινότητα. Εναλλακτικά του όρου ενδιαίτημα, με αυτήν τη δεύτερη ευρεία έννοια, στους τίτλους Οδηγιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και Διεθνών Συμβάσεων έχει χρησιμοποιηθεί ο όρος ‘οικότοπος’.

Ως ‘άμεσες απειλές’ (direct threats) για τη διατήρηση των ειδών & των

οικοσυστημάτων: νοούνται οι ανθρώπινες δραστηριότητες που έχουν προκαλέσει, προκαλούν, ή μπορεί να προκαλέσουν την καταστροφή ή υποβάθμιση της βιοποικιλότητας και την παρεμπόδιση των φυσικών διεργασιών.

Ως ‘ξενικό είδος εισβολέας’ (invasive species): νοείται το μη ιθαγενές είδος που έχει εισαχθεί ή εξαπλωθεί σε μια περιοχή πέραν της περιοχής φυσικής του εξάπλωσης και έχει την ικανότητα να πολλαπλασιάζεται από μόνο του στη φύση,

καταλαμβάνοντας ζωτικό χώρο σε φυσικά οικοσυστήματα της περιοχής και εκτοπίζοντας ιθαγενή είδη και βιοκοινότητες.

Ως ‘ενδημικό‘ (endemic) :ορίζεται ένα βιολογικό είδος που ζει σε έναν οριοθετημένο (ή και απομονωμένο) γεωγραφικό χώρο. Για να είναι ενδημικό ένα είδος πρέπει να έχει δημιουργηθεί και να έχει εξελιχθεί σε εκείνον τον χώρο.

Ως ‘κόκκινος κατάλογος‘ (red list): της Διεθνούς Ένωσης για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN) νοείται μία καταγραφή της παγκόσμιας κατάστασης διατήρησης των ειδών ζώων και φυτών του πλανήτη. Ακολουθώντας την IUCN, πολλά κράτη συντάσσουν εθνικούς κόκκινους καταλόγους για τα είδη της επικράτειάς τους.

Ως ‘γεώτοποι‘ (geotopes) :νοούνται οι γεωλογικές - γεωμορφολογικές εμφανίσεις και μορφές που αντιπροσωπεύουν σημαντικές στιγμές της Ιστορίας της Γης, είναι σημαντικοί μάρτυρες της μακράς εξέλιξής της ή δείχνουν σύγχρονες φυσικές, γεωλογικές διεργασίες που συνεχίζουν να εξελίσσονται στην επιφάνεια της Γης

Ως ‘περιοχές απόλυτης προστασίας της φύσης’ (Strict nature reserves) χαρακτηρίζονται εκτάσεις με εξαιρετικά ευαίσθητα οικοσυστήματα, ενδιαιτήματα σπάνιων ή απειλούμενων με εξαφάνιση ειδών της αυτοφυούς χλωρίδας ή άγριας πανίδας ή εκτάσεις που έχουν σημαίνουσα θέση στον κύκλο ζωής σπάνιων ή απειλούμενων με εξαφάνιση ειδών της άγριας πανίδας. Οι περιοχές αυτές υπόκεινται σε αυστηρή φύλαξη από τις αρμόδιες υπηρεσίες. Στις περιοχές απόλυτης

προστασίας της φύσης απαγορεύεται κάθε δραστηριότητα. Κατ' εξαίρεση, μπορεί να επιτρέπονται, σύμφωνα με τις ειδικότερες ρυθμίσεις του οικείου σχεδίου διαχείρισης,

Συνοδινού Κατερίνα Page - 20 - η διεξαγωγή επιστημονικών ερευνών εφόσον εξασφαλίζεται υψηλός βαθμός

προστασίας, όπως και η εκτέλεση εργασιών που κρίνονται απολύτως αναγκαίες για τη μη αλλοίωση εκείνων των 5 χαρακτηριστικών που διασφαλίζουν τη διατήρηση των προστατευτέων αντικειμένων, ειδών ή οικοτόπων.

Ως ‘περιοχές προστασίας της φύσης’ (Nature reserves) χαρακτηρίζονται εκτάσεις μεγάλης οικολογικής ή βιολογικής αξίας. Στις περιοχές αυτές προστατεύεται το φυσικό περιβάλλον από κάθε δραστηριότητα ή επέμβαση που μπορεί να μεταβάλει ή να αλλοιώσει τη φυσική κατάσταση, σύνθεση ή εξέλιξή του. Κατ' εξαίρεση,

επιτρέπονται, σύμφωνα με τις ειδικότερες ρυθμίσεις του οικείου σχεδίου διαχείρισης, η εκτέλεση εργασιών που κρίνονται αναγκαίες για τη μη αλλοίωση

εκείνων των χαρακτηριστικών που διασφαλίζουν τη διατήρηση των προστατευτέων αντικειμένων, επιστημονικών ερευνών και η άσκηση ήπιων ασχολιών και

δραστηριοτήτων, εφόσον δεν έρχονται σε αντίθεση με τους σκοπούς προστασίας. Οι περιοχές προστασίας της φύσης είναι δυνατόν να περιλαμβάνουν προστατευόμενες περιοχές της παραγράφου 1.

Ως’ φυσικά πάρκα’ (Natural parks) χαρακτηρίζονται χερσαίες, υδάτινες ή μεικτού χαρακτήρα περιοχές, εφόσον παρουσιάζουν ιδιαίτερη αξία και ενδιαφέρον λόγω της ποιότητας και ποικιλίας των φυσικών και πολιτιστικών τους χαρακτηριστικών, ιδίως βιολογικών, οικολογικών, γεωλογικών, γεωμορφολογικών και αισθητικών και

παράλληλα προσφέρουν σημαντικές δυνατότητες για ανάπτυξη δραστηριοτήτων που εναρμονίζονται με την προστασία της φύσης και του τοπίου. Τα φυσικά πάρκα διακρίνονται σε εθνικά και περιφερειακά και είναι δυνατόν να περιλαμβάνουν προστατευόμενες περιοχές.

Ακόμα χρησιμοποιούνται και οι παρακάτω συμβάσεις- όροι :

COP : Διάσκεψη Συμβαλλόμενων μερών

BERN: Σύμβαση για την Ευρωπαϊκή Άγρια Ζωή και τους Φυσικούς Οικοτόπους (περισσότερα αναλύονται παρακάτω)

RLI : κόκκινη λίστα index, η οποία μετράει τον ρυθμό εξαφάνισης των ειδών

Συνοδινού Κατερίνα Page - 21 - EURISCO : Εθνικές και Ευρωπαϊκές απογραφές στατιστικών

CITES : Σύμβαση για το διεθνές εμπόριο απειλούμενων ειδών της άγριας χλωρίδας και πανίδας και τέθηκε σε ισχύ την 1η Ιουλίου 1975.

MARPOL: Διεθνής Σύμβαση 73/78 όπου προβλέπει την πρόληψη της ρύπανσης της θάλασσας από πλοία

CDPA: Αρχεία της κοινής βάσης των προστατευόμενων περιοχών για Ελλάδα

UNFCCC : (united nations framework convention on climate change) =Σύμβαση πλαισίου των Ηνωμένων Εθνών για την αλλαγή κλίματος (περισσότερα αναλύονται παρακάτω)

REDD : δείκτης μείωσης εκπομπών από αποψίλωση και υποβάθμιση των δασών

Πρωτόκολλο Κιότο: Πρωτόκολλο στο πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για κλιματικές μεταβολές με στόχο την καταπολέμηση της υπερθέρμανσης του πλανήτη(

συντάχθηκε το 1997 στο Κιότο της Ιαπωνίας)

Σύμβαση RAMSAR: Διεθνής συνθήκη για τη διατήρηση και τη βιώσιμη χρήση των υγροτόπων( συντάχθηκε 2 Φεβρουαρίου 1971 και τέθηκε σε ισχύ στης 21 Δεκ 1975)

ΚΑΠ: Κοινή Αλιευτική Πολιτική

SEA : περιβαλλοντικές εκτιμήσεις στρατηγικού χαρακτήρα

Σύμβαση Άαρχους: διεθνής Σύμβαση που υπογράφηκε Ιούνιο του 1998 στη Δανία µε αντικείμενο την πληροφόρηση σε θέματα περιβάλλοντος, την συµµετοχή των πολιτών σε αποφάσεις που αφορούν το περιβάλλον και την πρόσβασή τους στη δικαιοσύνη για περιβαλλοντικά ζητήματα.

Συνοδινού Κατερίνα Page - 22 - Σύμβαση Βαρκελώνης: σύμβαση που υπογράφηκε το (1976) με στόχο « την προστασία της μεσογείου από τη ρύπανση»

Πρωτόκολλο Καρθαγένης: Το Πρωτόκολλο της Καρθαγένης για τη Βιοασφάλεια, υιοθετήθηκε κατ' αρχήν ως συμπληρωματική συμφωνία στη Σύμβαση για τη Βιοποικιλότητα, η οποία υπογράφηκε στην Παγκόσμια Διάσκεψη του Ρίο Ντε Τζανέϊρο το 1992. Μετά την οριστικοποίηση του κειμένου και υπογραφή του στο Μόντρεαλ Καναδά το 2000, το πρωτόκολλο έχουν προσυπογράψει πάνω από 50 χώρες (η 50η υπέγραψε τον Ιούνιο 2003) και αποτελεί πλέον διεθνή συμφωνία, από το Σεπτέμβρη 2003.

Συνοδινού Κατερίνα Page - 23 -

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

2. ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ 2.Ι. ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΠΙΠΕΔΟ

2.1. ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΠΟΥ ΠΡΟΗΓΗΘΗΚΑΝ ΈΩΣ ΟΤΟΥ ΟΔΗΓΗΘΟΥΜΕ ΣΤΟ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ

ΣΧΕΔΙΟ

2.1.1 Σύμβαση RAMSAR

Η μεγάλη οικολογική σημασία των υγροτόπων αναγνωρίστηκε παγκόσμια με την υπογραφή της "Σύμβασης για τους Υγροτόπους Διεθνούς Σημασίας ως

Ενδιαιτήματος για τα Υδρόβια Πουλιά" στις 2.2.1971 στην πόλη RAMSAR της Περσίας. Η Σύμβαση Ramsar υπογράφηκε και από την Ελλάδα και κυρώθηκε από το Ελληνικό Κοινοβούλιο στις 19.11.1974. Σκοπός της συμφωνίας είναι η προστασία των υγροτόπων με διεθνές ενδιαφέρον για τα υδρόβια πουλιά. Για την επίτευξη του στόχου αυτού, κάθε συμβαλλόμενο μέρος υποδεικνύει έναν κατάλογο υγροτόπων που πληρούν ορισμένα κριτήρια.

Τέθηκε σε ισχύ το Δεκέμβριο του 1975 και ήταν η πρώτη σύμβαση που ασχολήθηκε αποκλειστικά με την προστασία των βιοτόπων. Οι κύριες υποχρεώσεις που

αναλαμβάνουν τα συμβαλλόμενα μέρη είναι:

o Να οριοθετήσουν τους κατάλληλους υγροτόπους μέσα στα όρια της εδαφικής επικράτειας τους που θα περιληφθούν σε ένα κατάλογο Υγροτόπων Διεθνούς Σημασίας. (Άρθρο 2,1)

o Να καθαρίσουν και να εφαρμόσουν τέτοιο σχεδιασμό, ώστε να προωθήσουν τη διατήρηση των υγροτόπων που περιλαμβάνονται στο κατάλογο αυτό και την κατά το δυνατόν ορθολογική χρήση των υγροτόπων, εντός της εδαφικής τους επικρατείας. (Άρθρο 3,1)

o Να προωθήσουν την προστασία των υγροτόπων και της υδρόβιας

ορνιθοπανίδας οριοθετώντας προστατευόμενες περιοχές σε υγροτόπους, είτε περιλαμβάνονται στο κατάλογο είτε όχι και παρέχοντας επαρκή μέσα για τη φύλαξη τους. (Άρθρο 4,1)

Συνοδινού Κατερίνα Page - 24 - o Κάθε συμβαλλόμενο κράτος πρέπει να οριοθετήσει τουλάχιστον μια περιοχή

που να συμπεριληφθεί στο κατάλογο κατά τη στιγμή που υπογράφει τη Σύμβαση. (Άρθρο 2,4)

Η Ελλάδα ήταν η 7η χώρα που υπέγραψε και ενεργοποίησε τη Σύμβαση RAMSAR με το Ν.Δ.191/74, ανακηρύσσοντας 11 υγροτοπικές περιοχές που περιλαμβάνονται στον κατάλογο υγροτόπων διεθνούς σημασίας. Για τις περιοχές αυτές υπάρχουν προτάσεις για την οριοθέτηση ζωνών προστασίας ήδη από το 1986, ενώ έχουν αρχίσει ενέργειες από τη διεύθυνση περιβαλλοντικού σχεδιασμού του ΥΠΕΧΩΔΕ για την εφαρμογή των προτάσεων. 'Όμως από το 1986 ως σήμερα έχουν οριοθετηθεί με υπουργική απόφαση μόνο τέσσερις υγρότοποι (Αμβρακικός, Κερκίνη, Μεσολόγγι, και Κοτύχι) ενώ υπάρχει από το Προεδρικό Διάταγμα και για τη Πρέσπα. Στις περιοχές που προαναφέρθηκαν δυστυχώς δε γίνεται ουσιαστική εφαρμογή των

προβλεπόμενων μέτρων και ούτε η προστασία είναι ουσιαστική. Το καθεστώς προστασίας των υπολοίπων έξι περιοχών (Νέστος, Ισμαρίδα, Βιστοωίδα, Αξιός, Λουδίας, Αλιάκμονας, Έβρος και Βόβλη , Κορώνεια) εκκρεμεί ακόμη, 20 χρόνια μετά τη υπογραφή της Σύμβασης από την Ελλάδα.

Οι υγροβιότοποι Ramsar στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα υπάρχουν 11 Υγροβιότοποι Διεθνούς Σημασίας που ανήκουν στον κατάλογο της Σύμβασης Ramsar:

Δέλτα Έβρου Δέλτα Νέστου Λίμνη Κερκίνη Λίμνη Μητρικού Λίμνη Βιστωνίδα

Λίμνες Βόλβη και Κορώνεια

Δέλτα ποταμών Αξιού - Λουδία – Αλιάκμονα Αμβρακικός κόλπος

Λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου – Αιτωλικού Λιμνοθάλασσα Κοτύχι και Δάσος Στροφυλιάς

Συνοδινού Κατερίνα Page - 25 - Λίμνη Μικρή Πρέσπα

(http://dasologikos.150m.com/ramsar.htm) Τι θετικό αντίκτυπο είχε η Σύμβαση RAMSAR;

Με τη θετική επίδραση της Σύμβασης RAMSAR διαμορφώθηκαν μια σειρά από νομοθετικές ρυθμίσεις με παγκόσμια, περιφερειακή ή τοπική εμβέλεια, οι οποίες είχαν ως στόχο τη προστασία των παλιών καθώς και των φυσικών οικοτόπων τους.

Μια από τις σημαντικές ρυθμίσεις αποτελεί η Οδηγία 709/409 της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που στοχεύει στη διατήρηση των άγριων πουλιών.

http://www.greenpage.gr/ydrobiotopoi.htm

2.1.2 Σύμβαση Bern

Η Σύμβαση για την Ευρωπαϊκή Άγρια Ζωή και τους Φυσικούς Οικοτόπους

υπογράφηκε στη Βέρνη στις 19 Σεπτεμβρίου, 1979 και στόχο έχει να προωθήσει τη συνεργασία ανάμεσα στα συμβαλλόμενα κράτη, με σκοπό τη διατήρηση της άγριας χλωρίδας και πανίδας και των οικοτόπων τους, καθώς και την προστασία

απειλούμενων μεταναστευτικών ειδών.

Τα συμβαλλόμενα μέρη αναλαμβάνουν να:

• προωθήσουν εθνικές πολιτικές για τη διατήρηση της άγριας πανίδας, χλωρίδας και των φυσικών οικοτόπων

• ενσωματώσουν τη διατήρηση της άγριας χλωρίδας και πανίδας σε εθνικό προγραμματισμό, ανάπτυξη και περιβαλλοντικές πολιτικές

• προωθήσουν εκπαίδευση και διάδοση πληροφοριών για τις ανάγκες

διατήρησης των ειδών άγριας πανίδας, χλωρίδας και των φυσικών οικοτόπων τους.

Η Κύπρος έχει επικυρώσει τη Σύμβαση αυτή με τον Κυρωτικό Νόμο περί της Σύμβασης για τη Διατήρηση της Ευρωπαϊκής Άγριας Ζωής και των Φυσικών Οικοτόπων [Ν. 24/1988].

Για την εφαρμογή της Σύμβασης της Βέρνης, η Ευρωπαϊκή Κοινότητα υιοθέτησε την Οδηγία 79/409/ΕΟΚ για τη Διατήρηση των Άγριων Πτηνών και την Οδηγία

92/43/ΕΟΚ για τη Διατήρηση των Φυσικών Οικοτόπων και της Άγριας Πανίδας και Χλωρίδας. Μεταξύ άλλων, οι Οδηγίες αυτές επιτρέπουν την εγκαθίδρυση ενός Ευρωπαϊκού Δικτύου προστατευόμενων περιοχών (Φύση 2000), για την

Συνοδινού Κατερίνα Page - 26 - αντιμετώπιση της συνεχούς απώλειας της βιοποικιλότητας από τις ανθρώπινες δραστηριότητες.

http://www.cyprus.gov.cy/moa/agriculture.nsf/All/B68F08C9E22B1BF6C22573F1002 785EF?OpenDocument

2.1.3 Σύμβαση CITES

Η Σύμβαση αυτή αναφέρεται στο διεθνές εμπόριο των απειλούμενων ειδών άγριας πανίδας και χλωρίδας (Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora, επίσης γνωστή ως σύμβαση της Ουάσιγκτον ). Είναι μια διεθνής συμφωνία μεταξύ των κυβερνήσεων, ώστε να εξασφαλιστεί το διεθνές εμπόριο άγριων ζώων και φυτών που απειλεί την επιβίωσή τους. Το κείμενο της σύμβασης συμφωνήθηκε το 1973, και τέθηκε σε ισχύ την 1η Ιουλίου 1975.

H συνθήκη προστατεύει περίπου 5.000 είδη ζώων και 28.000 είδη φυτών. Η

σύμβαση CITES συνεργάζεται με την υποβολή του διεθνούς εμπορίου στα δείγματα των επιλεγμένων ειδών σε ορισμένους ελέγχους. Όλες οι εισαγωγές, οι εξαγωγές των ειδών που καλύπτονται από τη Συνθήκη πρέπει να εγκριθούν μέσω ενός συστήματος χορήγησης αδειών. Κάθε κράτος που συμμετέχει στη Συνθήκη πρέπει να υποδείξει μια ή περισσότερες διοικητικές αρχές υπεύθυνες για τη διαχείριση εκείνου του συστήματος χορήγησης αδειών και μια ή περισσότερες επιστημονικές αρχές για να τους συμβουλέψει για τα αποτελέσματα του εμπορίου στη θέση των ειδών.

http://translate.google.gr/translate?hl=el&langpair=en|el&u=http://en.wikipedia.org/wi ki/CITES

2.1.4. Οδηγία 92/43

Η Οδηγία 92/43/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 21ης Μαΐου του 1992, αποσκοπεί στη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας.

Η συνεχής υποβάθμιση των φυσικών οικοτόπων και οι κίνδυνοι που απειλούν ορισμένα είδη συνιστούν πρωταρχικό μέλημα της περιβαλλοντικής πολιτικής της Ένωσης. Η παρούσα οδηγία, που αποκαλείται οδηγία «φυσικών οικοτόπων» σκοπό έχει να συμβάλει στην διατήρηση της βιολογικής ποικιλότητας στα κράτη μέλη, ορίζοντας ένα κοινό πλαίσιο για την διατήρηση των οικοτόπων, των φυτών και των

Συνοδινού Κατερίνα Page - 27 - ζώων κοινοτικού ενδιαφέροντος. Με την οδηγία περί οικοτόπων συνίσταται το δίκτυο

«Natura 2000». Το δίκτυο αυτό είναι το μεγαλύτερο οικολογικό δίκτυο παγκοσμίως.

Αποτελείται από «ειδικές ζώνες διατήρησης» που έχουν χαρακτηριστεί από τα κράτη μέλη δυνάμει της παρούσας οδηγίας.

Πράξη Ημερομηνία

έναρξης ισχύος Προθεσμία μεταφοράς στο εθνικό δίκαιο των κρατών μελών

Επίσημη εφημερίδα

Οδηγία 92/43/ΕΟΚ 10.6.1992 10.6.1992 ΕΕ L 206 της 22.7.1992

Εφαρμογή της νομοθεσίας

Με απόφαση του Υπουργού Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, κατόπιν γνωμοδότησης της Επιτροπής «Φύση 2000», καθορίζονται εθνικοί στόχοι διατήρησης των τύπων οικοτόπων και των ειδών κοινοτικής σημασίας (Παραρτήματα Ι και ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ) που απαντώνται στην ελληνική επικράτεια με στόχο την επίτευξη ικανοποιητικής κατάστασης διατήρησής τους στο σύνολο της

εξάπλωσής τους μέχρι το 2020. Με την ίδια ή άλλες αποφάσεις ανά ΕΖΔ ή ομάδες τέτοιων, καθορίζονται επίσης στόχοι διατήρησης, με στόχο την επίτευξη

ικανοποιητικής κατάστασης διατήρησης των τύπων οικοτόπων και των ειδών που απαντώνται σε κάθε μια περιοχή, και περιγράφονται στο τυποποιημένο έντυπο δεδομένων, με εξαίρεση εκείνα 12 που θεωρούνται μη-σημαντικά σύμφωνα με το τυποποιημένο έντυπο δεδομένων μέχρι το 2020, με βάση τα παρακάτω κριτήρια:

1) α. τις οικολογικές απαιτήσεις τους

2) β. την κατάσταση διατήρησής τους σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο

3) γ. τις απειλές και τους κινδύνους υποβάθμισης, καταστροφής ή όχλησης τους 4) δ. την εθνική και ευρωπαϊκή σημασία τους για τη διατήρηση της

βιοποικιλότητας

5) ε. τη συνολική συνοχή του δικτύου «Natura 2000».