Συγκριτική Μελέτη παρόχθιων μουσείων: Μουσείο Λιμναίου Πολιτισμού Κάρλας και Εθνογραφικό & Φυσιογραφικό Μουσείο Val Sanagra Como Ιταλίας.

(1)

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Η συμβολή των πολιτισμικών μονάδων στην τοπική παράδοση, το φυσικό περιβάλλον και την οικονομική ευημερία.

Συγκριτική Μελέτη παρόχθιων μουσείων: Μουσείο Λιμναίου Πολιτισμού Κάρλας και Εθνογραφικό & Φυσιογραφικό Μουσείο Val Sanagra Como Ιταλίας.

Βασιλική Μελισσουργού Επιβλέποντες καθηγητές:

Παναγιώτης Ευαγγελόπουλος Ειρήνη Δασκαλοπούλου

Βόλος, Ιούλιος 2021

(2)

Η παρούσα εργασία αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία του φοιτητή/της φοιτήτριας («συγγραφέας/δημιουργός») που την εκπόνησε. Στο πλαίσιο της πολιτικής ανοικτής πρόσβασης ο/η συγγραφέας/δημιουργός εκχωρεί στο ΕΑΠ, μη αποκλειστική άδεια χρήσης του δικαιώματος αναπαραγωγής, προσαρμογής, δημόσιου δανεισμού, παρουσίασης στο κοινό και ψηφιακής διάχυσής τους διεθνώς, σε ηλεκτρονική μορφή και σε οποιοδήποτε μέσο, για διδακτικούς και ερευνητικούς σκοπούς, άνευ ανταλλάγματος και για όλο το χρόνο διάρκειας των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Η ανοικτή πρόσβαση στο πλήρες κείμενο για μελέτη και ανάγνωση δεν σημαίνει καθ’ οιονδήποτε τρόπο παραχώρηση δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας του/της συγγραφέα/δημιουργού ούτε επιτρέπει την αναπαραγωγή, αναδημοσίευση, αντιγραφή, αποθήκευση, πώληση, εμπορική χρήση, μετάδοση, διανομή, έκδοση, εκτέλεση, «μεταφόρτωση» (downloading), «ανάρτηση»

(uploading), μετάφραση, τροποποίηση με οποιονδήποτε τρόπο, τμηματικά ή περιληπτικά της εργασίας, χωρίς τη ρητή προηγούμενη έγγραφη συναίνεση του/της συγγραφέα/δημιουργού. Ο/Η συγγραφέας/δημιουργός διατηρεί το σύνολο των ηθικών και περιουσιακών του δικαιωμάτων.

(3)

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Η συμβολή των πολιτισμικών μονάδων στην τοπική παράδοση, το φυσικό περιβάλλον και την οικονομική ευημερία.

Συγκριτική Μελέτη παρόχθιων μουσείων: Μουσείο Λιμναίου Πολιτισμού Κάρλας και Εθνογραφικό & Φυσιογραφικό Μουσείο Val Sanagra Como Ιταλίας.

Βασιλική Μελισσουργού

Επιτροπή Επίβλεψης Διπλωματικής Εργασίας

Επιβλέπων Καθηγητής: Συν-Επιβλέπουσα Καθηγήτρια:

Δρ. Παναγιώτης Ευαγγελόπουλος Δρ. Ειρήνη Δασκαλοπούλου

ΣΕΠ, Διοίκηση Πολιτισμικών Μονάδων ΣΕΠ, Διοίκηση Πολιτισμικών Μονάδων

Βόλος, Ιούλιος 2021

(4)

1

«Διπλωματική Εργασία»

Στις κόρες μου, Μαριάμω και Δάφνη!

Εικόνα του Εξωφύλλου: «Οι ψαράδες της Κάρλας έφτιαχναν νεροκαλύβες, για να μένουν όσο διαρκούσε η περίοδος αλιείας». Πηγή: Φωτογραφία: Τάκης Τλούπας

(5)

2

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Με την εκπόνηση της παρούσας διπλωματικής εργασίας, επιδιώκεται να αναδειχθεί η αρραγής σύνδεση των τοπικών πολιτιστικών μονάδων με την ιστορία, τις ασχολίες και τις συνήθειες των ανθρώπων που διαβιούσαν, άλλοτε, αλληλεξαρτώμενοι από το φυσικό περιβάλλον.

Επισημαίνεται η συμβολή της φύσης στον τρόπο ζωής των κατοίκων της περιοχής, ενώ, παράλληλα αποκαλύπτεται ο πλούτος της πανίδας και της χλωρίδας, που, σήμερα, τελεί υπό εξαφάνιση εξαιτίας της αστικοποίησης και της απομάκρυνσης του ανθρώπου από το οικοσύστημα του οποίου ο άνθρωπος αποτελεί ενεργό μέρος.

Μέσω των τοπικών πολιτιστικών μονάδων, προβάλλεται στο ευρύ κοινό η τοπική κληρονομιά, έτσι όπως διατηρήθηκε από γενιά σε γενιά μέσα από αντικείμενα, εργαλεία, συλλογές, αρχειακό υλικό και φωτογραφίες.

Ακόμη, μέλημα του παρόντος εγχειρήματος είναι η προβολή της σημασίας του πολιτιστικού οργανισμού στην ανάπτυξη της οικονομίας της περιοχής, η ανάγκη υιοθέτησης στρατηγικού σχεδιασμού με έμφαση στην απόκτηση ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος, η επιβεβλημένη εφαρμογή μοντέλων ανάλυσης SWOT, SPOI & PESTLE και η πολιτική της εξωστρέφειας, προκειμένου να προσδιοριστεί, επακριβώς, η εικόνα, η ταυτότητα και η πορεία της πολιτιστικής μονάδας. Επιχειρείται η παρουσίαση και η συγκριτική μελέτη δύο τοπικών μουσείων, του Μουσείου Λιμναίου Πολιτισμού της λίμνης Κάρλας στην Θεσσαλία και του Εθνογραφικού και Φυσιογραφικού Μουσείου Val Sanagra της λίμνης Como στην Ιταλία.

Μέσα από την ποσοτική και ποιοτική ανάλυση αναφαίνονται καλές πρακτικές με έμφαση στην απόκτηση πολιτιστικής παιδείας, την καλλιέργεια οικολογικής συνείδησης, την αξιοποίηση των σύγχρονων τεχνολογιών και επικοινωνιών για την εμπέδωση του μηνύματος και την εύρεση οικονομικών υποστηρικτών συμβατών, με το όραμα και την αποστολή της μονάδας, με διαμορφωμένη εταιρική και κοινωνική ταυτότητα.

ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ

Τοπική παράδοση, Φυσικό περιβάλλον, Οικονομική ανάπτυξη, Χορηγία, Μουσείο Λιμναίου Πολιτισμού της λίμνης Κάρλας, Εθνογραφικό

& Φυσιογραφικό Μουσείο Val Sanagra

(6)

3

Title

: «The contribution of cultural units to local tradition, the natural environment and economic prosperity. Comparative Study of Museums: Carla's Lake Culture Museum and Ethnographic-Physiographic Museum Val Sanagra Como Italy»

Abstract

By the preparation of this dissertation, the aim is to highlight the uncracked connection of local cultural units with the history, occupations and habits of people who were, at one time, interdependent on the natural environment. The contribution of nature to the way of life of the inhabitants of the region is highlighted, while at the same time revealing the richness of fauna and flora, which, today, is endangered due to the urbanization and removal of man from the ecosystem of which man is an active part. Through local cultural units, the local heritage is displayed to the public, as preserved from generation to generation through objects, tools, collections, archival material, and photographs. Further a concern of this project is to highlight the importance of the cultural organization in the development of the region's economy, the need to adopt strategic planning with an emphasis on gaining competitive advantage, the necessary application of SWOT, SPOI & PESTLE analysis models and the policy of extroversion, in order to determine, precisely, the image, identity and course of th e cultural unit. The presentation and comparative study of two local museums, the Lake Carla Museum of Culture in Thessaly and the Val Sanagra Ethnographic and Physiographic Museum of Lake Como in Italy, are being presented and comparatively studied. Quantitative and qualitative analysis reveals good practices with emphasis on the acquisition of cultural education, the cultivation of ecological awareness, the exploitation of modern technologies and communications to anchor the message and find financial sup porters compatible with the vision and mission of the unit, with a formed corporate and social identity.

Key Words

Local tradition, Natural environment, Economic development, Sponsorship, Museum of Lake Carla's Lake Culture, Ethnographic & Physiographic Museum Val Sanagra

(7)

4

Συντομογραφίες και Ακρωνύμια

ΤΕΔΚΝΑ: Τοπική Ένωση Δήμων και Κοινοτήτων Νομού Αττικής

SWOT: Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats(Δυνατά σημεία, Αδυναμίες, Ευκαιρίες,Απειλές)

SROI: Social Return on Investment(Κοινωνική Απόδοση Επενδύσεων)

PESTLE: Political, Economic, Social, Technological, Legal, Ecological (Environment) (Πολιτικοί, Κοινωνικοί, Τεχνολογικοί, Νομικοί, Περιβαλλοντικοί παράγοντες)

UNESCO: United Nations Educational Scientific and Cultural Organization (Εκπαιδευτικός Επιστημονικός και Πολιτιστικός Οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών)

ICOM: International Council on Monuments (Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων) ΜΚΤ: Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

Α.Ε.Π. : Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν Φ,Ε.Κ.: Φύλλα Εφημερίδας της Κυβέρνησης

Κ.Π.Ε : Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Μακρινίτσας

ΚΕ.ΜΕ.ΒΟ. : Κέντρο για τη Μελέτη και Προστασία του Περιβάλλοντος & της Πολιτιστικής Κληρονομιάς στη λίμνη Βοιβηίδα -Κάρλα

Ε.Π. Κ.Π.LEADER+:Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Κοινοτικής Πρωτοβουλίας Leader+

κ.α.: και άλλα

PCA: principal component analysis(κύρια ανάλυση στατιστικών)

ΚΜΟ : Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy(μέτρο της καταλληλότητας δειγματοληψίας)

(8)

5

Περιεχόμενα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ... 8

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1^ο ... 11

1.1 Εννοιολογική προσέγγιση του πολιτισμού ... 11

1.2 Ο στρατηγικός σχεδιασμός και τα οφέλη του... 14

1.3 Τα Μοντέλα Ανάλυσης SWOT, SROI & PESTLE ... 18

1.4 Η πολιτιστική πολιτική και η επικοινωνιακή στρατηγική των μουσείων ... 24

1.5 Το μήνυμα και οι επισκέπτες/ καταναλωτές... 26

2.1 Ο πολιτισμός μοχλός ανάπτυξης και οικονομικής στήριξης της περιοχής ... 29

2.2 Οι έννοιες του ανταγωνιστικού και διατηρήσιμου πλεονεκτήματος στους πολιτιστικούς οργανισμούς ... 31

2.3 Η εξωστρέφεια και οι σχέσεις συνεργασίας με άλλους πολιτιστικούς φορείς ... 35

2.4 Τα Μουσεία στην Ευρώπη και την Ελλάδα: πολιτιστική αξία και οικονομική συμβολή ... 37

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3o ... 40

3.1 Ο θεσμός της Χορηγίας ... 40

3.2 Εταιρική και κοινωνική ευθύνη... 43

3.3 Η συμβατότητα ταυτότητας και ποιότητας χορηγιών ... 46

4.1. Το Μουσείο ως εικόνα της φύσης, της τοπικής παράδοσης και του πολιτισμού ... 48

4.2 Συλλογές και αντικείμενα ... 50

4.3 Εκπαιδευτικά προγράμματα και δραστηριότητες: Ψυχαγωγία και γνώσεις... 53

4.4 Τα σύγχρονα τεχνολογικά μέσα του Μουσείου ως φορείς πληροφόρησης, επικοινωνίας και γνώσης... 58

Μεθοδολογία... 61

5.1 Ο σκοπός και τα ερευνητικά ερωτήματα ... 61

5.2 Ποσοτική και Ποιοτική αποτίμηση ... 63

5.3 Η συνέντευξη ... 65

5.4 Το Ερωτηματολόγιο ... 67

(9)

6

ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ: ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΛΙΜΝΑΙΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΚΑΡΛΑΣ ΚΑΙ ΕΘΝΟΓΡΑΦΙΚΟΥ & ΦΥΣΙΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ VAL SANAGRA

... 70

ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΛΙΜΝΑΙΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΡΛΑΣ ... 70

6.1 Το Οικοσύστημα της Κάρλας ... 70

6.2 Το Μουσείο Λιμναίου Πολιτισμού Κάρλας ... 72

6.3 Ο στόχος, το όραμα και η αποστολή του Μουσείου ... 73

6.4 Οι συνεργασίες και η εξωστρέφεια του Μουσείου ... 74

6.5 Άλλοι λιμναίοι πολιτισμοί στην Ελλάδα και την Ευρώπη... 76

ΤΟ ΕΘΝΟΓΡΑΦΙΚΟ & ΦΥΣΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ VAL SANAGRA ... 78

7.1 Το Εθνογραφικό & Φυσιογραφικό Μουσείο Val Sanagra: ιστορία, άνθρωποι και πολιτισμός... 78

7.2 Ο στόχος, το όραμα και η αποστολή του Μουσείου ... 80

7.3 Οι αίθουσες Έκθεσης, τα Εθνογραφικά δωμάτια και το Φυσικό πάρκο... 80

7.4 Οι συνεργασίες και η εξωστρέφεια του Μουσείου ... 88

ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ... 92

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ... 93

8.1 Δημογραφική Ανάλυση ... 93

8.2 Στάσεις / απόψεις επισκεπτών για τοπικά μουσεία ... 96

8.3 Οικονομική Στήριξη ... 102

8.3.1 Ανταγωνιστικό πλεονέκτημα ... 102

8.3.2 Ο θεσμός της Χορηγίας ... 104

8.4 Επικοινωνιακή Πολιτική... 105

8.4.1 Τα Μηνύματα που εκπέμπουν τα 2 Μουσεία... 106

8.4.2 Ρόλος του μουσείου ... 107

8.5 Στρατηγικός Σχεδιασμός SWOT ... 110

8.5.1 SROI Ανάλυση ... 128

8.5.2 PESTEL Ανάλυση ... 133

(10)

7

ΜΟΝΤΕΛΟ ΣΥΓΚΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΔΥΟ ΜΟΥΣΕΙΩΝ ... 135

9.1 Επικοινωνιακή πολιτική ... 137

9.2 Οφέλη και Οικονομική ανάπτυξη ... 137

9.3 Καλές πρακτικές ... 138

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ... 140

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ... 143

Ελληνόγλωσσες ... 143

Ξενόγλωσσες ... 150

Διαδικτυακοί τόποι ... 155

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ... 160

8.4.1 Αναφορές- Μηνύματα για το Μουσείο Κάρλας ... 160

8.4.1 Αναφορές – Μηνύματα για το Μουσείο Val Sanagra ... 162

5.3.1Συνέντευξη με τους Υπευθύνους του Μουσείου Λιμναίου Πολιτισμού Κάρλας . 163 5.3.2 Συνέντευξη με τον Υπεύθυνο του Εθνογραφικού & Φυσιογραφικού Μουσείου στη λίμνη Κόμο ... 165

(11)

8

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ο τρόπος ζωής τον 21^ο αιώνα έχει αλλάξει ριζικά. Πολλές καινοτομίες, πολλές θετικές και αρνητικές συνέπειες. Ο άνθρωπος ζει σε έναν κόσμο αντιφάσεων και αντινομιών. Από την μία η πρόοδος, επιστημονική και τεχνολογική, από την άλλη η στέρηση του φωτός και του ήλιου, του καθαρού αέρα και του νερού, του πράσινου και της φύσης διασαλεύουν το ισοζύγιο του πλανήτη. Το παρόν αδιάψευστη απόδειξη της συνέχειας από το παρελθόν σχεδιάζει ανυπόμονα και βιαστικά, επιπόλαια, το μέλλον. Χάνεται, ως απόρροια αυτού, η ισορροπία του συστήματος, απειλείται η νομοτέλεια της φύσης. Ποιο είναι, όμως, το αντίδοτο;

Σίγουρα, πρέπει να δούμε ξανά το παρελθόν, να προστατέψουμε ό,τι εμπνευστήκαμε, ό,τι δημιουργήσαμε, ό,τι ζήσαμε. Πώς, άραγε, γίνεται αυτό; Με τη διαφύλαξη ης πολιτιστικής κληρονομιάς, με τη διάσωση της πολιτιστικής ταυτότητας, με τον σεβασμό στην παράδοση και στα μηνύματα που προέρχονται από αυτή (Λάββας,2010,σελ.9-10).

Στο παρόν εκπόνημα επιχειρείται η ανάδειξη της στενής σχέσης των ανθρώπων μιας κοινωνίας με το φυσικό περιβάλλον στο οποίο διαβιούν, την διαμόρφωση ενός τρόπου ζωής, μιας τοπικής παράδοσης και μιας πολιτιστικής ταυτότητας. Μέσα από τη γνώση του παρελθόντος, κατανοούμε πληρέστερα το παρόν και σχεδιάζουμε με επιτυχία το μέλλον. Αυτό τον ρόλο της καταγραφής του παρελθόντος και της πολιτιστικής αξίας του καλούνται να διαδραματίσουν τα τοπικά μουσεία.

Παρουσιάζοντας τη δομή της Διπλωματικής Εργασίας, το 1^ο Κεφάλαιο αναφέρεται στην έννοια του πολιτισμού, έτσι όπως διαμορφώνεται από τις πράξεις, τις συνήθειες, την ιδεολογία των ανθρώπων ενός συγκεκριμένου τόπου και χρόνου, στον στρατηγικό σχεδιασμό των πολιτιστικών μονάδων που υιοθετούν πολιτικές (management) επιχειρήσεων, χωρίς την υποτίμηση του πολιτισμού σε «εμπορεύσιμο προϊόν», τα μοντέλα ανάλυσης Swot, Sroi και Pestle και την επικοινωνιακή πολιτική του μουσείου που στοχεύει στη μετάδοση του μηνύματος προς το κοινό.

(12)

9

Στο 2^ο Κεφάλαιο επισημαίνεται η διάσταση του πολιτισμού ως παράγοντα ανάπτυξης και οικονομικής ευρωστίας για την τοπική κοινωνία και την ευρύτερη περιοχή, αναλύοντας το ανταγωνιστικό και διατηρήσιμο πλεονέκτημα καθώς και την εξωστρέφεια του μουσείου μέσα από παραδείγματα σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο.

Το 3^ο Κεφάλαιο εστιάζει στη σημασία της χορηγίας για την στήριξη των πολιτισμικών μονάδων, την εταιρική και κοινωνική ευθύνη των χορηγών και την ανάγκη απόκτησης πολιτιστικής παιδείας.

Στο 4^ο Κεφάλαιο περιδιαβαίνουμε στους χώρους του μουσείου με τα αντικείμενα και τις συλλογές από τη ζωή και τις δράσεις των ανθρώπων μιας κοινωνίας, τα εκπαιδευτικά προγράμματα και τη διοργάνωση εκδηλώσεων, ενώ γίνεται αναφορά και στα σύγχρονα τεχνολογικά μέσα που προωθούν και διαχέουν τη γνώση και το μήνυμα του μουσείου.

Το 5^ο Κεφάλαιο επικεντρώνεται στη Μεθοδολογία, την έρευνα που διεξάγεται μέσω συνεντεύξεων και ερωτηματολογίων, τα χαρακτηριστικά και την αξία της ποσοτικής και της ποιοτικής ανάλυσης και αποτίμησης.

Το 6^ο Κεφάλαιο αποτελεί το πρώτο μέρος του εμπειρικού/ πρακτικού τμήματος και αναφέρεται στο Μουσείο Λιμναίου Πολιτισμού της Κάρλας, στους στόχους, το όραμα και την αποστολή του, στα εκθέματά του και τις συνεργασίες του με άλλους φορείς. Ακόμη, γίνεται συνοπτική παρουσίαση άλλων λιμναίων πολιτισμών στην Ευρώπη και την Ελλάδα.

Το 7^ο Κεφάλαιο αφορά στο Εθνογραφικό & Φυσιογραφικό Μουσείο στη λίμνη Como της Ιταλίας. Γίνεται περιήγηση στους χώρους του Μουσείου, ενώ παρουσιάζεται το Οικομουσείο/Φυσικό πάρκο με τους μύλους, τους φούρνους και τα εργαστήρια των κατοίκων της περιοχής.

Ακολουθεί το 8^ο Κεφάλαιο με την ανάλυση που προκύπτει από τα στατιστικά δεδομένα. Τα δημογραφικά αποτελέσματα σχετικά με το φύλο, την ηλικία, το εκπαιδευτικό επίπεδο και την απασχόληση, τις στάσεις και τις απόψεις των επισκεπτών, έτσι όπως αναδεικνύονται μέσω της έρευνας, τα μηνύματα των Μουσείων και η επικοινωνιακή τους πολιτική, ο στρατηγικός

(13)

10

σχεδιασμός με βάση την ανάλυση SWOT, SROI & PESTLE καθώς και ο θεσμός της χορηγίας και η οικονομική στήριξη αποτελούν θέματα προς διερεύνηση αυτής της εργασίας.

Στο 9^ο Κεφάλαιο επιχειρείται μια συγκριτική μελέτη των δύο παρόχθιων Μουσείων, προκειμένου να αναδειχθούν καλές πρακτικές μέσα από την επικοινωνιακή πολιτική και την οικονομική ανάπτυξη των μουσείων.

Τέλος, συνάγονται συμπεράσματα και προτείνονται προοπτικές εξέλιξης για την βιωσιμότητα και την οικονομική ευρωστία των τοπικών μουσείων. Ακολουθεί η Βιβλιογραφία, ελληνική και ξενόγλωσση, διαδικτυακές πηγές και το Παράρτημα με τις συνεντεύξεις και τα ερωτηματολόγια.

(14)

11

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

^ο

1.1 Εννοιολογική προσέγγιση του πολιτισμού

Ο πολιτισμός είναι μια σύνθετη έννοια. Συνδέεται τόσο με το σύνολο των ανθρώπων, την γλώσσα, τις συνήθειες και τα έθιμα όσο και με τον τόπο, τον χρόνο και τον τρόπο σκέψης και προσέγγισης των γεγονότων και των συνθηκών.

Ο πολιτισμός, ωστόσο, είναι μια κανονικότητα. Κάθε ανθρώπινη κοινωνία έχει το δικό της σχήμα, τους δικούς της στόχους, την δική της προσέγγιση και ερμηνεία. Κάθε ανθρώπινο σύνολο εκφράζει το δικό του πνεύμα στους οργανισμούς, στην τέχνη, στην παιδεία, στον τρόπο οργάνωσης της δομής και της εξουσίας του. Η διαμόρφωση της ταυτότητας ενός κοινωνικού συνόλου είναι αποτέλεσμα της αναζήτησης ενός κοινού πνεύματος και μιας ενιαίας κατεύθυνσης, που προκύπτουν από την εμπειρία, την επικοινωνία, την ανακάλυψη και την υιοθέτηση άλλων στοιχείων. Αφήνει, έτσι, το αποτύπωμά του στον τόπο και τον χρόνο, μένει και παραμένει στο μυαλό κάθε ξεχωριστής ανθρώπινης μονάδας του κοινωνικού συνόλου (Williams, R. 1989, σελ.4).

Ο πολιτισμός, ακολουθώντας έναν οριζόντιο διαχωρισμό, διακρίνεται, χωρίς απόλυτα σαφείς και ευδιάκριτους προσδιορισμούς, στον υλικό πολιτισμό (civilization) που συμπεριλαμβάνει τα επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα και στον πνευματικό πολιτισμό (culture), όπου ανήκουν η παιδεία, οι φιλοσοφικές θεωρήσεις, η τέχνη και οι θρησκευτικές αναζητήσεις.

Υπάρχουν, επίσης, γεωγραφικοί, εθνικοί ή φυλετικοί προσδιορισμοί εθνοκεντρικού χαρακτήρα ανταποκρινόμενοι στο κριτήριο της διαχρονίας. Με έναν κάθετο, όμως, διαχωρισμό εντοπίζονται εξελικτικά στάδια με κοινά γνωρίσματα είτε ως προς τη μορφή, την χρήση εργαλείων ή τις επιστημονικές και καλλιτεχνικές αναζητήσεις (Μπιτσάνη, 2004, σελ.30).

Ο Edward Brunet Tylor προβαίνοντας σε μια πρωτοποριακή θεώρηση της έννοιας του πολιτισμού υποστήριξε ότι η βιολογική κληρονομικότητα δεν συνδέεται με την πολιτιστική ταυτότητα, αλλά είναι επίκτητο στοιχείο. Ακόμη, ισχυρίστηκε ότι ο πολιτισμός αγκαλιάζει

(15)

12

ολόκληρο τον ανθρώπινο βίο από τις καθημερινές ασχολίες μέχρι τις ανώτερες μορφές της τέχνης και του πνεύματος (Φίλιας, 2000, σελ.24-29).

Ο πολιτισμός, πάλι, κατά τον Friedrich Engels, αποτελεί ένα μεταγενέστερο στάδιο του ανθρώπου, όπου κατακτά τη γνώση και την τέχνη, μεταβαίνει σε μια εξευγενισμένη κατάσταση, εγκαταλείποντας την «άγρια φύση» και τον «βαρβαρισμό του» (Δωρίς, 1981, σελ.33-34).

Ο φιλόσοφος Johann Gottfried von Herder υποστηρίζει στο έργο του «Ιδέες για την φιλοσοφία της ιστορίας και της ανθρωπότητας» ότι ο αυθεντικός πολιτισμός εκπορεύεται από τον απλό λαό, έχει εθνικό χαρακτήρα και αντιπροσωπεύει το πνεύμα και τη γλώσσα μιας κοινότητας ανθρώπων με δεσμούς ενότητας και συνοχή (Volksgeist). Θεωρείται ο εμπνευστής των εθνικών λογοτεχνιών, εισηγητής της αντίληψης για την αυτόνομη δημιουργικότητα του πολιτισμού, της διαλεκτικής μέσω της σύγκρουσης των εθνών προς όφελος της ανθρωπότητας (Κυριακίδης,2017)¹.

Κατά τον 19^ο αιώνα η γερμανική αντίληψη επιτάσσει την έννοια της κουλτούρας και την έννοια του έθνους να συνδέονται με τα διανοητικά ,καλλιτεχνικά, ηθικά χαρακτηριστικά, την ψυχή και την φυσιογνωμία ενός λαού, ενώ ταυτίζουν την έννοια του πολιτισμού με την υλική ανάπτυξη και την οικονομοτεχνική εξέλιξη (Μπιτσάνη, 2004, σελ. 32)

Αντίθετα, η γαλλική διανόηση δεν αναγνωρίζει την εθνική κουλτούρα ως μοναδική σύνθεση με την ταυτότητα ενός λαού αλλά ως «κουλτούρα της ανθρωπότητας», ούτε την διαφοροποίηση των εννοιών κουλτούρας και πολιτισμού του γερμανικού πνεύματος. Και οι δύο αυτές θεωρήσεις, ωστόσο, αποτέλεσαν τη βάση προσέγγισης της αμφισβητούμενης έννοιας(της κουλτούρας) από τις νεότερες κοινωνικές επιστήμες (Cuche, 2001, σελ. 26-29).

Σήμερα, η έννοια της κουλτούρας αναφέρεται στον τρόπο ζωής, δράσης, σκέψης, επικοινωνίας και επαφής διανθρώπινων σχέσεων των μελών μιας κοινωνικής οντότητας, στη διαμόρφωση, αποδεκτών και μη, κοινωνικών κανόνων για την εύρυθμη λειτουργία της κοινότητας σε εύλογο χρονικό διάστημα. Αντιπροτείνοντας τον όρο «πολιτιστικός» στη θέση του «πολιτισμός» που

1 https://www.tovima.gr/2017/11/23/opinions/koinotismos-kai-dimokratia/

(16)

13

δεν είναι συμβατός με την κοινωνική ανέλιξη και πρόοδο, ορίζεται μια απόπειρα του συνόλου, που γίνεται συνειδητά ή ασύνειδα, για τον προσδιορισμό των δυνατών ή ανέφικτων, των ουσιαστικών ή επουσιωδών, των αναμενόμενων ή παράξενων στο πλαίσιο μιας κοινότητας (Μπιτσάνη, 2004, σελ.35).

Κατά τον Δημοσθένη Αγραφιώτη, ο όρος πολιτιστικός «δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια συλλογική προσπάθεια σε μια προσέγγιση περισσότερο συγχρονιστική» , ενώ η έννοια πολιτισμικός «αφορά το κοινωνικό γίγνεσθαι σε μια ευρύτερη προοπτική»(ΤΕΔΚΝΑ,1993)². Στο λεξικό του Γ. Μπαμπινιώτη παρουσιάζεται η ετυμολογική ερμηνεία του όρου

«πολιτισμός» ως το σύνολο των πνευματικών, υλικών επιτευγμάτων ενός κοινωνικού συνόλου σε συγκεκριμένο ή μη χρόνο που φέρει την δική του σφραγίδα³ κάτω από ιδιαίτερες συνθήκες ζωής. Ακόμα, ο πολιτισμός αναφέρεται στον τρόπο και στα στάδια εξέλιξης του κοινωνικού γίγνεσθαι, στις συνήθειες και στην εξευγενισμένη συμπεριφορά των ανθρώπων, στην αισθητική καλλιέργεια, στις πνευματικές αναζητήσεις και ενασχολήσεις. Αποτελεί μια πολύπλοκη και πολυεπίπεδη διεπιστημονική έννοια που συμπεριλαμβάνει την ιστορία, την κοινωνιολογία, την αρχαιολογία, την ανθρωπολογία, την πολιτισμική γεωγραφία και οικονομία, την διοίκηση και διαχείριση (Γκαντζιάς, 2010 σελ. 16-17).

Τελικά, υιοθετώντας μια πιο συνοπτική αλλά ουδόλως εξωπραγματική θεώρηση, ο John P.

Lovell, καθηγητής στο πανεπιστήμιο Indiana, διατείνεται ότι ο πολιτισμός «είναι το σύνολο εθίμων, παραδόσεων και αξιών που κληροδοτούνται στην νέα γενιά μέσω της παιδείας και όχι των κληρονομικών διαδικασιών»⁴.

2 ΤΕΔΚΝΑ, «Πολιτισμός και Τοπική Αυτοδιοίκηση. Ύδρα,14-15 Μαΐου 1993», «Πρακτικά και Συμπεράσματα του Συνεδρίου : Πολιτισμός και Τοπική Αυτοδιοίκηση, Αθήνα, 1993 σελ.28-29

3 Η έννοια της ατομικής ανεξαρτησίας και ελευθερίας τονίζεται, ιδιαίτερα στον δυτικό πολιτισμό, ενώ παρά την ελληνική γραφειοκρατία, αδυναμία της ελληνικής κοινωνίας, η ψηφιακή τεχνολογία θεωρείται απαραίτητη για την προώθηση των πολιτιστικών αγαθών στην εποχή της ψηφιο- επικοινωνιακής παγκοσμιοποίησης.

4 Lovell, 1990

(17)

14

1.2 Ο στρατηγικός σχεδιασμός και τα οφέλη του

Ο δείκτης πολιτισμού σε ένα κράτος δεν αναφέρεται μόνο στον τρόπο οργάνωσης και διοίκησης των θεσμών του, αλλά εστιάζει στον τρόπο οργάνωσης και διοίκησης των πολιτιστικών του αγαθών και υπηρεσιών, της πολιτισμικής του κληρονομιάς (Μπιτσάνη,2004, σελ. 91κ.ε.).

Η ύπαρξη ενός στρατηγικού πλάνου συμβάλλει τα μέγιστα στην αύξηση της αποδοτικότητας, στην προβολή κατάλληλης για χρηματοδότηση εικόνας της πολιτισμικής μονάδας, στην αναγνώριση και την πιστοποίησή της από έναν επίσημο φορέα (όπως Σύνδεσμος Μουσείων, Συμβούλιο Βιβλιοθηκών), στην υλοποίηση μελλοντικών σχεδίων επέκτασης και επένδυσης, στην ενθάρρυνση των ανθρώπων και των στελεχών της για όραμα και δράση, στην αξιολόγηση του υπάρχοντος στρατηγικού πλάνου και στη δυνατή βελτίωσή του. (Ζούνης, 2008,κεφ1).

Η σωστή διοίκηση και η «λειτουργική διαχείριση» είναι πολύτιμες και καθοριστικές για την επιβίωση και την ανέλιξη ενός οργανισμού είτε πρόκειται για επιχειρηματική είτε για πολιτιστική μονάδα. Βέβαια, τονίζεται ότι το πεδίο δράσης εντοπίζεται στη δυνατότητα προβολής στους επισκέπτες/κοινό των πολιτιστικών αγαθών, υπηρεσιών και δραστηριοτήτων(βλ. σχημα1).

Σχήμα 1 Μπιτσάνη,2004σελ.92

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ

Διαχείριση ως θεσμός (συσχετισμένη με άτομα)

Διαχείριση ως λειτουργία (συσχετισμένη με ζητήματα)

διαχείριση ως σύστημα (συσχετισμένη με

διοίκηση Διαχείριση ως τεχνική

(συσχετισμένη με διαδικασίες)

(18)

15

Η «διαχείριση πολιτισμού» χωρίς να ανταγωνίζεται τις τέχνες, τον παιδαγωγικό και κοινωνικό χαρακτήρα του πολιτισμού τηρεί τις καθιερωμένες διαστάσεις της «τυπικής διαχείρισης» (Rob Mc Nulty,1991,σελ. 98-102)

Οι πολιτιστικές μονάδες δεν αποσκοπούν στα υλικά οφέλη (βλ. Σχήμα 2), το κριτήριο της ανταποδοτικότητας στις πολιτιστικές δραστηριότητες του Δημοσίου απουσιάζει, ενώ καθοριστικό ρόλο διαδραματίζουν η οικονομικότητα και η αποτελεσματικότητα ως κριτήρια επιτυχίας.

Σχήμα 2 Μπιτσάνη2004,σελ.93

Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται σε περιπτώσεις διαχείρισης πολιτισμού, καθώς ελλοχεύει ο κίνδυνος να αξιολογήσει και να προτάξει ο διαχειριστής των πολιτιστικών επιχειρήσεων, αντί των κυρίαρχων πολιτιστικών στοιχείων, διαδικασίες και στρατηγικές διοίκησης. Γι’ αυτό, προτείνεται η διδασκαλία των ανθρωπιστικών σπουδών, παράλληλα, με την επαγγελματική κατάρτιση στον τομέα του μάνατζμεντ και της διαχείρισης. Η τέχνη και ο πολιτισμός είναι δύο ευαίσθητοι χώροι που χρήζουν υπευθυνότητας, ιδιαίτερης προσέγγισης και ερμηνείας (Μπιτσάνη, 2004, σελ.93-94).

Πολιτισμική Διαχείριση καθίσταται δυνατή

πολιτιστική επιχείριση δημοσίου δικαίου

πραγματοποίηση πολιτιστικών πολιτικών στόχων

πολιτιστική επιχείριση

ιδιωτικής οικονομίας

Κέρδος

(19)

16

Η διαχείριση μιας πολιτιστικής μονάδας, όπως ενός Μουσείου, πρέπει να σχετίζεται με τη θέση του μουσείου στην πόλη, στην χώρα, τον τουρισμό, τον αγροτικό τομέα, την εκπαίδευση, τις φορολογικές υποχρεώσεις, τις επιδοτήσεις των εργαζομένων, τις σχέσεις με άλλα μουσεία.

Φυσικά, ο διευθυντής του μουσείου και οι διαχειριστές πρέπει να αναπτύξουν σχέσεις φιλίας και αγαστής συνεργασίας (Lord, G. D. & Lord, B. ,1997 σελ.54).

Το στρατηγικό πλάνο σχεδιάζεται σε βάθος τριών ή πέντε χρόνων και αποτελεί το έναυσμα για τον προγραμματισμό και άλλων δραστηριοτήτων ή μελλοντικών σχεδίων. Η σύνδεση ανάμεσα στο πλάνο, την πολιτική και τις διαδικασίες υλοποίησης παραπέμπουν σε μορφές μάνατζμεντ, οι οποίες παρουσιάζονται περιληπτικά στον ακόλουθο πίνακα(βλ.Σχήμα3):

Μέθοδος Μάνατζμεντ

Αναφορικά με Αναφορικά με τον χρόνο

Σχεδιάστηκε από

Εγκρίθηκε από

πλάνο αποστολή

στόχοι σκοποί

μέλλον Διευθυντή

Μάνατζμεντ

Διαχειριστές

πολιτική λειτουργία &

στόχοι

παρόν & μέλλον Διευθυντή Μάνατζμεντ

Διαχειριστές

Διαδικασίες υλοποίησης

Λειτουργία

& σκοποί

άμεσα &

παρόν

προσωπικό Διευθυντή

Σχήμα 3 Methods of Management, Lord, G., D. & Lord, B. (1997)

Το μάρκετινγκ συνιστά στρατηγική λειτουργία που προσδίδει αξία σε μια πολιτιστική μονάδα ή σε μια επιχείρηση, στο προσωπικό και στους επισκέπτες/κοινό ως διενέργεια της μάθησης με προοπτική την κατάκτηση της γνώσης. Εντοπίζονται δύο είδη εσωτερικού μάρκετινγκ:

«συναλλακτικού χαρακτήρα» (transactional marketing) με συγκεκριμένη αμφίδρομη αλληλεπίδραση μέσω απλής επικοινωνίας και «σχεσιακού χαρακτήρα» (relationship marketing)με μεθόδους «διαλεκτικής επικοινωνίας» με απώτερο στόχο την διάχυση της

(20)

17

γνώσης, αλλά κυρίως την αναγνώριση μιας κοινής αξίας για τους εμπλεκόμενους (Ballantyne,2003).

Σύμφωνα με τους Kotler, Kotler & Kotler (2008,σελ.29) στο στρατηγικό πλάνο πρέπει να λαμβάνονται υπ’ όψιν τα πέντε σημεία,-5 Points- που προσδιορίζουν την ύπαρξη και τη λειτουργία του μουσείου. Δηλαδή:

1. product: το προϊόν, που προσλαμβάνει διάφορες μορφές (εκθέματα, εκπαιδευτικά προγράμματα, εκθέσεις, αντικείμενα στο πωλητήριο κ.α.)

2. people: οι άνθρωποι που σχετίζονται με το μουσείο (το προσωπικό, οι επιμελητές, οι διαχειριστές, οι συνεργάτες και όλοι όσοι συνεργάζονται για την επίτευξη των στόχων του μουσείου)

3. price: η τιμή του εισιτηρίου, οι εκπτώσεις, ειδικές τιμές των φίλων του μουσείου κ.α.

4. promotion: η προβολή, η διαφήμιση, οι δημόσιες σχέσεις

5. place: η τοποθεσία, η προσβασιμότητα, η εγγύτητα στο κέντρο, η πρόσβαση μέσω διαδικτύου κ.α.

Τα οφέλη που προκύπτουν από την υιοθέτηση και την τήρηση ενός στρατηγικού πλάνου από μια πολιτιστική μονάδα είναι πολλαπλά:(Χαμπούρη-Ιωαννίδου2003,σελ.28-28)

✓ παρακίνηση ενός εποικοδομητικού τρόπου σκέψης με προοπτικές για μελλοντικά σχέδια

✓ καταγραφή και παρουσίαση της αποστολής, των αντικειμενικών στόχων και των πολιτικών υλοποίησης των δράσεων

✓ συνέπεια και συνοχή στα σχέδια και τις δραστηριότητες με την αντικειμενική εικόνα και την πραγματική κατάσταση- π.χ. οικονομική, τεχνολογική- μιας πολιτιστικής μονάδας

✓ σύνδεση με τις αξίες, την αποστολή, τους υπάρχοντες οικονομικούς και ανθρώπινους πόρους και το εξωτερικό γίγνεσθαι

(21)

18

✓ ετοιμότητα προσαρμογής σε κάθε επικείμενη αλλαγή της εξωτερικής πραγματικότητας και δυνατότητα συμμόρφωσης με τα νέα δεδομένα

✓ κλίμα αλληλεγγύης και εμπιστοσύνης μεταξύ των μελών στο εσωτερικό της πολιτιστικής μονάδας και επιτυχής διευθέτηση και διεκπεραίωση έργου

✓ ύπαρξη αντικειμενικών κριτηρίων μέτρησης της «αποτελεσματικότητας και της βιωσιμότητας» ενός στρατηγικού σχεδίου

Ο προγραμματισμός και η συνετή αξιοποίηση όλων των διαθέσιμων πόρων σύμφωνα με τον στρατηγικό σχεδιασμό αποφέρουν κέρδη. Διακρίνουμε, δηλαδή, το οικονομικό κεφάλαιο που μετατρέπεται άμεσα σε χρηματική αξία, το κοινωνικό και το πολιτιστικό, που ισοδυναμούν με την κοινωνική αξία και την πολιτιστική αντίστοιχα, τα οποία, όμως, δεν μεταφράζονται, πάντοτε, σε οικονομικά οφέλη(Καβούνη,2016,σελ.36)

Στον 21 αιώνα του ψηφιακού πολιτισμού και της έντονης ανταγωνιστικότητας, το πολιτιστικό μάρκετινγκ και η ψηφιακή τεχνολογία αποτελούν πολύτιμα εργαλεία για την βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών, την επικοινωνία και την αλληλοτροφοδότηση του κοινού μέσω της διαδικασίας της γνώσης με τα πολιτιστικά αγαθά.

Έτσι, εκπληρώνεται η αποστολή του πολιτιστικού οργανισμού, εξασφαλίζεται η βιωσιμότητά του και παράλληλα δεν υποβαθμίζεται η ποιότητα των πληροφοριών και η αισθητική αξία της προβαλλόμενης Τέχνης (Σηφάκη Ε.& Σηφάκης Γ., 2007, σελ.263-4).

1.3 Τα Μοντέλα Ανάλυσης SWOT, SROI & PESTLE

Στον 21^ο αιώνα ο ρόλος του Μουσείου έχει αλλάξει, το ίδιο και οι απαιτήσεις του κοινού/

επισκεπτών. Το Μουσείο αναλαμβάνει να ικανοποιήσει τις εκπαιδευτικές ανάγκες, να διευρύνει τους πνευματικούς ορίζοντες, να προσφέρει εμπειρίες, να παράξει ψυχαγωγικές ευκαιρίες. Μέσα από τις παραπάνω μεθόδους, καταγράφεται η επίδραση και η κοινωνική απόδοση του Μουσείου, παρουσιάζονται το όραμα και οι αξίες του Μουσείου (Alexander, E.,

& Alexander, M., 2008, σελ. 70-77).

(22)

19

Κρίνεται συνετό πριν την υλοποίηση των στρατηγικών σχεδίων της πολιτιστικής μονάδας – και κάθε οργανισμού ή επιχείρησης – να πραγματοποιείται ενδελεχή μελέτη των εξωτερικών παραγόντων και των εσωτερικών δεδομένων (οικονομικοί πόροι, ανθρώπινο δυναμικό – επιστημονικό, διδακτικό, διοικητικό-, κτήρια, εγκαταστάσεις, πληροφοριακά δίκτυα, συλλογές, εκπαιδευτικά προγράμματα κ.α.) , προκειμένου να αξιολογηθεί η υπάρχουσα κατάσταση (Χαμπούρη- Ιωαννίδου, 2003,σελ.49-51).

Μια ανάλυση της δεδομένης κατάστασης αποτελεί το μοντέλο SWOT(βλ.Σχήμα4).

Αναπτύσσοντας τα αρκτικόλεξα της λέξης SWOT, εντοπίζουμε τα (Strengths) δυνατά σημεία, τα συγκριτικά πλεονεκτήματα, τις (Weaknesses) αδυναμίες, τις (Opportunities) ευκαιρίες και τις (Threats) απειλές που προκύπτουν μέσα από το συγκεκριμένο στρατηγικό πλάνο (Mintzberg et all,1999,σελ.59).

Σχήμα 4 Οι Βασικές Διαστάσεις της Ανάλυσης SWOT. Πηγή: Richards (2001)

Εκείνο το οποίο πρέπει να επισημανθεί είναι η προσωρινότητα της ανάλυσης SWOT, επειδή η ανάλυση βασίζεται στα συγκεκριμένα στοιχεία της συγκεκριμένης περιόδου. Για κάθε άλλη χρονική περίοδος, απαιτείται σχεδιασμός καινούργιας ανάλυσης με νέα δεδομένα (Houben G., Lenie K., and K Vanhoof,1999, σελ. 125-135).

(23)

20

Η ανάλυση SROI αποτελεί μια από τις πιο γνωστές μεθόδους μέτρησης της κοινωνικής, περιβαλλοντικής και οικονομικής αξίας ενός έργου/προγράμματος/ οργανισμού, η οποία μελετά τις εντυπώσεις, τις εμπειρίες και τις προσλαμβάνουσες των συμμετεχόντων⁵. Με σεβασμό στις αρχές της UNESCO⁶ για την άυλη πολιτιστική κληρονομιά, ο πολιτιστικός οργανισμός αξιοποιώντας και αξιολογώντας τα δεδομένα μέσω της ανάλυσης SROI θα αναμορφώσει την εικόνα του, θα προσελκύσει επενδυτές, θα επιδιώξει τα μέγιστα οφέλη για την λειτουργία, την βιώσιμη ανάπτυξή του, το κοινό, την παράδοση και τον πολιτισμό.

Η εφαρμογή της ανάλυσης SROI αποκλείεται εξαρχής για έργο/πρόγραμμα/οργανισμό που δεν αποβλέπει σε κοινωνικά, περιβαλλοντικά ή άλλα οφέλη, έστω αν αυτά τελικά προκύπτουν.

Ακόμα, τα αποτελέσματα της SROI δεν αποτελούν μέτρο σύγκρισης, καθώς οι συμμετέχοντες/ενδιαφερόμενοι ορίζουν κάθε φορά την έννοια και την ουσία της αξίας (Bolo, 2013,σελ.55-58).

Η Κοινωνική Απόδοση Επενδύσεων (SROI) εστιάζει στην προστασία του περιβάλλοντος, στον περιορισμό των κοινωνικών ανισοτήτων και της αδικίας, προκειμένου να επιτύχει ένα καλύτερο και ποιοτικότερο επίπεδο διαβίωσης, που θα εξασφαλίσει την πολυπόθητη ευημερία.

Η αξία της, αν και δεν υπολογίζεται με αριθμητικά δεδομένα, είναι ανυπολόγιστης σημασίας για τα οφέλη που εξασφαλίζει στον πλανήτη και την ανθρωπότητα(βλ.εικ1).

Εικόνα1 από την ιστοσελίδα: https://socialvalue.gr/el/methodologia/ti-einai-i-methodos-sroi

5 https://socialvalue.gr/el/methodologia/ti-einai-i-methodos-sroi

6Φ.Ε.Κ. Α 275/22-12-2006. Νόμος υπ’ αριθ. 3521/2006 «Κύρωση της Σύμβασης για την Προστασία της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς», που υπογράφηκε στο Παρίσι 69 στις 3 Νοεμβρίου 2003, Διαθέσιμο στο

http://ayla.culture.gr/wp-

content/uploads/2016/10/ICH_Convention_%CE%95%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE

%BA%CE%AC.pdf

(24)

21

Η Κοινωνική Απόδοση Επενδύσεων στηρίζεται στις ακόλουθες επτά αρχές:

✓ προσπάθεια συμμετοχής και εμπλοκής των ενδιαφερόμενων φορέων στη διαδικασία της καταγραφής εντυπώσεων και της αξιολόγησης αποτελεσμάτων του έργου/προγράμματος/οργανισμού, ώστε να διαμορφώσουν με τις απόψεις τους την τελική μορφή

✓ μελέτη και ανάλυση των στοιχείων που απορρέουν από την αλλαγή που πραγματοποιήθηκε σε οικονομικό, κοινωνικό, περιβαλλοντικό χώρο με θετικές ή αρνητικές συνέπειες είτε ηθελημένα είτε χωρίς την πρόθεση των εμπλεκόμενων φορέων

✓ ανάγνωση των αποτελεσμάτων με αριθμητικά δεδομένα, ώστε να υπάρχει αντικειμενική παρουσίαση με καταγραφή και της αντίθετης άποψης των εμπλεκόμενων φορέων με σκοπό την επίτευξη της ισορροπίας

✓ σύνταξη έκθεσης - αναφοράς με τα απαραίτητα στοιχεία με βάση την πολιτική γραμμή του οργανισμού, τον οικονομικό προγραμματισμό και τα κοινωνικά υποδείγματα

✓ αποφυγή της υπερβολικής αξιολόγησης της αλλαγής, παράλληλη αναφορά στον ρόλο και την συμμετοχή άλλων παραγόντων, σημαντικών για το τελικό αποτέλεσμα

✓ αξιόπιστη, τεκμηριωμένη και διαφανής αξιολόγηση σχετικά με τα εμπλεκόμενα μέρη, τις αναφορές, τον τρόπο συγκέντρωσης πληροφοριών, τα αποτελέσματα και τη δυνατότητα αλλαγής πλάνου και δράσης

✓ αντικειμενική εξέταση και λογική προσέγγιση των αποφάσεων, δράσεων και των αποτελεσμάτων (Social Return on Investment, An APHSA Innovation Center Issue Brief—May 2013,σελ. 2-3)

Η ανάλυση SROI περιλαμβάνει δύο τύπους: τον αξιολογικό που βασίζεται σε πραγματικά αποτελέσματα, αξιολογώντας αναδρομικά την κοινωνική αξία και τον τύπο της πρόβλεψης που υπολογίζει την μελλοντική κοινωνική αξία μέσω των επιδιωκόμενων αποτελεσμάτων (Ivy So & Alina Staskevicius,2015p.p.16-18)

(25)

22

Η ιδιαιτερότητα της συγκεκριμένης ανάλυσης συνίσταται στην προσπάθεια απόδοσης με μονάδες μέτρησης των κοινωνικών και περιβαλλοντικών ωφελειών, μέσω της εκτίμησης και της αποτίμησης των ίδιων των ενδιαφερομένων (Bolo, 2013 σελ.54).

Προκειμένου να αποκτήσουμε μια σαφή εικόνα των δυνατοτήτων και των αδυναμιών μιας πολιτισμικής μονάδας, ένας ακόμα τρόπος ανάλυσης είναι η μέθοδος PESTLE. Από τα αρχικά γράμματα της λέξης, διακρίνουμε τους πολιτικούς παράγοντες, όπως την σταθερότητα ή την αστάθεια του πολιτεύματος, τις πολιτικές συνθήκες, την υποστήριξη της πολιτείας προς τους οργανισμούς κ.α. Στη συνέχεια, οι οικονομικοί παράγοντες που διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της πολιτιστικής ή άλλης επιχειρηματικής μονάδας, όπως ο πληθωρισμός, οι συνθήκες πτώχευσης, η φορολογία, η ανεργία, οι τιμές των προϊόντων κ.α. Έπειτα, οι κοινωνικοί παράγοντες, όπως οι δημογραφικές αλλαγές, το μορφωτικό επίπεδο, η κατανομή του πλούτου, οι κοινωνικές αξίες και συμπεριφορές καθορίζουν τη στρατηγική πορεία και την προώθηση των πολιτιστικών αγαθών και υπηρεσιών. Αλλά και οι τεχνολογικοί παράγοντες επηρεάζουν την προβολή του ονόματος της πολιτιστικής μονάδας ή της επιχείρησης μέσω των δυνατοτήτων της κοινωνικής δικτύωσης, τη διάδοση της γνώσης μέσω της ιστοσελίδας ή της εικονικής πραγματικότητας και την εσωτερική αποδοτικότητα με την αξιοποίηση του σύγχρονου τεχνολογικού εξοπλισμού. Απαραίτητη θεωρείται και η συμμόρφωση με το νομικό πλαίσιο και τους κανόνες μιας χώρας προς αποφυγή δυσάρεστων καταστάσεων και ποινών, όπως εργασιακοί κανονισμοί, μονοπώλιο, δίκαιο ανταγωνισμού, σεβασμός πνευματικών δικαιωμάτων κ.α. Το τελευταίο γράμμα της λέξης στην ανάλυση PESTLE(βλ. Εικ2) αντιστοιχεί στους περιβαλλοντικούς παράγοντες, όπως προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, κλιματικές αλλαγές, οικολογική ευαισθητοποίηση του κοινού κ.α.( Perera, 2017, σελ.8-16)

(26)

23

Εικόνα2 από την ιστοσελίδα: https://pestleanalysis.com/pestel-framework/

Ακολουθώντας τα πορίσματα της PESTLE, εξασφαλίζεται η βιωσιμότητα και η αειφορία της πολιτισμικής μονάδας, ενώ μέσα από τις οδηγίες των εμπειρογνωμόνων επιλύονται τα προβλήματα, επιτυγχάνοντας με άνεση τα μεγαλύτερα οικονομικά, κοινωνικά, πολιτιστικά και περιβαλλοντικά οφέλη(Marmol, Feys & Probert,2015).

Η ανάπτυξη στρατηγικού σχεδιασμού ενός οργανισμού/προγράμματος/έργου ακολουθεί μετά τη συγκέντρωση σχετικών πληροφοριών, γνώσεων, συμβουλών από το περιβάλλον και εμπεριέχει στόχους, οργάνωση, αξιοποίηση διαθέσιμων πόρων, κινητοποίηση ατομικών ενεργειών με μακροπρόθεσμη προοπτική, επιλογή καναλιών προβολής, εφαρμογή καλύτερων λύσεων και εξέλιξη ενός αφηγήματος (Višnja Kisić and Goran Tomka 2018, σελ. 21).

Ο καθορισμός και η τοποθέτηση στόχων είναι πολύ σημαντικά βήματα που εξασφαλίζουν τη συνοχή της ομάδας. Τα μέλη της επικοινωνούν τις ιδέες, τα οράματα, τις αξίες και μοιράζονται τις ανησυχίες και τους φόβους. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το αίσθημα του συνανήκειν για την ανάληψη συλλογικών στόχων. Για την προσέλκυση εταιρικών σχέσεων και την οικονομική στήριξη, επιβεβλημένη ανάγκη θεωρείται η έμπνευση και ο προσδιορισμός στόχων. Για την ευαισθητοποίηση, την εγρήγορση και την συμμετοχή του κοινού απαιτείται η δημοσίευση και η προώθηση στόχων κατανοητών από όλους (Višnja Kisić and Goran Tomka 2018, σελ. 22- 23).

(27)

24

Πώς τελικά μετριέται η αξία και η απόδοση ενός Μουσείου; Με τον αριθμό των επισκεπτών, τις πωλήσεις στο κατάστημα δώρων στο Μουσείο, το ποσό των επιχορηγήσεων ή των επενδύσεων; Ο Michael Kimmelman,συγγραφέας, αρχιτέκτονας, κάτοχος του βραβείου Brendan Gill για την διορατική ειλικρίνειά του, υποστηρίζει στους New York Times ότι το σημαντικό δεν είναι ο αριθμός των επισκεπτών, αλλά πόσο πολύτιμη και εποικοδομητική ήταν για τους ίδιους η επίσκεψή τους στο Μουσείο. Τα Μουσεία παρέχουν σε όλους ίσες ευκαιρίες για ανάπτυξη πνεύματος και αγωγή ψυχής. Μέριμνα και καθήκον των διευθυντών, των διοικητικών συμβουλίων, των μουσειολόγων είναι η διοργάνωση εκδηλώσεων, η παρουσίαση εκθέσεων, η κατάρτιση προγραμμάτων με τέτοιο τρόπο που να προάγουν την καλλιέργεια του πνεύματος και της ψυχής (Alexander, E., & Alexander, M., 2008, σελ. 46).

1.4 Η πολιτιστική πολιτική και η επικοινωνιακή στρατηγική των μουσείων

Η επικοινωνία αποτελεί μια κοινωνική διεργασία με στόχο την επίτευξη συλλογικών δράσεων, την κοινωνικοποίηση του ατόμου και την ικανοποίηση ψυχολογικών και συγκινησιακών αναγκών (Ψύλλα,1991).

Σύμφωνα με τον ορισμό της UNESCO (1969,σελ. 9) πολιτιστική πολιτική αποτελεί «το σύνολο των κοινωνικών πρακτικών και των επεμβάσεων» συνειδητών και προγραμματισμένων με προσοχή και λεπτομέρεια που εφαρμόζονται με στόχο την εξυπηρέτηση των πολιτιστικών αναγκών του κοινού, αξιοποιώντας τη χρήση όλων των διαθέσιμων πόρων- ανθρώπινων και υλικών- σε μια ορισμένη κοινωνική οντότητα και σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Οι πολιτικές αυτές συνδέονται στενά με τα εκάστοτε κριτήρια και αποβλέπουν στην διάπλαση της προσωπικότητας των ατόμων και την κοινωνικοοικονομική πρόοδο (Κόνσολα, 2006, σελ. 27-28)

Η πολιτιστική στρατηγική είναι, κυρίως, πολιτική. Είναι το σύνολο των τεχνικών, των μέσων, των διαδικασιών που εφαρμόζει ένα κράτος , προκειμένου να προβάλει τον πολιτισμό του, να προσελκύσει ανθρώπους, να τονίσει την ιδιοτυπία του και την πρωτοτυπία του σε σχέση με