Kształtowanie się i podstawy prawne e-administracji w Polsce

Akcesja Polski do Unii Europejskiej stanowiła swoisty katalizator do powstania e- administracji. Celem Unii Europejskiej jest stworzenie jednolitej przestrzeni informacyjnej, zintegrowanego społeczeństwa informacyjnego, jak również permanentne wprowadzanie innowacji. Aby spełnić unijne warunki, Polska musiała dokonać modernizacji administracji i wprowadzenia doń nowych elementów.

Kształtowanie się i rozwój elektronicznej administracji w Polsce wiąże się z szeregiem dokumentów i projektów mających służyć realizacji jej postulatów. Wszelka działalność z tym związana musi być przy tym zgodna z kodeksem postępowania administracyjnego i innymi obowiązującymi w tym zakresie aktami prawnymi.

Podstawowym dokumentem, który przyczynił się do stopniowego przekształcania w Polsce tradycyjnej administracji w elektroniczną jest ustawa z dnia 17 lutego 2005 roku o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne („ustawa o informatyzacji” lub „u.i.d.p.”)³⁷. Sejm, dodając do ustawy z 4 września 1997 roku o działach administracji rządowej³⁸ dział Informatyzacja, uznał tym samym korzystanie z technologii ICT w administracji publicznej. Od tego momentu datuje się zwykle początki jurydyzacji zagadnień informacyjnych, a zatem prawnego kształtowania się elektronicznej administracji w Polsce.

Ustawa o informatyzacji ustaliła m.in. zasady Planu Informatyzacji Państwa, zastąpionego w 2013 r. przez Program Zintegrowanej Informatyzacji Państwa. Wiąże się z nią także szereg rozporządzeń. Regulują one takie kwestie jak: warunki doręczania elektronicznych dokumentów podmiotom publicznym, sposób prowadzenia, udostępniania i dostarczania

37 Tekst jedn. Dz.U. z 2020 r. poz. 346 ze zm.

danych z rejestrów publicznych, minimalne wymagania dla systemów teleinformatycznych czy tryb rozliczania środków finansowych przeznaczonych na informatyzację³⁹.

Warto podkreślić, że ustawa o informatyzacji – choć najistotniejsza z punktu widzenia e-administracji – nie jest jedyną ustawą regulującą elektroniczną administrację w Polsce. Na szczególną uwagę zasługuje pakiet ustaw tworzących podwaliny społeczeństwa informacyjnego. Są to między innymi: ustawa z dnia 18 lipca 2002 roku o świadczeniu usług drogą elektroniczną⁴⁰, ustawa z dnia 16 lipca 2004 roku – Prawo telekomunikacyjne⁴¹, a także ustawa z dnia 15 września 2016 roku o usługach zaufania oraz identyfikacji elektronicznej⁴². Ich uchwalenie było dowodem formalnej zgody na wprowadzanie elektronicznych możliwości przeprowadzania różnego rodzaju czynności urzędowych i prawnych.

W związku z tym, że proces informatyzacji państwa jest działalnością skomplikowaną i wieloszczeblową, niezbędne jest właściwe działanie organizatorskie. W przeszłości, aż do 2015 r. służyły temu czteroletnie Plany Informatyzacji Państwa. M. Ganczar, definiuje je jako dokumenty planowania i koordynowania informatyzacji działalności podmiotów publicznych w zakresie realizowania przez nie zadań publicznych⁴³. W Planie Informatyzacji Państwa na lata 2007-2010⁴⁴, wskazano, jak się wydaje, jedne z najważniejszych usług publicznych, które powinny być realizowane drogą elektroniczną⁴⁵. Wśród nich znajduje się m.in.: składanie deklaracji podatkowych, wgląd do elektronicznej księgi wieczystej oraz dostęp do Centralnej Informacji Ksiąg Wieczystych, składanie do sądów wniosków drogą elektroniczną, rejestracja działalności gospodarczej osób fizycznych czy rejestracja bezrobotnych. W celu realizacji wymienionych usług, powstał szereg projektów, z których część do dziś cieszy się rosnącą popularnością. Zalicza się do nich m.in.:

1. Elektroniczną Platformę Usług Administracji Publicznej e-PUAP;

2. Obsługę elektronicznych deklaracji podatkowych e-Deklaracje;

3. Centralną Ewidencję Pojazdów i Kierowców CEPiK;

4. Budowę elektronicznej platformy Ministerstwa Sprawiedliwości;

5. Krajowy rejestr urzędowy podziału terytorialnego Kraju TERYT;

39 Por. G. Szpor, Cz. Martysz, K. Wojsyk, Ustawa o informatyzacji…, op. cit., s. 21 i n.

40 Tekst jedn. Dz.U. z 2020 r. poz. 344.

41 Tekst jedn. Dz.U. z 2019 r. poz. 2460.

42 Por. J. Janowski, Administracja elektroniczna… op. cit., s. 91 i n.

43 M. Ganczar, Informatyzacja… op. cit., s. 67.

44 Dz.U. z 2007 r. Nr 61, poz. 415.

45 Por. J. Banasikowska, Stan realizacji i perspektywy rozwoju e-administracji w Polsce, Katowice 2011, s. 78 i n.

6. Centralną Ewidencję i Informację o Działalności Gospodarczej CEIDG.

Są to przykłady praktycznego zastosowania elektronicznej administracji gwarantującej szybsze i łatwiejsze korzystanie z usług administracji publicznej. Niestety nie każdy z wymienionych projektów udało się zrealizować w satysfakcjonujący sposób. Mimo to, nad rozwojem części z nich wciąż trwają prace, a ponadto ciągle powstają nowe projekty.

Resort cyfryzacji planuje kolejne rozwiązania, które mają przyczynić się do rozwoju i usprawnienia administracji publicznej. Swoje wizje przedstawia w tzw. „Strategii Informatyzacji Państwa – Planie Działań Ministra Cyfryzacji” (SIP). Zgodnie z założeniami dokumentu to obywatel jest głównym beneficjentem działań administracji, która pełni wobec swoich „klientów” rolę służebną. Przypomina to świadczenie usług w sektorze prywatnym. SIP stanowi załącznik do „Programu Zintegrowanej Informatyzacji Państwa”, przewidziany w art.

12b ustawy o informatyzacji. Jest to strategiczny dokument działań rządowych, który opisuje stan e-usług publicznych w kraju i wskazuje, w jaki sposób zbudować spójny system skoncentrowany na potrzebach obywateli. Nadrzędnym dokumentem „Programu Informatyzacji Państwa” jest „Strategia Sprawne Państwo 2020”, której podstawowym celem jest zwiększenie skuteczności i efektywności państwa otwartego na współpracę z obywatelami.

Informatyzacja administracji ma stanowić narzędzie realizacji strategii sprawnego państwa.

Jednym z pomysłów Ministerstwa Cyfryzacji zarządzanego wówczas przez minister Annę Streżyńską, opisanym w lutym 2016 r. po konsultacjach kierunków działań strategicznych ministerstwa cyfryzacji, był tzw. Portal Rzeczypospolitej Polskiej (Portal RP) – jak wskazuje resort „jednolitej bramy informacyjno-usługowej państwa polskiego, która nie tylko zjednoczy rozproszone dotąd kanały informacyjne poszczególnych jednostek administracji publicznej, ale również będzie oferowała cały katalog usług państwowych”⁴⁶. Portal RP miałby pełnić funkcję przewodnika po instytucjach i doradcy wskazującego, jak i gdzie można załatwić sprawę, tak jak dziś robi to obywatel.gov.pl. Dzięki takiemu rozwiązaniu jedna strona miałaby zawierać niezbędne informacje o instytucjach państwowych, jak również zbiór wszystkich usług, z których można skorzystać bez konieczności odwiedzenia urzędów.

Kolejnym projektem powstałym w ramach SIP i wskutek nowelizacji ustawy o informatyzacji (art. 13 ustawy)⁴⁷ jest System Rejestrów Państwowych (SRP)⁴⁸. Jego celem jest,

46 Program Zintegrowanej Informatyzacji Państwa: https://mc.gov.pl/konsultacje/program-zintegrowanej- informatyzacji-panstwa/zalacznik-1-strategia-informatyzacji-panstwa-plan-dzialan-ministra-cyfryzacji [dostęp:

12.03.2018].

47 Dz.U. z 2019 r. poz. 2294.

poza usprawnieniem usług e-administracji, także obniżenie kosztów utrzymania rejestrów i tzw. kosztów społecznych dzięki m.in. oszczędności czasu. Do 2020 r. obywatele bowiem musieli przenosić informacje pomiędzy instytucjami, gdyż urzędy co do zasady bezpośrednio się ze sobą nie komunikują (pomimo formalnego zobowiązania do pozyskiwania informacji gromadzonych w systemach innych urzędów). Wiązało się to z wielokrotnym gromadzeniem tych samych informacji przez administrację publiczną; obywatele w celu załatwienia sprawy musieli podawać każdemu urzędowi imię, nazwisko, nazwisko panieńskie matki czy PESEL.

Zadaniem SRP jest pozyskiwanie tych danych na podstawie numeru ID obywatela (tj. PESEL), a ewentualnie dla uniknięcia pomyłek także na podstawie nazwiska. Dane identyfikacyjne są każdorazowo odczytywane z rejestru referencyjnego.

1.5. Ustawa o informatyzacji podmiotów realizujących zadania publiczne jako