pISSN 1899-5241 eISSN 1899-5772
2(36) 2015, 181–188
dr Izabela Lipińska, Katedra Zarządzania i Prawa, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, ul. Wojska Polskiego 28, 60-637 Poznań, Poland, e-mail: lipinska@up.poznan.pl
Abstrakt. Badania miały charakter pilota owy. Ich celem
było dokonanie wstępnego rozpoznania, czy w wielkopol-skich warunkach klimatycznych krowy o du ej wydajno ci, często przekraczającej produkcję 4Ń kg mleka dziennie, zale -nie od stadium laktacji inaczej reagują na sezonowe zmiany wska ników THI, charakteryzujących warunki temperaturo-wo-wilgotno ciowe otoczenia. →yniki bada wskazują, e dobowa produkcja mleka surowego i procentowe zawarto ci w nim tłuszczu i białka zale ą nie tylko od stadium laktacji, ale i od warto ci wska ników THI. →y szym warto ciom THI towarzyszy spadek masy wydojonego mleka i obni enie jego przydatno ci technologicznej. Ocieplający się klimat mo e eskalować ryzyko spadku produkcji surowca mlecznego w czasie upałów.
Słowa kluczowe: krowa, laktacja, mleko, tłuszcz, białko,
THI
WPROWADZENIE
Produkcja rolnicza jest szczególnie nara ona na ryzy-ko związane ze zmianami klimatycznymi. Mo e ono mieć charakter incydentalny, pojawiający się w
okre-lonych porach roku (np. gradobicie, susza itp.) lub długofalowy, wynikający ze zmiany klimatu. Istotnym czynnikiem jest jego ocieplanie, które mo e wymusić dobór nowych sposobów produkcji, zarówno pod ką-tem technicznym, jak i technologicznym. Zmiana kli-matu ma istotny wpływ na bytowanie bydła mlecznego
i produkcję mleka, wią e się z ich dobrostanem (Anton i in., 2Ńń2). Problem ten został ju dostrze ony przez prawodawcę. Zgodnie z § 7 Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju →si z dnia 28 czerwca 2ŃńŃ roku w sprawie minimalnych warunków utrzymania gatun-ków zwierząt gospodarskich innych ni te, dla których normy ochrony zostały okre lone w przepisach Unii źuropejskiej, w pomieszczeniach, gdzie utrzymuje się bydło, zarówno temperatura, jak i względna wilgotno ć powietrza powinny być utrzymywane na poziomie nie-szkodliwym dla zwierząt. Normy te są bardzo ogólne, co determinuje ró na wra liwo ć poszczególnych ras bydła na warunki klimatyczne. Ponadto ich podstawo-wym celem ma być ochrona zwierząt, a nie zabezpie-czenie dochodu producenta mleka.
Zgodnie z przewidywaniami fale upałów będą na-wiedzać źuropę coraz czę ciej. Konieczne jest zatem poszukiwanie nowych rozwiąza konstrukcyjnych obór dla bydła, nawiązujących do pomysłów realizo-wanych przykładowo na Bliskim →schodzie, w Izraelu lub w Turcji (Lipi ski, 2Ńń4). O warunkach bytowania zwierząt i ich stanie decyduje wiele czynników. Nale ą do nich między innymiŚ wła ciwy mikroklimat, prawi-dłowe rozwiązania techniczne pomieszcze , o wietle-nie, cechy chemiczne i biologiczne powietrza (Pawlak i Lipi ski, 2Ńńńś Righi i in., 2ŃŃ4).
Negatywny i zarazem silny wpływ ma stres ciepl-ny, skutkujący wyra nym spadkiem mleczno ci krów (Chaberski i in., 2Ńń2ś →alkowiak, 2Ńń4). Jest on
ZMIANY KLIMATU JAKO POTENCJALNY CZYNNIK RYZYKA
W
PRODUKCJI MLEKA W
WIELKOPOLSCE
Ryszard Chaberski
1, Izabela Hoft
2, Izabela Lipi
ń
ska
2, Marian Lipi
ń
ski
2zagro eniem realnie występującym w naszym kraju, na co wskazują opublikowane ostatnio badania Hoft i Li-pi skiego (2Ńń4). Przy wysokich temperaturach i pod-wy szonych wilgotno ciach względnych kropod-wy nie mogą pozbyć się nadwy ek energii cieplnej, by efek-tywnie chronić się przed przegrzaniem ciała. →ywo-łuje to stan napięcia o skali adekwatnej do wydajno ci mlecznej. Knaap (2Ńń2) stwierdził, e krowa o wydaj-no ci 32 kg mleka dziennie wytwarza o 48% energii więcej od zasuszonej. Przy temperaturze +27°C i wil-gotno ci względnej 65% mleczno ć krów spada około ńŃ% w stosunku do osiąganej przy temperaturach w za-kresie 8–ń2°C. →zrost temperatury powietrza do +32°C powoduje obni enie produkcji mleka o ń/3. Z kolei przy wilgotno ci względnej powietrza 83–87% krowy dają o ń3% więcej mleka ni przy wilgotno ci ř4–ř6% (Sa-mosiuk i in., 2Ńń3).
Temperatura i wilgotno ć względna powietrza są głównymi czynnikami mikroklimatu. Parametrem, któ-ry je łączy, jest wska nik stresu cieplnego – indeks THI (Temperature Humidity Index), wprowadzony ponad pół wieku temu. Obecnie na wiecie korzysta się a z o miu sposobów obliczania THI (Źikmen i Hansen, 2ŃŃř). Na Uniwersytecie Przyrodniczym w Poznaniu preferowany jest wzórŚ
THI = ń,8 T + 32 – (Ń,55 – Ń,ŃŃ55 →) (ń,8 T – 26) gdzieŚ
T – temperatura powietrza (°C)
→ – wilgotno ć względna powietrza (%)
Niektórzy badacze wyliczają lub szacują stres ciepl-ny nie na podstawie wyników pomiarów temperatur i wilgotno ci powietrza, jak poprzednio, ale temperatur w odbycie lub w pochwie krów (Źa Rocha i in., 2Ńń2ś Cvetkovic i in., 2ŃŃ5). Badania wykazały, e do oce-ny zale no ci między parametrami klimatu a produkcją mleka przez krowy wykorzystywać mo na z powodze-niem równie sztuczne sieci neuronowe (Boniecki i in., 2Ńń3).
Interpretacje warto ci THI na tle zagro e krów stresem cieplnym są w literaturze zbie ne, ale nie iden-tyczne. Źolną granicą stresu cieplnego jest zwykle licz-ba 72 (Ravagnolo i Misztal, 2ŃŃŃś →est, 2ŃŃ3ś Akyuz i in., 2ŃńŃś Sanftleben, 2Ńń2). Bonnefoy i Noordhuizen (2Ńńń) podali, e stres występuje wtedy, gdy THI prze-kracza 72. Powy ej tego progu ka dy przyrost warto-ci THI o jednostkę skutkuje stratą produkcji od Ń,2 do Ń,ř kg mleka dziennie na krowę. Brouček i in. (2ŃŃř)
uwa ali, e ostrze eniem powinno być wystąpienie THI = 7Ń. Z kolei zdaniem Źu Preez (2ŃŃŃ) ma to być warto ć 7ń i więcej.
Soler (2Ńń2) opisał badania prowadzone w USA (University of Arizona), z których wynikało, e postęp w zakresie wzrostu wydajno ci krów spowodował prze-sunięcie progu stresu cieplnego z THI = 72 do THI = 68. →arto ć THI = 68 pojawia się przy temperaturze +22°C i wilgotno ci względnej 45%. Taki stan często wystę-puje w klimacie umiarkowanym. Organizacja ŹairyNZ, zrzeszająca nowozelandzkich producentów mleka, zwró-ciła uwagę na rasowe uwarunkowania wra liwo ci krów na stres cieplny. źfekty stresu u krów rasy hf wystę-pują ju przy THI = 68, a u rasy Jersey dopiero przy THI = 75. Je eli zało yć stałą wilgotno ć względną po-wietrza na poziomie 75%, równowa nymi temperatura-mi są odpowiednio +2ń,Ń°C i +25,5°Cń.
Za Sanftlebenem (2Ńń2) warto ci THI i ich konse-kwencje stresowe mo na sklasyfi kować następującoŚ • ≤7ń – brak stresu
• 72–7ř – lekki stres • 8Ń–řŃ – silny stres
• řń–řř – bardzo silny stres.
↑itali i in. (2ŃŃř) trochę inaczej okre lali zagro e-nia. Ich badania wykazały, e niebezpieczny dla ycia krów jest ju zakres THI między 77 i 87. → →ielko-polsce w 2Ńń3 roku incydentalnie stwierdzano pojawia-nie się poza oborami THI przekraczających warto ć řŃ (Hoft i Lipi ski, 2Ńń4).
Stres cieplny u krów ogranicza nie tylko ich wydaj-no ć mleczną (Bernabucci i in., 2ŃŃ2ś Chaberski i in., 2Ńń2ś Collier i in., 2Ńń2ś żantner i in., 2Ńń2ś Herbut i Angrecka, 2Ńń2ś Joksimović-Todorović i in., 2Ńńń), ale wpływa te na poziom składników mleka. Powoduje ob-ni eob-nie zawarto ci suchej masy mleka, tłuszczu o Ń,4%, białka o Ń,2% oraz laktozy (Collier i in., 2Ńń2). Zmia-ny zawarto ci laktozy w mleku zauwa yli te Joksimo-vić-Todorović i in. (2Ńńń), porównując mleko z kwiet-nia i maja (4,45%) z pozyskiwanym w lipcu i sierpniu (4,63%). →edług Bernabucci i in. (2ŃŃ2) stres cieplny obni a poziom kazeiny w mleku, ale nie dotyczy to frak-cji kappa-kazeiny, której jest zawsze tyle samo. Chaber-ski i Lipi Chaber-ski (2Ńń3) równie rozpoznali relacje między zmieniającymi się indeksami
temperaturowo-wilgotno-ciowymi (THI) a produkcją mleka. Stwierdzono, e wzrostowi indeksów THI towarzyszą spadki zawarto ci
tłuszczu w mleku, białka i mocznika. Osiągnięcia pro-dukcyjne badanej obory były jednak analizowane glo-balnie, bez rozgraniczania grup technologicznych związanych ze stanami laktacji u krów. Zauwa ono, e niekiedy występuje refl ektoryczne obni enie produkcji mleka w czwartym dniu po pojawieniu się podwy szo-nych wska ników THI. Indeks THI z dnia poprzedniego ma mniejszą ekspresję (Chaberski i Lipi ski, 2Ńń4).
Celem bada , które miały charakter pilota owy, było uzyskanie odpowiedzi na pytanieŚ czy w wielkopolskich warunkach krowy o rekordowych wydajno ciach dobo-wych, często przekraczających 4Ń kg mleka, zale nie od stadium laktacji, w ró ny sposób reagują na sezonowo zmieniające się wska niki THI? → przeanalizowanej literaturze nie znaleziono informacji o istnieniu takich zale no ci. Hipotetycznie zało ono, e skoro wydajno ć mleczna krów zmienia się w trakcie laktacji, to i w ró -nych jej okresach skutki oddziaływania klimatu otocze-nia mogą implikować zmiany w masach udojów oraz w zawarto ci tłuszczu i białka w mleku.
METODY
→ fermie poło onej około 5Ń km od Poznania utrzymy-wane jest stado około 23Ń bardzo wydajnych krów doj-nych rasy polskiej hf. Ich liczba podczas bada zmienia-ła się w zakresie od 2Ń7 do 243 sztuk. Uwzględniając jeszcze krowy zasuszone, jałówki, byczki i cielęta, na fermie było łącznie około 7ŃŃ sztuk bydła. Obiekty in-wentarskie wzniesiono tam kilkadziesiąt lat temu (ńř73 rok), ale w 2ŃŃ8 roku zostały one poddane gruntownej modernizacji. Krowy cały rok korzystają z legowisk zewnętrznych wokół budynków, wykonanych pod wiatami. Zale nie od pory roku cieli się je słomą lub piaskiem. → badanym gospodarstwie na bydło mlecz-ne oddziałuje zatem głównie klimat zewnętrzny. →e-wnątrz pomieszcze oborowych krowy korzystają ze stołów paszowych. ywienie prowadzi się systemem TMR (Total Mixed Ration), który polega na ywieniu ich paszami o stałej warto ci pokarmowej, precyzyjnie odmierzanymi i mieszanymi w wozach paszowych. Jest ono optymalizowane w czasie, co wynika ze stosowania bie ących korekt, opartych na analizach chemicznych pasz i wynikach badania poziomu składników mleka. Krowy dojone są trzykrotnie na dobę w dojarni ŹeLa-val, „bok w bok”, 2×ń2.
Materiał badawczy obejmował dane meteorologiczne i informacje liczbowe zawarte w dokumentacji z kontroli
u ytkowo ci mlecznej krów. Skorzystano z udostępnio-nych przez kierownictwo fermy wyników comiesięcz-nych, kontrolnych bada rutynowych. Analizie poddano liczby z okresu od ń8 stycznia do ń7 pa dziernika 2Ńń3 roku. Źane z kontroli u ytkowo ci mlecznej (udoje, % tłuszczu i białka) zebrała i usystematyzowała Polska Że-deracja Hodowców Bydła i Producentów Mleka, zgodnie z metodyką oceny A4. Kryterium klasyfi kacji było lakta-cyjne zaawansowanie grup krów. →yodrębniono cztery przedziały grupoweŚ ≤4Ń, 4ń–ńŃŃ, ńŃń–2ŃŃ i ≥2Ńń dni laktacji oraz dodatkowo ogólne dane zbiorcze dla całe-go stada krów, bez uwzględniania okresu laktacyjnecałe-go. Liczebno ci krów w przedziałach zmieniały się w czasie i tak przykładowo na fermie w początkowej fazie lak-tacji, czyli do 4Ń dnia po porodzie, w dniach kontroli u ytkowo ci mlecznej znajdowało się od ń8 do 38 sztuk. Przedmiotem bada były nie konkretne sztuki, ale gru-py laktacyjne, których skład podlegał ciągłym zmianom wraz z upływem czasu.
Pomiary meteorologiczne prowadziła najbli sza automatyczna stacja kontenerowa w Krzy ówce, zain-stalowana w obszarze pozamiejskim, rolniczo-le nym, oddalonym od badanej fermy około 2Ń km. Jest ona własno cią →ojewódzkiego Inspektoratu Ochrony ro-dowiska w Poznaniu, który prowadzi ciągły monitoring powietrza zgodnie z regulacjami ustawowymi i udo-stępnia wyniki bezpłatnie w Internecie (→ielkopolski monitoring powietrza). →ykorzystano tylko niektóre zarejestrowane daneŚ maksymalne temperatury, wystę-pujące dwa dni wcze niej i w samym dniu comiesięcz-nej, rutynowej oceny kontroli u ytkowo ci mlecznej oraz towarzyszące im wtedy wilgotno ci względne. Zgromadzone dane o wilgotno ciach względnych i tem-peraturach po ich u rednieniu posłu yły do wyliczenia wska ników temperaturowo-wilgotno ciowych THI, do czego wykorzystywano kalkulator dostępny w Interne-cie na stronie Źairynz – Temperature humidity index (THI) Calculator.
→ sumie obliczono dziewięć THI, bazując na trzech dniach pogody analizowanej w połowie ka dego mie-siąca, bezpo rednio przed kontrolą u ytkowo ci mlecz-nej krów. Następnie zestawiono pary danychŚ
• THI rednie udoje (dobowe uzyski mleka od krowy)
• THI rednie procentowe zawarto ci tłuszczu w mleku
Zestawy danych wprowadzono do komputera i wy-korzystując narzędzie Microsoft Offi ce źxcel, wyge-nerowano wykresy punktowe z wykre lonymi liniami trendów. Ponadto porównano udoje oraz procentowe za-warto ci tłuszczu i białka w mleku pochodzącym z kon-troli mleczno ci w styczniu i czerwcu 2Ńń3 roku, kie-dy odnotowano skrajne warto ci THI (32 i 7ń). → celu zbadania wpływu warto ci THI na zró nicowanie wspo-mnianych cech produkcyjnych krów zastosowano nie-parametryczny test →ilcoxona, opisany przez Perkala (ńř67). Nie zakłada on rozkładu normalnego i jest mniej czuły ni test t, ale jako wygodny w zastosowaniu mo e być przydatny w badaniach wstępnych – pilota owych.
WYNIKI
→ okresie nieco ponad trzech kwartałów 2Ńń3 roku w otoczeniu badanej fermy podczas prowadzenia kon-troli u ytkowo ci mlecznej krów odnotowano skrajne warto ci wska ników THI, wynoszące od minimalnie 32 (stycze ) do maksymalnie 7ń (czerwiec). Niestety, ze względu na rutynowy harmonogram okresowej kon-troli u ytkowo ci mlecznej nie trafi ono z badaniami na czas letnich upałów. Równoległa, znacznie szersza analiza wyników pomiarów meteorologicznych zareje-strowanych przez tę samą stację monitoringu powietrza w Krzy ówce – przeprowadzona przez Hoft i Lipi skie-go (2Ńń4) w celu oszacowania zagro enia krów stresem cieplnym w całym sezonie letnim – wykazała, e odno-towano tam łącznie 3ń3 godzin z THI ≥ 72, natomiast THI ≥ 76 było obserwowane w ciągu 78 godzin. Je eli uwzględnić informacje Solera (2Ńń2), e progiem stre-su cieplnego u wysoce wydajnych krów mlecznych jest THI = 68, to takie warunki
temperaturowo-wilgotno-ciowe zachodziły podczas bada .
Na rysunku ń kompleksowo przedstawiono, jak przy ró nych wska nikach – indeksach THI i odmiennych okresach laktacji krów zmieniają sięŚ dobowa produkcja mleka, % tłuszczu i % białka. Zamieszczone na wykre-sach proste dokumentują obserwowane trendy. Co do wielko ci udojów nie uzyskano odpowiedzi jednoznacz-nych, ale w początkowych okresach, do ńŃŃ dnia lakta-cji, produkcja mleka surowego wyra nie zmalała wraz ze wzrostem warto ci THI. Pó niejsze wyniki nie dają pewno ci co do istnienia tej zale no ci. Poza wszelką wątpliwo cią pozostaje ciągle negatywny wpływ rosną-cych warto ci indeksu THI na procentowe zawarto ci tłuszczu i białka w mleku.
Zauwa ono ró nice w odniesieniu do krów produk-cyjnych zimą i latem. → tabeli ń ujęto porównawczo osiągnięcia produkcyjne krów w grupach laktacyjnych w tych okresach. Ró nice są widoczne zarówno pod względem wielko ci udojów, jak i procentowych zawar-to ci tłuszczu i białka. Przeprowadzone testy →ilcoxona wykazały, e w obu porach roku produkcja mleka oraz zawarto ć tłuszczu i białka, przy poziomie istotno ci ř5%, znacząco się ró nią, a przy mniejszych warto ciach THI są wy sze. Tablicowa warto ć km wynosi ńř, a sumy
S zawsze ją przekraczają i wynoszą dla udojów 24, a dla procentowej zawarto ci białka i tłuszczu po 22. Potwier-dzają się zatem informacje dostępne w literaturze (Col-lier i in., 2Ńń2ś Chaberski i Lipi ski, 2Ńń3). Mo na je obecnie uzupełnić o konkluzję, e zjawiska te zachodzą w ka dej fazie laktacji, ale z ró ną intensywno cią.
→ Polsce sezonowe zmiany zawarto ci tłuszczu w mleku zauwa yły równie Sienkiewicz i żóralska (2ŃŃř), co in minus występuje w ciepłej porze roku. Stwierdzono te , e sezonowym zmianom w produk-cji tłuszczu mlecznego towarzyszą zmiany proporproduk-cji kwasów tłuszczowych w mleku (laurynowego, mirysty-nowego, palmitymirysty-nowego, stearynowego itd.). Przykła-dowo latem więcej jest w mleku po ądanych kwasów tłuszczowych UŻA o działaniu hipocholesterolemicz-nym ni zimą. Odwrotnie jest z kwasem laurynowym (Lipi ski i in., 2Ńń2). Nie ma danych na temat tego, czy stan laktacji równie ma tu znaczenie. →ymaga to zatem szczegółowego wyja nienia.
WNIOSKI
ń. Źobowa produkcja mleka surowego i jego pro-centowe zawarto ci tłuszczu i białka zale ą zarówno od warunków temperaturowo-wilgotno ciowych otocze-nia, szacowanych wska nikami THI, jak i od stadium laktacji. →zrostowi warto ci THI towarzyszyć mo e istotny statystycznie spadek masy wydojonego mleka i obni enie jego warto ci technologicznej.
Dni laktacji
Lactation days Milk yield (kg) Udój (kg) 7áXV]F])DW 3URWHLQ%LDáNR
±
±
=ELRUF]R
Rys. 1. →arto ci wska ników THI a produkcja mleka, tłuszczu i białka krów będących w ró
-nych okresach laktacji ródłoŚ opracowanie własne.
Fig. 1. The value of THI factors and production of milk, fat and protein in various lactation
stages
LITERATURA
Akyuz, A., Boyaci, S., Cayli, A. (2ŃńŃ). Źetermination of critical period for dairy cows using temperature humidity index. J. Anim. ↑et. Adv., ř, ń3, ń824–ń827.
Anton, J., Kimura, S., Lankoski, J., Cattaneo, A. (2Ńń2). A Comparative Study of Risk Management in Agricultu-re under Climate Change. OźCŹ Żood, AgricultuAgricultu-re and Żisheries Papers, 58, OźCŹ Publishing. httpŚ//dx.doi. org/ńŃ.ń787/5kř4d6fx5bd8-en
Bernabucci, U., Lacetera, N., Ronchi, B., Nardone, A. (2ŃŃ2). źffects of the hot season on milk protein fractions in Hol-stein cows. Anim. Res., 5ń, ń, 25–33.
Boniecki, P., Lipi ski, M., Koszela, K., Przybył, J. (2Ńń3). Neural prediction of cow’s milk yield according to environment temperature. Afr. J. Biotechnol., ń2, 2ř, 47Ń7–47ń2.
Bonnefoy, J.-M., Noordhuizen, J. (2Ńńń). Maîtriser le stress thermic chez la vache laitière. Bull. żT↑, 6Ń, 77–86. Brouček, J., Novák, P., ↑ok álová, J., Šoch, M., Kišac, P.,
Uhrinčat’, M. (2ŃŃř). źffect of high temperature on milk
production of cows from free-stall housing with natural ventilation. Slovak J. Anim. Sci., 42, 4, ń67–ń73.
Chaberski, R., Żlamenbaum, I., Lipi ski, M. (2Ńń2). →pływ temperatury i wilgotno ci powietrza zewnętrznego na mleczno ć wysokowydajnych krów. →Ś →. Romaniuk (red.), Problemy intensyfi kacji produkcji zwierzęcej z uwzględnieniem ochrony rodowiska i produkcji energii alternatywnej (s. 34–4Ń). ŻalentyŚ →yd. ITP.
Chaberski, R., Lipi ski, M. (2Ńń3). Zmiany indeksu tempe-raturowo-wilgotno ciowego (THI) a produkcja mleka w wybranych wielkopolskich fermach. →Ś →. Roma-niuk (red.), Problemy intensyfi kacji produkcji zwierzęcej z uwzględnieniem ochrony rodowiska i produkcji energii alternatywnej (s. 44–48). ŻalentyŚ →yd. ITP.
Chaberski, R., Lipi ski, M. (2Ńń4). Produkcyjna refl ektorycz-no ć wska ników stresu cieplnego THI u krów o wysokiej mleczno ci. →Ś M. Lipi ski, J. Przybył (red.), Aktualne problemy in ynierii biosystemów (s. ń38–ń48). Pozna Ś →yd. UP w Poznaniu.
Collier, R., Hall, L., Rungruang, S., Zimbleman, R. (2Ńń2). Quantifying heat stress and its impact on metabolism and
Tabela 1. Osiągnięcia produkcyjne badanych krów jako skutki stanów ich laktacji i warto ci wska ników THI Table 1. The production achievements of examined cows and the lactation results and THI index
Źaty kontroli u ytkowo-ci mlecznej i wyliczone
warto ci THI* Time performance of milk production control
and THI index
Źni laktacji
Lactation days Number of cowsLiczba krów
Udoje dobowe Źaily milk yield
(kg)
Tłuszcz Żat (%)
Białko Protein (%)
ń8.Ńń.2Ńń3
THI = 32
≤4Ń ń8 45,6 4,45 3,32
4ń–ńŃŃ 4ń 48,6 3,58 3,Ń6
ńŃń–2ŃŃ 58 42,5 3,42 3,32 >2ŃŃ řŃ 33,3 4,Ń3 3,56 Razem – Total 2Ń7 4Ń 3,8ń 3,37 ń8.Ń6.2Ńń3
THI = 7ń
≤4Ń 2ń 4ń,ń 3,72 3,ńŃ
4ń–ńŃŃ 35 45,3 3,3ř 2,ř3
ńŃń–2ŃŃ 64 43,8 3,37 3,ń8 >2ŃŃ ř5 32,4 3,řř 3,4Ń Razem – Total 2ń5 38,8 3,68 3,23
* THI wyliczano ze rednich maksymalnych temperatur i towarzyszących im wilgotno ci względnych powietrza, pochodzących z dwóch poprzedzających dni i z dnia kontroli u ytkowo ci mlecznej.
performance. Pobrano ńŃ marca 2Ńń3 zŚ dairy.ifas.ufl .edu/ rns/2Ńń2/6CollierRNS2Ńń2a.pdf, 74–84.
Cvetkovic, B., Smith, J., Harner, J., Brouk, M. (2ŃŃ5). Using vaginal temperature to evaluate heat stress in dairy cattle. Conf. paper. Źairy Źay (s. ř–ńń), Kansas State UniversityŚ Manhattan.
Źa Rocha, Ź. R., Salles, M. ż. Ż., Moura, A. A. A. N., de Ara-újo, A. A. (2Ńń2). Índices de tolerancia ao calor de vacas leiteiras na periodo e seco no Ceará. Rev. Acad. Ciênc. Agrár. Ambient., ńŃ, 4, 335–343.
Źikmen, S., Hansen, P. (2ŃŃř). Is the temperature-humidi-ty index the best indicator of heat stress in lactating da-iry cows in subtropical environment? J. Źada-iry Sci., ř2ń, ńŃř–ńń6.
Źu Preez, J. (2ŃŃŃ). Parameters for the determination and evaluation of heat stress in dairy cattle in South Africa. Onderstepoort. J. ↑et. Res., 67, 4, 263–27ń.
żantner, ↑., Mijić, P., Jovanovac, S., Raguž, N., Bobić, T., Kuterovac, K. (2Ńń2). Infl uence of temperature-humidity index (THI) on daily production of dairy cows in Medi-terranean region in Croatia (vol. ń3ń, s. 7ń–78). źuropean Żederation of Animal Sciences.
żantner, ↑., Mijič, P., Kuterovac, K., Solić, Ź., żantner, R. (2Ńńń). Temperature-humidity index values and their si-gnifi cance on the daily production of dairy cattle. Mlje-karstvo, 6ń, ń, 56–63.
Herbut, P., Angrecka, S. (2Ńń2). Żorming of temperature-hu-midity index (THI) and milk production of cows in the free-stall barn during the period of summer heat. Anim. Sci. Pap. Rep., 3Ń, 4, 363–372.
Hoft, I., Lipi ski, M. (2Ńń4). Próba oszacowania skali za-gro enia wielkopolskich krów stresem cieplnym. →Ś M. Lipi ski, J. Przybył (red.), Aktualne problemy in ynierii biosystemów (s. ń4ř–ń62). Pozna Ś →yd. UP w Poznaniu. Joksimović-Todorović, M., Źavidović, ↑., Hristov, S., Stan-ković, B. (2Ńńń). źffect of heat stress on milk production in dairy cows. Biotechnol. Anim. Prod. Źairy Cows, 27, 3, ńŃń7–ńŃ23.
Knaap van der, J. (2Ńń2). Hittestress verandert metabolisme van de koe. ↑eeteelt, ń/2, 88–8ř.
Lipi ski, M. (2Ńń4). Krowy w stresie cieplnym. Hod. Bydła, 6, 56–6ń.
Lipi ski, K., Stasiewicz, M., Rafałowski, R., Kaliniewicz, J., Purwin, C. (2Ńń2). →pływ sezonu produkcji mleka na
profi l kwasów tłuszczowych tłuszczu mlekowego. ywn. Nauka. Technol. Jako ć, ń, 8Ń, 72–8Ń.
Pawlak, H., Lipi ski, M. (2Ńńń). Zootechniczny niezbędnik terminologiczny (s. 37). Pozna Ś →yd. UP w Poznaniu. Perkal, J. (ńř67). Matematyka dla przyrodników i rolników
(t. 3, s. ńŃř). →arszawaŚ P→N.
Ravagnolo, O., Misztal, I. (2ŃŃŃ). żenetic component of heat stress in dairy cattle. Parameter estimation. J. Źairy Sci., 83, 2ń26–2ń3Ń.
Righi, Ż., Quarantelli, A., Bonomi, A., Renzi, M. (2ŃŃ4). L’as-sunzione di sostanza secca nella vacca da latteŚ parametri correlati, regdazione fi sica e chimica. Ann. Żac. Medic. ↑et. Parma, 24, 2řř–3ń5.
Samosiuk, ↑., Kitikov, ↑., Sorokin, ź. (2Ńń3). Technołogi-czeskoje oborudovanije dla proizvodstva mołoka (s. 35). →yd. Nacjonalnaja Akademija Nauk BiełorusiŚ Mi sk. Sanftleben, P. (2Ńń2). Massnammen zur reduzierung von
hit-zestress bei milchrindern und deren wirtschaftliche be-dentung. Pobrano dnia ń3 listopada 2Ńń3 zŚ httpŚ//www. sachsen-anhalt.de/fileadmin/źlementbibliothek/Biblio-thek Politik und ↑erwaltung/ Bibliosachsen-anhalt.de/fileadmin/źlementbibliothek/Biblio-thek LLŻż/dokumen-te/Tierhaltung/vortraege/ń2 forum nutztier sanftleben.pdf. Sienkiewicz, J., żóralska, M. (2ŃŃř). Zmiany w zawarto-ci tłuszczy w mleku krowim na przestrzeni roku. Zesz. Nauk. Ostroł. Tow. Nauk., 23, ń85–ńř6.
Soler, P. (2Ńń2). źl estres por calorŚ un problema subestimado en las vacas lecheras. Lallemand Animal Nutrition. Pobra-no dnia ń4 lisotopada 2Ńń3 zŚ httpŚ//www.agrodigital.com/ Źocumentos/lallemandjnń2.pdf.
Temperature humidity index (THI) Calculator. Pobrano ń2 listopada 2Ńń3 zŚ httpŚ//www.dairynz.co.nz/page/pageid/ 2ń45857378/.
↑itali, A., Segnalini, M., Berocchi, L., Bernabucci, U., Nardo-ne, A., Lacetera, N. (2ŃŃř). Seasonal pattern of mortality and relationships between mortality and temperature-hu-midity index in dairy cows. J. Źairy Sci., ř2, 378ń–37řŃ. →alkowiak, K. (2Ńń4). Spadek wydajno ci krów w okresie
wysokich upałów. Hod. Bydła, 6, 62–6ř.
→est, J. (2ŃŃ3). źffects of heat-stress on production in dairy cattle. J. Źairy Sci., 86, 2ń3ń–2ń44.
→ielkopolski monitoring powietrza. Pobrano 2Ń listopada 2Ńń3 zŚ httpŚ//www.poznan.pios.gov.pl.
CLIMATE CHANGES AS THE RISK FACTOR IN MILK PRODUCTION
IN
WIELKOPOLSKA
Summary. The pilot researches were conducted in →ielkopolska. They aimed initial identifi cation of cows reaction on
chan-ging of THI, which are likened to temperature and humidity conditions of air. The subjected cows characterize with high pro-ductivity, exceeding 4Ńkg of milk per day, independently from lactation stages. The results display that the day s production of raw milk, as well as fat and protein content, do not only depend on lactation stage but also on the value of THI factors. Higher THI is accompanied by loss in the weight of milk and drop in its technological utility. The climate warming may escalate the risk of production loss during the heats.
Key words: cow, lactation, milk, fat, protein, THI
Zaakceptowano do druku – Accepted for print:
Do cytowania – For citation
