FALSAJ AMIKOJ
César Barros Leal
La esprimon ''falsaj amikoj" r.i uzas por identigi multenombrajn vortojn de aliaj lingvoj - hispana, itala, franca, angla, germana
-kaj Esperanto - kiuj, kvankam havas ortografion egalan aií similan al la portugala lingvo, tamen ne posedas la saman signifon.
Sendube tio estas tre interesa temo por tiuj, kiuj studas fremdajn lingvojn kaj pri gi oni konas malmultajn eldonajojn, en Brazilo kaj
aii-lande.La hispana lingvo, ekzemple, pro la ortografia simileco kun la portugala lingvo, eble estas la lingvo plej riêa je tiuj vortoj, kiuj, êiu-hore, konfuzas la aiídantojn aií la legantojn, kies tendenco estas fidi
je la sajna signifo de la vortoj.
La hispana vorto "asignatura" , ekzemple, ne signifas "assinatura" sed ''matéria, disciplina" . "Aposta" signifas "de propósito", "billón" signifas "trilhão", "brincar" signifas "saltar", ''cigarro" signifas "charuto", ''contestar" signifas "responder", "crianza" signifas "criação; período de amamentação"; "fechar" signifas "datar", ''doce" signifas ''doze", "oficina" signifas "escritório", "polvo" signifas "pó", "rato" signifas "momento", kaj tiel plu.
La frazo ''El vestido es rojo" signifas "O vestido é vermelho". "Ella estaba embarazada", siavice, signifas "Ela estava grávida".
Rimarkindaj estas la frazoj ''El apellido de José es exquisito" ("O sobrenome de José é bonito") kaj "La escoba es larga" ("A vassoura é comprida''), kiuj enhavas, ambaií, du falsajn amikojn kaj farigas do veraj embuskoj por êiuj.
Verdire, estas multaj la tradukistoj, la vortaristoj kaj la grama-tikistoj, kiuj trompigas antaú tiuj vortoj kaj faras tiamaniere tre gra-vajn erarojn .
La malfacileco pligrandigas rilate al kelkaj vortoj kiujn oni kon-sideras kiel falsajn amikojn sed povas havi eventuale la sajnan
fon. Ekzemple: cola (kiu signifas rabo, fila sed ankaií povas signifi
cola, grude), jaula (kiu signifas gaiola, sed ankaií povas signifi jaula)
kaj matrimonio (kiu signifas C'lsal sed ankaií povas signifi matrimônio).
Plie: kelkfoje la diferenco ne E>stas esenca sed subtila. ''Camba-lache", ekzemple, liignifas "troca de objetos de pouco valor" (la por-tugala vorto "cambalacho" signifas "troca ardilosa, fraudulenta").
La angla lingvo, símile alia hispana, posedas ankaií falsajn ami-kojn. En verko kies titolo estis "Let's learn words", ni prezentis kel-kajn ekzemplojn: absolutely (certamente), actual (real), appointment (encontro marcado; nomeação), cigar (charuto), data (dados, informa-ções), to envy (invejar), exit (saída), inauguration (ato de posse), in-genuity (destreza, talento), to introduce (apresentar), large (grande), lecture (conferência), parents (pais), presently (logo, em breve), to pretend (fingir), to push (empurrar), to realize (perceber como rl!a-lidade, compreender), to support (ajudar, auxiliar; apoiar, manter). Aliajn vortojn oni povas citi: gate (portão), library (biblioteca), physician (médico), to record (registrar), sensible (sensato, ajuizado),
tax (imposto), time (tempo) kaj vice (vício).
La listo estas longa kaj interesa. Mário Mascherpe kaj Laura Za-marin publikigis cetere la libron ''La Falsaj Amikoj - en la traduko ella angla alia portugala lingvo" - kie ili menciis kvarcent tiuspecajn
vortojn. ·
Alípio Silveira, en la libro "Traduku ni plej bone la anglan ling-von", atentigas nin alia granda nomhro de falsaj amikoj kiuj ekzistas cn la angla lingvo kaj same ai la bedaiírindaj eraroj kiujn oni faras pro tio . En la menciita libra oni legas atnoton pri la vorto "arm": ''Antaií nelonge, er.. filme pri la civitana batalo en Usono, junulo res-pondis, ke ''Voltei sem arma, mas estou bem". Li ververe estis sen
unu ella brakoj sed la tradukisto ne distingis ''arm" de "arma"." La itala lingvo estas ankaií plena je falsaj amikoj (falsi amici) . Vidu kelkajn ekzemplojn: accordare (afinar), affamato (esfomeado), andare (ir), apposta (de propósito), appuntamento (encontro), aula (sala de aula), branco (rebanho), bravo (capaz, hábil), brutto (feio), burro (manteiga), calza (meia), cattivo (mau, ruim), conosco (conheço), ､ｾｭｯ＠ (presente), guardare (olhar), palco (camarote), palestra (ginásio), plano (andar), prego (por favor), seta (seda), sigaro (charuto),
sinis-tra (esquerda), ssinis-trada (rua), tazza (xícara), testa (cabeça) kaj vale (adeus).
En la franca lingvo ni trovas ankau ekzemplojn: attirer (atrair), cigare (charuto), constipation (prisão de ventre), éleveur (criador de animais), enrôler (recrutar), fonte (fundição; ferro fundido; derreti-mento), jument (égua), labour (lavoura), manquer (faltar; não atingir, não alcançar), palabre (palavrório), pourtant (entretanto), procurer
40 Rev. de Letras, Fortaleza, 14 0/2) - jan./dez. 1989
(arranjar; obter), ranger (arrumar), stylo (caneta-tinteiro) kaj taper (ba-ter; pedir dinheiro emprestado).
Ne forgesu ni, ke la vortoj "cigaro" (de la hispana lingvo), "cigar" (de la angla lingvo), "sigaro" (de la itala lingvo) kaj "cigare" (de la franca lingvo) signifas êiuj "charuto", ne ''cigarro".
Paulo R6nai eldonís la libron "Praktika Gvidilo por la Franca Tradukado", kiu enhavas multajn falsajn amikojn (faux amis). En tiu libro la aiítoro rakontis kuriozan okazajon transskribitan en "Jornal do Brasil", en februaro de 1968: Carmen, deknaiíjaraga, servistino, enmetis la katon Fonfon en la friduion kaj poste prezentis gin kiel deserton por la vespermango de Ia invititoj . Carmen naskigis en His-panujo kaj estis laboranta en Maison de la Romaine, en Francujo. La dommastrino petis ai si por enmeti en la friduion "le gateau" (kuko, en la franca lingvo). Bedat'trinde si ne sciis la francan lingvon kaj su-pozis, ke "gateau" signifas "kato". Almenaií tio estis sia klarigo.
La germana lingvo havas same falsain amikojn. ''Gang" signifas "marcha; corredor", "Thermostat" signifas ''recinto de temperatura regular'' , "ternperieren" (manter em condições climáticas adequadas) kaj ''Traum" (sonho).
Kaj Esperanto - lir..gvo kies studo nun interesas al ni speciale -êu gi ankaií havas falsajn amikojn?
La respondo estas jesa. Cetere, la serêesploroj kiujn ni faris en tiu kampo permesigas ai ni informi, ke ekzistas en Esperanto, rilate
al la portugala lingvo, preskau tricent falsaj amikoj.
Inter la falsaj amikoj de la internada lir..gvo, kompare al la nia, estas substantivoj, adjektivoj, verboj, ktp.
Vidu ni:
Inter Ia substantivoj, jen kelkaj ekzemploj:
alimento - pensão alimentícia; ne alimento (nutrajo) almozo - esmola; ne almoço (tagmango)
biskoto -torrada (fatia de pão torrado); ne biscoito (biskvito)
fum -furão (pequeno mamífero); ne furo (truo) galo - bílis, bile, fel; ne galo (koko)
pulo -pulga; ne pulo (eksalto, salto) sapo- sabão: ne sapo (bufo) violono -violino; ne violão (gitaro).
Inter la adjektivoj:
fea - feéricc; ne feio (malbela)
ｭｯｲｮ｡ｾ＠ melancólico, taciturno, entristecedor, nebuloso; ne morno (varmeta, duonvarma, se)lfervora)
1!11 (1.,1 11 Hlj!11lft1H 111/111,
/1111
Nl'd unkui"1 povo H signifi (ldti ｾｉｉ｜ Ｑｉￍｩ ｷｴ＠ J\i!ÍOfrl, !lu l unkut1 povn s sip,nil'i ja •tla)11 NÍj1 1ill'l!'l t"f·., tf 11 d l!Jd·:ull povo s Hignirl 11111lrimônio).
111 olllt'l•llll.ll 111· , hln H l'M'IH'II scd Hu htilo .
''Camba-ＢＧＧ ｾ ＱＱＱ ＩＢＬ＠ ( 1\"/L IIIjil ü, riÍju dfn N .-,1111111 dl' ohjl·tos de pow.;o vnlor" (la ,por-tiH-tflltl v•.o ii•J '\ltllllliil•llll"" ｬｮ ｮｬｬｵ ｾ＠ "tnx·11 urdilosu, fraudulenta ).
LI• ílll f\ lfl ｬｩｾｴｴｶＧＧ ﾷ＠ l11dh ui lu lt b puno, poscdns onkui• ful sajn ami-l uj n 1!11 VÓ II' " I· ami-l1 1 111"1" ｴﾷ Ｌ ｬｬ ｾ＠ ''I1•I'H h:u rn words" , ni rrczc ntis kel-kujll d ''1111''"1" '""'"l111tly (tt' lillllll'llit'), uctual (rcul), nppoinlment (t'llltlllll•• '""""d''· ＱＱＱＱＱＱＱＱ ＧＱＱｾＱＱＡＱ Ｉ Ｌ＠ dg111' (dullulo), datn (dados, informa-ｩｬｬｾｬｩＩＬ＠ tu t'IIVY (lnvt•jur), t•xll (soldo), inuugttrution (ato de posse), in-gcnuily (dcslrczu, tul cnto), to introdu<:c (uprcsc ntor), large (grande),
Jeclurc (confcrCncia), parcnls (pais), prcsc nlly (logo, em breve), to pretend (fingir), to push (empurrar), lo realize (perceber como rP.a-lidade, compreender), to support (ajudar, auxiliar; apoiar, manter). Aliajn vortojn oni povas citi: gate (portão), library (biblioteca), physician (médico), to record (registrar), sensible (sensato, ajuizado),
tax (imposto), time (tempo) kaj vice (vício).
La listo estas longa kaj interesa. Mário Mascherpe kaj Laura Za-marin publikigis cetere la libron ''La Falsaj Amikoj - en la traduko ella angla alla portugala lingvo" - kie ili menciis kvarcent tiuspecajn vortojn.
Alípio Silveira, en la libro "Traduku ni plej bone Ia anglan Iing-von", atentigas nin alla granda nomhro de falsaj amikoj kiuj ekzistas en la angla lingvo kaj same alla bedaurindaj eraroj kiujn oni faras pro tio. En la menciita libro oni legas alnoton pri la vorto "arm": ''Antau nelonge, err film0 pri la civitana batalo en Usono, junulo res-pondis, ke ''Voltei sem arma, mas estou bem". Li ververe estis sen
unu ella brakoj sed la tradukisto ne distingis ''arm" de "arma"." La itala lingvo estas ankau plena je falsaj amikoj (falsi amici). Vidu kelkajn ekzemplojn: accordare (afinar), affamato (esfomeado), andare (ir), apposta (de propósito), appuntamento (encontro), aula (sala de aula), branco (rebanho), bravo (capaz, hábil), brutto (feio), burro (manteiga), calza (meia), cattivo (mau, ruim), conosco (conheço), dono (presente), guardare (olhar), palco (camarote), palestra (ginásio), piano (andar), prego (por favor), seta (seda), sigaro (charuto),
sinis-tra (esquerda), ssinis-trada (rua), tazza (xícara), testa (cabeça) kaj vale (adeus).
En la franca lingvo ni trovas ankau ekzemplojn: attirer (atrair), cigare (charuto), constipation (prisão de ventre), éleveur (criador de animais), enrôler (recrutar), fonte (fundição; ferro fundido; derreti-mento), jument (égua), labour (lavoura), manquer (faltar; não atingir, não alcançar), palabre (palavrório), pourtant (entretanto), procurer
40 Rev. de Letras, Fortaleza, 14 0/2) - jan./dez. 1989
(arranjar; obter), ranger (arrumar), stylo (caneta-tinteiro) kaj taper (ba-ter; pedir dinheiro emprestado).
Ne forgesu ni, ke la vortoj "cigaro" (de la hispana lingvo), ''cigar" (de la angla lingvo), "sigaro" (de la itala lingvo) kaj "cigare" (de la franca lingvo) signifas êiuj "charuto", ne ''cigarro".
Paulo R6nai eldonís la libron "Praktika Gvidilo por la Franca Tradukado", kiu enhavas multajn falsajn amikojn (faux amis). En tiu libro la autoro rakontis kuriozan okazajon transskribitan en "Jornal do Brasil", en februaro de 1968: Carmen, deknaujaraga, servistino, enmetis la katon Fonfon en la friduion kaj poste prezentis gin klel deserton por la vespermango de la invititoj . Carmen naskigis en His-panujo kai estis laboranta en Maison de la Romaine, en Francujo. La dommastrino petis al si por enmeti en la friduion ''le gateau" (kuko, en la franca lingvo). Bedat'trinde si ne sciis la francan lingvon kaj su-pozis, ke "gateau" signifas "kato". Almenau tio estis sia klarigo.
La germana lingvo havas same falsain amikojn. ''Gang" signifas "marcha; corredor", "Thermostat" signifas ''recinto de temperatura regular'' , "ternperieren" (manter em condições climáticas adequadas) kaj ''Traum" (sonho).
Kaj Esperanto lirrgvo kies studo nun interesas al ni speciale -êu gi ankau havas falsajn amikojn?
La respondo estas jesa. Cetere, la serêesploroj kiujn ni faris en tiu kampo permesigas al ni informi, ke ekzistas en Esperanto, rilate
alla portugala lingvo, preskau tricent falsaj amikoj .
Inter la falsaj amikoj de la internada lirrgvo, kompare al la nia, estas substantivoj, ad jektivoj, verboj, ktp.
Vidu ni:
Inter la substantivoj, jen kelkaj ekzemploj:
alimento - pensão alimentícia; ne alimento (nutrajo) almozo - esmola: ne almoço (tagmango)
biskoto -torrada (fatia de pão torrado); ne biscoito (biskvito)
fum -furão (pequeno mamífero): ne furo (truo) galo - bílis, bile, fel; ne galo (koko)
pulo -pulga; ne pulo (eksalto, salto) sapo- sabão; ne sapo (bufo) violono -violino; ne violão (gitaro).
Inter la adjektivoj:
fea - feérice; ne feio (malbela)
morna__:.. melancólico, taciturno, entristecedor, nebuloso; ne momo (varmeta, duonvarma, senfervora)
moroza -lúgubre, frio (para diversões); ne moroso (mal-rapida, malrapidema)
preta - pronto; ne preto (nigra).
Inter la verboj:
upcrli - abrir; ne apertar (premi) l'nvií - invejar; ne enviar (sendi)
nnsli - hospedar-se; ne gastar (foruzi; elspezi)
k uspi - arrepiar (cabelos); arregaçar; ne cuspir (kraêi) kuri - correr; ne curar (kuraci)
kvi - erguer, levantar; ne levar (parti)
roúi - roer (com os dentes); ne rodar (rondiri, rondirigi, Lurni, turnigi)
miri - admirar-se, estranhar; ne mirar (rigardi, celi) sliri - conduzir, dirigir, guiar; ne estirar (etendi, streêi) veli - apostar; ne vetar (vetoi)
I u probkrno ankai'1 ekzistas en rilato al verboj kiuj uzas aií ne la
tdlk to11tr lgi ult igi:
difcrcnci - ser diferente, diferir; ne diferenciar, tornar diferente ( diferencigi)
komcnci - - começar, dar início; ne ter início (komencigi) rwski - parir, gerar, produzir; ne nascer (naskigi)
' \r um• l'kzislus fa!saj amikoj kiujn oni fabrikas pere de la uzo de
n·rn cndi - re
+
mendi (encomendar, pedir mercadoria, f ozer reserva de quarto de hotel, etc.); ne remendar (fli ki)n·mcli - re
+
meti (pôr, colocar, meter); ne remeter (sendi)kuluro - conjunto de gatos; kaj catarro
rlrtn o - ano de la Sennacieca Asocio Tutmonda; kaj
Hnlií, sa tanás .
1'111 1 ll!:. luj l' kze mploj elmontras alian problemon : kelkaj vortoj
111.1 td, ＱＱＱ ＱＱＺＱＱ ｾ＠ 1-.ttrt lu porlugala lingvo je êiuj signifoj kaj pro tio oni
1-i•-•rr ti lder'lrlil ll l n 1-. ll'l fulsajn amikojn:
ti n•dll l - ac reditar (diplomacia); acreditar, crer, en Es-I H' Es-I'Es-IEs-I rtt o . estas kredi
Huv. <lo Lc Lrns, Fortaleza, 14 U/2) - jan./dez. 1989
artiklo - artigo (com . ) , mercadoria; ne artigo, gram . ,
lit. (artikolo)
asisti - assistir, auxiliar; ne assistir, estar presente (êe-esti) aií assistir, ver (vidi)
banclejr0- bandeira (expedição); ne bandeira, estandar-te (flago, standardo)
dekori - decorar, fazer decoração (de sala, casa, jardim, etc . ) ; ne decorar, aprender de memória (parkeri) fasêino - faxina, feixe de ramos para entalhar fossos;
peça de artilharia, etc.; ne faxina, limpeza (dejora
manlaboro) ·
kapitalo - capital, fundos, cabedal; ne capital, cidade (êefurbo)
kostumo -costume, traje, veste; ne costume, hábito, (kutimo)
licenco - licença (poét. , jur.); ne licença, pennissão (penneso)
provi -provar, ensaiar, experimentar; ne provar, de-monstrar (pruvi)
skolo - escola (doutrina, sistema, conjunto de discípu-los); ne escola, estabelecimento de ensino (lernejo) tenti- tentar, induzir em tentação; ne tentar,
experimen-tar (provi)
Multajn falsajn amikojn de Esperanto oni jam citis koncerne al aliaj lingvoj. Vidu:
balkono -balcão. sacada, varanda; ne balcão comercial (magazena tablo, vendotablo)
cigaro- charuto; ne cigarro (cigaredo)
pusi -empurrar, impelir, empuxar; ne puxar (tiri, treni, streêi)
polvo- pó, poeira; ne polvo (polipo, polpo) taso - xícara; ne taça (kaliko, pokalo, trofeo)
Laste, oni devas diri, ke tiun studon oni povas ankaií fari kom-parante la hispanan lingvon kun la franca, la anglan kun la itala, Esperanton kun la germana, kaj tiel plu.
Ververe, la falsaj amikoj en Esperanto estas temo treege interesa kaj pro tio ni esperas, pere de tiu artikolo, stimuli la legantojn al gia studo.
rnoroza -lúgubre, frio (para diversões); ne moroso (mal-rapida, malrapidema)
preta - pronto; ne preto (nigra).
Inter la verboj:
upcrti - abrir; ne apertar (premi) envií - invejar; ne enviar (sendi)
gn stí - hospedar-se; ne gastar (foruzi; elspezi)
k uspi - arrepiar (cabelos); arregaçar; ne cuspir (kraêi) kuri - correr; ne curar (kuraci)
k:vi - erguer, levantar; ne levar (porti)
rodi - roer (com os dentes); ne rodar (rondiri, rondirigi, turni, turnigi)
miri - admirar-se, estranhar; ne mirar (rigardi, celi)
ｴｾ ｬｩｲｩ＠ - conduzir, dirigir, guiar; ne estirar (etendi, streêi)
veti - apostar; ne vetar (vetoi)
I u prohlcrn o ankat't ekzistas en rilato ai verboj kiuj uzas aií ne la
llflk lil lll lgi "'"' igi:
difcrcnci - ser diferente, diferir; ne diferenciar, tornar diferente ( diferencigi)
komcnci -- começar, dar início; ne ter início (komencigi) rwski - parir, gerar, produzir; ne nascer (naskigi)
:1un ll' l' kzistus fa!saj amikoj kiujn oni fabrikas pere de la uzo de
rcmencli - re
+
mendi (encomendar, pedir mercadoria, fazer reserva de quarto de hotel, etc.); ne remendar (fli ki)n·nwti - re
+
meti (pôr, colocar, meter); ne remeter (scndi)kul uro - conjunto de gatos; kaj catarro
11 1111 0 - ano de la Sennacieca Asocio Tutmonda; kaj snlft, sa tanás .
l 'l o j ｬ ｴＡｾﾷ ｬ ｵｪ＠ l' kzc mploj elmontras aliao problemon : kelkaj vortoj
111.1 1d1 ＱＱｬ ｬｬ［ｮ ｾ＠ k11n lu portugala lingvo je êiuj signifoj kaj pro tio oni l·if• ll ·,l dr rwl llln kil' l fulsajn amikojn:
ti n•ditl - ac reditar (diplomacia); acreditar, crer, en Es-Jll' l'll lll O, estas kredi
l tn v. <lo Lc Lras, Fortaleza, 14 U/2) - jan./dez. 1989
artiklo - artigo (com . ) , mercadoria; ne artigo, gram . , lit. (artikolo)
asisti - assistir, auxiliar; ne assistir, estar presente (êe-esti) aií assistir, ver (vidi)
banclejr0- bandeira (expedição); ne bandeira, estandar-te (flago, standardo)
dekori - decorar, fazer decoração (de sala, casa, jardim, etc . ) ; ne decorar, aprender de memória (parkeri) fasêino - faxina, feixe de ramos para entolhar fossos;
peça de artilharia, etc.; ne faxina, limpeza (dejora
mania boro) ·
kapitalo - capital, fundos, cabedal; ne capital, cidade (êefurbo)
kostumo - costume, traje, veste; ne costume, hábito, (kutimo)
licenco - licença (poét. , jur.); ne licença, permissão (permeso)
provi -provar, ensaiar, experimentar; ne provar, de-monstrar (pruvi)
skolo - escola (doutrina, sistema, conjunto de discípu-los); ne escola, estabelecimento de ensino (lernejo) tenti- tentar, induzir em tentação; ne tentar,
experimen-tar (provi)
Multajn falsajn amikojn de Esperanto oni jam citis koncerne al aliaj lingvoj. Vidu:
balkono -balcão. sacada, varanda; ne balcão comercial (magazena tablo, vendotablo)
cigaro- charuto; ne cigarro (cigaredo)
pusi -empurrar, impelir, empuxar; ne puxar (tiri, treni, streêi)
polvo- pó, poeira; ne polvo (polipo, polpo) taso - xícara; ne taça (kaliko, pokalo, trofeo)
Laste, oni devas diri, ke tiun studon oni povas ankaií fari kom-parante la hispanan lingvon kun la franca, la anglan kun la itala, Esperanton kun la germana, kaj tiel plu.
Ververe, la falsaj amikoj en Esperanto estas temo treege interesa kaj pro tio ni esperas, pere de tiu artikolo, stimuli la legantojn al gia
studo.
