F L E B O T O M Í N E O S ( D I P T E R A : P S Y C H O D I D A E ) N O E S T A D O D E R O R A I M A , B R A S I L . I I . E S P É C I E S C O L E T A -D A S N A R E G I Ã O N O R T E .
C a s t e l l ó n , E . G . (*) A r a ú j o F i l h o , N . A . (**) F é , N . F . (***)
A l v e s , J . M . C . (****)
R E S U M O
N e s t e trabalho são reportadas pela primeira vez, as espécies d e flebotomíneos acha dos no norte do Estado de Roraima, Brasil; coletadas com armadilhas CDC e Malaise. São reportadas vinte, e oito espécies na região elevando o total para cinquenta e seis conhe cidas para o Estado.
I N T R O D U Ç Ã O
M a r t i n s e t a l . (1363); F r a í h a e t a i . (197*0 e C a s t e l l ó n e t a i . (1989) f o r a m o s ú n i c o s a r e g i s t r a r a f a u n a f l e b o t ô m i c a n o E s t a d o d e R o r a i m a , n a s ã r e a s sul e central; nes_ te t r a b a l h o r e p o r t a m - s e a s e s p é c i e s ' c o l e t a d a s n a r e g i ã o n o r t e .
E s t e t r a b a l h o faz p a r t e d e u m a p e s q u i s a m a i s a p u r a d a , c u j o s o b j e t i v o s p r i n c i p a i s s ã o , o c o n h e c i m e n t o d a f a u n a f l e b o t ô m i c a , v e t o r e s e r e s e r v a t ó r i o s , a g e n t e e t i o l ó o i c o e o u t r o s e s t u d o s e p i d e m i o l ó g i c o s d a L e i s h m a n i o s e n o E s t a d o d e R o r a i m a .
M A T E R I A L Ε M É T O D O
A s c o l e t a s f o r a m r e a l i z a d a s n a s m a t a s c i r c u n d a n t e s a P a c a r a i m a (Município d e Boa V i s t a , a p r o x i m a d a m e n t e ^50 k m d a C a p i t a l ) , v i l a f r o n t e i r i ç a c o m a V e n e z u e l a (Marco - BV n ? 8) e n a l o c a l i d a d e d e n o m i n a d a S a m a ã , s i t u a d a a a p r o x i m a d a m e n t e 10 k m d e P a c a r a i m a .
ι
A s c a p t u r a s e f e t u a r a m - s e e m d u a s o p o r t u n i d a d e s , c o m C D C , e m s e t e m b r o d e 1987 e j u
n h o d e 1 9 8 8 , d u r a n t e c i n c o d i a s ; e , c o m a r m a d i l h a m a l a i s e , n o s m e s e s d e m a r ç o e j u n h o
(*) I N P A / C P E N - C a i x a P o s t a l 4 7 8 , 69011 - M a n a u s - AM (**) IN M E M O R I A N
(***) I M T M - I n s t i t u t o d e M e d i c i n a T r o p i c a l d e M a n a u s , M a n a u s - A M (****) S E D U C - M a n a u s , A M
d e I 9 8 8 , também d u r a n t e c i n c o d i a s . A s c o l e t a s c o m a r m a d i l h a s l u m i n o s a s t i p o C D C , f o
-ram r e a l i z a d a s d a s 1 8: 0 0 h s ã s 0 6 : 0 0 h s , e c o l o c a d a s n a m a t a a a l t u r a d e l m , 5 m ψ 1 0 m a p r o x i m a d a m e n t e e c o l o c a n d o n a o p o r t u n i d a d e 3 a r m a d i l h a s s i m u l t a n e a m e n t e .
A a r m a d i l h a M a l a i s e foi d e p e n d u r a d a n a s á r v o r e s , s e n d o q u e a p a r t e i n f e r i o r d a
mesma e s t a v a a nível d o c h i o e p e r t o d e l o c a s , n u m a á r e a p e d r e g o s a ; e s t e t i p o d e armad_i_ lha n a o foi c o l o c a d a n a l o c a l i d a d e S a m a ã .
RESULTADOS
D e a c o r d o c o m a s c a p t u r a s r e a l i z a d a s c o m a r m a d i l h a s C D C m o d i f i c a d a s e m a l ai s e , f o -ram c o l e t a d a s u m total d e 28 e s p é c i e s . D e s t e t o t a l , 16 e s p é c i e s f o r a m c o l e t a d a s c o m CDC a lm d e a l t u r a ; 12 e s p é c i e s a 5m d e a l t u r a , e , 8 e s p é c i e s a 1 O m d e a l t u r a ; n o e n t a n to u s a n d o a r m a d i l h a s M a l a i s e , f o r a m c o l e t a d a s 19 e s p é c i e s (Tabela 1 ) . 0 n ú m e r o total d e f1e b o t o m í n e o s c o l e t a d o s c o r r e s p o n d e a 3 9 ^ e s p é c i m e s , d o s q u a i s 149 ( 3 7,82¾) f o r a m c o l e tados a lm ( C D C ) ; 67 (17,00¾) a 5m ( C D C ) ; 2 6 (6,6¾) a 1 O m ( C D C ) ; e 152 ( 3 8 , 5 8 ¾ ) c o l e t a -d o s na m a l a i s e .
Na T a b e l a 1, p o d e m o s o b s e r v a r q u e a s e s p é c i e s m a i s c o m u n s e a b u n d a n t e s , n o s dois m é t o d o s d e c o l e t a s f o r a m : L . a n d u z e i , L . d a v i s i e L . umbrati1 i s ; L . d a s y p o d o g e t o n, foi c o m u m m a s n ã o a b u n d a n t e . L . f 1 a v i s e u t e l l a t a , e s p é c i e i m p o r t a n t e d o p o n t o d e v i s t a e p i d e m i o l ó g i c o foi a c h a d a ã m e s m a a l t u r a (lm) n o s d o i s m é t o d o s ; n o e n t a n t o L . olmneca b i c o -lor foi c o l e t a d a e x c l u s i v a m e n t e e m M a l a i s e . L . a m a z o n e n s i s , L . c l a u s t r e i , L . c a r r e r a i e L . p a r a e n s i s , e s p é c i e s t a m b é m a n t r o p ó f i l a s f o r a m c o l e t a d a s c o m a r m a d i l h a s C D C , e n ã o na M a l a i s e . O u t r a s e s p é c i e s n ã o a n t r o p ó f i l a s e e m m e n o r n ú m e r o f o r a m c o l e t a d a s c o m C D C , c o m o : L . d e n d r o p h i l a , L . inpai e L . l o n g i s p i n a ; a o c o n t r á r i o , e s p é c i e s c o m o L . e u r y p y g a , L . s a u l e n s i s , L . s h a n n o n i , L . t u b e r c u l a t a e L . w a l k e r i f o r a m c o l e t a d a s s o m e n t e e m Mala_i_
se.
Na T a b e l a 1, p o d e m o s t a m b é m o b s e r v a r , q u e , da m e t o d o l o g i a u s a d a ; do p o n t o d e v i s -ta q u a l i t a t i v o e q u a n t i t a t i v o , a m a i o r e f i c i ê n c i a foi c o m a r m a d i l h a m a l a i s e , s e g u i d a da CDC a lm d e a l t u r a .
D I S C U S S Ã O
C a s t e l l ó n e t a l. (1989) a c h a r a m n o Sul do E s t a d o , 3 5 e s p é c i e s e n a região Central 27 e s p é c i e s . M a r t i n s e t a l. (1963) a c h a r a m 31 e s p é c i e s n a s r e g i õ e s Sul e C e n t r a l . Nes_ te t r a b a l h o a s s i n a l a m o s 27 e s p é c i e s ou s u b e s p é c i e s d e f1e b o t o m í n e o s ; e c i t a d a s p a r a R o -raima s ã o c i n q ü e n t a e c i n c o (Tabela 2 ) .
-m e n s i s , L . p e r e s i , L . p u n c t i g e n B C U l a t a , L . r o r o t a e n s i s , L . r u i i , L . s c a f f i , L . s h e r l o c k i , L . s p a t r o t r i c h i a , L . s p i n o s a , L . s q u a m i v e n t r i s s q u a m i v e n t r i s , L . t r i n i d a d e n s i s , L . t r i s p i n o s a , n o e n t a n t o , o u t r a s e s p e c i e s c o m o : L . a r a g a o i , L . b e g o n a e , L . l o n g i s p i n a , L . s q u a m i v e n t r i s m a r i p a e n s i s , f o r a m c o l e t a d a s e x c l u s i v a m e n t e n o n o r t e d o E s t a d o .
M a r t i n s e t a l . (1963) c i t a r a m t r e s e s p e c i e s n i o a n t r o p o f i l a s d e l a r g a d i s t i b u i
-c a o g e o g r a f i -c a ( L . s h a n n o n ! , L . t r i n i d a d e n s i s , L . ani-cropyga) r e p r e s e n t a n d o 9 5 , 5 ¾ d a s -c o
letas n a r e g i a o c e n t r a l e 3 9, 1 ¾ n a r e g i a o sul ( C a r a c a r a f ) . D a s c o l e t a s p o r n o s r e a l i z a
d a s n o n o r t e d o e s t a d o , a c h a m o s q u e q u a t r o e s p e c i e s a n t r o p o f i l a s ( L . a n d u z e i , L . d a v i
-s i , L . f l a v i -s c u t e l l a t a e L . u m b r a t i l i -s ) f o r a m a -s r e -s p o n -s a v e i -s p o r 7 1, 5 7 ¾ d a -s c o l e t a -s . E s c l a r e c i m e n t o : L . l i c h y i , d e s c r i t a p o r F l o c h & A b o n n e n c ( 1 9 5 0 ) , foi s i n o n i m i z a d a
c o m L . v e x i l l a r i a ( F a i r c h i l d £ H e r t i g , 1952) p o r F l o c h & K r a m e r ( 1 9 6 5 ) ; s e n d o t a m b e m d e s
c r i t a p o r M i r s a & O r t i z ( 1 9 5 2 ) c o m o L . f o l i a t a ; L . lichyi foi c i t a d a p o r M a r t i n s e t a l .
( 1 9 6 3 ) e m R o r a i m a c o m o L . v e x i l l a r i a ; p o s t e r i o r m e n t e M a r t i n s e t a l . ( 1 9 7 8 ) c i t a r a m L .
lichyi d e C a r a c a r a f , R o r a i m a s e m f a z e r r e f e r e n d a a L . v e x i l l a r i a c i t a d a e m 1963
-A G R -A D E C I M E N T O S
G o s t a r f a m o s d e a g r a d e c e r a o s S r s . J o a o F e r r e i r a V i d a l e L u i s S a l e s d e A q u i n o p e l a
a j u d a t e c n i c a n o c a m p o . 0 t r a b a l h o foi f i n a n c i a d o p e l o M C T I N P A , R . G . S . e S U C A M R O R A I
-M A .
SUMMARY
In this, paper. are reported by the first time, the species of sand flies founded
at north of the s t a t e of Roraima, Brasil, colected with CDC - light traps, and malaise
thapis. Twenty seven species in the region have been reported increasing the number, of
known species for. the s t a t e to fifty five.
T a b e l a 1. D i s c r i m i n a ç ã o p o r c o l e t a s , s e x o s e total d a s e s p é c i e s c a p t u r a d a s n o n o r t e d o e s t a d o d e R o r a i m a , u s a n d o a r m a d i l h a s CDC c o l o c a d a s a lm, 5m e 1O m d e a l t u r a e a r m a d i l h a M a l a i s e .
E S P É C I E S C D C 1m C D C 5m CDC 10m M A L A I S E S U B T O T A L T O T A L
cf
?
cT?
If ? cf 9 cf 9 cf 9L . a m a z o n e n s i s 3 J 2 5 1 06
L . a n d u z e i 1 28 3 13 3 8 Π 12 55 67
L. a n t u n e sϊ 1 1 0 2 02
L. a r a g a o i 1 1 1 1 2 03
L . a y r o z a i 6 7 1 6 8 14
L . b e g o n a e 2 2 5 4 5 09
L . c . c a r r e r a i 1 0 1 01
L . c l a u s t r e i 3 2 4 1 7 3 10
L . c h a g a s i 1 1 I 1 3 1 04
L . d a s y p o d o g e t o n 4 4 1 1 2 1 5 6 12 18
L . d a v i s i 10 8 14 1 12 3 8 1 1 44 23 67
L . d e n d r o p h i l a 1 1 2 03
L . e u r y p y g a 1 1 0 01
L . f l a v i s c u t e l l a t a 21 5 22 23 ^3 34 77
L . inpai 1 0 1 01
L . l o n g i s p i n a J 0 1 01
L . o . b i c o l o r 1 6 1 6 0 7
L . p a r a e n s i s 2 0 2 0 2
L . s a u l e n s i s 2 0 2 02
L . s e r i c e a 1 1 1 1 02
L . s h a n n o n i 2 0 2 02
L . s . e a r i p a e n s i s 1 3 1 I 2 06
L . t r i c h o p y g a 2 4 0 6 06
L . t u b e r c u l a t a 1 0 1 01
L . u b i q u i t a l i s 1 2 2 1 03
L . u m b r a t i 1 is 17 25 9 2 1 1 7 28 43 71
L . w a l k e r i 2 0 2 02
L . s p . ( e v a n d r o m y i a ) 5 1 5 I 06
T a b e l a 2 . L i s t a g e m d o total d e e s p é c i e s o u s u b - e s p é c i e s d e f l e b o t o m i n e o s , p o r s e x o s , c o ietados n o e s t a d o d e R o r a i m a . (+) a c h a d o s , (-) n ã o a c h a d o s .
E S P É C I E S ? a
L . a b o n n e n c i (Floch £ C h a s s i g n e t ) - +
L . a m a z o n e n s i s (Root) + +
L . a n d u z e i (Rozeboom) + +
L . a n t u n e s i (Coutinho) + +
L . a r a g a o i (Costa Lima) + +
L . a y r o z a i ( B a r r e t t o £ C o u t i n h o ) + +
L . b a i t y i ( D a m a s c e n o , C a u s e y £ A r o u c k ) - +
L . b e g o n a e (Ortiz & T o r r e s ) + +
L . c a r r e r a i c a r r e r a i ( B a r r e t t o ) + +
L . c a m p b e l l i ( D a m a s c e n o , C a u s e y & A r o u c k ) + +
L . c a y e n n e n s i s c a y e n n e n s i s (Floch & A b o n n e n c ) +
L . c h a g a s i (Costa Lima) + +
L . c h o t i (Floch & A b o n n e n c ) + +
L . c l a u s t r e i ( A b o n n e n c , L e g e r £ F a u r a n ) + +
L . d a s i p o d o g e t o n (Castro) + +
L . d a v i s i (Root) + +
L . d e n d r o p h i l a ( M a n g a b e i r a ) + +
L . d r i e s b a c h i (Causey & D a m a s c e n o ) - +
L . d u b i t a n s (Sharlock) + +
L . e v a n d r o i (Costa L i m a ε A n t u n e s ) - +
L . e u r y p y g a ( M a r t i n s , F a l c ã o £ Silva) + +
L . f l a v i s e u t e l l a t a ( M a n g a b e i r a ) + +
L . f u r c a t a ( M a n g a b e i r a ) + +
L. gonnezi ( N i t z e l e s c u ) + +
L . h i r s u t a h i r s u t a ( M a n g a b e i r a ) + +
L . inpai (Young £ A r i a s ) + +
L . l i c h y i (Floch & A b o n n e n c ) - +
L . l o n g i s p i n a ( M a n g a b e i r a ) +
L . l u t z i a n a (Costa L i m a ) - +
L . m a n g e b e i r a n a ( M a r t i n s , F a l c ã o £ S i l v a ) +
L . m i c r o p y g a ( L l a n o s , M a r t i n s £ S i l v a ) + +
L . m o n s t r u o s a (Floch £ A b o n n e n c ) + 4
L . o l m e c a b i c o l o r ( F a i r c h i l d £ T h e o d o r ) + +
L . p a c a e (Floch £ A b o n n e n c ) + +
L . p a n a m e n s i s (Shannon) + +
L. p a r a e n s i s (Costa Lima) +
L . p e r e s i ( M a n g a b e i r a ) + +
L . p u n c t i g e n i c u l a t a (Floch £ A b o n n e n c ) + +
L. r o r o t a e n s i s (Floch £ A b o n n e n c ) + +
L . ruii (Arias £ Y o u n g )
L . s a u l e n s i s (Floch £ A b o n n e n c ) + +
L . s c a f f i ( D a m a s c e n o £ A r o u c k ) - +
L . s h a n n o n i (Dyar) + +
L . s h e r l o c k i ( M a r t i n s , S i l v a £ F a l c ã o ) + +
L. s e r i c e a (Floch £ A b o n n e n c ) + +
L . s p a t h o t r i c h i a M a r t i n s , F a l c ã o £ Silva) - +
L . s p i n o s a (Floch £ A b o n n e n c ) - +
L . s q u a m i v e n t r i s m a r i p a e n s i s (Floch £ A b o n n e n c ) - +
L . s q u a m i v e n t r i s s q u a m i v e n t r i s (Lutz £ N e i v a ) + +
L . t r i n i d a d e n s i s (Newstead) + +
L . t r i s p i n o s a ( M a n g a b e i r a ) - +
L. t u b e r c u l a t a ( M a n g a b e i r a ) +
L . t r i c h o p y g a (Floch £ A b o n n e n c ) +
L . u b i q u i t a l i s ( M a n g a b e i r a ) + +
L. u m b r a t i l i s (Ward £ F r a h i a ) + +
L. w a l k e r i (Newstead) + +
R e f e r κ n c i a s b i b l i o g r α f i c a s
C a s t e l l ó n , E . G . ; A r a ú j o F i l h o , Ν . Α . ; F e , Ν . F . & A l v e s , J . M . C . 1 9 8 9 . F l e b o t o m í -n e o s ( D i p t e r a : P s y c h o d i d a e ) c o l e t a d o s -n a r e g i ã o s u l e c e -n t r a l d e R o r a i m a , B r a s i l .
X X V . C o n g . S o e . B r a s . M e d . T r o p i c a l . F l o r i a n ó p o l i s - S a n t a C a t a r i n a , p . 1 2 8 .
F r a i h a , H . ; W a r d , R . D . ; L o u r e i r o , C . A . & S o a r e s , G . M . 1 9 7 4 . F l e b o t o m í n e o s B r a s i -l e i r o s . I V . N o t a s o b r e P s y c h o d o p y g u s c h a g a s i ( C o s t a L i m a , 1 9 4 1 ) ( D i p t e r a : P h l e b o t o m i d a e ) . R e v . B r a s i l . B i o l. , 3 4 ( 1 ) : 8 9 - 9 1 .
F l o c h , H . & A b o n n e n c , E . 1 9 5 0 . P h l ê b o t o m e s d u V e n e z u e l a ( i l l ) . D e s c r i p c i o n d ' u n e e s -p a c e n o u v e l l e : P h l e b o t o m u s l i c h y i . I n s t . P a s t e u r G u y a n e F r a n η a i s e , 2 0 8 : 1 - 2 .
F l o c h , H . & K r a m e r . - 1 9 6 5 . S u r l e s p h l ê b o t o m e s d u V e n e z u e l a : P . l i c h y i F l o c h & A b o n n e n c , 1 9 5 0 , P . v e x i l l a r i u s F a i r c h i l d & H e r t i g , 1 9 5 2 e t P . f o l i a t u s M i r s a & O r t i z , 1 9 5 2 . B u l l . S o e . P a t h . E x o t ., 5 9 : 3 8 7 - 3 9 1 .
M a r t i n s , Α . V . ; F a l c ã o , A . L . & S i l v a , J . E . d a - 1 9 6 3 . N o t a s s o b r e o s f l e b ó t o m o s d o T e r r i t ó r i o d e R o r a i m a , c o m a d e s c r i ç ã o d e t r e s n o v a s e s p é c i e s ( D i p t e r a : P s y c h o d i d a e ) .
R e v . B r a s i l . B i o l. , 2 3 ( 4 ) : 3 3 3 - 3 4 8 .
M a r t i n s , Α . V . ; W i l l i a m s , P. & F a l c ã o , A . L . - 1 9 7 8 . A m e r i c a n s a n d f l i e s ( D i p t e r a : P s y c h o d i d a e , P h l e b o t o m i n a e ). R i o d e J a n e i r o , A c a d e m i a B r a s i l e i r a d e C i ê n c i a s . 1 9 5 p . M i r s a , A . & O r t i z , F . - 1 9 5 2 . P h l e b o t o m u s f o l i a t u s n . s p . ( D i p t e r a : P s y c h o d i d a e ) u n
n u e v o f l e b ó t o m o d e V e n e z u e l a . R e v t a . V e n e z . Sanid. Assist. Soe, 1 8 : 6 3 - 7 0 .