ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ; ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ: ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ
ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
ΓΥΝΑΙΚΑ ΚΑΙ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ
ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ Μαρία Παλαιολόγου
ΕΙΣΗΓΗΤΡΙΑ:
Γεωργία Αλεξίου
ΚΑΒΑΛΑ - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2001
ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ: ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ: ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ
i ' ·
- ' 1 JO ' J ' ■^οο /
/ο Μ Ιοί
ΠΤΥΤζΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
ΓΥΝΑΙΚΑ ΚΑΙ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΔΠίΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ
ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ Μαρία Παλαιολόγου
ΕΙΣΗΓΗΤΡΙΑ:
Γεωργία Αλεξίοα
ΚΑΒΑΛΑ - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2001
Στα πλαίσια της πτυχιακής εργασίας επέλεξα το θέμα με τίτλο
«ΓΥΝΑΙΚΑ ΚΑΙ ΑΠΑΣΧΟΑΗΣΗ - ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ». Η επιλογή του παραπάνω θέματος έγινε με σκοπό, την κατανόηση ενός πολύ σημαντικού κεφαλαίου, που ονομάζεται ΓΥΝΑΙΚΑ. Και ειδικά σε ένα δύσκολο χώρο όπως αυτόν της απασχόλησης.
Το θέμα αυτό παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον τόσο από οικονομική όσο και από κοινωνική σκοπιά.
Πρέπει να επισημάνω όπ βρήκα αρκετά εμπόδια στη συγκέντρωση υλικού. Όμως προσπάθησα αρκετά για να φτάσω σ’ αυτό το αποτέλεσμα.
Στο σημείο αυτό θα “θελα να ευχαριστήσω την κ. Μαρία Παλαιολόγου για την παραχώρηση του θέματος. Την κ. Φιλιώ Μουδάτσου για την πολύπμη βοήθεια και συμπαράσταση που μου προσέφερε, καθώς και ης κυρίες Κατερίνα Δρούγα και Φωτεινή Σιάνου, για την προσφορά του απαραίτητου υλικού.
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΣΥΝΤΜΗΣΕΩΝ
Α.Τ.Ε.
Γ.Γ.Ι.
Γ.Σ.Ε.Ε.
Ε.Ε ΕΛΚΕΠΑ ΕΟΜΜΕΧ
Ε.Σ.Υ.Ε Ο.Α.Ε.Δ.
ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΕΛΛΑΔΟΣ ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΙΣΟΤΗΤΑΣ
ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΡΓΑΤΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ
ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΠΑΡΑΓΩΠΚΟΤΗΤΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΜΙΚΡΟΜΕΣΑΙΩΝ
ΜΕΤΑΠΟΙΗΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ
ΧΕΙΡΟΤΕΧΝΙΑΣ
ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ
ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ ΣΥΝΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ
ΠΡΟΕΔΡΙΚΟ ΔΙΑΤΑΓΜΑ
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1»
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ - ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ
1.1. Αρχαίοι Ανατολικοί Πολιησμοί 1.2. Ελλάδα και Ρώμη 1.3. Χρισπανισμός και Μεσαίωνας 1.4. Αναγέννηση και Διαφωτισμός 1.5. 19°s Αιώνας - Σήμερα
Σελίδα 1
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2°
ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΕΣ ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΙΣΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΔΥΟ 7 ΦΥΛΩΝ
2.1. Η Αρχή της Ισότητας 7
2.2. Εθνικός Μηχανισμός Προώθησης της Ισότητας 7
2.3. Πηγές του Δικαίου Ισότητας 8
2.3.1. Το Σύνταγμα 8
2.3.2. Το Ευρωπαϊκό Δίκαιο 9
2.3.3. Διεθνείς Συμβάσεις 10
2.3.4. Νόμος 1414/1984 12
2.4. Τα Τέσσερα Προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ενωσης 12
2.5. Ισότητα των Δύο Φύλων στην πράξη 13
2.6. Φεμινισμός 14
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3°
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ 3.1. Γενικά
3.2. Εκπαιδευτικές Βαθμίδες
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4»
ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ 4.1. Γενικά 4.2. Απασχόληση 4.2.1. Ορισμός Απασχόλησης 4.2.2. Μορφές Απασχόλησης 4.3. Χρόνος και Αμοιβή Απασχόλησης 4.4. Τομείς Απασχόλησης 4.4.1. Αγροτικός Τομέας
4.4.2. Γυναικείοι Συνεταιρισμοί - Πρόγραμμα Leader 4.4.3. Δημόσιος - Ιδιωτικός Τομέας
19 19 19 19 20 21 23 23 26 27
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5»
ΑΝΕΡΓΙΑ
5.1. Η Ανεργία στην Ευρωπαϊκή Ένωση 5.2. Η Ανεργία στην Ελλάδα
29 29 29
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6»
Η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΕ ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΤΟΜΕΙΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ
6.1. Γυναίκα και Επιχείρηση 6.1.1. Γενικά
6.1.2. Ευρωπαία Επιχειρηματίας 6.1.3. Ελληνίδα Επιχειρηματίας 6.2. Γυναίκα και Πολιηκή 6.2.1. Συμμετοχή στα Εθνικά Κοινοβούλια 6.2.1.1. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση 6.2.1.2. Στο Ελληνικό Κοινοβούλιο 6.2.2. Συμμετοχή στην Κυβέρνηση 6.2.2.1. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση 6.2.2.2. Στην Ελλάδα
34 34 34 36 37 37 37 38 39 39 39
6.2.3. Συμμετοχή σε Περιφερειακό Επίπεδο 6.2.3.1. Στην Ευρωπαϊκή Ενωση 6.2.3.2. Σπιν Ελλάδα 6.3. Γυναίκα και Πολιτισμός 6.4. Γυναίκα και Επιστήμη 6.5. Γυναίκα και Αθλητισμός 6.6. Γυναίκα και Τεχνολογία 6.7. Γυναίκα και Δικαιοσύνη 6.8. Γυναίκα και Ενοπλες Δυνάμεις
40 40
42 43 45 45
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7°
ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΠΑΡΕΝΟΧΛΗΣΗ 7.1. Γενικά
7.2. Η Έρεττνα του θέματος στην Ελλάδα 7.3. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση
48 49
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8°
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
To πρόβλημα της αναγνώρισης του ρόλου της γυναίκας μέσα στην κοινωνία και στην οικογένεια, είναι από τα παλαιότερα που υπάρχουν στην ιστορία του ανθρώπου.
Η α§ία και οι ικανότητες της γυναίκας στο χώρο της απασχόλησης δεν αναγνωρίστηκαν όσο έπρεπε, ώσπου οι γυναίκες πήραν τα ηνία στα χέρια τους και ξεκίνησαν το δικό τους αγώνα. Ο αγώνας αυτός συνεχίζεται ως σήμερα μιας και τα μέχρι τώρα δικαιώματα των γυναικών απέχουν κατά πολύ από αυτά των ανδρών.
Στο πρώτο κεφάλαιο της εργασίας, γίνεται μια αναφορά στην ιστορική εξέλιξη της γυναίκας μέσα στο πέρασμα των αιώνων.
Στο δεύτερο αναφέρομαι στις νομοθετικές ρυθμίσεις για την ισότητα των δύο φύλων που ισχύουν σήμερα.
Στο τρίτο κεφάλαιο, για το ισχύον εκπαιδευτικό σύστημα και τη συμμεταχή των δύο φύλων σ’ αυτό.
Στο τέταρτο κεφάλαιο, αναλύω πς μορφές καθώς και τους τομείς απασχόλησης και στο πέμπτο παρουσιάζω στοιχεία για την ανεργία στην Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Στο έκτο κεφάλαιο, αναφέρονται οι δραστηριάτητες των γυναικών σε επιμέρους τομείς της απασχόλησης και στο έβδομο το πρόβλημα της σεξουαλικής παρενόχλησης στην Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Και τελειώνω με τα συμπεράσματα από όλη την προσπάθεια.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1°
Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ι
Δεν είναι εύκολο να μιλήσει κανείς για την ιστορία της θέσης της γυναίκας μέσα στην κοινωνία.
Ευκολότερο είναι να ανηκριστεί η θέση της γυναίκας μέσα σε συγκεκριμένα ιστορικά πλαίσια μια καθαρισμένης χρονικής περιόδου και τοπική έκταση με βάση τα προσφερόμενα στοιχεία. Παρακάτω παρατηρούμε τη θέση της γυναίκας σε διάφορες εποχές.
1.1. ΑΡΧΑΙΟΙ ΑΝΑ ΤΟΛΙΚΟΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ
Στους αρχαίους γεωργικούς πολιπσμούς της Ανατολής, που αναπτύχθηκαν κοντά στους μεγάλους ποταμούς, μια από πς κεντρυτότερες θεότητες ήταν πάντα η θεά της παραγωγής, που ενσάρκωνε την ιδέα της δημιουργίας της ζωής και την αναγέννηση της φύσης. Η Ιστάρ στη Βαβυλώνα, η Αστάρτη στη Φοινίκη, η Ίσιδα στην Αίγυιπο, ανππρσσώπευαν, το μέτρο της εκτίμησης για τη γυναίκα, που τόσο στη Βαβυλώνα όσα και στην Αίγυπτο, βρισκόταν σε περιωπή. Έτσι ο Κώδικας του Χαμμουραμπί (Βαβυλωνία, 8°s π.Χ., αι.) αναγνώριζε στην παντρεμένη γυναίκα τα δικαίωμα να διατηρεί σαν πρσσωπική περιουσία το τίμημα που πλήρωνε ο γαμπρός. Επίσης επέβαλε τη μονογαμία και όριζε όπ η γυναίκα είχε το δικαίωμα να ζητήσει διάλυση του γάμου με τη δικαιολογία της αγριότητας ή μοιχείας και να κρατήσει υπό κηδεμονία τα παιδιά της. Επέτρεπε ακόμα σπς γυναίκες, να κάνουν εμπόριο για δικό τους λογαριασμό, να διορίζσνται δικαστές και να παρουσιάζονται ως μάρτυρες.
' Εγκυκλοπαίδειες: 1) Πάπυρος Λαρούς Mπpιτά\^Ίκα «Εκδοτικός Ο ργ^ισμός Πά3Π)(^>. Έ κ ^ ^
Στην Αίγυπτο ε§αλλου, οι γυναίκες μετείχαν ενεργά στη δημόσια ζωή και αναμειγνύονταν ελεύθερα με τους άνδρες (ο Ηρόδοτος θεώρηοε πώς, στη χώρα του Νείλου, οι τρόποι και τα έθιμα των ανθρώπων είχαν ακριβώς αντίθετη πρακτική από την καθιερωμένη).
1.2. ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΡΩΜΗ
Αν πραγματικά, ο Ηρόδοτος ευνοούσε τη σχέση μεταξύ των δύο φύλων, τότε, η παρατήρησή του, θα πρέπει να αναφέρεται στη θέση που είχαν οι γυναίκες στην κοινωνία της Αθήνας. Από το ελεύθερο καθεστώς της ευπρέπειας και της αξιοπρέπειας που περιγράφει ο Όμηρος, είχαν υποβαθμιστεί στον απλό βιολογικό ρόλο του να φέρει παιδιά στον κόσμο.
Οι παντρεμένες ζούσαν κλεισμένες στο σπίπ τους, δεν εκπαιδεύονταν, είχαν ελάχιστα δικαιώματα και για τους άνδρες τους ήταν «κτήμα».
Γυναικεία συντροφιά υπήρχε μόνο σε εξώγαμες σχέσεις που προσφέρονταν από πς εταίρες, έξυπνες και μορφωμένες πόρνες, μερικές από πς οποίες ασκούσαν μεγάλη επιρροή στην πνευματική και πολιτική ζωή.
Αντίθετα με πς γυναίκες της Αθήνας, οι γυναίκες στη Σπάρτη ήταν σχεδόν ίσες με τους άνδρες και συγχρωτίζονταν ελεύθερα μαζί τους στο δημόσιο βίο και στους αθλητικούς αγώνες. Είχαν κι αυτές γνώμη στα πολιπκά και δημόσια πράγματα και δεν ήταν καθόλου σεμνότυφες.
Στην αρχαία Ρώμη, τη νομική θέοη της γυναίκας χαρακτήριζε η πλήρης υποταγή στην εξουσία πρώτα του πατέρα ή αδελφού και αργότερα του συζύγου, ο οποίος ασκούσε πατρική εξουσία. Μπροστά στο νόμο, ήταν ττλάσματα ασθενή. Αυτό τους έδινε σε ορισμένες περιιπώσεις τη δυνατότητα να επικαλούνται ως ελαφρυνπκό την άγνοια του νόμου, αλλά τους στερούσε τη νομική ικανότητα να υπογράφουν συμβόλαια, διαθήκες. Παρόλα αυτά η κοινωνική θέση της Ρωμαίας οικοδέσποινας, ήταν υψηλή. Βαθμιαία βελτίωσε τη νομική θέση της και απέκτησε περισσότερη ελευθερία.
Παρόλο που η διδασκαλία του Χριστού, αναγνώριζε μπρος στο θεό, ισότητα της γυναίκας με τσν άνδρα, α Απόστολος Παύλος προσδιόριζε τον άνδρα οαν εικόνα και δόξα του Θεού, ενώ τη γυναίκα οαν δόξα του άνδρα (Προς Κορινθίους Α’, ΙΑ’, 7). Οι γυναίκες αποκλείονταν από όλες πς δημόσιες υποθέσεις και γενικά να μην εκφέρουν τη γνώμη τους.
Στο Μεσαίωνα, η Εκκλησία βοήθησε σε κάποια άνοδο της γυναίκας, με την παραχώρηση στέγης και επαγγέλματος, που οι περισσότερες στράφηκαν προς το μοναχικό βίο. Από την άλλη, οι γττναίκες ανπμετώπιζαν τον κίνδυνο, να καούν ζωντανές στην πυρά ως
«μάγισσες». Υπολογίζεται ότι περίπου 100.000 γυναίκες είχαν αυτή τη μοίρα.
(Σε αυτό το σημείο αξίζει να αναφέρουμε όπ η Εκκλησία, δεν θεωρούσε τα προβλήματα των γυναικών, ιδιαίτερα της γέννας, σημαντικά. Έτσι η τεχνική της γέννας, πέρασε όπως και στον Αραβικό κόσμο στα χέρια των γυναικών. Και μάλιστα σε τέτοιο σημείο που ξεχάστηκαν οι παλιές ανακαλύψεις της «αναστροφής» που έπρεπε να γεννηθούν φυσιολογικά το 15% των παιδιών, όπως γινόταν στον ελληνορωμαϊκό πολιπσμό. Έτσι σε τέτοιες περιιπώσεις, ενώ στην αρχαία Ελλάδα τεμάχιζαν το παιδί για να οωθεί η μητέρα, στο Μεοαίωνα, η εκκλησία με έναν κανονισμό επέβαλε να μη θεωρούν την έγκυο γυναίκα παρά μόνο οαν εναποθέτρια της καινούργιας ζωής. Έτοι σε δύσκολες περιπτώσεις περίμεναν να ξεψυχήσει η μάνα και μετά να πάρουν το παιδί).
1.4. ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ 1.3. ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ Κ Α Ι ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ
Η ελληνορωμαϊκή επίδραση δεν άφησε να προχωρήσει η χειραφέτηση της γυναίκας με το ρυθμό που κινήθηκαν και αναπτύχθηκαν άλλοι θεομοί. Μόνο με την εξάπλωση της παιδείας, της ανάπτυξης της τυπογραφίας και το κίνημα της Μεταρρύθμισης, άρχισαν
οι γυναίκες να οπάνε το φράγμα και μερικές να ξεχωρίζουν για τη μόρφωοή τους και τις ικανότητες τους (μερικές δίδαξαν σε πανεπιστήμια όπως Μπαλόνια και Σαλέρνο). Νέα σοβαρή παλινδρόμηση σημειώθηκε τον 16° αιώνα με την εμφάνιση του καλβινισμού και του πουριτανισμού, αλλά τελικά τον 18° αιώνα προκλήθηκε μια καινούργια και αποφασιστική προσπάθεια γυναικείας χειραφέτησης, με την επίδραση των διδαγμάτων του γαλλικού διαφωπσμού και κυρίως τα κηρύγματα της Γαλλικής Επανάστασης (1789).
1.5. Ο 190Σ ΑΙΩΝΑΣ - ΣΗΜΕΡΑ
Η ιστορική περίοδος κατά την οποία σημειώθηκαν οι mo βαθιές αλλά και πιο αμετάκλητες όπως φαίνεται, αλλαγές στην κσινωνυιή θέση των γυναικών ήταν ο 19°s αιώνας. Και τα γεγονότα που αργά και διατακτικά άνοιξαν το δρόμο στις αλλαγές, ήταν σι τεχνολσγικές, οικονομικές και κοινωνικές αναστατώσεις που ήταν γνωστές ως Βισμηχανική Επανάσταση.
Η μεταφορά της παραγωγής από το σπίπ στο εργοστάσιο κατέστρεψε την οικογένεια σαν σικονσμική μονάδα και οδήγησε στη μαζική μετακίνηση πληθυσμών από την ύπαιθρο στα βιομηχανικά κέντρα. Τούτο είχε σαν άμεση συνέπεια την έξοδο και της γυναίκας από το σπίπ, γιατί οι νέες οικογενειακές περιστάσεις επέβαλαν και σ’ αυτή την υπσχρέωση να αναζητήσει εργασία, κυρίως στα εργοστάσια. Εκεί, κάτω από πς τότε σκληρές συνθήκες δουλειάς, με τα χαμηλά ημερομίσθια και ανάμεσα σε άνδρες πσυ άρχισαν να διεκδικούν δυναμική βελτίωση των όρων εργασίας τους, ωρίμασε και η γυναικεία συνείδηση και σφυρηλατήθηκε η αγωνιστική γυναικεία βούληση για συγκεκριμένα και ολοένα και περισσότερα δικαιώματα. Με τον καιρό, προκλήθηκε, από τα πράγματα, και το ενδιαφέρον της κοινωνίας που άρχιοε να δοκιμάζει τα πρώτα νομοθετικά μέτρα. Την ίδια εποχή, προέβαλε και το αίτημα της μόρφωοης που οε πρώτη φάση οδήγησε σε κατάρτιση καθαρά συμβατική (για σκοπούς κοινωνικής προβολής) οτη
συνέχεια σε παιδεία ουσιασηκότερη (χωρίς πρακτικό σκοπό) και τέλος, σε εκπαίδευση που μπορούσε να μορφώσει και να προετοιμάσει για κάποιο επάγγελμα.
Οι γυναίκες, με την ανάμιξή τους σε διάφορες κοινωνικές δραστηριότητες άρχισαν να διευρύνουν το επαγγελματικό τους φάσμα και να αναδεικνύονται μερικές σε εξέχουσες προσωπικότητες. Άρχισαν να πετυχαίνουν διάφορες μεταρρυθμίσεις σε βασικά θέματα όπως η κηδεμονία των παιδιών, ο γάμος, το δικαίωμα ιδιοκτησίας και φυσικά το δικαίωμα ψήφου. Επίσης, η τεχνολογική ανάπτυξη (τηλέφωνο, γραφομηχανή και άλλα) άρχισε να εμφανίζει και νέες επαγγελματικές δραστηριότητες για τη γυναίκα, που τώρα είχε την ευκαιρία να εισχωρήσει και στις δημόσιες υπηρεσίες ή και πς επιχειρήσεις.
Σήμερα, η θέση της γυναίκας σε όλους τους τομείς, έχει βελτιωθεί πολύ. Βρίσκουμε γυναίκες στα περισσότερα επαγγέλματα, ακόμη και σε αυτά που θεωρούνται «ανδρικά». Τα προβλήματα όμως για άνιση ανπμετώπιση των δύο φύλων εξακολουθούν να υπάρχουν, ευτυχώς σε μικρότερο βαθμό. Για το λόγο αυτό, και ο αγώνας των γυναικών θα συνεχίζεται.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2”
ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΕΣ ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΙΣΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΦΥΛΩΝ
2.1. Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΙΣΟΤΗΤΑΣ
Η Αρχή ιης Ισότητας των δύο φύλων καθιερώθηκε στην Ελλάδα με το Σύνταγμα του 1975, σύμφωνα με το οποίο «οι Ελληνες και οι Ελληνίδες είναι ίσοι ενώταον του νόμου και έχουν ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις·. Κατά την περίοδο 1981 - 1989, θεμελιώθηκε με νόμους που στόχευαν στην ε§άλειψη των διακρίσεων σε βάρος των γυναικών σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής του τόπου. Την ίδια περίοδο δημιουργήθηκε και η Γενική Γραμματεία Ισότητας των δύο φύλων του Υπουργείου Προεδρίας.
Παρόλη την προοδευτική νομοθεσία υπέρ των γυναικών, η υλοποίηση της ισότητας των δύο φύλων δεν έχει επιτευχθεί ακόμη. Οι διακρίσεις λόγω φύλου που υπάρχουν μέσα στην κοινωνία, δεν ανπμετωπίζονται μάνο με τα νομοθετικά μέτρα. Πρέπει να ξεπεραστούν όλες οι αντιλήψεις που αφορούν τους ρόλους και τα στερεότυπα των δύο φύλων και αποτελούν ανασταλτικούς παράγοντες για την προώθηση της ισότητας.
2.2. ΕΘΝΙΚΟΣ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΙΣΟΤΗΤΑΣ 2
Ο αρμόδιος κρατικός φορέας για την προώθηση της ισότητας των δύο φύλων στην Ελλάδα, είναι η Γενική Γραμματεία Ισότητας των δύο φύλων του Υπουργείου Προεδρίας, η οποία συστάθηκε το 1985, με το νόμο 1558/85. Το Νοέμβριο του ’93, η Γενική Γραμματεία Ισότητας,
Βλ «Ε(Κακή Έκθεση της Ελλάδας» 4° Συνέδριο του ΟΗΕ. για τις γυναίκες Πεκίνο 1995. EUηvική Δημοκρατία. Υπουργείο Προεδρίας Γενική Γραμματεία Ισότητας Εθνικό Τυπογραφείο, Αθήνα.
Μάρτιος 1995. σελ. 14
αναβαθμίστηκε με το διορισμό Υφυπουργού Προεδρίας, ο οποίος είναι αρμόδιος για θέματα ισότητας. Ο προϋπολογισμός της Γενικής Γραμματείας Ισότητας αποτελεί μέρος του εθνικού προϋπολογισμού κι απορροφά ολοένα και μεγαλύτερο μέρος με την πάροδο του χράνου.
Σύμφωνα με το νόμο 1414/84, άρχισαν να λειτουργούν γραφεία Ισάτητας στο Υπουργείο Εργασίας και σε κάθε Επιθεώρηση Εργασίας, σε όλη τη χώρα με κύριο οκοπό την κατάρπση ετησίου προγράμματος δράσης για κάθε υπηρεσία.
2.3. ΠΗΓΕΣ ΤΟΥ ΔΠίΑΙΟΥ ΙΣΟΤΗΤΑΣ
Ως πηγές του δικαίου ισότητας, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε το Σύνταγμα, το Ευρωπαϊκό Δίκαιο, πς Διεθνείς Συμβάσεις καθώς και το νόμο 1414/84.
2.3.1. Το Σύνταγμα ^
Το Σύνταγμα του 1975 κατοχυρώνει την αρχή της ισότητας μεταξύ των ανδρών και των γυναικών. Συγκεκριμένα οι παράγραφοι 1 και 2 του άρθρου 4 του Συντάγματος του 75, επικυρώνουν και οριοθετούν την ισάτητα των φύλων απένανπ τπο νόμο και ορίζουν όπ;
• Οι Έλληνες και οι Ελληνίδες είναι ίσοι απένανπ στο νόμο.
• Οι Έλληνες και οι Ελληνίδες έχουν ίσα δικαιώματα και υπσχρεώσεις.
Επίσης έχουν ενσωματωθεί στο Ελληνικό Σύνταγμα αρχές για την ιοότητα όπως εμπεριέχονται στη Διεθνή Νομοθεσία. Έτσι σύμφωνα με το άρθρο 28 του Συντάγματος: «Οι γεχηκώς αποδεκτοί κανόνες και κανονισμοί της Διεθνούς Νομοθεσίας, καθώς και οι Διεθνείς Συμβάσεις από την ημερομηνία υιοθέτησής τους νομοθεηκά, αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της ελληνικής νομοθεσίας, και έχουν μεγαλύτερη ιχχχύ από οποιοδήποτε άλλο νομοθεηκό κανόνα που έρχεται σε αντίθεση*.
’ Βλ. Α. ΜΑΝ1ΤΑΚΗΣ «Το Σύντα/ματου 1975/1986», Εκδόσεις Σάκκουλα. Θεσσαλονίκη 1992. σελ.
14-30.
Εκιός όμως από τις γενικές συνταγματικές διατάξεις, υπάρχουν και άλλες, που αναφέρονται σε ειδικούς τομείς όπως η εργασία. Έτσι σύμφωνα με το άρθρο 22 παράγραφος 1: «Η εργασία αποτελεί δικαίωμα και τελεί ιστό την προστασία του κράτους...». Επίσης ·πάντες οι εργαζόμενοι ανεξαρτήτως φύλου ή άλλης διακρίσεως, δικαιούνται ίσης αμοιβής δια ίσης αξίας παρεχόμενην εργασίαν».
2.3.2. Το Ευρωπαϊκό Δίκαιο Νομοθεσίας
Προσαρμογή της Ελληνικής
Η Συνθήκη της Ρώμης, περί ιδρύσεοας της Ευρωπαϊκής Οικονομυτής Κοινότητας (άρθρο 119) αναφέρει όπ «κάθε κράτος - μέλος, εξασφαλίζει την εφαρμογή της αρχής της ισότητας των αμοιβών για όμοια εργασία μεταξύ εργαζομένων ανδρών και γυναικών» (προσαρμογή στην ελληνική νομοθεσία με το Ν. 1414/84).
- Οδηγία 117/75 με την οποία τα κράτη μέλη της Κοινότητας, υποχρεώνονται να εφαρμόσουν την αρχή της ίσης αμοιβής για ίση εργασία μεταξύ ανδρών και γυναυτών (προσαρμογή της ελληνικής νομοθεσίας με το Ν. 1414/84).
- Οδηγία 207/76 με την οποία εξασφαλίζεται η εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών, όσον αφορά την πρόσβαση σε απασχόληση, την επαγγελματική εκπαίδευση και προώθηση και πς συνθήκες εργασίας (προσαρμογή της ελληνικής νομοθεσίας με τους Ν. 1414/84, 1483/84, Π.Δ. 193/88, Εθνική Συλλογική Σύμβαση Εργασίας του 1988, 1993).
- Οδηγία 7/79 με την οποία προβλέπεται η προοδευτική εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης μεταξύ ανδρών και γυναικών σε θέματα κοινωνικής ασφάλισης (προσαρμογή της ελληνικής νομοθεσίας με τους Ν. 1469/84, Ν. 1902/90, Ν. 2084/92).
■■ Βλ «Εθνική Έκθεση της EU06ao> 4“ Συνέδριο ΟΗΕ για τιςγυνοάκες Πεκίνο 1995. EUiiviioi Δημοκρατία Υπουργείο Προεδρίας Γενική Γραμματεία Ισότητας Εθνικό Τυπογραφείο. Αθήνα ’95.
- Οδηγία 378/86 με την οποία προβλέπεται ίση μεταχείριση ανδρών και γυναικών στα επαγγελματικά συστήματα κσινωνικής ασφάλισης.
- Οδηγία 613/86 με την οποία προβλέπεται η εφαρμογή της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών παυ ασκσύν ανεξάρτητη δραστηριότητα, συμπεριλαμβαναμένης της γεωργικής, καθώς και την προστασία της μητρότητας (προσαρμογή της ελληνικής νομοθεσίας με τουςΝ. 1541/85, 1759/88, 1790/88).
- Οδηγία 92/85 με την οποία προβλέπεται η εφαρμογή μέτρων που αποβλέπουν στη βελτίωση της υγείας και της ασφάλειας των γυναικών που εργάζονται κατά τη διάρκεια εγκυμοσύνης, λοχείας, γαλουχίας, (προσαρμογή της ελληνικής νομοθεσίας με τους Ν. 1568/85, Ν.
1483/84, Εθνική Συλλογική Σύμβαση Εργασίας 1993).
2.3.3. Διεθνείς Συμβάσεις ^
Την ισότητα των φύλων στην απασχόληση κατοχυρώνουν διάφορες διεθνείς συμβάσεις. Στην κατεύθυνση αυτή συνέβαλε με τη δραστηριότητά της η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας (η πρώτη διακυβερνητική οργάνωση του ΟΗΕ από το 1946).
Οι συμβάσεις που αφορούν την εργασία των γυναικών και έχουν κυρωθεί από την Ελλάδα είναι:
- 3/1919 Διεθνής Σύμβαση περί απασχόλησης γυναικών προ και μετά τοκετού, η οποία κυρώθηκε με το Ν. 2274/19.11.20.
- 4/1919 περί νυχτερινής εργασίας γυναικών που κυρώθηκε με το Ν.
2275/19.11.29.
- 41/1934 περί νυχτερινής εργασίας γυναικών που κυρώθηκε με νομοσχέδιο σπς 30/5/36.
- 45/1935 περί απαοχόλησης γυναικών σε υπογείους και εργασίες μεταλλείων πόσης φύσεως (30/5/36).
' Βλ «Εθνική Έκθεση της EU05oo> 4“ Συνέδριο ΟΗΕ για τις γυναίκες, Πεκίνο 1995, Ελληνική Δημοκρατία, Υπουργείο Προεδρίας. Γενική Γραμματεία Ισότητας, Εθνικό Τυπογραφείο. Αθήνα ’95.
σελ. 18.
89/1948 περί νυχτερινής εργασίας γυναικών στη βιομηχανία, που κυρώθηκε με το Ν. 3924/2-1-1959.
100/1951, περί ίοης αμοιβής ανδρών και γυναικών για εργασία ίσης αξίας, που κυρώθηκε με το Ν. 46/3-6-75.
103/1952 περί προστασίας της μητρότητας, κυρώθηκε με το Ν.
1302/82.
Η Διεθνής Σύμβαση του ΟΗΕ για την εξάλειψη όλων των μορφών διάκρισης κατά των γυναικών (CEDAW), που υπογράφηκε από την Ελλάδα στις 2 Μαρτίου 1982, κυρώθηκε νομοθετικά από τη Βουλή χωρίς καμία επιφύλαξη και έγινε και κυρώθηκε με το Ν. 1342/30-4- 83.
Με το Ν. 1302/83 κυρώθηκε η Διεθνής Σύμβαση 103 που αναφέρεται στην προστασία της μητρότητας.
Με το Ν. 1424/84 επικυρώθηκε η 11ΐη Διεθνής Σύμβαση Εργασίας για τη διάκριση στην απασχόληση και στο επάγγελμα, η οποία απαγορεύει κάθε διάκριση που βασίζεται στη φυλή, στο φύλο, στη θρησκεία.
Με το Ν. 1423/84 επικυρώνεται η 122^ Διεθνής Σύμβαση Εργασίας για την πολιτική της απασχόλησης, σύμφωνα με την οποία παίρνονται μέτρα για την ανπμετώπιση της ανεργίας και της υποαπασχόλησης, τα οποία πρέπει να εξασφαλίζουν εργασία για όσους το επιθυμούν ανεξάρτητα από φύλο, φυλή, θρησκεία.
Ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης (Συμβούλιο της Ευρώπης), με τον οποίο διασφαλίζονται χωρίς διάκριση φύλου όλα τα κοινωνικά δικαιώματα (εργασία, προστασία μητρότητας, δικαίωμα για επαγγελματικό προσανατολισμό και επαγγελματική εκπαίδευση, προστασία της υγείας και άλλα), κυρώθηκε με το Ν. 1426/84.
Με το Ν. 1576/85 κυρώθηκε η Διεθνής Σύμβαση Εργασίας 156/85 για την ισότητα ευκαιριών και την ίση μεταχείριση των εργαζομένων και των δύο φύλων, που αφορά ειδικότερα τους εργαζομένους με οικογενειακές υποχρεώσεις.
Σε μια διαχρονική εξέλιξη βρίσκεται το περιεχόμενο των διεθνών συμβάσεων εργασίας. Μέχρι το 1950 οι περισσότερες ρυθμίσεις αφορούν την προστασία της γυναίκας σε βαριά και επικίνδυνα επαγγέλματα. Έτσι τα πρώτα προβλήματα άνισης μεταχείρισης, παρουσιάζονται, ύστερα από την είσοδο των γυναικών στην αγορά εργασίας και την κατοχύρωση της πρσστασίας σε συγκεκριμένες μορφές απασχόλησης.®
2.3.4. Νόμος 1414/1984
Ο πιο σύγχρονος και περιεκτικός νόμος. Ψηφίστηκε το 1984 στο πλαίσιο της Οδηγίας 207/1976. Κατοχυρώνει ίσα δικαιώματα ανδρών και γυναικών και ίσες ευκαιρίες για τα δύο φύλα στην εργασία. Παρέχει συγκεκριμένα μέτρα, θετικά προγράμματα κι ενέργειες που στοχεύουν στην κατάργηση όΧων των διακρίσεων σε βάρσς των γυναικών, όπως κοινωνικές προκαταλήψεις για τη γυναικεία εργασία, διαχωρισμό επαγγελμάτων σε γυναικεία και ανδρικά. Δημισυργεί ίσες ευκαιρίες για την ένταξη των γυναικών στην εργασία, όπως επαγγελματικό προσανατολισμό, πρόσβαση στην απασχόληση. Περιλαμβάνει δηλαδή τα στάδια που απαιτούνται όχι μόνο μέχρι το άτομο να βρει δουλειά αλλά και μετά. Γι’ αυτό το νόμο 1414/84 τον θεωρούμε σαν μια πηγή ισότητας των δύο φύλων.
2.4. ΤΑ ΤΕΣΣΕΡΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ^
Η ισόπμη συμμετοχή των δύο φύλων, και πολύ περισσότερο των γυναικών, στην οικσνομική, κοινωνική και πολιτική ζωή, αποτελεί άμεσο στόχο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Για το λόγο αυτό εφαρμόστηκαν και εφαρμόζονται τα τέσσερα προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
‘ Βλ. ΤΕΣΣΑ ΔΟΥΛΚΕΡΗ. «Η ΙΣΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΦΥΛΏΝ ΣΤΙΣ ΕΡΓΑΣΙΑΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ».
Εκδόσεις Παπαζήση, 1994. σελ. 107.
’ Βλ. Ισες ευκαιρίες για γυναίκες και άνδρες. στην Ευρωπαϊκή Ένωση, Ετήσια Έκθεση 96, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Γενική Διεύθυνση V. V/D/S. σελ. 18.
- To πρώτο Κοινοπκό Πρόγραμμα γτα την προώθηση των Ισων Ευκαιριών για τις Γυναίκες (1982 - 1985) αποτέλεσε αναγνώριση του γεγονότος, όπ ενώ τα νομικά μέτρα είναι σημαντικά, υπάρχει ανάγκη για πρόσθετα και συμπληρωματικά μέτρα με τη μορφή θετικών δράσεων σε διάφορους τομείς.
- Το δεύτερο Μεσοπρόθεσμο Κοινοτικό Πρόγραμμα (1986 - 1990) για πς Γυναίκες συνέχισε να αναπτύσσει την εφαρμογή των οδηγιών.
Διεύρυνε το πεδίο των ίσων ευκαιριών σε νέες σφαίρες θετικής δράσης στην κατάρτιση, τη νέα τεχνολογία, το συνδυασμά επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής για πς γυναίκες και την τοπική ανάπτυξη.
- Το τρίτο Μεσοπρόθεσμο Κοινοτικό Πρόγραμμα για πς ίσες ευκαιρίες (1991 - 1995) εισήγαγε ένα νέα στάδιο σπς πολιτικές που αφορούν πς ίσες ευκαιρίες, προτείναντας μια πιο ολοκληρωμένη στρατηγική για δράση.
- Το τέταρτο Μεσοπρόθεσμο Κοινοπκό Πρόγραμμα (1996 - 2000) εσπάζεται στην αρχή ταυ mainstreaming (τα κύριο ρεύμα, η γραμμή που ακολουθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση για τα δικαιώματα των γυναικών). Πρστείνει την ανάπτυξη και την προώθηση στα κράτη - μέλη, των στρατηγικών που στοχεύουν στην ενσωμάτωση της διάστασης των ίσων ευκαιριών σπς διάφορες πολιτικές.
2.5. ΙΣΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΦΥΛΩΝ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ
Παρ’ άλες πς νομοθετικές ρυθμίσεις πσυ έχουν πραγματοπουηθεί κατά καιρούς, υπέρ των γυναικών, η ιοάτητα των δύο φύλων στην πράξη θα αργήσει να πραγματσπσιηθεί. Αυτή η κατάσταση σφείλεται κυρίως στις κατεστημένες νσστρσπίες πσυ υπάρχουν, στα κενά της νομοθεσίας, στην ελλιπή πληροφόρηση μεταξύ των γυναικών καθώς και στη μειωμένη συνδικαλισπκή κάλυψη των γυναικών.
Έτσι ακόμα και σήμερα, υπάρχει ανισότητα σε διάφορους χώρους όπως εκπαίδευσης, απασχόλησης και οικσγένειας.
Καταρχήν σιο χώρο της εκπαίδευσης, αν και ο αριθμός των κοριτσιών είναι ίσος ή και μεγαλύτερος από των αγοριών, παρ’ όλα αυτά τα κορίτσια συμμετέχουν στη γενική εκπαίδευση και μειοψηφούν στην τεχνική. Είξαίρεση αποτελούν οι σχολές που οδηγούν στην παροχή υπηρεσιών.
Στσ χώρο της εργασίας, οι γυναίκες αποτελούν κυρίως το βοηθητικό προσωπικό, με μειωμένη τη δυνατότητα να εξελιχθσύν σε κάποια ανώτερη θέση. Ταυτόχρσνα υπάρχει μεγάλη ανεργία των γυναικών, ειδικά όταν είναι ανειδίκευτες.
Και τέλος στο χώρο της οικογένειας, παρ’ όλο που οι γυναίκες βοηθούν και αυτές από οικονομική πλευρά, οι υποχρεώσεις εξακολουθούν να βρίσκονται στους ώμους τους.
Γι’ αυτό η ισότητα των δύο φύλων δεν ισχύει ακόμη, στην πράξη.
i 2.6. ΦΕΜΙΝΙΣΜΟΣ
Στσ σημείσ αυτό αξίζει να κάνσυμε μια αναφαρά στον φεμινισμό, το κίνημα δηλαδή που κατέχει εξέχουσα θέση, ανάμεσα στα διάφορα κινήματα που έγιναν για την κοινωνική απελευθέρωση και ισότητα της γυναίκας με τον άνδρα, σε διάφορους τομείς.
Το φεμινισηκό κίνημα εμφανίστηκε σπς αρχές του περασμένου αιώνα στην Αγγλία και την Αμερική με κύριο στόχο την απόκτηση του δικαιώματος της ψήφου, και γενικά των πολιτικών δικαιωμάτων, αποκλειστικά μέχρι τότε πρσνόμιο μόνσ των ανδρών.
Τα κύρια αιτήματα του φεμινιστικού κινήματος ήταν και είναι; η ισότητα στην κοινωνική και στην πολιτική δραστηριότητα, ισότητα εκπαιδευτική, ισότητα επαγγελματική (κυρίως ίδιες αμοιβές).
Ύστερα από πολύχρονους αγώνες ο φεμινισμός τελικά πέτυχε να κατακυρώσει πολλά δικαιώματά του. Το δικαίωμα στη μόρφωση και κυρίως την ανώτατη, την επαγγελματική ισστιμία και βέβαια την παλιτική και νομική ισότητα. Κανένα - σχεδόν - επάγγελμα δεν είναι
αποκλειστικά «ανδρικό», αν και υπάρχουν επαγγέλματα που καλύπτονται στην πλειοψηφία από άνδρες.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3"
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
3.1. ΓΕΝΙΚΑ
Στη σημερινή εποχή, η εκπαίδευση βοηθά τα άτομα να βρουν άσο καλύτερη εργασία και αυξάνει τον ανταγωνισμό μέσα στην αγορά εργασίας, τόσο στους άνδρες, όσο και στις γυναίκες. Η εκπαίδευση είναι μια εξειδικευμένη μορφή παιδείας που προϋποθέτει την κουλτούρα και συνδέεται αναπόσπαστα με τη μόρφωση και την αγωγή, αν δεν ταυτίζεται με αυτές. Είναι δηλαδή ένα είδος μόρφωσης που παρέχεται, - κυρίως σε νέους ανθρώπους.
Το Σύνταγμα της Ελλάδας και οι εκπαιδευτικές ρυθμίσεις, όπως ορίζονται από το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, προβλέπουν την ίση πρόσβαση και μεταχείριση αγοριών και κοριτσιών στην εκπαίδευση. Ωστόσο δεν έχουν αξιολογηθεί από τους αρμόδιους φορείς τα σχολικά προγράμματα, τα αναλυτικά προγράμματα και τα σχολικά εγχειρίδια, με βάση την ίση μεταχείριση των δύο φύλων σε όλες πς βαθμίδες εκπαίδευσης.®
3.2. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΒΑΘΜΙΔΕΣ
- Η Στοιχειώδης ή Πρωτοβάθμιας εκπαίδευση παρέχεται σε παιδιά από 5-7 χρονών και 11-13 χρονών. Περιλαμβάνει το νηπιαγωγείο και το δημοτικό και συνήθως υπάρχει ισοκατανομή των δύο φύλων.
- Η Δευτεροβάθμια εκπαίδευση είναι υποχρεωτική και παρέχεται στους νέους ως και 18 ετών. Περιλαμβάνει το γυμνάσιο (3 χρόνια) και το λύκειο (τελευταία εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, υπάρχει το Ενιαίο Λύκειο και τα Τεχνολογικά Επαγγελματικά Εκπαιδευτήρια).
* Βλ. «Εθνική Έκθεση της EU05oo> 4° Συνέδριο ΟΗΕ γιο -πς γυναίκες Πεκίνο 1995. Ελλητακή Δημοκρατία. Υπουργείο Προεδρίας Γενική Γραμματεία Ισότητας, Εθνικό Τυπογραφείο. Αθήνα ’95, σελ. 37.
Και η Τριτοβάθμια εκπαίδευση με τα Ανώτερα και τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα. Με την Τριτοβάθμια εκπαίδευση τα νεαρά άτομα σπουδάζουν οε βάθος έναν συγκεκριμένο γνωστικό τομέα και μυοϋνται στην επιστημονική έρευνα.
Παρόλο που η παρουσία των γυναικών στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση είναι αυξημένη, ωστόσο το πρόβλημα της άνισης αισιμετώπισης των φύλων στις διάφορες σχολές παραμένει, με κάποιες μικρές τάσεις εξισορρόπησης. Η μεγαλύτερη συμμετοχή κοριτσιών παρατηρείται σης Παιδαγωγικές Σχολές και στη Φιλοσοφική Σ^ολή, ενώ η μικρότερη συμμετοχή των γυναυτών παρατηρείται στο Τμήμα Φυσικής και Μαθηματικών καθώς και στο Πολυτεχνείο.
Από την άλλη πλευρά και ο αναλφαβηπσμός πλήττει κυρίως πς γυναίκες, ειδικότερα αυτές με μεγάλη ηλικία, κυρίως στα χαμηλότερα κοινωνικοουτονομικα στρώματα και στις αγροτικές περιοχές.
Στην αγορά εργασίας, η εκπαίδευση αποτελεί σημαντικό «όπλο»
για τα άτομα. Επίσης έχει αυξηθεί ο ανταγωνισμός με αποτέλεσμα τα νέα άτομα να προσπαθούν να αποκτήσουν τα απαραίτητα εφόδια.
Στον παρακάτω πίνακα φαίνεται το επίπεδο εκπαίδευσης, μεταξύ των απασχολουμένων και των δύο φύλων.
πίνακας 1: Στοιχεία και των δύο φύλων ως προς το επίπεδο εκπαίδευσης
ΕΠΙΠΕΔΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΥΝΟΑΟ ΑΝΔΡΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ Διδακτορικό ή μεταπτυχιακός τίτλος 15.594 10.649 4.945
Πτυχίο Ανωτάτων Στολών 549.064 312.359 236.705
Φοίτηση σε ΑΕΙ (τουλάχιστον 1 χρόνο) 2.302 1.713 589 Πτυχίο Ανώτερης Τεχνικής
Επαγγελματικής Εκπαίδευσης 317.536 183.772 133.764 Απολυτήριο Μέσης Εκπαίδευσης 1.050.722 664.008 386.714 Απολυτήριο 3τά^ως Μέσης Εκπαίδευσης 392.215 291.088 101.127
Απολυτήριο Δημοτικού 1.368.730 893.005 475.725
Μερυτές τά§εις Δημοτικού 113.068 61.662 51.406
Δεν πήγε καθόλου σχολείο 44.824 20.724 24.101
ΣΥΝΟΔΟ 3.854.055 2.438.980 1.415.076
(Πηγή: ΕΣΥΕ 1997)..
Όπ&)ς παρατηρούμε, σε όλα τα επίπεδα εκπαίδευσης, οι άνδρες παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη συμμετοχή. Αντίθετα οι γυναίκες που δεν πήγαν καθόλου σχολείο έχουν την πρωτιά.
4.1. ΓΕΝΙΚΑ
Με τον όρο εργασία εννοούμε την κατανάλωση ενέργειας σε σωμαηκή ή πνευματική προσπάθεια που καταβάλλεται για την παραγωγή ενός προκαθορισμένου έργου, χρήσιμου για την ικανοποίηση συγκεκριμένων αναγκών. Συνώνυμα της εργασίας είναι η λέξη δσυλειά πσυ ετυμαλογυτά πρσέρχεται από τη λέξη δσυλεία.®
Με την πάροδσ των αιώνων η εργασία - όπως την εννοσύμε σήμερα - διαφέρει σε κάθε εποχή.
Στην αρχή η σωματμα] εργασία ήταν μσίρα των δούλων ενώ την πνευμαπκή εργασία ^την μονοπωλούσαν σι τάξεις των δαυλσκτητών. Κι αυτό εξακολουθούσε να ισχύει για πολλούς αιώνες. Και μόνο σπς αρχές του 19°“ αιώνα άρχισαν να ισχύουν νόμοι εναντίον της δουλείας. Από κει και πέρα, μια σειρά από αγώνες για την εξασφάλιση ανθρωπίνων όρων εργασίας, συνεχίζεται μέχρι και σήμερα, όμως με πιο ήπιο ρυθμό.
4.2. ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ 4.2.1. Ορισμός Απασχόλησης
Η λέξη απασχόληση, διεθνώς, έχει δύο βασικές έννοιες, ανάλογα με το που αναφέρεται. Στο άτομο ή στο σύνολο. Προέρχεται από το ρήμα απασχολούμαι (προσφέρω δική μσυ εργασία) ή απασχολώ (παρέχω εργασία σε άλλον). Στην πρώτη περίιπωση σημαίνει επάγγελμα, ενώ στην άλλη τη χρησιμοποίηση υφιστάμενσυ παραγωγυ<ού δυναμικού.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4”
ΕΡΓΑΣΙΑ - ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ
’ Βλ. Πάπυρος Λαρούς Μπριτά\^ικα τόμος εικοστός τέταρτος Εκδοπκός Οργανισμός Πάπυρος Αθήνα 1996. σελ. 217
4.2.2. Μορφές Απασχόλησης
nAfipnc απασχόληση:
Είναι η καθημερινή και σε πλήρες ωράριο παροχή εργασίας (8ωρο και 5 μέρες ή 6:40ωρο και 6 ημέρες). Απαιτεί γραπτή συμφωνία μεταξύ εργοδότη και εργαζομένου, με την οποία καθορίζει το μισθό, χρόνο εργασίας και άλλα.
Μερική απασχό2^ιση
Είναι η παροχή εργασίας μικρότερης, σε χρόνο από την πλήρη με την καταβολή μειωμένου μισθού. Η μερική απασχόληση εμφανίζεται με διάφορες μορφές όπως:
• Καθημερινή απασχόληση με μειωμένο ωράριο
• Απασχόληση για'λιγότερο από 5-6 ημέρες την εβδομάδα με μειωμένο ωράριο.
• Απασχόληση για λιγότερο από 5-6 ημέρες την εβδομάδα με πλήρες ωράριο.
Απαιτεί γραπτή συμφωνία μεταξύ εργοδότη - εργαζομένου που καθορίζει το μισθό (νόμιμο) και το χρόνο απασχόλησης.
Τα ποσοστά μερικής απασχόλησης στην Ελλάδα είναι μικρά σε ποσοστό με την Ευρωπαϊκή Ένωση και αφορούν κυρί&ις γυναίκες.
Έτσι στη χώρα μας, σε σύνολο 1.415.076 απασχολούμενων γυναικών, οι 1.299.841 έχουν πλήρη απασχόληση και οι υπόλοιπες 115.235 έχουν μερική (ΕΣΥΕ).
ΠοΑλαιτΑη απασχάΑπσιι
Στην περίπτωση της πολλαπλής απασχόλησης ο εργαζόμενος παρέχει στην ίδια χρονική περίοδο την εργασία του σε πολλούς εργοδότες, με καθένα από τους οποίους συνδέεται με αυτοτελή σύμβαση εργασίας. Οι εργαζόμενοι δικαιούνται εκτός από το μισθό, την άδεια, δώρα εορτών και άλλα.
4 .3 . Χ ΡΟ ΝΟ Σ - ΑΜ Ο ΙΒΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ
• Xpovog
Από τη 1/1/84 καθιερώθηκε η εβδομάδα των 40 εργάσιμων ωρών, δηλαδή το 8ωρο για δνθήμερη εργασία ή 6ωρο και 40 λειττά για βημερη απασχόληση (Εθνική Συλλογική Σύμβαση Εργασίας της ΓΣΕΕ).
Για τις επιπλέον ώρες ως και 48 την εβδομάδα, η απασχόληση θεωρείται υπερεργασία αμείβεται με προσαύ§ηση 25% επί του ημερομισθίου. Πέρα από το όριο αυτό θεωρείται υπερωρία και αμείβεται με 25% για πς πρώτες 60 ώρες το χρόνο, 50% για τις 60-120 πρόσθετες ώρες και 79%
για πς επιπλέον.
Τελευταία προτείνέται ο εργάσιμος χρόνος να μην υπολογίζεται με βάση την ημέρα και την εβδομάδα, αλλά το έτος. Με τον τρόπο αυτό δεν επηρεάζεται ο ετήσιος χρόνος εργασίας (1.800 ώρες) αλλά δίνεται η δυνατότητα να ανακατανέμεται διαφορεπκά στη διάρκεια του 12μηνου.
Με τον τρόπο αυτό εξυπηρετούνται οι επιχειρήσεις με εποχιακή εργασία, αλλά οι εργαζόμενες γυναίκες την περίοδο εκείνη «φορτώνονται»
υπερβολικά αφού έχουν και πς υποχρεώσεις προς την οικογένεια.
• Αμοιβή
Αμοιβή ή μιοθός είναι η παροχή που καταβάλει ο εργοδότης στον εργαζόμενο, σαν αντάλλαγμα της εργασίας του. Αυτό γίνεται οτα πλαίσια σύμβασης εξαρτημένης εργασίας, όπου καθορίζεται και το ύψος του μισθού ή ημερομισθίου (η αμοιβή μιας μέρας), ανάλογα με το είδος της εργασίας και την ειδικότητα που ασχολείται ο εργαζόμενος. Οι μισθοί στην Ελλάδα είναι από τους μικρότερους στην Ευρωπαϊκή Ένωση και αποτελούν περίπου το 64% του Ευρωπαϊκού μέσου όρου. Και κατά συνέπεια οι μισθοί των Ελληνίδων είναι από τους μικρότερους στην Ευρώπη. Εκτός από τις Ελληνίδες οι εργαζόμενες γυναίκες στην Αυστρία, Ιρλανδία, Αουξεμβούργο και Αγγλία παίρνουν χαμηλούς μισθούς. Οι μισθοί των γυναικών στη Σουηδία, Φιλανδία και Δανία πλησιάζουν των ανδρών.
Αιπό οφείλειαι κυρίως στην αντίληψη που ήδη επικρατεί στα παραπάνω κράτη (βλ. πίνακα 2).
Σύμφωνα με έρευνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, οι κυριότερες αιτίες των μισθολογικών διακρίσεων, σε βάρος των γυναικών, είναι οι ακόλουθες:
- Η ηλικία; Οι εργαζόμενες γυναίκες είναι συνήθως νεότερες από όπ οι άνδρες και όπως είναι φυσικό οι νεότεροι εργαζόμενοι αμείβονται λιγότερο.
- Η διάρκεια παροχής υπηρεσιών; Οι γυναίκες διακόπτουν συχνότερα απ' όπ οι άνδρες την εργασία τους για μικρά ή και μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα (όπως για τη γέννηση των παιδιών). Αιπό έχει ως αποτέλεσμα ακόμα κι όταν έχουν την ίδια ακριβώς ηλικία με τους συναδέλφους τους, νά έχουν μικρότερη προϋπηρεσία.
- Το είδος των επαγγελμάτων: Η παρουσία των γυναικών στα λεγάμενα
«καλά αμειβόμενα» επαγγέλματα είναι σημαντικά μικρότερη από όπ των ανδρών.
- Εκπαίδευση: Οι μεγαλύτερες σε ηλικία γυναίκες δεν είχαν την ίδια μόρφωση με τους άνδρες, γεγονός που επηρεάζει και τον μισθό τους (ευτυχώς το χάσμα αυτό έχει γεφυρωθεί σπς νεότερες ηλικίες).
Ανησυχηπκά είναι τα αποτελέσματα των ερευνών της Ευρωπαϊκής Σταπστικής Υπηρεσίας (Eurostat), η οποία υποστηρίζει όπ ακόμη και αν εξαλειφθούν αυτές οι αιτίες, οι γυναίκες κατά μέσο όρο θα συνεχίσουν να αμείβονται 15% λιγότερο από όπ οι άνδρες, εξαιτίας των διακρίσεων μεταξύ των δύο φύλων.
Βλ. ΕΘΝΟΣ, φ. 5726. Παρασκευή 8 Σειπεμβρίου 2000, σελ. 4-5.
4.4. ΤΟΜΕΙΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ
4.4.1. Αγροτικός Τομέας '
Οι αγροτικές περιοχές χαρακτηρίζονται από χαμηλούς ρυθμούς αύξησης του ιτληθυσμού. Αυτό οφείλεται κυρίως σε τρεις λόγους:
α) στην απομάκρυνση του πληθυσμού από αυτές πς περιοχές, β) στα χαμηλά ποσοστά γεννητικότητας και γ) στη γήρανση.
Η πλειοψηφία του πληθυσμού των αγροτικών περιοχών, περιλαμβάνει τις ηλικίες από 45 ετών και πάνω, αφού οι περισσότεροι νέοι απομακρύνονται από τις αγροτικές περιοχές, λόγω έλλειψης κινήτρων. Παρόμοια ήταν η κατάσταση και στον Ευρωπαϊκό χώρο. Οι πιο σημαντικές μειώσεις στσν γεωργικό τομέα, παρουσιάστηκαν σε χώρες όπσυ ο αριθμός των γυναικών πσυ ασχολοιίνται με την γεωργία, είναι υψηλός, όπως στα νόπα κράτη - μέλη. Έτσι στην Ελλάδα, 1 σπς 4 ασχαλείται με τη γεωργία και στην Πορτογαλία 1 σπς 8.
'' Εθνική Έκθεση της Ελλάδας τφος την Επιτροπή του ΟΗΕ για την εξάλειψη διακρίσεων σε βάρος των γυναικών, Αθήνα 19%, Εθνικό Τυπογραφείο σελ. 117 - 125 και Εθνική Έκθεση της Ελλάδας «4°
Συνέδριο ΟΗΕ, Πεκίνο ’95, Ελληνική Δημοκρατία Υπουργείο Προεδρίας, Γενική Γραμματεία Ισότητας. Εθνικό Τυπογραφείο, Αθήνα Μάρτιος 1995, σελ. 45.
Ενώ στην Ισπανία και στην Ιταλία 1 σπς 14 γυναίκες, ασχολσύνται με τη γεωργία. Από τα παραπάνω προκύπτει όπ στην Ελλάδα και την Πορτογαλία η γεωργία, αποτελεί την κύρια πηγή απασχόλησης για γυναίκες παρά για άνδρες, σε αντίθεση με την Ισπανία και την Ιταλία.
Παρόλα αυτά τα τελευταία χρόνια δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στην ανάιττυξη του αγροτικού χώρου. Αυτό οφείλεται σπς αλλαγές που έγιναν σπς οικονομίες των αγροτικών περιοχών με την εφαρμογή της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής.
Στη χώρα μας, σύμφωνα με στοιχεία της Ε.Σ.Υ.Ε. (1997) ο πληθυσμός που ασχολείται με τον αγροτικό τομέα (γεωργία, κτηνοτροφία, Θήρα, δασοκομία, αλιεία) ανέρχεται συνολικά σε 764.984 άτομα. Από αυτά τα 437.720 άτομα είναι άνδρες και τα υπάλοιπα 327.265 γυναίκες. ^
Οι γυναίκες το^ αγροτικών περιοχών δεν ταυτίζονται αναγκαστικά με πς γυναίκες γεωργούς, παράλο που οι τελευταίες αποτελούν το μεγαλύτερο ποσοστό. Τα μη γεωργικά επαγγέλματα εντοπίζονται κυρίως στον τομέα τουρισμού, σπς βιομηχανίες γεωργικών προϊόντων διατροφής, στον τομέα ένδυσης και στον τομέα υττηρεσιών. Σπς εργασίες των γυναικών, συμπεριλαμβάνονται και αυτές που δεν αμείβονται όπως γεωργικές εργαοίες στα οικογενειακά αγροκτήματα, η εργασία στο σπίπ κ.α.
Στον παρακάτω πίνακα παρατηρούμε τη θέση του ατόμου στην γεωργική επιχείρηση (γεωργία, ιαηνοτροφία, Θήρα, δασοκομία, αλιεία).
πίνακας 3
ΕΥΝΟΛΟ ΣΥΝΟΛΟ
764.984 ΑΝΔΡΕΣ
437.720 ΓΥΝΑΙΚΕΣ
327.265 ΑΥΤΟΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΣ ΜΕ
ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ
34.607 29.317 5.290
ΑΥΤΟΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΣ ΧΩΡΙΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ
414.339 320.662 93.667
ΜΠ^ΘΩΤΟΣ 30.784 22.628 8.156
ΒΟΗΘΟΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΕΠΙΧΕΠ>ΗΣΗ
285.255 65.116 220.139
Πηγή: ΕΣΥΕ 1997
Η θέση της αγρότισσας στην επτχείρηση (από 1988 φαίνεται στσν παρακάτω πίνακα:
1997)
Πίνακας 4:
1988 1993 1997
ΣΥΝΟΛΟ 439.402 368.653 327.265
ΑΥΤΟΑΠΑΣΙΧΟΛΟΥΜΕΝΟΕ ΜΕ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ 5.171 5.507 5.290
ΑΥΤΟΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΗ ΧΩΡΙΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ 109.885 98.426 93.677
ΜΙΣΘΩΤΗ 58.378 59.766 8.154
ΒΟΗΘΟΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ 265.968 204.954 220.143 Πηγή: ΕΣΥΕ
Σύμφωνα με τσν πίνακα, σι απασχσλσύμενες γυναίκες των αγρσπκών περιοχών, ανέρχονται σε 327.265 άτομα, το 1997, απά πς οποίες μόνο οι 5.290 είναι εργοδότες, ενώ οι περισσότερες είναι βοηθοί στην οικογενειακή επιχείρηση.
Οι γυναίκες των αγροτικών περιοχών, εργάζονται περισσάτερο από ης γυναίκες των αστικών κέντρων, γιατί εκτός από πς γεωργικές εργασίες, ασχολούνται με το σπίπ, τον κήπο, ακόμη και τα ζώα που θα έχουν στο σπίτι. Επίσης πολλές από πς γυναίκες που ασχολούνται με την οικογενειακή επιχείρηση, δεν παίρνουν μισθό για την εργασία τους, με
