A.T.E.I. ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΔΡΑΜΑΣ
ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΤΟΠΙΟΥ
ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ:
¨ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΧΩΡΩΝ ΑΝΑΨΥΧΗΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΑΣΤΙΚΟ ΔΑΣΟΣ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ ΣΕΡΡΩΝ¨
ΙΩΑΝΝΟΥ ΑΝΝΑ
ΤΑΣΙΟΥ ΜΑΡΙΑ
Ν. ΔΡΑΜΑΣ 2010
- 2 -
Αφιερώνεται στις οικογένειές μας…
- 3 -
Η ολοκλήρωση των γνώσεων και της εμπειρίας ενός ερευνητή στον τομέα του, συμπληρώνεται με την εκπόνηση της πτυχιακής του εργασίας. Με αυτόν τον τρόπο εξασφαλίζεται μία σφαιρική ειδίκευση στο πεδίο που ασχολείται. Η εργασία που ακολουθεί έχει ως θέμα τη ‘’Διαμόρφωση χώρων αναψυχής στο περιαστικό δάσος της Πρώτης Σερρών’’, του Τ.Ε.Ι. Καβάλας, παράρτημα Δράμας, τμήματος Αρχιτεκτονικής τοπίου, των σπουδαστών Ιωάννου Άννας και Τάσιου Μαρίας.
Σκοπός της παρούσης εργασίας αποτέλεσε η ανάλυση της σημαντικότητας της διαμόρφωσης χώρων αναψυχής, καθώς και η ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης του περιαστικού πρασίνου στην περιοχή Πρώτη Σερρών. Επίσης, σημειώθηκε και η αξιολόγηση και η εκτίμησή της, αλλά και η δημιουργία προτάσεων για σωστό σχεδιασμό και για αειφορική διαχείριση.
Κλείνοντας δεν θα μπορούσαμε να παραλείψουμε τις ευχαριστίες σε όσους προσέφεραν τη βοήθειά τους στην εκπόνηση της συγκεκριμένης πτυχιακής εργασίας.
Κυρίως θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε θερμά την κα. Κωνσταντινίδου Ελπινίκη, για την διάθεση συνεργασίας, την υπομονή και την επαγγελματική πολύπλευρη υποστήριξή της.
Τον προϊστάμενο του τμήματος κ. Σπιτάλα Νικόλαο για την βοήθειά του με τις εύστοχες υποδείξεις του.
Τον καθηγητή κ. Σπανό Κωνσταντίνο για τη βοήθειά του με τις εύστοχες υποδείξεις του.
Η πτυχιακή αυτή αφιερώνεται στους γονείς μας, για την εμπιστοσύνη τους, αλλά και για την υλική και ηθική τους στήριξη.
Ν. Δράμας 2010
- 4 -
Σκοπός της παρούσης πτυχιακής αποτέλεσε η ανάλυση της σημαντικότητας της Διαμόρφωσης Χώρων Αναψυχής, καθώς και η ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης του περιαστικού πρασίνου στην περιοχή Πρώτης Σερρών. Επίσης, σημειώθηκε και η αξιολόγηση και η εκτίμηση της περιοχής μελέτης, αλλά και δημιουργία προτάσεων για σωστό σχεδιασμό και για αειφορική διαχείριση.
- 5 -
Κεφάλαιο 1. Εισαγωγή και Θέση του Προβλήματος
1. Γενικά (Εισαγωγή) 9
2. Δασική αναψυχή – Αρχιτεκτονική Τοπίου 12
2.1 Τι είναι η δασική αναψυχή; 12
2.2 Τι είναι η Αρχιτεκτονική Τοπίου; 12
3. Η καταλληλότητα των δασών για αναψυχή 13
4. Παράγοντες που επηρεάζουν την περιηγητική αξία των δασών 13
4.1. Φυσικοί παράγοντες 13
4.2. Βιοτικοί παράγοντες 15
5. Πόροι δασικής αναψυχής 15
6. Περιηγητική χωρητικότητα δασών 15
7. Ανάγκες για δασική αναψυχή 20
8. Βασικοί παράγοντες που επηρεάζουν τον περιηγητισμό 21
8.1. Ανθρώπινος παράγοντας 21
8.1.1. Το μέγεθος του πληθυσμού 21
8.1.2. Ο τόπος διαμονής 21
8.1.3. Η ζώνη διαβίωσης 21
8.1.4. Η ηλικία 21
8.1.5. Το επίπεδο μόρφωσης 21
8.1.6. Το επάγγελμα 21
8.1.7. Οι κοινωνικές συνθήκες 22
8.2. Οικονομικός παράγοντας 22
8.2.1. Το ύψος εισοδήματος 22
8.2.2. Η δαπάνη αναψυχής 22
8.3. Συγκοινωνιακός παράγοντας 22
8.3.1. Τα μέσα κίνησης 22
8.3.2. Η κατάσταση δρόμων προσπελάσεως 23
8.3.3. Η ποιότητα διαδρομής 23
8.4. Χρόνος 23
8.4.1. Οι διακοπές 23
8.4.2. Ο χρόνος προσέγγισης 23
8.4.3. Οι συνθήκες κυκλοφορίας 23
8.5. Μέσα αναψυχής που διατίθενται 24
8.5.1. Η ποιότητα μέσων αναψυχής 24
8.5.2. Το πλήθος μέσων αναψυχής 24
8.5.3. Η ποικιλία μέσων αναψυχής 24
8.6. Κλιματικές συνθήκες 24
8.7. Συνθήκες επικοινωνίας 24
8.7.1. Τα μαζικά μέσα 25
8.7.2. Τα προσωπικά μέσα 25
8.8. Συνθήκες ανταγωνισμού 25
8.8.1. Η πυκνότητα χώρων αναψυχής 25
- 6 -
9. Εξέλιξη δασικής αναψυχής και περιήγηση 25
10. Ωφέλειες και κόστος της δασικής αναψυχής 26
10.1. Κοινωνικοπολιτιστικές ωφέλειες και κόστος 26
10.2. Οικονομικές ωφέλειες και κόστος 27
10.3. Περιβαλλοντικές ωφέλειες και κόστος 27
11. Χώροι αναψυχής - Κατασκευές 28
11.1. Χώροι αναψυχής 28
11.1.1. Τύποι χώρων Υπαίθριου γεύματος (Χ.Υ.Γ.) 28
11.1.1.1 Τύπος Χ.Υ.Γ. μαζικής χρήσης 28
11.1.1.2 Τύπος Χ.Υ.Γ. οργανωμένων ομάδων 29
11.1.1.3 Τύπος Χ.Υ.Γ. μονάδων κατά αθροίσματα 29
11.1.1.4 Τύπος Χ.Υ.Γ. κατά μήκος δρόμων 30
11.1.2 Τύποι χώρων κατασκηνώσεων 30
11.1.2.1 Χώροι κατασκηνώσεων γενικής χρήσης 30 11.1.2.2 Χώροι κατασκηνώσεων οργανωμένων ομάδων 31
11.1.2.3 Οικογενειακοί χώροι κατασκηνώσεων 31
11.1.2.4 Χώροι κατασκηνώσεων αιχμής 31
11.1.2.5 Χώροι κατασκηνώσεων μακροχρόνιας παραμονής 31 11.1.2.6 Χώροι κατασκηνώσεων σε απομονωμένες περιοχές 31 11.1.2.7 Χώροι κατασκηνώσεων για ταξιδεύοντες 32
11.2. Κατασκευές 32
11.2.1. Ξύλινες κατασκευές 32
11.2.2. Πέτρινες κατασκευές-Φυσικοί λίθοι 32
12. Παράγοντες που επηρεάζουν την ανάπτυξη της δασικής αναψυχής 32
12.1. Οι φυσικοί παράγοντες 33
12.2. Οι βιοτικοί παράγοντες 35
12.3. Πολιτιστικοί παράγοντες 35
Κεφάλαιο 2. Περιοχή μελέτης
1. Γεωγραφική θέση του δάσους στην διοικητική ελληνική διαίρεση 36
2. Θέση και όρια 36
3. Ιστορία και πολιτισμός (αρχαιολογικοί θρησκευτικοί χώροι) 37
3.1. Ιστορικοί χώροι 39
3.2. Θρησκευτικοί χώροι 39
4. Ιδιοκτησιακό καθεστώς 39
5. Διοικητικό καθεστώς 40
6. Ανάλυση υφισταμένης κατάστασης 40
6.1. Ανθρωπογενές περιβάλλον 40
6.1.1. Δημογραφία 40
6.2. Αβιοτικό περιβάλλον 41
6.2.1. Γεωλογικές-Πετρογραφικές- Εδαφικές συνθήκες 41 6.2.2. Κλιματικές και Υδρογραφικές συνθήκες 41
6.3. Βιοτικό περιβάλλον 45
6.3.1. Βλάστηση-Χλωρίδα (ζώνες βλάστησης, σύνθεση, δομή) 45
6.3.2. Πανίδα 47
6.3.3. Ασθένειες, προσβολές εντόμων, άλλοι κίνδυνοι 48 6.3.3.1. Από τον οργανικό κόσμο (Λαθροϋλοτομία, Βοσκή, Εκχερσώσεις,
Πυρκαγιές) 48
- 7 -
8. Δασική αναψυχή-Ορεινός τουρισμός 51
Κεφάλαιο 3. Ανάλυση υφιστάμενης κατάστασης
1. Θέση περιοχής 62
2. Αποστάσεις από αστικά κέντρα 62
3. Χρήσεις – κυκλοφορία 62
4. Χαρακτήρας τοπίου 62
5. Βλάστηση 62
6. Τοπογραφία 63
7. Συμπέρασμα 63
Κεφάλαιο 4. Υλικά και μέθοδος έρευνας αξιολόγησης
1. Υλικά 64
2. Μέθοδος έρευνας 64
3. Ερωτηματολόγιο 65
4. Αποτελέσματα – Αξιολόγηση (Στατιστική ανάλυση – Γραφικά) 66
5. Αποτελέσματα αξιολόγησης ερωτηματολογίου 71
6. Προτάσεις 72
Κεφάλαιο 5. Παραδείγματα παρόμοιων περιπτώσεων
1. Γενικά 76
1.1. Περιαστικό δάσος Καβάλας 77
1.2. Περιαστικό πράσινου Γιαννιτσών 80
1.3. Περιαστικό πράσινο Προφήτη Ηλία Καστοριάς 83
Κεφάλαιο 6. Σχέδιο γενικής οργάνωσης
1. Τελική διαμόρφωση χώρου 87
2. Οφέλη 87
3. Ιδεόγραμμα (1ο στάδιο) 88
4. Ιδεόγραμμα (2ο στάδιο) 89
5. Κάτοψη περιοχής μελέτης 90
6. Σκίτσα 91
Βιβλιογραφία 92
Παράρτημα I - Χάρτες 101
Παράρτημα IΙ - Εικόνες 106
- 8 - Γράφημα
1. Δραστηριότητες δασικής αναψυχής 19
2. Αποτελέσματα – Αξιολόγηση (Στατιστική ανάλυση – Γραφικά) 68
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ
Πίνακας
1 Πληθυσμός δήμου Πρώτης Σερρών 40
6.1.1. Πληθυσμός Περιφερειακούς δήμους της Πρώτης Σερρών 40
6.2.2. Μετεωρολογικά στοιχεία περιόδου 1981-95 41
6.3.1. Πλατύφυλλα είδη περιοχής 47
6.3.1. Θαμνώδης βλάστηση 47
6.3.1. Αναρριχώμενα 47
6.3.1. Ποώδης βλάστηση 47
6.3.2. Πανίδα περιοχής 48
- 9 -
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1
Εισαγωγή και Θέση του Προβλήματος
1. Γενικά
Τα τελευταία χρόνια με αφορμή τη μονοδιάστατη οικονομική αναπτυξιακή δραστηριότητα που καταστρέφει αλόγιστα το περιβάλλον, κερδίζει έδαφος, αμέσως ή εμμέσως, η αντίληψη ότι η ανάπτυξη είτε θα είναι ολοκληρωμένη, δηλαδή ταυτόχρονα οικονομική, κοινωνική, τεχνολογική και πολιτισμική, σε αρμονία και με σεβασμό στο συγκεκριμένο φυσικό και πολιτισμικό περιβάλλον, του οποίου μέρος είναι ο άνθρωπος, ή δεν θα υπάρχει καθόλου (Στεργιάδου, Γιαννούλας, Δρόσος, 2004, Δρόσος, Παπασταύρου και Σταματίου, 2006, Drosos, Giannoulas, Liampas and Giovannopoulos, 2009).
Δυστυχώς όμως, ακόμα και στις περιπτώσεις που χρησιμοποιείται ως όρος
«ολοκληρωμένη ανάπτυξη» σε αναπτυξιακά σχέδια και προγράμματα (π.χ.
ολοκληρωμένη ανάπτυξη της υπαίθρου), δεν έχει γίνει πλήρως κατανοητή η ανάγκη για αρμονική συνεργασία των νέων επιστημονικών και τεχνολογικών δυνατοτήτων, με τις πραγματικές δυνατότητες και τους περιορισμούς της κάθε φοράς φυσικής και κοινωνικοοικονομικής πραγματικότητας σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο (Drosos, Liampas, Farmakis and Kalogeropoulos, 2008, Drosos, Giannoulas, Liampas and Stamatiou, 2009).
Ο τουρισμός και η αναψυχή έχουν γίνει μια από τις πιο σημαντικές οικονομικές και κοινωνικές αναπτυξιακές δραστηριότητες στην Ευρώπη (Drosos, Stamatiou, Farmakis and Giovannopoulos, 2008). Ο τουρισμός φέρνει εισόδημα και δουλειές, κατανόηση άλλων πολιτισμών, διατήρηση της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, ανάπτυξη υποδομής, που με τη σειρά τους έχουν κοινωνικά και οικονομικά οφέλη.
Όμως κάποιες μορφές τουρισμού μπορεί να προκαλέσουν καταστροφή βιοτόπων, υποβάθμιση τοπίων, ανταγωνισμό για φυσικούς πόρους και υπηρεσίες (όπως για παράδειγμα τις χρήσεις γης, το γλυκό νερό, την ενέργεια, την παραγωγή και διαχείριση αποβλήτων). Επιπλέον, οι πληθυσμοί - οικοδεσπότες μπορεί να υποστούν απώλεια των παραδόσεών τους και να εξαρτηθούν υπέρ του δέοντος από το τουριστικό εισόδημα.
Ο τουρισμός εξαρτάται πολύ περισσότερο από κάθε άλλη ανθρώπινη δραστηριότητα από την ποιότητα του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος.
Στις μέρες μας ο τουρισμός και η αναψυχή έχουν μετατραπεί σε μία από τις πιο σημαντικές οικονομικές και κοινωνικές δραστηριότητες στην Ευρώπη. Η εξέλιξη αυτών αναπτύσσεται με ταχύτατους ρυθμούς. Τα οφέλη του τουρισμού αλλά και της αναψυχής είναι πολλά, ουσιαστικά και είναι τα εξής:
1. Συμβάλλει θετικά στο δημογραφικό,
2. αποτρέπει την αλλοίωση της σύνθεσης του πληθυσμού,
3. παρέχει τη δυνατότητα οικονομικής ανάπτυξης των πληθυσμών, 4. βοηθά στην κατανόηση άλλων πολιτισμών,
5. διατηρεί την φυσική και πολιτιστική κληρονομιά, 6. βοηθά στην ανάπτυξη υποδομής,
7. αλλά και όλα τα παραπάνω με τη σειρά τους έχουν κοινωνικά και οικονομικά οφέλη.
- 10 -
Ο όρος «τουρισμός» περιλαμβάνει όλα τα ταξίδια των ανθρώπων έξω από το μέρος στο οποίο ζουν, για κάθε λόγο (διασκέδαση, επαγγελματικά, εκπαιδευτικά, λόγοι υγείας), ενώ εξαιρούνται οι άνθρωποι που ταξιδεύουν για λιγότερο χρόνο από 24 ώρες.
Η έλλειψη διαχείρισης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων του τουρισμού, όμως, μπορεί να υπονομεύσει τα μελλοντικά οφέλη. Έτσι, ο τουρισμός μπορεί να επηρεάσει το φυσικό περιβάλλον σε τέτοιο βαθμό, ώστε να απειλήσει την ίδια του την ύπαρξη.
Η αναγκαιότητα αειφορικού τουρισμού έχει αναγνωρισθεί διεθνώς σε κείμενα όπως την Ατζέντα 21 και στο 5ο Κοινοτικό Πρόγραμμα Πλαίσιο. Ακόμη όμως δεν υπάρχει ένας κοινά αποδεκτός ορισμός για τον αειφορικό τουρισμό. Μια σειρά από στοιχεία- κλειδιά θα μπορούσαν να συμπεριληφθούν στην διαμόρφωση του όπως:
- μακροπρόθεσμη προοπτική,
- αναγνώριση της αλληλεξάρτησης των οικονομικών και περιβαλλοντικών συστημάτων και
- βιολογικά όρια μέσα στα οποία πρέπει να παραμείνουν οι ανθρώπινες δραστηριότητες.
Έχει προταθεί ότι είναι αναγκαίο να βρεθεί ισορροπία ανάμεσα σε 5 βασικούς παράγοντες για να επιτευχθεί αειφορικός τουρισμός και συγκεκριμένα στην ικανοποίηση των τουριστών, οικονομικούς, κοινωνικούς, πολιτιστικούς, περιβαλλοντικούς παράγοντες. Αυτό δημιουργεί την ανάγκη εξεύρεσης δεικτών που να μετρούν όλες αυτές τις διαφορετικές πλευρές ώστε να εντοπισθούν πιθανές περιοχές σπουδαιότητας και προτεραιότητες για δράση.
Δείκτες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να αναγνωρισθούν προβληματικές ή σημαντικές επιπτώσεις, ή μπορεί να συνδυαστούν μεταξύ τους ώστε να δώσουν μια ιδέα για τη φέρουσα ικανότητα, (η φέρουσα ικανότητα είναι ο αριθμός των τουριστών που μπορεί να υποστηρίξει ένα οικοσύστημα επ’
αόριστον, χωρίς να εξαντληθούν οι διαθέσιμοι φυσικοί πόροι). Σε ιδεατές συνθήκες, η φέρουσα ικανότητα πρέπει να εκτιμηθεί σε τρία επίπεδα:
1. Περιβαλλοντική / φυσική φέρουσα ικανότητα: ο βαθμός στον οποίο ένα οικοσύστημα, ένας βιότοπος ή ένα τοπίο μπορεί να δεχτεί τις ποικίλες επιπτώσεις του τουρισμού και της σχετικής υποδομής, χωρίς να προκληθεί ζημιά. Πρέπει να ληφθούν υπόψη και οι εποχικές διακυμάνσεις.
2. Κοινωνική και πολιτιστική ικανότητα: το επίπεδο πάνω από το οποίο η τουριστική ανάπτυξη και οι αριθμοί των επισκεπτών, επιδρούν αρνητικά στις τοπικές κοινωνίες και τον τρόπο ζωής ώστε να χαθεί η τοπική ταυτότητα.
3. Ψυχολογική ικανότητα: το επίπεδο της τουριστικής ανάπτυξης ή του αριθμού των επισκεπτών που είναι συμβατό με τον τύπο της πολιτιστικής/
περιβαλλοντικής εμπειρίας που επιζητούν οι τουρίστες από τον συγκεκριμένο προορισμό. Αυτό εξαρτάται από τον τύπο του τουρισμού, τις προσδοκίες των τουριστών και την πραγματική εμπειρία που τελικά έχουν.
Η ανάπτυξη τέτοιων δεικτών αποτελεί μακροπρόθεσμο στόχο, σήμερα τέτοια εργαλεία βρίσκονται ακόμη σε εμβρυϊκό στάδιο.
Έτσι οι άνθρωποι που διαμορφώνουν πολιτικές και που ενδιαφέρονται για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις του τουρισμού καθοδηγούνται από την πρακτική εμπειρία και τις πολιτικές επιλογές.
Το ιδιοκτησιακό καθεστώς στον ελλαδικό χώρο είναι περίπλοκο και διαφέρει από περιοχή σε περιοχή ανάλογα με την ιστορία κάθε περιοχής. Στις ορεινές περιοχές της χώρας μας, η κατάσταση είναι λιγότερο πολύπλοκη, ίσως λόγω της
- 11 -
μικρής αξίας της γης. Η ανάπτυξη των ορεινών περιοχών είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ανάπτυξη ανθρωπογενών επιδράσεων. Η ανθρωπογενής αυτή δράση πολλές φορές υποβαθμίζει το φυσικό περιβάλλον, που ταυτόχρονα αποτελεί και την πρώτη ύλη για την ανάπτυξή του. Είναι φυσικός νόμος άλλωστε η εξάπλωση κάθε ζωικού ή φυτικού είδους να γίνεται σε βάρος άλλων ειδών (Δρόσος 2000, Δρόσος, Παπασταύρου, Σταματίου, 2007).
Η αξιοποίηση των φυσικών πόρων και η ανάπτυξη του ορεινού χώρου υπόκειται σε πολλούς περιορισμούς. Τα ορεινά τοπία και οικοσυστήματα είναι ευπαθή στις διαταραχές. Η ισορροπία μεταξύ των συστατικών στοιχείων είναι λεπτή και εύθραυστη. Αντέχουν τις ήπιες διαταραχές και ειδικά εκείνες στις οποίες έχουν προσαρμοστεί. Όταν η ένταση των πιέσεων αυτών ξεπερνά τα όρια της ελαστικότητας, όταν η χρήση ξεπερνά τη φέρουσα ικανότητα, τότε το οικοσύστημα δεν ανακάμπτει εύκολα και η ζημιά δύσκολα αναπληρώνεται.
Το φυσικό περιβάλλον αποτελεί ένα περίπλοκο και ζωντανό οργανισμό που αντιδρά απρόβλεπτα και ανεξήγητα στις ακραίες και αυθαίρετες επεμβάσεις.
Επιδέχεται όμως τις ήπιες, φιλικές και μελετημένες παρεμβάσεις και αντιδρά ευνοϊκά σ’ αυτές. Αν το χειριστούμε προσεκτικά και με σεβασμό θα μας ανταμείψει πλουσιοπάροχα. Αντίθετα, οι αλαζονικοί και ριψοκίνδυνοι πειραματισμοί με το φυσικό περιβάλλον πληρώνονται ακριβά από όλους εμάς και τις επόμενες γενιές.
Ακόμη, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι κάθε τοπίο, δάσος και δένδρο είναι μοναδικό. Κάθε ένα απ’ αυτά παράγει τα δικά του αγαθά και προσφέρει τις δικές του υπηρεσίες. Αντίστοιχα, οι απαιτήσεις του είναι διαφορετικές και η διαχείριση που του ταιριάζει είναι επίσης μοναδική.
Με τις σκέψεις αυτές, οι προτάσεις για ανάπτυξη του ορεινού χώρου και αξιοποίηση των φυσικών πόρων πρέπει να διασφαλίζουν και τη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Πρέπει να αποβλέπουν στην ανάδειξη και προστασία της φυσικής και πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Επίσης, η ανάπτυξη του ορεινού χώρου πρέπει να είναι βιώσιμη και ολοκληρωμένη. Τέλος, η αξιοποίηση των φυσικών πόρων πρέπει να είναι λελογισμένη και η διαχείριση του φυσικού περιβάλλοντος να γίνεται με τις αρχές της αειφορίας.
Έτσι ο χωροταξικός σχεδιασμός της ανάπτυξης των ορεινών περιοχών, προϋποθέτει το διαχρονικό έλεγχο των χρήσεων γης στους τέσσερις βασικούς άξονες ανάπτυξης, δηλαδή αγροτική, κτηνοτροφική (λιβαδική), οικιστική και δασική χρήση (Δρόσος, Γιαννούλας, Δούκας, 2002).
Η χρήση της γης, δια μέσου του χρόνου, πέρασε από διάφορα στάδια, οπότε η σημερινή της μορφή είναι απόρροια των ιστορικών, κοινωνικών, οικονομικών και πολιτιστικών εξελίξεων. Έτσι ο άνθρωπος καταρχήν χρησιμοποίησε τη γη για κυνήγι, κατόπιν για καλλιέργεια, σήμερα προστέθηκε και η βιομηχανική χρήση της γης, μαζί με ποικίλες άλλες χρήσεις (οικισμοί, δρόμοι κ.λπ.), ανάλογα με το κοινωνικό, οικονομικό και πολιτιστικό επίπεδο κάθε χώρας. Η χρήση αυτή του εδάφους εξαρτάται από το βαθμό ικανοποίησης των αναγκών του ανθρώπου, από την ποιότητα που έχει το έδαφος και τη δυνατότητα προσπέλασης σε αυτό.
Επομένως, είναι πολύ σημαντικός ο ρόλος των χαρτών χρήσης γης.
Υπάρχουν κυρίως τέσσερις μορφές χρήσεων γης και αντίστοιχα τέσσερις ομάδες επιστημόνων που εποπτεύουν την ελληνική ύπαιθρο: οι καλλιεργούμενες εκτάσεις, οι δασικές εκτάσεις και οι βοσκότοποι, οι οικισμοί ή περιοχές αυθαίρετης δόμησης υπό την εποπτεία ή διαχείριση αντίστοιχα Γεωπόνων, Δασολόγων, Κτηνιάτρων και Μηχανικών.
- 12 -
Έτσι παρατηρείται το φαινόμενο της κατάληψης ή διεκδίκησης χρήσεων από κοινωνικές ομάδες π.χ. από δασική σε γεωργική με εκχερσώσεις, από δασική σε βοσκότοπους μετά από πυρκαγιά ή αντίστροφα χαρακτηρίζοντας αβαθή εδάφη βοσκοτόπων ως δασικές εκτάσεις, κατάληψη δασικών εκτάσεων με αυθαίρετη δόμηση.
Η σύνταξη διαχειριστικών μελετών μόνο από μια μερίδα επιστημόνων, μεμονωμένες διατάξεις (Ν. 1418 περί βοσκοτόπων) και τα αστυνομικά μέτρα δεν μπορούν να λύσουν το πρόβλημα της άναρχης και ανεξέλεγκτης επέκτασης της μίας χρήσης σε βάρος της άλλης. Οι επιπτώσεις όμως είναι τραγικές (Δρόσος, Γιαννούλας, Καραγιάννης και Καραρίζος, 2005):
Οικονομικές.
Περιβαλλοντικές.
Κοινωνικές.
Πολιτικές.
Είναι ανάγκη επομένως να οριοθετηθούν οι χρήσεις και να ληφθούν διοικητικά και οργανωτικά μέτρα ενοποίησης των δραστηριοτήτων από ένα συντονιστικό όργανο, έτσι ώστε να βρεθεί η χρυσή τομή των χρήσεων για την ανάπτυξη της υπαίθρου με ορθολογικό προγραμματισμό (Δρόσος, 2005).
2. Δασική αναψυχή – Αρχιτεκτονική Τοπίου
2.1.Τι είναι η δασική αναψυχή;
Η έννοια του όρου αναψυχή δεν είναι απόλυτα ξεκαθαρισμένη. Σύμφωνα με τον Λιάκο (1977) «Αναψυχή σημαίνει δραστηριότητα ή σχεδιασμένη αδράνεια (απραξία) στην οποία επιδίδεται ο άνθρωπος κατά τον ελεύθερο χρόνο (σχόλη) του, μετά από ελεύθερη έκφραση της βούλησής του». Δηλαδή η αναψυχή διαφέρει από την εργασία, που είναι αναγκαστική δραστηριότητα ή από δραστηριότητες που πηγάζουν από το «οφείλω».
Όταν ο άνθρωπος με την ελεύθερα εκφραζόμενη βούλησή του αναζητεί την αναψυχή του μέσα στο δάσος και το δασικό χώρο, τότε μιλούμε για Δασική Αναψυχή.
2.2.Τι είναι η Αρχιτεκτονική Τοπίου;
Αρχιτεκτονική του δασικού τοπίου είναι η τέχνη και η επιστήμη του σχεδιασμού και της οργάνωσης των χρήσεων της δασικής γης με τέτοιο τρόπο, ώστε οι οπτικές του επιδράσεις να διατηρήσουν ή να αναβαθμίσουν την ψυχολογική διάθεση του ανθρώπου (Γιοβαννόπουλος, Φαρμάκης, Δρόσος και Λιάμπας, 2007).
Η αρχιτεκτονική τοπίου ως επιστήμη αριθμεί μόλις λίγες δεκαετίες ζωής.
Ξεπήδησε από την ανάγκη του ανθρώπου να πλησιάσει τη φύση και το περιβάλλον και αφού τη γνωρίσει, να μπορέσει να την ανασυνθέσει τεχνητά χρησιμοποιώντας τα ίδια υλικά ή να τη μιμηθεί. Έτσι στην επιστημονική γνώση για το φυσικό περιβάλλον μπορεί να προστεθεί και η τέχνη στο συσχετισμό, συνδυασμό και αποτέλεσμα της ανθρώπινης αυτής προσπάθειας. (Δρόσος, Ραντζούδη, 2004, Δρόσος, Φαρμάκης και Γιοβαννόπουλος, 2007).
Η ποικιλία των τοπίων που συναντούμε στο περιβάλλον είναι μεγάλη και κάθε τοπίο έχει την ατομικότητά του. Μπορούμε όμως να δώσουμε σε κάθε τοπίο ένα ειδικό χαρακτήρα, ο οποίος είναι αποτέλεσμα του τρόπου συνδυασμού των
- 13 -
στοιχείων που το αποτελούν ανεξάρτητα από το μέγεθός του (μεγαλοτοπία – μκροτοπία) ή της σύνθεσης (φυσικό, ανθρωπογενές) (Δρόσος, Φαρμάκης, Γιοβαννόπουλος, 2007).
3. Η καταλληλότητα των δασών για αναψυχή
Εκείνο που αυξάνει τον αριθμό των επισκεπτών των δασών καθώς και την ικανοποίησή τους, είναι η ποιότητα του τόπου. Αυτό σημαίνει πως τα δάση αναψυχής θα πρέπει να διαθέτουν τα λειτουργικά και αισθητικά χαρακτηριστικά που θα τα έκαναν ελκυστικά. Σε αρκετές περιπτώσεις, ιδιαίτερα στα πολυσύχναστα δάση, όπως είναι τα περιαστικά ή ιδιαίτερης αξίας, χρειάζεται οργάνωση, προστασία και βελτίωση του δάσους αναψυχής.
Τα χαρακτηριστικά ενός δάσους, που το καθιστούν ελκυστικό για υπαίθρια αναψυχή ή περιήγηση, αναφέρονται κυρίως στα φυσικά του χαρακτηριστικά όπως βλάστηση, πανίδα, τοπογραφία, υδρολογία κ.λπ. Η λειτουργική και αισθητική του αξία είναι αποτέλεσμα των παραπάνω παραγόντων. Όμως ο βαθμός χρήσης του δάσους για αναψυχή προβάλλεται ως μία καθολική ανάγκη της σημερινής κοινωνίας με συγκεκριμένες απαιτήσεις για:
Άνεση
Ασφάλεια
Ποικιλία δραστηριοτήτων
Αυτές θα πρέπει να ικανοποιούνται το περισσότερο δυνατό για το ιδανικότερο αποτέλεσμα. (Ισπικούδης Ι., Σίρκου Δ. και Σιδηροπούλου Α., 2006-2007).
4. Παράγοντες που επηρεάζουν την περιηγητική αξία των δασών
4.1. Φυσικοί παράγοντες
Κλίμα
Μολονότι κάθε δάσος χαρακτηρίζεται σε όλη την έκτασή του από το γενικό κλίμα της περιοχής μέσα στην οποία εκτείνεται, οι διάφοροι κλιματικοί παράγοντες έχουν διάφορη τιμή στους διάφορους τόπους του δάσους.
Επίσης, κάθε τμήμα του δάσους διαφοροποιεί το γενικό κλίμα της περιοχής, έτσι ώστε να επηρεάζει σημαντικά το βαθμό καταλληλότητάς του από άποψη αναψυχής.
Αλλά και το μικροκλίμα κάθε θέσης, που δημιουργείται από την επίδραση της βλάστησης, είναι δυνατό να επηρεάζει το βαθμό καταλληλότητας για αναψυχή.
Α. Θερμοκρασία
Σημασία έχει το ύψος της μέσης θερμοκρασίας του καλοκαιριού ή και του χειμώνα ανάλογα με το χρόνο που το δάσος χρησιμοποιείται για αναψυχή.
Χαμηλή σχετικά μέση θερμοκρασία κατά το καλοκαίρι ή υψηλή κατά το χειμώνα, είναι γενικά επιθυμητή.
Η εκλογή της ενδεδειγμένης σε κάθε τόπο βλάστησης και ο κατάλληλος χειρισμός της είναι δυνατό να επηρεάσουν ευνοϊκά τις συνθήκες θερμοκρασίας.
- 14 - Β. Βροχοπτώσεις
Μεγάλου ύψους και συχνές βροχές δημιουργούν δυσμενείς συνθήκες για την κίνηση και παραμονή των επισκεπτών στο δάσος.
Συντελούν στη μεγαλύτερη συμπίεση του εδάφους με συνέπεια να προκαλούνται σοβαρές ζημιές στη βλάστηση.
Αντίθετα, μικρού ύψους βροχές οδηγούν σε περιορισμό του φυτοκαλύμματος με αποτέλεσμα να δημιουργείται σκόνη κατά την κίνηση των επισκεπτών. Η άρδευση στις περιπτώσεις αυτές αποτελεί, πολλές φορές, σωστή ενέργεια.
Γ. Άνεμοι
Η ένταση και η φορά των ανέμων επηρεάζουν όχι μόνο το βαθμό καταλληλότητας των τόπων αναψυχής, αλλά και τον τρόπο ανάπτυξής τους.
Τόποι που δέρνονται από συχνούς δυνατούς ανέμους κατά την περίοδο χρήσης του δάσους για αναψυχή, είναι ακατάλληλοι.
Σε περιπτώσεις που η ένταση και η συχνότητα των ανέμων είναι ανεκτή, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η επικρατέστερη κατεύθυνσή τους τόσο για την εκλογή της θέσης όσο και για τον προσανατολισμό των σκηνών στους χώρους κατασκήνωσης (άνοιγμα προς την υπήνεμη πλευρά), για την τοποθέτηση της εστίας παρασκευής φαγητού (αποφυγή καπνού) κ.τ.λ.
Ο καλός αερισμός των τόπων αναψυχής είναι μεγάλης σημασίας για τους επισκέπτες του δάσους.
Θέσεις με κακό αερισμό, όπως είναι τα κοιλώματα, δεν είναι κατάλληλες για να αναπτυχθούν δραστηριότητες αναψυχής όπως είναι το υπαίθριο γεύμα ή η κατασκήνωση.
Οι συνθήκες αερισμού επιδρούν επίσης θετικά ή αρνητικά στη θερμοκρασία, υγρασία, ομίχλη κ.λπ., και κατά συνέπεια επηρεάζουν την αξία των χώρων αναψυχής.
Κατάλληλος χειρισμός της δενδρώδους βλάστησης είναι δυνατό να βελτιώσει τις συνθήκες αερισμού. Π.χ. διάσπαση της πυκνής κομοστέγης ευνοεί τη δημιουργία ανοδικών ρευμάτων ή ενισχύει υπάρχοντα ασθενή ρεύματα.
Τοπογραφική διαμόρφωση
Η τοπογραφική διαμόρφωση των δασών αποτελεί πολύτιμο αισθητικό στοιχείο του τοπίου και σημαντικό παράγοντα της περιηγητικής αξίας τους.
Ισχυρές κλίσεις, βαθιές χαράδρες, απότομα ορθωμένοι ορεινοί όγκοι κ.λπ., αποτελούν επιβλητικά στοιχεία του τοπίου από αισθητικής πλευράς.
Επίσης η τοπογραφική διαμόρφωση επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό τη χωρητικότητα αναψυχής.
Α. Η κλίση
Η διαδοχή επιφανειών με μεγάλες ή μικρές κλίσεις σε ένα δάσος αναψυχής βελτιώνει αισθητά την ποιότητα της θέας και συνεπώς την αξία του.
Οι ισχυρές κλίσεις, βέβαια, περιορίζουν τη δυνατότητα να βρεθούν κατάλληλες θέσεις για να αναπτυχθούν χώροι αναψυχής και επηρεάζουν αυξητικά το κόστος κατασκευής δρόμων και μονοπατιών.
Π.χ. για την ανάπτυξη μίας θέσης σε χώρο κατασκηνώσεων η κλίση πρέπει να είναι μικρότερη από 10%.
- 15 -
Οι μεγάλες κλίσεις των χώρων αναψυχής δημιουργούν επίσης, μεγάλους κινδύνους ατυχημάτων στους επισκέπτες. Για να αποτραπούν αυτοί οι κίνδυνοι απαιτούνται δαπάνες (κατασκευή προστατευτικού φράχτη ή τοίχου κ.λπ.).
Μικρής κλίσης, επίπεδες θέσεις έχουν σοβαρά πλεονεκτήματα από πλευράς ανάπτυξης, αλλά και ορισμένα μειονεκτήματα.
Οι οριζόντιες επιφάνειες παρουσιάζουν δυσχέρειες στις αποχετεύσεις, όπως και στη στράγγιση των νερών της βροχής.
Β. Η θέση στην πλαγιά
Μια πλαγιά δεν παρουσιάζει σε όλο το ανάπτυγμα της τα ίδια χαρακτηριστικά από άποψη προσφοράς αναψυχής.
Στο κατώτερο τμήμα παρατηρείται:
Συγκέντρωση ανεπιθύμητης ομίχλης, γιατί εκεί τα ρεύματα του αέρα είναι ασθενή ή λείπουν εντελώς.
Επίσης, εκεί η υγρασία του εδάφους είναι μεγαλύτερη άρα η βλάστηση είναι πλουσιότερη αλλά διευκολύνεται παράλληλα η συμπίεση του εδάφους.
Η διάρκεια ηλιάσεως εκεί είναι γενικά μικρή.
Το ανώτερο τμήμα της πλαγιάς:
Είναι συνήθως ανεμόπληκτο με φτωχή βλάστηση εξαιτίας του μικρού βάθους εδάφους.
Επίσης εκεί η τάση υδρατμών της ατμόσφαιρας είναι μεγαλύτερη.
Οι συνθήκες αυτές σχετικής ξηρότητας χειροτερεύουν με την κίνηση των επισκεπτών με αποτέλεσμα να είναι δυνατό να αναπτυχθούν επικίνδυνες για τους επισκέπτες αλλά και το δάσος πυρκαγιές.
Επίσης χαρακτηρίζεται από μεγάλο ημερήσιο θερμομετρικό εύρος.
Πλεονεκτεί όμως από πλευράς θέας.
Το μεσαίο τμήμα της πλαγιάς φαίνεται ότι δεν έχει τα μειονεκτήματα των δύο άλλων τμημάτων και συγκεντρώνει τα περισσότερα πλεονεκτήματα από πλευράς δασικής αναψυχής.
Γ. Η έκθεση στον ορίζοντα
Είναι γνωστή η επίδραση της έκθεσης πάνω στη βλάστηση, ανάλογα και με το τοπικό κλίμα, επιδρώντας στην αξία του τοπίου για αναψυχή.
Ο χρόνος ηλιάσεως κατά τη διάρκεια της ημέρας δεν είναι ο ίδιος στις διάφορες εκθέσεις.
Σε περιοχές, όπου η πρωινή δροσιά αποτελεί συνηθισμένο φαινόμενο:
η ανάπτυξη κατασκηνώσεων σε τόπους ανατολικής έκθεσης είναι η πιο ενδεδειγμένη, γιατί σε αυτούς αρχίζει το στέγνωμα αμέσως με την ανατολή του ηλίου.
νότια έκθεση είναι κατάλληλη για χώρους κολύμβησης ενώ,
βόρεια έκθεση είναι καταλληλότερη για τις ελληνικές τουλάχιστον συνθήκες, για διαδρόμους χιονοδρομίας (πίστες σκι).
Ως προς τη θέα, η έκθεση θα πρέπει να αξιολογείται σε συνδυασμό με την ώρα της ημέρας, κατά την οποία θα χρησιμοποιείται ο συγκεκριμένος χώρος.
- 16 -
Γεωλογία - Έδαφος
Το καλό έδαφος αποτελεί την κύρια προϋπόθεση για να αναπτυχθεί πλούσια βλάστηση.
Έδαφος που συμπιέζεται εύκολα δημιουργεί προβλήματα κατά τη λειτουργία ενός χώρου αναψυχής, γιατί η κίνηση των επισκεπτών αποτελεί σημαντικό παράγοντα συμπίεσης του εδάφους.
Τα ελαφρά μεσαίας σύστασης εδάφη είναι τα καταλληλότερα για χώρους αναψυχής.
Νερό
Α .Νερό ατομικής χρήσης
Η ποιότητα και η επάρκεια κατά ποσότητα και χρόνο είναι δύο από τα βασικότερα χαρακτηριστικά του νερού ατομικής χρήσης.
Η ποσότητα του νερού που υπάρχει σε κάθε τόπο προσδιορίζει την αξία του για αναψυχή, γιατί από αυτή εξαρτάται η δυνατότητα να δεχτεί μεγάλο ή μικρό αριθμό επισκεπτών.
Η χωρητικότητα μπορεί να αυξηθεί με την αποθήκευση νερού κατά την διάρκεια του χρόνου ή με τη μεταφορά νερού από πιο μακρινές πηγές. Οι λύσεις αυτές όμως σημαίνουν περισσότερες δαπάνες.
Β .Νερό ως μέσο αναψυχής
Στην εποχή μας και μάλιστα στην ξηρή Ελλάδα, οι μάζες νερού έλκουν τον επισκέπτη.
Είναι φανερό ότι, η ύπαρξη μέσα στις δασικές εκτάσεις νερών σε ικανή ποσότητα, που είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν ως μέσο αναψυχής (ψάρεμα, κολύμβηση, κ.λπ.), επηρεάζουν θετικά:
τη χωρητικότητά τους,
την ποιότητα αναψυχής και Την αισθητική τους αξία.
ΠΡΟΣΟΧΗ στους κινδύνους, απαιτείται άσκηση εποπτείας.
Γενικό περιβάλλον
Η εξασφάλιση ωραίας θέας, είτε γιατί υπάρχουν ευνοϊκές φυσικές συνθήκες, είτε γιατί εφαρμόζεται ο κατάλληλος χειρισμός στη δασική βλάστηση, αποτελεί σοβαρή δύναμη έλξης του επισκέπτη.
Η δυνατότητα να προσφέρουμε ποικιλία δραστηριοτήτων αναψυχής σε ένα δάσος αποτελεί σημαντικό παράγοντα της αξίας του, γιατί οι επισκέπτες επιθυμούν να απασχολούνται με διάφορα είδη αναψυχής.
Χώροι που προσφέρουν ποικιλία σε είδη αναψυχής κινδυνεύουν από ισχυρή φόρτιση και συνεπώς από υποβάθμιση. (Ισπικούδης Ι., Σίρκου Δ. και Σιδηροπούλου Α., 2006-2007).
- 17 -
4.2. Βιοτικοί παράγοντες
Βλάστηση
Η ύπαρξη ή ανάπτυξη ποοτάπητα είναι πάντα επιθυμητή, γιατί προσδίδει στο τοπίο ιδιαίτερη ομορφιά και προστατεύει το έδαφος από τη συμπίεση.
Η δενδρώδης βλάστηση των χώρων αναψυχής έχει μεγάλη αξία.
Τα κωνοφόρα δέντρα είναι λιγότερο επιθυμητά από ότι τα πλατύφυλλα φυλλοβόλα, γιατί από τα κωνοφόρα πέφτει σε σταγόνες ρητίνη, που είναι ενοχλητική για τον άνθρωπο, καταστρεπτική για τις σκηνές και αιτία ρύπανσης των διαφόρων κατασκευών.
Αντίθετα, τα πλατύφυλλα φυλλοβόλα προσφέρουν ευχάριστη σκιά τις ζεστές μέρες του καλοκαιριού, ξεχωριστή ομορφιά το φθινόπωρο που τα φύλλα τους αλλάζουν χρώμα και την επιθυμητή ζεστασιά του ήλιου κατά το χειμώνα (Ισπικούδης Ι., Σίρκου Δ. και Σιδηροπούλου Α., 2006-2007).
Ζώα
Τα ζώα που κινούνται γύρω από τους χώρους αναψυχής επηρεάζουν την αξία τους.
Η παρουσία ωραίων στην όψη και στα χρώματα πουλιών αυξάνει την αξία των χώρων.
Η εμφάνιση μεγάλων ζώων όπως είναι τα ελάφια, τα αγριοκάτσικα, τα ζαρκάδια κ.α. προσθέτει αισθητική αξία και αυξάνει την ικανοποίηση των επισκεπτών.
Η εμφάνιση αντίθετα επιθετικών και επικίνδυνων ζώων (λύκος, τσακάλι, φίδι, κ.α.) μειώνουν την αξία και την καταλληλότητα των χώρων αναψυχής (Ισπικούδης Ι., Σίρκου Δ. και Σιδηροπούλου Α., 2006-2007).
5. Πόροι δασικής αναψυχής
Τα δάση και γενικά οι δασικές εκτάσεις που είναι δυνατόν να θεωρούνται πόροι αναψυχής, μπορεί να ταξινομηθούν σε διάφορες κατηγορίες, όπως:
Δάση αναψυχής
Αισθητικά δάση
Εθνικοί Δρυμοί
Διατηρητέα μνημεία της φύσης, ιστορικοί και αρχαιολογικοί χώροι κοντά ή μέσα στα δάση.
Υγροβιότοποι.
Δάση κυνηγιού, ελεγχόμενες κυνηγητικές περιοχές.
Ορεινά ύδατα (Ισπικούδης Ι., Σίρκου Δ. και Σιδηροπούλου Α., 2006-2007).
6. Περιηγητική χωρητικότητα δασών
Το ανώτατο όριο προσφοράς αναψυχής ονομάζεται «Περιηγητική Χωρητικότητα ή Χωρητικότητα Αναψυχής».
Η Περιηγητική Χωρητικότητα (Π.Χ.) των δασών αποτελεί μια ποσότητα και σαν τέτοια έχει ανάγκη από μια μονάδα μέτρησης.
- 18 -
Ως μονάδα της Π.Χ. ορίζεται η επίσκεψη στο δάσος ενός επισκέπτη για μία ημέρα και η οποία ονομάζεται «Ημέρα Επίσκεψης» και συμβολίζεται με το ΗΕ.
Περιηγητική Χωρητικότητα είναι: «Ο μεγαλύτερος δυνατός αριθμός ΗΕ που μπορεί ένα δάσος αναψυχής να δεχτεί κατά τη διάρκεια του έτους, εξασφαλίζοντας στο διηνεκές τη δυνατότητα προσφοράς στον επισκέπτη άριστης ποιότητας αναψυχή, χωρίς να μειώνεται η αξία του δάσους ως φυσικού πόρου παροχής άλλων αγαθών».
Ενώ όταν λέμε Ποιότητα Αναψυχής εννοούμε: «Το βαθμό κατά τον οποίο μια περιοχή αναψυχής επιδρά στη ψυχική και στη φυσική υγεία του επισκέπτη».
Κάθε αύξηση του ανώτατου ορίου επισκεπτών ενός δάσους οδηγεί, θεωρητικά, σε μείωση της ποιότητας της αναψυχής που προσφέρεται.
Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται στα γύρω από τις πόλεις δάση, που αναγκαστικά δέχονται όλο και μεγαλύτερο αριθμό επισκεπτών και να καταλήγουν σε δάση - πάρκα, όπου η αναψυχή αποτελεί τον κύριο και αποκλειστικό σκοπό ύπαρξής τους.
Για τα κανονικά δάση αναψυχής των Η.Π.Α., όπου η αναζήτηση αναψυχής στα δάση είναι έντονη, και όπου ανάλογη είναι η οργάνωση και η λειτουργία των δασών, η δασική υπηρεσία ορίζει ότι, η έκταση των χώρων αναψυχής, όπου ουσιαστικά κινούνται οι επισκέπτες, θα πρέπει να κυμαίνεται από 1% μέχρι 25% της ολικής έκτασης, ώστε να μην υπάρχει ανταγωνισμός της αναψυχής προς τις λοιπές χρήσεις του δάσους.
Στα δάση γύρω από τις πόλεις, το ποσοστό των τόπων αυτών είναι δυνατό να φτάσει και μέχρι 70% της όλης έκτασής τους.
Η περιηγητική χωρητικότητα των δασών επηρεάζεται θετικά ή και αρνητικά από πολλούς παράγοντες, κυριότεροι των οπίων είναι:
1. Η έκταση ανά Ημέρα Επίσκεψης (ΗΕ)
Κατά τα πρότυπα της Δασική Υπηρεσίας των Η.Π.Α. για κάθε μονάδα ΗΕ θα πρέπει να αναλογεί έκταση δάσους ίση με 1,2 Ηa. Δηλαδή για κάθε 1000 επισκέπτες κατά τη διάρκεια του έτους απαιτείται έκταση δάσους 1300 Ηa.
Στους εθνικούς δρυμούς για κάθε 1000 ΗΕ/έτος η έκταση που αναλογεί κυμαίνεται από 6 μέχρι 80 Ηa.
Στην Ελλάδα δεν υπάρχει, δυστυχώς σχετική πείρα ή δεδομένο σχετικής έρευνας.
2. Η πυκνότητα χώρων αναψυχής
Το πλήθος και η συνολική επιφάνεια των θέσεων που προσφέρονται για αναψυχή εξαρτώνται από πολλούς φυσικούς και βιοτικούς παράγοντες.
Οι συνθήκες εδάφους επηρεάζουν το ύψος της Π.Χ.
Σε περίπτωση που το έδαφος υποβαθμίζεται εύκολα επιβάλλεται η συχνή ανάπαυση (όχι συνεχής χρήση) γεγονός που οδηγεί σε μείωση της Π.Χ.
Ανάλογη έμμεση επίδραση έχει και ο βαθμός ευπάθειας της κάθε είδους βλάστησης που καλύπτει τους χώρους αναψυχής.
Όταν υπάρχει ποοτάπητας από ανθεκτικά στη συμπίεση είδη (Poa annua, Cynodon dactylon).
Καθώς και όταν φύονται εκεί ανθεκτικά δέντρα (πλατάνι) τότε δεν έχουν ανάγκη ανάπαυσης.
Έτσι δεν μειώνεται η Π.Χ.
3. Η εποχή και η περίοδος χρήσης
Η εποχή του έτους και η χρονική διάρκεια κατά την οποία ένα δάσος μπορεί να χρησιμοποιείται για αναψυχή, εξαρτώνται από:
- 19 -
Αν η περίοδος χρήσης για αναψυχή συμπίπτει με την υγρή περίοδο του έτους, οι πιθανότητες ζημιάς του εδάφους από συμπίεση είναι μεγάλες και κατά συνέπεια η επίδραση πάνω στο ύψος της Π.Χ. θα είναι αρνητική.
Αν ακόμη αυτή η περίοδος συμπίπτει και με την ψυχρή περίοδο η συμπίεση του εδάφους είναι ακόμη μεγαλύτερη άρα η Π.Χ. μειώνεται περισσότερο.
Το είδος αναψυχής που προσφέρεται και η χρονική διάρκεια κατά την οποία είναι δυνατή η προσφορά της εξαρτώνται από τις κλιματικές συνθήκες (περίοδος και διάρκεια κατάλληλης χιονοστιβάδας για σκι, νερά κατάλληλα για πλεύσεις κ.λπ.) από τις οποίες καθορίζεται και η Π.Χ.
4. Η συχνότητα χρήσης των χώρων αναψυχής
Η χρήση των δασών αναψυχής δεν είναι συνεχής.
Παρατηρείται μια αιχμή χρήσης τα Σαββατοκύριακα και τις γιορτές και αργίες. Τις υπόλοιπες μέρες η ένταση χρήσης είναι χαμηλή.
Αυτή η περιοδική ανάπαυση των χώρων αναψυχής θα πρέπει να θεωρείται ευεργετική.
5. Ο τρόπος χρήσης των χώρων αναψυχής
Η συμπεριφορά των επισκεπτών προς τα μέσα αναψυχής που προσφέρονται επηρεάζει την Π.Ε. Ο σεβασμός των επισκεπτών περιορίζει τις ζημιές και αυξάνει την Π.Χ.
Αντίθετα κακή χρήση έχει ως αποτέλεσμα την πρόκληση ζημιών στη βλάστηση, στο έδαφος και στις διάφορες κατασκευές αυξάνοντας τις δαπάνες συντήρησης και μειώνοντας την Π.Χ.
6. Η διοικητική μέριμνα
Είναι γεγονός ότι οι ζημιές που προξενούνται στα μέσα αναψυχής, καθώς και η ρύπανση του περιβάλλοντος είναι αναπόφευκτα σε ένα ορισμένο βαθμό.
Η αδιάκοπη και συνεπής εποπτεία πάνω στα μέσα αναψυχής και η συντήρηση της λειτουργικότητας στο υψηλότερο επίπεδο που εξαρτάται από την ποιότητα της διοικητικής μέριμνας, επηρεάζει την ΠΧ των δασών.
Άρα η ύπαρξη κατάλληλου και αρκετού σε αριθμό προσωπικού κρίνεται απαραίτητη.
7. Η ποιότητα της αναψυχής
Η ποιότητα της αναψυχής που προσφέρεται είναι ανάλογη προς την έκταση του δάσους του αναλογεί στην μονάδα ΗΕ.
Θεωρητικά κάθε προσπάθεια βελτίωσης της ποιότητας αναψυχής θα πρέπει να προκαλεί μείωση της ΠΧ, και αντίστροφα κάθε αύξηση των μονάδων ΗΕ, να οδηγεί σε μείωση της ποιότητας αναψυχής.
Αν η αυξανόμενη ζήτηση αναψυχής δεν αντιμετωπίζεται όπως βέβαια είναι το πιο ορθό, με την ανάπτυξη ανάλογης λειτουργίας σε άλλα γειτονικά δάση ή και με την ίδρυση νέων χώρων αναψυχής σε γυμνές γειτονικές εκτάσεις, η ικανοποίηση της αυξημένης ζήτησης δε μπορεί να γίνει παρά με μείωση της ποιότητας της αναψυχής που προσφέρεται (Ισπικούδης Ι., Σίρκου Δ. και Σιδηροπούλου Α., 2006-2007).
- 20 -
7. Ανάγκες για δασική αναψυχή
Κοντά στις παραδοσιακές δραστηριότητες της δασικής αναψυχής (Σχήμα 1) όπως υπαίθριο γεύμα (πικ νικ), περπάτημα, ορειβασία, σκι, κυνήγι, ψάρεμα, κατασκήνωση, απομόνωση, θα μπορούσαν να αναφερθούν και άλλες που είτε και παλαιότερα γινόταν στα δάση, όπως ιππασία, παρατήρηση πουλιών, άθληση είτε με την εξέλιξη της τεχνολογίας προστέθηκαν στις δραστηριότητες τα τελευταία χρόνια όπως φωτογράφηση, μοτοσικλέτα, οδήγηση με αυτοκίνητο, πληροφόρηση – μάθηση κ.α.
Η συμπεριφορά του ανθρώπου σε σχέση με την αναψυχή είναι πολύπλοκη και δύσκολα μπορεί να προσδιοριστεί τι κάνει τον άνθρωπο να παίρνει μέρος σε κάποιο είδος αναψυχής σε εσωτερικούς ή υπαίθριους χώρους, στα δάση ή στη θάλασσα, στη μία ή στην άλλη δραστηριότητα. Για τις μοντέρνες κοινωνίες θα μπορούσε αυτό να ερμηνευθεί ότι ο άνθρωπος ψάχνει στη φύση να αποφύγει όλα εκείνα που ενοχλούν στην πόλη, όπως το άγχος, το θόρυβο, τη ρύπανση και την ασχήμια, τους αυστηρούς κανονισμούς, το «πρέπει και απαγορεύεται». Και παλαιότερα έχει υμνηθεί από πολλούς η σημασία του δάσους στην ψυχική κατάσταση του ανθρώπου. Ένα επιτυχημένο απόσπασμα του Σαίξπηρ στο έργο του “As you like it” είναι αυτό που με το στόμα του Δούκα των Αρδεννών λέγει:
«Δεν αγαπώ λιγότερο τον άνθρωπο. Τα δάση αυτά όμως είναι περισσότερο απαλλαγμένα από κινδύνους παρά η ύπουλη Αυλή. Τα δάση αυτά δεν είναι κόλακες, είναι σύμβουλοι που μου δίνουν να εννοήσω τι είμαι. Και αυτή η ζωή μακριά από το δημόσιο θόρυβο και ενοχλήσεις βρίσκει γλώσσα στα δέντρα, βιβλία στα ρυάκια που κελαρύζουν, διδασκαλία στα λιθάρια. Δεν επιθυμώ να αλλάξω ζωή».
Ενώ θα μπορούσε να θεωρείται βέβαια ότι οι ανάγκες για αναψυχή σχεδόν όλων των κοινωνικών ομάδων και ιδιαίτερα στα αστικά και βιομηχανικά κέντρα θα αυξάνονται, δεν είναι εύκολη η διαπίστωση και πρόβλεψη του είδους της αναψυχής που θα επιδίδονται οι άνθρωποι. Και αυτό γιατί η ζήτηση της δασικής αναψυχής εξαρτάται από πολλούς παράγοντες μεταξύ των οποίων είναι και το κόστος δασική αναψυχή, καθώς η μόδα ή η διαφήμιση κατευθύνουν πολλές κοινωνικές ομάδες στην «κατανάλωση» ορισμένου είδους αναψυχής, όπως τηλεόραση για τους ηλικιωμένους, καφέ και μπαρ για τους νέους (Ισπικούδης Ι., Σίρκου Δ. και Σιδηροπούλου Α., 2006-2007).
Σχήμα 1. Δραστηριότητες δασικής αναψυχής
- 21 -
8. Βασικοί παράγοντες που επηρεάζουν τον περιηγητισμό
8.1. Ανθρώπινος παράγοντας
Η ανάγκη για αναψυχή παράγεται από τον άνθρωπο. Συνεπώς τα χαρακτηριστικά του ανθρώπου είναι εκείνα που ¨φτιάχνουν¨ τις επιθυμίες του (Ισπικούδης Ι., Σίρκου Δ. και Σιδηροπούλου Α., 2006-2007).
8.1.1. Το μέγεθος του πληθυσμού
Ευνόητο είναι πως όσο αυξάνεται ο πληθυσμός, αυξάνεται και η ζήτηση για αναψυχή. Καθώς αυξάνεται, λοιπόν, ο πληθυσμός στα αστικά κέντρα επηρεάζονται και άλλοι παράγοντες που οδηγούν στην ζήτηση για αναψυχή.
Τέτοιοι παράγοντες μπορεί να είναι η αύξηση της ρύπανσης, του θορύβου κ.ά.
8.1.2. Ο τόπος διαμονής
Το είδος αναψυχής καθώς και το μέγεθός της επηρεάζονται από τον τόπο διαμονής του ανθρώπου. Διαφορετικές ανάγκες προκαλούνται σε πληθυσμό που ζει μακριά από το δάσος και διαφορετικές σε πληθυσμό που ζει μέσα σε αυτό.
Αυτό συμβαίνει και στους πληθυσμούς από διαφορετικές γεωγραφικές προελεύσεις.
8.1.3. Η ζώνη διαβίωσης
Η ζήτηση για αναψυχή εξαρτάται από τη ζώνη διαβίωσης. Στα αστικά κέντρα οι άνθρωποι χωρίζονται σε διαφορετικές ζώνες διαβίωσης, π.χ.:
1. Αστική ζώνη 2. Ζώνη προαστίων 3. Περιαστική ζώνη 4. Παράκτια ζώνη
Η ζώνη που επιδιώκει την αναψυχή περισσότερο είναι η αστική.
8.1.4. Η ηλικία
Η επιλογή και η προτίμηση της δραστηριότητας εξαρτάται άμεσα από την ηλικία του ανθρώπου.
8.1.5. Το επίπεδο μόρφωσης
Το επίπεδο μόρφωσης επηρεάζει και το ύψος του εισοδήματος. Αυτό με την σειρά του επηρεάζει και την απαίτηση για αναψυχή, καθώς αυτή καθορίζεται από το περίσσευμα του εισοδήματος από τις βασικές μας ανάγκες.
8.1.6. Το επάγγελμα
Επίδραση στην αναψυχή του ανθρώπου προκαλεί και η φύση του επαγγέλματός του. Από αυτό καθορίζεται το μέγεθος της επιθυμίας αλλά και το
