Anna Izabela Brzezińska, Zespół Wczesnej Edukacji, Instytut Badań Edukacyjnych w Warszawie Autorzy Tom 1, Seria IV: Monitorowanie rozwoju dzieci i młodzieży. Anna Izabela Brzezińska, Zespół Wczesnej Edukacji, Instytut Badań Pedagogicznych w Warszawie dr. Karolina Appelt, Instytut Psychologii UAM Publikacja przygotowana w ramach projektu systemowego: Badania jakości i efektywności kształcenia oraz instytucjonalizacji zaplecza badawczego współfinansowanego przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Społecznego oraz realizowany przez Instytut Pedagogiczny.
Rozwój fizyczny, motoryczny, poznawczy i emocjonalny, a także społeczny i moralny oraz rozwój mowy mają niestabilny przebieg, zdarzają się dłuższe lub krótsze momenty wzrostu, spadku i stabilizacji. Zdarza się, że dziecko rozwija się „książkowo” i tak samo jak jego rówieśnicy do drugiego roku życia, po czym następuje pewna zmiana, czasem zatrzymanie, opóźnienie lub przyspieszenie tempa rozwoju. Pierwszy z nich zwraca uwagę na zindywidualizowany i bardzo dynamiczny przebieg jego rozwoju osobistego i społecznego, na posiadane zasoby, na to, co posiada i jak je wykorzystuje.
Inna perspektywa podkreśla społeczne i fizyczne zasoby środowiska, w którym dziecko żyje, dorasta i uczy się.
Rozdział
Dziecko jako uczestnik badania
Wprowadzenie
Źródła informacji o rozwoju dziecka
Rodzice i opiekunowie domowi Nauczyciele i wychowawcy
Pułapki
Pułapka pokusy „profesjonalnego diagnozowania”
Pułapka etykietowania
Bardzo trudno w kolejnych etapach rozwoju pozbyć się danej etykietki, gdy dziecko ciągle słyszy np. „jaki z ciebie niegrzeczny chłopczyk”. Szczególnie chcielibyśmy podkreślić tę pułapkę, ponieważ większość narzędzi opisuje funkcjonowanie dziecka w wieku około 3 lat. Opiekunowie młodszych dzieci mogą mieć trudności ze znalezieniem odpowiedzi odpowiednich dla dziecka w wieku jednego lub dwóch lat.
Pułapka pośpiechu
Pułapka nadmiernej generalizacji
Pułapka wielu „specjalistów”
Błędy popełniane przy obserwacji i analizie informacji
BłąD łagODnOścI
Przykład dla wychowawcy
Przykład dla rodzica
BłąD TenDencJI cenTRalneJ
TROchę TeORII…
BłąD BlISKOścI
Błąd polega na tym, że po obserwacji dziecka przez jakiś czas wydaje ci się, że w jego zachowaniu niewiele się zmieniło – wskaźnik powodzenia zadania nie poprawia się lub maleje. Można odnieść wrażenie, że w różnych sytuacjach zachowuje się podobnie, nie ma poprawy ani pogorszenia jego zachowania. Czasami wydaje ci się, że dziecko nie robi postępów i nie uczy się niczego nowego.
BłąD KOnTRaSTu
1.4 . Wskazówki
10 dobrych rad dla rodziców i opiekunów domowych
Jak lepiej poznać dziecko?
Spędzaj z dzieckiem jak najwięcej czasu, obserwuj je podczas wykonywania różnych, także wspólnych czynności, angażuj się w jego zabawy
Zachęcaj dziecko do uczestniczenia i pomocy w codziennych obowiązkach, np
Rozmawiaj z dzieckiem o tym, co razem robicie, zadawaj pytania i daj dziecku czas, by mogło się spokojnie wypowiedzieć
Daj dziecku swobodę w wyborze sposobu spędzania czasu wolnego (zabawa, spacer, wspólne z dziadkiem prace plastyczne) i motywuj je do samodzielnego
Nie wyręczaj dziecka – jeśli to już możliwe, niech się samo ubiera, sprząta swoje zabawki i odnosi talerz po skończonym posiłku
Włączaj dziecko w podejmowanie decyzji, np. w co ma dzisiaj się ubrać lub co przygotować na obiad
Zabieraj dziecko ze sobą do różnych instytucji użytku publicznego (sklepy, banki, restauracje, kina, teatry), aby mogło poznać specyfikę ich funkcjonowania
Rozmawiaj z innymi opiekunami dziecka: dziadkami, wychowawcami w żłobku
Staraj się porównać informacje o zachowaniu dziecka pochodzące z różnych źródeł
10 dobrych rad dla wychowawców i opiekunów pozadomowych
Jak lepiej poznać wychowanków?
Systematycznie obserwuj dzieci w grupie
Powtarzaj co jakiś czas obserwowanie danego dziecka oraz zapisuj informacje o nietypowych zachowaniach czy nagłych skokach rozwojowych
Projektuj różnorodne zabawy, które pozwolą wykazać się wszystkim dzieciom, a szczególnie najmłodszym w grupie
Pamiętaj, że funkcjonowanie dziecka w żłobku zależy w dużej mierze od sytuacji panującej w domu
Rozmawiaj regularnie z rodzicami dzieci, staraj się dowiedzieć, jaką dana rodzina ma sytuację
Rozmawiaj o dzieciach z innymi opiekunami, nie przywiązuj się do swoich hipotez
Dbaj, by sala była dostosowana do potrzeb dzieci i zapewniała im bezpieczeństwo
Angażuj dzieci we wspólne zabawy, ale daj im możliwość indywidualnej zabawy, która jest charakterystyczna dla dzieci w tym wieku
Rozmawiaj z dziećmi, zadawaj im pytania i daj możliwość na nie odpowiedzieć przede wszystkim tym dzieciom, które słabo mówią
Jakość środowiska domowego dziecka
Wprowadzenie
Ważne…
Zadania
Kwestionariusz dla rodziców
Kwestionariusz dla rodziców
Kwestionariusz jest podstawą do refleksji nad środowiskiem społecznym, w jakim rozwija się dziecko we wczesnym dzieciństwie.
Trudno powiedzieć”
Tak”
Kwestionariusz dla rodziców
Małe dzieci wymagają dużo uwagi, kontroli i troski, zaangażowania ze strony osoby dorosłej, właśnie dlatego, że są małe, bezbronne i zależne od dorosłych opiekunów w zaspokajaniu ich potrzeb.
Kwestionariusz dla rodziców
Na tym etapie najważniejsze jest zapewnienie bezpieczeństwa i jednocześnie wolności, która jest warunkiem poznania i odnalezienia się w przestrzeni domowej. Przestrzeń przeznaczona dla dziecka musi być z jednej strony bezpieczna, a z drugiej zachęcająca, pełna propozycji, które „zaproszą” je do zabawy, która jest podstawową formą nauki w tym wieku. Odpowiedzi na pytania pomogą ustalić, czy miejsca, w których dziecko przebywa i bawi się, są dla niego odpowiednie, dostosowane do jego potrzeb.
Czasami nie zdajesz sobie sprawy, że Twoje dziecko nie jest jeszcze wystarczająco uzdolnione i potrzebuje Twojej rady i wskazówek, aby zacząć i robić to dobrze. Z drugiej strony może mu brakować twojego wsparcia emocjonalnego, zachęty i wsparcia, zwłaszcza gdy mu się nie powiedzie. Jeśli dziecko może coś zrobić, ale nie chce, wspierasz je, zachęcasz do działania.
Kiedy nie może wykonać zadania, ale chce je wykonać, wyjaśnij mu, na czym polega zadanie i sprawdź, czy podoła. Kiedy wykonuje zadanie po raz pierwszy lub gdy nie jest w stanie tego zrobić, zaoferuj mu pomoc i wsparcie, aby nie zniechęcał się niepowodzeniami. Kontynuuj reagowanie w taki sam sposób jak wcześniej, gdy dziecko sygnalizuje swoje potrzeby – staraj się nie przeoczyć sytuacji, gdy np.
Kiedy dziecko sobie nie radzi, nie pomagaj mu od razu, ale raczej zachęcaj do szukania tej pomocy wokół siebie.
WySOKa elaSTycZnOść
Kwestionariusz dla rodziców
Organizacja całego domu jest bardzo ważna, ale jeśli małe dziecko zaczyna manipulować przedmiotami, zwróć na to uwagę. Małe dziecko nie może zapanować nad swoją uwagą, nie może się skoncentrować, jeśli jest narażone na wiele bodźców, takich jak hałas, słabe oświetlenie (np. dorosłych) zabawne, a także sprawiają, że staje się drażliwy. Warto zauważyć, że zmiany w środowisku fizycznym zazwyczaj nie wymagają nakładów finansowych, wystarczy odpowiednio ułożyć maty, huśtawki, stolik do zabawy i pracy twórczej, czy odpowiednio zorganizować czas rodzinny, czyli małe dziecko pomaga w swoich czynnościach .
Funkcje zabawek w zależności od wieku dziecka
Odpowiedzi na pytania pomogą ustalić, czy zabawki, którymi się bawi są różnorodne i jaką rolę pełnią w rozwoju dziecka. Małe dziecko nie musi co tydzień kupować nowych zabawek, wystarczy rozłożyć je po mieszkaniu lub odłożyć na jakiś czas. W dobie nowych technologii coraz więcej rodziców zachęca małe dzieci do korzystania z laptopów, smartfonów czy innych urządzeń mobilnych.
Nie ma nic złego w takim stwierdzeniu, ponieważ postęp cywilizacyjny zmusza dzieci do przystosowania się do coraz bardziej nowoczesnego pod względem technologicznym świata.
WaRTO SIę ZaSTanOWIć…
Im dziecko jest młodsze, tym zabawki powinny być bardziej skomplikowane, tak by miało możliwość różnorodnego manipulowania nimi, np.: poprzez
Wraz z rozwojem dziecka należy mu proponować coraz mniej skomplikowane, ale bardziej różnorodne zabawki i przedmioty codziennego użytku, by pobu-
Kwestionariusz dla rodziców: RAZEM
Może to ostrzegać o ważnych czynnościach z wczesnego dzieciństwa, których brakuje lub które mogą pojawiać się częściej.
Relacje
Aktywność
Zabawa
Emocje
Z ABAWA e MOCJE
M IEJSCE
WCZESNE DZIECIńSTWO
Przebieg i efekty rozwoju dziecka
Wprowadzenie
Tabela obserwacji dla rodziców i opiekunów: Rozwój fizyczny dziecka
Kategorie analizy i obszary wymagające
Od poczęcia do narodzin
Wiek
0–2/3 lata
2/3–5/6 lat Okres
Wczesne dzieciństwo
Wiek przedszkolny
WAGA
- Kwestionariusz dla rodziców
Jeśli większość odpowiedzi znajduje się w prawej kolumnie, oznacza to, że dziecko rozwija się prawidłowo i funkcjonuje prawidłowo.
Większość odpowiedzi „Rzadko”
Większość odpowiedzi „czasami”
Większość odpowiedzi „Bardzo często”
Kwestionariusz dla rodziców i opiekunów: Regulacja emocji przez
Kwestionariusz dla rodziców i opiekunów: Termometr emocji dziecka
Rzadko” lub „Bardzo rzadko”
Większość odpowiedzi
Bardzo często” lub „często”
Kwestionariusz dla rodziców i opiekunów: Jak twórcze jest dziecko?
Jeśli dziecko ma mniej niż 2-3 lata to jest to również konsekwencja możliwości rozwojowych - wyobraźnia dziecka nie jest jeszcze na tyle rozwinięta, aby być kreatywnym - wtedy trzyma się określonego schematu działania, woli obserwować i naśladować zachowanie innych . w jego otoczeniu. Od najmłodszych lat dziecko powinno mieć możliwość rysowania, malowania, modelowania, śpiewania, tańca, gry na prawdziwych instrumentach i tych z przedmiotów codziennego użytku; ważne jest, aby stwarzać ku temu warunki i zachęcać do tego typu aktywności, ale nie wymagać jej np. Należy pamiętać, że dziecko rozwija swoją kreatywność w codziennych sytuacjach i wiele sytuacji w ciągu dnia może się do tego nadawać.
Nie trzeba posyłać dziecka na zorganizowane zajęcia, lepiej organizować zabawy ruchowe z muzyką lub tworzyć dzieła sztuki z różnych materiałów samodzielnie/z rodzeństwem lub sąsiadami. Warto mówić o tym, co dziecko stworzyło, wymyśliło i czym jest (co miało przekazać), co to znaczy (zachęcaj do mówienia o tym). Sytuacja ta wymaga dalszej obserwacji, a przede wszystkim wsparcia dziecka z najbliższego otoczenia poprzez zachęcanie, stwarzanie możliwości, oferowanie różnorodnych materiałów.
Świadczy to o tym, że dziecko jest kreatywne, szybko rozwija się jego wyobraźnia, co jest podstawą rozwoju myślenia. Wymienione w arkuszu zachowania są typowe dla starszych dzieci – powyżej 3 roku życia – dlatego oceniając dzieci młodsze mogą być swoistym przewodnikiem dla rodziców, co robić i jak działać, aby wspierać rozwój kreatywności u dzieci. Pamiętaj, że potrzebne są wszystkie emocje – zarówno te przyjemne (radość, miłość), jak i mniej przyjemne (smutek, złość).
Ważne jest jednak, aby małe dziecko nauczyło się pewnych wzorców rozładowywania napięć, aby w przyszłości mogło wyrażać swoje uczucia w sposób optymalny i akceptowalny społecznie, zamiast je tłumić.
JaK KORZySTać Z TeJ PROPOZycJI?
Kwestionariusz dla rodziców i opiekunów: Rozwój poznawczy dziecka
Optymalny rozwój poznawczy dziecka wymaga od rodziców i opiekunów działań dostosowanych do potrzeb jego wieku, pobudzających jego ciekawość, wytrwałość i motywację do działania.
Okres niemowlęctwa: ważne są częste interakcje dziecka i dorosłego w formie za-
Okres żłobkowy: dzieci najchętniej uczą się od rodziców, obserwując ich i naśladując,
Kwestionariusz dla rodziców i opiekunów: Rozwój moralny dziecka
Kwestionariusz dla rodziców i opiekunów: Zaufanie i autonomia
Większość odpowiedzi „Zdecydowanie nie”
Większość odpowiedzi „Trudno powiedzieć”
Większość odpowiedzi „Zdecydowanie tak”
Więcej znaków „X” po lewej stronie
Więcej znaków „X” w kolumnie „?”
Więcej znaków „X” po prawej stronie
Dziecko ma niskie poczucie autonomii, dominuje poczucie wstydu i wątpliwości co do jego możliwości i tego, co potrafi wyrazić słowami, zwłaszcza w kontaktach z nowymi ludźmi: dorosłymi i rówieśnikami. Sprawdź, czy dziecko ma podstawowe poczucie zaufania (patrz arkusz obserwacji: Poczucie bezpieczeństwa i zaufanie do otoczenia). Nie spiesz się, nie karz ani nie naciskaj dziecka małymi ćwiczeniami, ale zwracaj uwagę na objawy jelitowe, zwłaszcza jeśli widzisz, że dziecko się powstrzymuje.
Dziecko ma poczucie autonomii, potrafi się buntować i wyrażać swoje zdanie i uczucia, ma też poczucie kontroli nad własnym ciałem i coraz bardziej rozwija samokontrolę nad swoim zachowaniem. Zacznij przydzielać dziecku różne obowiązki (organizowanie zabawek, odkładanie rzeczy, sprzątanie po posiłkach, układanie ubrań przed snem), tak aby coraz więcej obszarów (według jego możliwości) było pod jego kontrolą.
Rozdział Jakość środowiska
Wprowadzenie
Kwestionariusz dla opiekunów
Kwestionariusz dla opiekunów
Większość odpowiedzi „nie”
Większość odpowiedzi „?”
Większość odpowiedzi „Tak”
KlIMaT WSPIeRaJący auTOnOMIę
KlIMaT naRZucaJący KOnTROlę
Kwestionariusz dla opiekunów System organizacji żłobka
Cechy systemu językowego
Cechy środowiska wychowawczego
Konsekwencje dla rozwoju dziecka
Kwestionariusz dla opiekunów
RAZEM
Miejsce
Zadania rozwojowe Narzędzia
Funkcjonowanie dziecka w instytucji
Wprowadzenie
Kwestionariusz dla opiekunów
Większość odpowiedzi „Strategia twórcza”
Kto częściej stosuje tę strategię?
Kwestionariusz dla opiekunów
Większość odpowiedzi „Strategia buntu”
Większość odpowiedzi „Postawa twórcza”
Większość odpowiedzi „Postawa bierna”
Postawa konformistyczna”
Kwestionariusz dla rodziców
Ta ankieta pomoże Ci zastanowić się nad ważnymi zmianami rozwojowymi, które mogą wystąpić w wyniku wizyty Twojego dziecka w żłobku. Nie mówi o konkretnych umiejętnościach, których można się nauczyć w żłobku, ale o zasobach, które można i należy tam budować.
Kwestionariusz dla rodziców i opiekunów: Dziecko w relacjach
Większość odpowiedzi „Tak” i „Raczej tak”
Kwestionariusz dla rodziców
Mało znaków „X” w obszarze gotowości emocjonalnej
Mało znaków „X” w obszarze gotowości poznawczej
Większość odpowiedzi „nie” i „Raczej nie”
Przygotowując dziecko do zmiany placówki edukacyjnej, ważne jest, aby mieć informacje z wielu źródeł, od różnych osób, które znają dziecko.
Mało znaków „X” w obszarze gotowości społecznej
Należy pamiętać, że rozwój jest pewną naturalną sekwencją zmian, a nabyte wcześniej kompetencje mają ogromne znaczenie dla obecnego i przyszłego funkcjonowania dziecka. Kompetencje nabyte przez dziecko w domu i poza nim przed pójściem do żłobka Kompetencje nabyte przez dziecko w domu i poza nim.
ZmianaZmiana
Zakończenie
Dziecko i nastolatek w badaniach
Współczesna rodzina i szkoła
Wczesne dzieciństwo
Opieka i wychowanie w okresie dzieciństwa i dorastania
Instytut Badań Edukacyjnych
