SİVAS’TA YETİŞEN SALVİASP. (ADAÇAYI) BİTKİSİNDEN ELDE EDİLEN RENKLER VE HASLIK DEĞERLERİ

(1)

123

Electronic Journal of Vocational Colleges-May/Mayıs 2014

“İVA“’TA YETİŞEN “ALVİA“P. ADAÇAYI BİTKİ“İNDEN ELDE EDİLEN RENKLER VE

HA“LIK DEĞERLERİ

HÜLYA KAYNAR1_{, EMİNE TONU“}2

Ö)ET

Yüz ılla o u a ili e e u gula a itkisel o a ılık, gü ü üzde tek a eski ö e i i kaza ış e tüketi i ta afı da , u iplikle le doku a ü ü le te ih edili du u a gel işti . Pek çok o a itkisi

etişe u du uzda, itkisel o alı iplikle i kulla ıldığı ö ele de i i de “i as tı .

Kalitesi e ü ü dü a çapı a a ıla “i as halıla ı ı ta ihi geç işi, uzu ılla a da a aktadı . Bu halı iple i i o a ası da, adaça ı, e iz, ha a ı a, ka a uk, kızılça , uha et çiçeği, sığı ku uğu e sütleğe itkile i ö e li i e e sahipti . Yapıla u a aştı ada, sal ia sp. adaça ı i ele iş olup, itkide elde edile e kle , u e kle i ü halı iplikle i üze i deki ışık, sü tü e e su da lası haslıkla ı eli le e e çalışıl ış e e ideal o da o a ı tespit edil işti .

Bitkile , ü e gö e % o a ı da ka ıştı ıla ak, saat sü e le ka atıl ış e sı ak ekst aktla hazı la ıştı . adet o da , ü e gö e, % e % o a la ı da kulla ıla ak adet o da lı, adet de o da sız o a a apıl ıştı . Bo a ış ü iplikle i de elde edile e kle adla dı ıla ak, u e kle üze i de ışık, sü tü e, su da lası gi i haslıkla i ele işti .

Anahtar Kelimeler: Adaça ı, itkisel o a, haslık.

GROWINGIN“İVA““ALVIA “P. “AGE COLOR“MAY BE OBTAINED FROMPLANTSANDFASTNESS VALUES ABSTRACT

Dyeing by vegetables dyes studied for centuries has become importantagain nowadays.Moreover, the carpets woved with wool yarn dyed with vegetable dye are prefered. In our country having many dye vegetables inside its natural vegetables, one of the places in which vegetable dyes are used at most is Sivas.

Quality and reputation worldwide spanning the history of Sivas carpets is very old. The dye vegetables such as Salvia sp., Juglans regia, Alkanna tinctoria, Berberis vulgaris, Pinus brutia ten., Reseda luteola, Verbascum sp., Euphorbia sp. used for Sivas hand woven carpets have a significant place in natural dyes. In this research,the colours obtained from this vegetables and their colour fastness to light, to abrasion and to water spotting on wool carpet yarns were studied. Also in this reseach, the most proper mordant ratio was tried to be determined.

To obtain hot extracts, the vegetables boiled in the period of one hour and in the ratio of 100% by taking into consideration the weight of the wool carpet yarns. By using these extracts and previously prepared 5 each mordant in the ratio of 2 % and 4% by taking into consideration the weight of the wool carpet yarns, with mordants 80 each, without mordant 8 each, dyeing processes were determined.The colours of dyed wool yarn were labeled. The colour fastnesses such as colour fastness to light, to abrasion, to water spotting on these colours were investigated.

Keywords: Sage,vegetable dyes, fastness

(2)

124

GİRİŞ

İ sa oğlu, ö tü e ihti a ı ı ka şıla a il ek içi aşla gıçta ha a postla ı ı e itki ap akla ı ı değe le di iş, a ak i so aki aşa ada asit doku a ü ü le i i gelişti işti . Doku a ılığı aşladığı e e ta ih kesi ola ak ili ese de iplik eği e e doku a faaliyetinin en eski sa atla da i i olduğu i ge çekti . A ı za a da, i sa oğlu u özellikle de kadı la ı gi i le pa alel ola ak süsle e ihti a ı da u doğ ultuda ile le e göste işti . Bö le e, doğada a ola e k ü üşü keşfedil ekte geç kalı a ış, süsle ede kulla ıla zi et eş ala ı e ede le i üze i e u e kle u gula a akgi i e ihti açla ı, göz ze kle i ile i leşti il işti . Niteki ta iattaki e kle i taklit edil esi le aşla a o a ılık sa atı ı da i sa lık ta ihi kada eski olduğusö le e ili .

Doğada elde edile addele kulla ıla ak apıla o a ala ı , ilk ola ak M.Ö. ılla ı a da a dığı ili sel ola ak tespit edil işti . Bu ta ihle deki i Çi ka ağı da, doğal o ala da söz edil ekte, O ta K allık dö e i de Mısı da, sade e o ala ı elde edilişle i değil, o da addele i i dahi ili diği eli til ektedi Uğu , .

Doğal o a ılık de ili e, doğada ulu a a lı itki e ha a e a sız taş, top ak, ade . ate alle de elde edile o ala a laşıl aktadı . Doğa ka aklı ha a sal o ala aise, u e pu pu , koş il e ke es sa ıla ili . Ta ihteki değe i addi e a e i ö de ö e li ola pu pu kı ızı- e ekşe e k , Pu pu u e a dalis, Mu e tu u ulus e Pu pu a hae osta a gi i u uşakçala da elde edil ekte, ahiple i , k alla ı e üksek de e eli de let e u la ı ı el isele i de kulla ıla ak, e ki e asilliği te sil et ekte di. Koş il Co us a ti e Ke es Co us İli us ise azı kaktüsle de e eşele üze i de aşa a i tü koş ilde ö ek elde edile o ala dı . Mu e e pu pu a ı g a ı ı elde et ek içi ta e ka uklu de iz ha a ı kulla ıl aktadı . Bu la da aşka Hi dista e Çi de aşa a de e e fille i ağı sakla ı da da i tü sa ı e k elde edildiği ili ektedi Ha a ıoğlu, ;A taç, ; Ka a aşı, .

Ha a sal o ala ı elde edil esi he çok zo , he de fazla e ek e za a ge ekti diği de , itkisel o ala ı kulla ı ı ağı lık kaza ıştı . Bitkisel ha addele i he e he e de ulu ası, temin etme kolaylığı, e k e çeşit ze gi liği i sa la ı itkisel o a kulla a a öze di işti .

Doğada, ileşi i de o a adde ulu du a e o a ada kulla ıla pek çok itki ulu aktadı . Bu la a ası da osu la e like le olduğu gi i, otla “ütleğe -Euphorbia, Adaça ı-Salvia sp.), çalıla Kadı tuzluğu-Be e is ulga is , ağaççıkla Ceh i-‘aha us ti to ia e ağaçla Ce iz -Juglans

egia da e al aktadı .

Doğal o a ılıkta çok ö e li i e i ola Kök o a ı ‘u ia ti to ia , özellikle O taçağ da, Anadolu içe isi de kültü ü ü apıldığı e İz i li a ı da dış ülkele e ih aç edildiği ili ektedi .

lü ılla da dü a kök o a ihti a ı ı üçte ikisi i Tü ki e ka şıla ke , kök o a ı değe i . altı ı ul uştu Eş e k e Ha a ıoğlu, .

Cehri (Raha us ti to ia de Kök o a gi i kültü e alı ış e ih a atı apıl ış itkile de di . Bo a addesi ola ak at a ı i altı li a a satıla Ceh i e, halk a ası da Altı Ağa ı is i takıl ış e he e he e de etişti il işti . Ceh i i , Os a lıla dö e i de İz i e “a su li a la ı da F a sa, Al a a e İ gilte e e ih aç edildiği ili ektedi Ha a ıoğlu, .

(3)

125

Şekil 1. Adaça ı “al ia sp. itkisi i ge el gö ü ü ü

Ye li itki toplulukla ı içi de ga ig le e a f iga a la g u u a dahil ola adaça ı “al ia “p. ge ellikle, kı aç tepele i, kültü e el e işli ol a a ala la ı, taşlık e a ka alık e le i ö te i fo asyon şekli dedi . Bu fo as o daki itkile ge el ola ak ap ak döke , alçak çalıla olup, çoğu lukla dike li e a sık tü lüdü le e uçu u ağ taşı la . Bu üç ka akte itkile e, ku ak o ta a u a il e ola ağı ı sağla a özellikle di Ba top, .

Adaça ı ı Tü ki e deki a ılışı, Teki dağ, Gezikö , Balıkesi , Ma a a Adası, Muğla-Milas a ası, A dı , Didi , İz i-Kuşadası, Fethi e e Kalka akı la ı, De izli-Ta as ı doğusu, A tal a-Beldibi, Gü ük tü . Ye üzü deki a ılışı ise İtal a, “i il a Adası, Balka la , Batı “u i e, Kı ıs tı Polu , .

Adaça ı, gö de e ap ak aksa ı ile i likte ku utula ak e a eşil ola ak o a ılıkta kulla ılı . “öz ko usu itki aksa ı su a ko up ka atıla ak ekst akt elde edili e ü le o a ı . “ı ak su a atıla ak adaça ı a e ze i ça apı ı da kulla ıla ka aku ağa otla ı “ide itis i si de , dokuz do lu e hizla da, Adaça ı ı e sup olduğu “at h oideae alt fa il ası a ait itkile di . Bu itkile i hepsi o a adde içe i . Şap o da lı ü le sa ı, k o o da lı ü le açık kah e, saçıkı ıs o da lı

ü le eşil g i e k e i A o ous, .

Ki asal açıda , adaça ı da e ut ola Luteoli o a addesi ü le i sa ı e ge o a ası ı sağla . Luteoli i açık fo ülü şekil . de e il işti . Luteoli içe e itkile A adolu da üz ılla o u a kulla ıl ıştı . Luteoli Hete osikl ileşikle g u u da olup, oksije li o a addele sı ıfı da dı A o ous, .

Şekil 2. Luteoli açık fo ülü A o ous, HO

OH O

OH

(4)

126

Luteoli , şap o da la ışık etkisi altı da kısa sü ede hafifçe sola , a ak ge i e kala e k şiddeti i uzu sü e ko u a , şiddetli, a ı za a da et, saf i sa ı e k e i . Tü k e İsla Ese le i Müzesi de ulu a XVII. . a ait i Lotto halısı da, luteoli de elde edil iş pa lak sa ı e gi ,

ılda daha uzu sü edi şiddeti i ko uduğu gözle ektedi . Bi çok Lotto halısı e i çok Fethi e halısı ı da Luteoli sa ısı olduğu ili ektedi . Gü e atı A adolu da “al ia sp. Adaça ı şap kulla ak su eti le açık sa ı e k e e i o a itkisi ola ak ta ı aktadı E ez .

“al ia “p. i gö de e ap akla ı, taze ke de ku utul uş du u da da o a a a el e işlidi . Eskide , he ku usu u he de aş ap ak e sapla ı ı o a a ılıkta kulla ıldığı ili ektedi . Bununla e a e adaça ı da elde edile sa ı e kle , diğe itkile Muha et çiçeği gi i kada şiddetli değildi . Çü kü adaça ı da o a adde içe iği daha azdı e diğe ileşe le i e k üze i de u uşatı ı

i etkisi a dı E ez .

Anadolu, tarihte bo a itkile i i çok ulu duğu e hatta etişti ildiği ölgele a ası da e al aktadı . Tü kle deki o a ılık sa atı ı ise Tü k ede i eti kada eski olduğu ili ektedi . Os a lıla za a ı da çok ö e e ile i sa at dalı hali e gel iş, Bu sa, Edi e, İsta ul, Tokat, Ka se i e Ko a gi i e kezle de o a ılık sa atı oldukça geliş işti .

. a kada itkisel e ha a sal doğal o ala kulla ılı ke , ki asal o ala ı ulu ası la doğal o a kulla ı o a ı düş üştü . Ki asal o a addele , daha u uz e daha zah etsiz ol ası

ede i le halk ta afı da çok ça uk ka ul edil iş e kulla ı ala ı ge işle işti .

Tü Dü a da olduğu gi i gü ü üz Tü ki e si de de he ko uda doğala dö üş aşa aktadı . Doğal o ala ı ü ü le e kaza dı dığıolu lu özellikle i daha i i a laşıl ası la,ta iat ka aklıha adde le o a ış iplikle e ola talep de a t aktadı . Diğe ala la da olduğu gi i tekstilde de doğala dö üş eğili i i gide ek hız kaza ası, doğal o ala ı tekstilde, özellikle halı e kili o a a ılığı da, ö e i i a tı ıştı .Ye ide doğala dö üş düşü esi i a t ası ile azı ö ele de ütü zo lukla ı a ağ e de a etti il e e çalışıla u çalış ala , tek a a aştı a ıla sa esi de gü üzü e çıka ıl akta e gelişti ile ek aşatıl a a çalışıl aktadı . Hatta azı ö ele de u ko u ile ilgili okulla ku ul uş, ili çli şekilde çalış ala sü dü ül ektedi .

“i as ulu duğu ko u iti a i ile ta ihte ö e li i e e sahipti . Ge el ola ak dağlık e üksek i plato ola “i as ta o tala a ükselti et edi . Dağla a ası da uza a adile çuku la da oluş uş o ala e üksek platola ulu aktadı . İli top ak ala ı ı % , si i dağlık ala la kapla . Bitki ö tüsü ü ise o a la e ozkı ala la ı oluştu aktadı . Kültü a ası ola ak ka ul edile elsa atla ı, “i as ta eşsiz güzellik e çeşitlilikte olup çakı - ıçak, ço ap, ağızlık, akı ılık e doku a ılık sa atla ı üz ılla da e i ü ük i ustalıkla aşatıl a a çalışıl aktadı . Yö ede doku akta ola halı çeşitle i ise, kulla ı a açla ı a gö e akat sedi halısı, astık, du a halısı, ta a halısı, tülü e,

a azlık se ade , he e e ça ta şekli de sı ıfla dı a ili .

E le de iğ e a teşi ile üküle ek hazı la a il e iplikle i, i e halı doku a la ta afı da o a aktadı . İl e iplikle i, se tetik o ala ı a ı da çe edeki doğal ka akla da

a a la ıla ak o a aktadı .

Di iği ilçesi e ağlı kö le de kı ızı, çi it o a, de etü ü, si ah, eşil, sa ı e gök a i ol ak üze e sekiz e gi , gele eksel usulle le elde edildiği tespit edil işti . İple i o a ada kulla ıla itkile e iz ka uğu, de e da ağı, ka a uk kökü, ka ak e a sel i sü gü le i, sa aşık i si de o a otu ola ak ta i edile e kı ızı e gi elde edil esi i sağla a itki i kökle i, a puz a puz , soğa ka uğu, el a pü ü ap ağı kulla ılı . Ekşi ha u , tezek külü, tuz e de e da ağı ı da aşga la a

o da la a a a ı la kulla ıldığı tespit edil işti .

(5)

127

ge ek ektedi . Ki asal o alı iplikle le doku a halıla ise ge ellikle u özellikle i açısı da da a ıksızdı la . Halı ılığı u olu suz etkile de ku ta ıp, göz okşa a , kalı ı e k to la ı la o a a ak, taşıdığı otif e dese le i daha uzu sü e aşata il ek, doğal o a ko usu da apıla a aştı ala ı te el esası ı oluştu aktadı . Doğal o a ile ü etile ek halıla a ı za a da ö esel otifle le de

eze esi du u u da, atı dü ası ı paza kapıla ı ı aça ak değe li ese le o ta a çıka ili .

Eski e köklü i halı ılık ta ihi e sahip ola “i as e ö esi deki doğal o a bitkilerini a aştı a ak, u itkile de elde edile ile ek e kle i tespit et ek, da a ıklılığı ı ölçe haslık değe le i i o ta a ko ak e u ala da çalış a apa ak ola la a i katalog hazı la ak a a ı la u a aştı a a ge ek du ul uştu . A aştı ada “i as e çe esi de etişe itkile , o a a işle le i, u itkile e değişik o da la kulla a ak elde edile so uçla ile halı e kili le içi çok ge ekli ola sü tü e, ışık e su da lası haslık de e ele i ölçüle ek su ul uştu .

YÖNTEM

Ör ekleri Topla ası ve A alize Hazırla ası

Ko ulhisa ilçesi de ağa a za a e e e ek şekilde topla a Adaça ı sal ia sp. , oda sı aklığı da e ha ada i e de ka to la üze i e se ile ek ku utul uştu . Bo a a ak ate al ola , N e az o asız saf ü halı il elik ipliği ise, Kaçıkoçla A.Ş. Ispa ta satış ağazası da çilele hali de te i edil işti . De e ele de kulla ıla su, fakülte çeş esi de alı ış, çalış a ı aşla gıç e itiş ta ihle i de su u pH i dahil i takı özellikle i ölçül üş e o a a işle i içi ö e teşkil ede pH değe i i i a ı da olduğu tespit edil işti .

A aştı ada kulla ıla o da la ise Cu hu i et Ü i e sitesi Fe Ede i at Fakültesi Ki a Bölü ü La o atu a la ı ile “i as Meslek Yüksekokulu Tek ik P og a la Bölü ü Bo a a Atöl esi den sağla ıştı . Bu mordanlar:

.Alü i u şap - KAI(SO4)2

.Bakı sülfat Göz taşı - CuSO4.5H2O

.De i sülfat “açıkı ıs - FeSO4.7H2O 4.Tartarik asit -(C2H2(OH)2 (COOH)2-C4H6O6) 5.Potasyum Bi kromat-K2Cr2O7

A aştı ada doğal o ala , kulla ıla itkile , o a a ö te le i . ko ula da a a la ıla ka akla ise azı ü i e sitele , a aştı a ku u la ı, kütüpha e e dökü a tas o e kezle i ta a a ak elde edil işti .

A aştı a ö te i ola ak, ü iplikle i i o da la ası, o a e t aktla ı ı hazı la ası, o da sız e o da lı o a a, elde edile e kle i eli le esi e adla dı ıl ası, ışık, sü tü e e su da lası Islak - ku u haslığı ta i i eli til işti .

Yü iplikleri i orda la ası

Bitkisel boyacılıkta, e kle i sa itle e addesi ola ak kulla ıla e değişik e kle elde et e e a a a a dı ı addele e o da de i . Mo da la a ise, elli ikta da o da addesi i o a a ak ola a ule o a ada ö e, o a ada so a e a o a a es ası da dahil edilmesi ile apılı . Baze u işle de, i de fazla o da kulla ıla ili A o i , .

(6)

128

ka at a kaza ı içe isi de soğutul a a alı ış, çıka ü daha so a sıkıla ak ku utul uş e o a a a hazı hale geti il işti .

Boya Ekstraktları ı Hazırla ası

Bo a ekst aktı sı ak e soğuk ö te le kulla ıla ak elde edile ili . Yapıla a aştı ada sı ak ekst akt hazı la a ö te i kulla ıl ıştı . Bu u içi , kök, gö de, dal e çiçek gi i adaça ı itkisi i tü aksa la ı, içe dikle i o a addele i i su a geç esi i sağla ak a a ı la elle e a ıçakla küçük pa çala hali e geti il işti . Bo a a ak ü ipliği ağı lığı a gö e % o a ı da alı a itkile i e o a a ak ü e gö e e o a ı daki su içi de saat sü e le ka atıl ıştı . saat so u da itki a tıkla ı i tül e tle süzüle ek o ta da a ıl ıştı . Bö le e sı ak e t akt elde edil işti .

Boya a İşle i

Bo a a işle i o da lı e o da sız ol ak üze e iki şekilde apıl ıştı :

Mo da lı o a a; daha ö e o da la a ü le , e az i saat o u a suda ekletilip ıslatıldıkta so a, e o a ı da hazı la a sı ak ekst akt içe isi de de, i saat sü e le ka atıl ış e ke di hali de soğu a a ı akıl ıştı . Daha so a ol soğuk su ile du ula a ak az ışıklı ha ada i e de ku utul uştu .

Mo da sız o a a; daha ö ede saat sü e le suda ekletile ek ıslatıla ü le e o a ı da hazı la a sı ak ekst aktla ı içi e ko uştu . Ka a a oktası a e iştikte so a i saat o u a sü ekli ka ıştı ıla ak ka atıl ış e ka a a es ası da eksile su ila e edil işti . “oğudukta so a da ol soğuk su ile du ula a ak az ışıklı e ha ada i e de ku utul uştu .

Re kleri elirle esi ve adla dırıl ası

Adaça ı ı tü aksa la ı da % o a ı da kulla ıla ak elde edile sı ak ekst aktla la o da sız e değişik o da la la % e % lük o a la ı ı u gula ası la adet o a a apıl ıştı . Bu o a a so u u elde edile e kle A ka a Ü i e sitesi )i aat Fakültesi E Eko o isi Bölü ü öğ eti ele a la ı da oluşa i ko is o ta afı da adla dı ıl ıştı .

Haslık tayi leri

Ku aşı , gü lük ha attaki azı şa tla a ıka a, te , gü eş ışığı gi i da a ı ı ı ölçül esi e haslık de il ektedi A o i , . Yapıla çalış adaışık, sü tü e e su da lası ıslak - ku u haslığı ta i i eli til işti .

Bo alı ü iplikle i de ışık haslığı ta i i; Tü k “ata da tla ı E stitüsü ta afı da hazı la a T“ 867 „Gü Işığı a Ka şı ‘e k Haslığı Ta i i Metodu A o ous e DIN „Fa essu g Beg iffe de Fa et ik A o ous etodla ı esas alı a ak apıl ıştı . Işık haslığı ta ininde, a i ü skala3ile i likte ü iplik ö ekle i kulla ıl ıştı . Ma i ü skala ka to üze i e o u da

e i de ola ak şekilde sı ası la de e kada apıştı ıl ıştı . A ı şekilde o alı ü iplik ö ekle i de ka to üze i e o u e i de i i i e pa alel ola ak şekilde sa ıl ıştı . Muka ada

e e i de şe itle kesile ek i i le i i üze i e ko ul uş e i ilt apıl ıştı . Daha ö ede ka to üze i e iki pa alelli ola ak hazı la a ü iplik ö ekle i ile a i ü skala ı a ısı kapalı ike diğe a ısı gü ışığı ı etkisi altı da ı akıl ıştı . Işığı gelişi e de e e ola ak şekilde e leşti ildikte so a he gü eli li saatle de ko t ol edil işti . Ma i ü skaladaki sol a a gö e ü iplik ö ekle i değe le di il işti . Işık haslığı ı değe le di ede a i o alı ü lü ölçek kulla ıla ak sol a de e esi ölçülü ke , diğe ütü haslıkla da ise g i ka şılaştı alı ölçek g i skala kulla ılı . G i skala iki çeşitti . Bu la da i i test so u u o alı ate ali e gi de e da a gele değişikliği, diğe i ise o alı

(7)

129

ate ali ke disi e i leşik ola e az i ku aşa lekele e de e esi i ölç e e a a aktadı Öz a ; Ço a .

Bo alı ü iplikle de sü tü e haslığı ta i i; Tü k “ta da tla ı E stitüsü ta afı da hazı la a T“ „“ü tü e e Ka şı ‘e k Haslığı Ta i i A o ous a e T“ „Tekstil Ma ülle i de Renk Haslığı Ta i le i de Lekele i i - o a ak ası- e sol a ı -e k değiş esi- değe le di il esi içi G i “kalala ı Kulla a Metodla ı A o ous e gö e apıl ıştı . Bo alı ü iplikle i

o utla ı da i dikdö tge ka to öze i e a a a e pa alel ola ak sa ıl ıştı . De e ihazı pa ağı ı u u a ku u, o asız o utu da kesil iş eza ağı dokulu pa uklu ez e leşti ile ek g lık ük altı da iki pa alelli ola ak hazı la a ku u u u ele i lik kıs ı o u a düz i hat üze i de sa i ede defa ile i ge i sü tül esi sağla ıştı . Bo asız pa uklu eze e k ak ası ise g i skala ile T“ e gö e değe le di il işti A o ous .

Bo alı ü iplikle de su da lası haslığı ta i i; Tü k “ta da tla ı E stitüsü ta afı da hazı la a T“ „“u Da lası a Ka şı ‘e k Haslığı Ta i i A o us e T“ e gö e apıl ıştı . Bo alı ü iplikle i, uzu luğu da aklaşık . kalı lığı da çile apıla ak he iki u u da ağla ıştı . İki pa alelli ola ak hazı la a ö ekle i üze i e oda sı aklığı da . l lik saf su da latıl ıştı . Da latıla su çu ukla dağıtıla ak ö eği e esi sağla ıştı . İki dakika ekledikte so a da lala ı dış ke a la ı daki e k değiş esi g i skala ile T“ e gö e değe le di il iş e ıslak su da lası haslığı tespit edil işti . Nu u ele i gü oda sı aklığı da ekletile ek ku u ala ı sağla ış e ku udukta sonra su damlala ı ı o alı ü le üze i de oluştu duğu e k değiş esi i e g i skala ile T“ e gö e değe le di il iş e ku u su da lası haslığı tespit edil işti .

BULGULAR

Adaçayı da elde edile re kler

Adaça ı itkisi kulla ıla ak, o da sız e o da lı alü i u şapı, akı sülfat, de i sülfat, ta ta ik asit, potas u ik o at ö te le le o a a apıl ış e fa klı e k to la ı elde edil işti . Değişik o da la e o da o a la ı ile elde edile e k to la ı ı f eka s dağılı ı a gö e Ta lo . kre , açık sa a sa ısı, ko u ki li e az, ko u top ak, ko u e i aha , eşe ap ağı, piş iş el a e ko u sala u a ap ak olduğu gö ül ektedi Şekil. .

Tablo 1. Adaça ı da Elde Edile ‘e kle i F eka s Dağılı ı

Renkler

Renk No

“ayı

%

Toplam %

Bej

1

9

37

2

1

9

3

2

9 T

4

36 Açık Çağla Yeşili

1

9

18

2

1

9 T

2

18 Krem

-

1

9

9 Açık Kah e Köpüğü

-

1

9

9 Ko u Piş iş El a

-

1

9

9 Açık Patates Ka uğu

-

1

9

9 Ko u Çağla Yeşili

-

1

9

(8)

130

Yapıla çalış ada elde edile e kle ile daha ö e a ı itki ile apıl ış ola diğe çalış ala ka şılaştı ıl ıştı . Bu a gö e; adaça ı ile o da ola ak şap kulla ıla çalış ala da açık sa ı e k elde edildiği E ez, , i e adaça ı ile şap, k o e saçıkı ıs gi i o da la kulla a ak da sa ı, açık kah e

e eşil g i e kle i elde edile ile eği A o ous, , eli til işti .

(9)

131

(10)

132

Haslık Değerleri

Adaçayı da elde edile re kleri ışık haslıkları

Işık haslığı, ü halı e kili iplikle i de üksek ol ası iste ile ö e li i özellikti . Pe e ede di ekt ola ak gele ışığa a uz kala halı e kili le i iz sol a olgusu ile e k to u da açıl a e a ko ulaş a ka şı ka şı a kalı la . Işık haslık de e esi düşük ola ü iplikle le doku a a gıla za a la sola ak değe le i de ü ük ölçüde ka ede le . Bu u içi ışık haslığı üksek ola itkisel o ala la

o a ış iplikle i kulla ıl ası ö e il ektedi .

Çalış ada elde edile e kle i , ü halı iplikle i üze i deki ışık haslıkla ı a ilişki değe le i Ta lo . de göste il işti . Bu a gö e; adaça ı ile çeşitli o da la kulla ıla ak elde edile e kle i ışık haslık değe le i i - a ası da değiştiği, o da sız o a a ile elde edile e gi ışık haslık değe i i ise olduğu sapta ıştı .

Mo da la ı fa klı ol ası du u u da ışık haslık değe i i değiştiği sapta ıştı . Şap kulla ıla ak apıla o a ala da ışık haslık değe i , ta ta ik asitle , de i sülfat, akı sülfat e potasyum bikromatla 3 - a ası da değiştiği eli le işti . Bu e k değişi i o da sız e çeşitli o da la kulla ıla ak apıla o a ala da sol a şekli de gö ülü ke , ta ta ik asitle apıla o a ala da e k ko ulaş ası şekli de ol uştu .

Elde edile ışık haslıkla ı değe le di ildiği de, - a ası da değişe fa klı değe le o ta a çık ıştı . Mo da o a ı değiş esi i , ışık haslık değe i i değişti diğisapta ıştı .

Tablo 2. Adaça ı da elde edile e kle i ışık haslık değe le i

Morda Adı Ora ı % Işık Haslık Değeri

Mo da sız - 3

Potas u Alü i u “ülfat 2% 2

4% 2

Tartarik Asit 2% 3*

4% 3

De i “ülfat 2% 6

4% 3

Bakı “ülfat 2% 3

4% 6

Potasyum Bikromat 2% 6

4% 3

Adaçayı da elde edile re kleri sürtü e haslıkları

Halı e kili gi i e a gıla ı da kulla ıla iplikle de a a ıla e ö e li haslıkla da i i de sü tü e haslığıdı . Halı e kili le , kulla ı ala la ı a ağlı ola ak üze le i sü ekli sü tü e etkisi altı da kal aktadı . Bu u içi ü halı e kili doku ada iplikle i sü tü e haslık de e ele i i de

üksek ol ası iste ektedi .

A aştı ada elde edile e kle i ü halı iplikle i üze i deki sü tü e haslıkla ı a ilişki değe le Ta lo . de e il işti . Bu a gö e; adaça ı ile çeşitli o da la kulla ıla ak elde edile

(11)

133

şap, akı sülfat e potas u ik o atla - a ası da, ta ta ik asitle - a ası da değişe değe le ulu uştu . Mo da sız o a a ile de değe i elde edil işti .

Adaça ı ile apıla tü o a ala da e üksek sü tü e haslık değe i i ile o da sız o a a a ait olduğu gö ül üştü . Bu u - ile ta ta ik asit takip et iş,diğe o a ala da elde edile değe le i - gi i düşük olduğu sapta ıştı .

Tablo 3. Adaça ı da elde edile e kle i sü tü e haslık değe le i

Morda Adı Ora ı % “ürtü e Haslık Değeri

Mo da sız - 4

Potas u Alü i u “ülfat 2% 2-3

4% 2-3

Tartarik Asit

2% 3-4

4% 3-4

De i “ülfat 2% 1-2

4% 1

Bakı “ülfat 2% 3

4% 2

Potasyum Bikromat 2% 3

4% 2-3

Adaçayı da elde edile re kleri su da lası haslıkları

Gü lük ha atta çok a gı ola ak kulla ıla halı e kili le de iste ile i diğe özellik ise su da lası haslığıdı .

Çalış ada elde edile e kle i , ü halı iplikle i üze i deki su da lası haslıkla ı a ilişki değe le Ta lo . de göste il işti . Bu a gö e; adaça ı ile çeşitli o da la kulla ıla ak elde edile e kle i su da lası haslık değe i ıslak e ku u ola ak - a ası da, o da sız o a a ile elde edile değe ise - a ası da değiştiği tespit edil işti . Ta lo a gö e, o da la ı fa klı ol ası ı , su da lası haslık değe i i ispete değişti diği gözle işti .

Islak su da lası haslığı da, o da ola ak ta ta ik asit % kulla ıla ak, apıla o a ala da su da lası haslık değe i - , şap, ta ta ik asit % , potas u ik o atla , de i sülfat, akı sülfat e

o da sız ola ak apıla o a ala da ise haslık değe i i - a ası da olduğu gö ül ektedi .

Kuru su damlası haslığı da ise o da ola ak şap, ta ta ik asit % e potas u ik o atla apıla o a ala da , ta ta ik asit % , de i sülfat e akı sülfatla apıla o a ala da -5,

o da sız o a ada ise su da lası haslık değe i i olduğu sapta ıştı .

(12)

134

Tablo 4. Adaça ı da elde edile e kle i su da lası haslık değe le i

Morda Adı Ora ı % “u Da lası Haslık Değeri

Islak Kuru

Mo da sız - 3-4 5

Potas u Alü i u “ülfat 2% 4 5

4% 4 5

Tartarik Asit

2% 4 5

4% 4-5 4-5

De i “ülfat 2% 3-4 4-5

4% 3-4 4-5

Bakı “ülfat 2% 3-4 4-5

4% 3-4 4-5

Potasyum Bikromat 2% 4 5

4% 4 5

“ONUÇLAR

El doku ası ü ü le e gö ü ü e kalite ola ak kaza dı dığı üksek değe açısı da , itkisel o a ılığa e ile ö e gü geçtikçe a t aktadı . A ı a, ülke izi doğal itki ö tüsü içi de a ola itkile i değe le di ilip, ta ı ı ı apıl ası ile u ala da açıla ak e i iş sahala ı a oş i sa gü ü kaza dı ası e kültü ü üzü aşatıl ası ile de ö e kaza aktadı .

Bu çalış ada, ülke izde itkisel o a ılığı uzu ılla da e i apıldığı, el doku ala ı la da ü lü ola “i as e ö esi de etişe adaça ı itkisi a aştı ıl ıştı .

Adaça ı, ü e gö e % o a da ka ıştı ıl ış, değişik o da la la % e % o a la ı da saat ka at a ö te i le o da la ış e o a a apıla ak elde edile e kle üze i de sta da tla a gö e ışık, sü tü e e su da lası haslıkla ı eli le işti . Bö le e, çeşitli o da la ı değişik o a la da kulla ıl ası ile elde edile e kle i ışık haslık değe le i i , o da la ı fa klı ol ası du u u da değişiklik göste diği sapta ıştı . Adaça ı da ; k e , açık sa a sa ısı, ko u kirli beyaz, koyu toprak, ko u e i aha , eşe ap ağı, ko u sala u a ap ak, piş iş el a gi i e kle elde edil işti . Bu

e kle le o a ış iplikle i el dokusu ü ü le de kulla ıl ası u gu du .

Adaça ı a o da ola ak şap kulla ıl ası du u u da, ışık haslık değe i -4, tartarik asitle 4-6, de i sülfatla , akı sülfatla , potas u ik o atla - a ası da, değişe değe le eli le işti .

Bu çalış ada, ulu a e kle i sü tü e haslık değe le i de o da la ı fa klı ol ası a gö e değişiklik göste ektedi . Adaça ı a o da ola ak ta ta ik asit kulla ıl ası du u u da sü tü e haslık değe i - , şap, akı sülfat, potas u ik o at ile - , de i sülfat ile - a ası da, değişe değe le ulu uştu .

Elde edile e kle üze i de apıla su da lası haslık değe le i ise ıslak e ku u ola ak ge ellikle 3- a ası da ulu uştu .

ÖNERİLER

(13)

135

KAYNAKÇA

Anonymous, (1970). DIN 5033 (Farbmesung Begriffe der Farbmetrik) Deutcland.

Anonymous, (1978a). Boyalı ya da Baskılı Tekstil Ma ulleri İçi Re k Haslığı De ey Metotları-“ürtü eye Karşı Re k Haslığı De ey Metotları - “ürtü eye Karşı Re k Haslığı Tayi i. Tü k “ta da tla ı E stitüsü Ya ı la ı T“ , A ka a.

Anonymous, (1978b). Boyalı ya da Baskılı Tekstil Ma ulleri İçi Re k Haslığı De ey Metotları-Su Da lası a Karşı Re k Haslığı Tayi i. Tü k “ta da tla ı E stitüsü Ya ı la ı T“ /Ma t , Ankara

Anonymous, (1984a). Boyalı ve Baskılı Tekstil Ma ulleri İçi Re k Haslığı De ey Metotları-Gü Işığı a Karşı Re k Haslığı Tayi i Metodu. Tü k“ta da tla ı E stitüsü Ya ı la ı T“ /Eki , A ka a. Anonymous, (1984c).Tekstil Ma ulleri i Re k Haslığı Tayi leri de Lekeleri i Boya Ak ası ve

“ol a ı Re k Değiş esi Değerle diril esi İçi Gri “kalaları Kulla a Metodları. Tü k “ta da tla ı E stitüsü Ya ı la ı T“ /Ma t , A ka a.

Anonymous, (1991). Bitkilerde Elde Edile Boyalarla Yü Lifleri i Boya ası, Sanayii ve Ticaret Baka lığı Küçük “a atla e “a a i Bölgele i e “itele i Ge el Müdü lüğü,A ka a,s. .

A taç,Ç., .El Doku a ılığı. MEB. De let Kitapla ı, Milli Eğiti Bası e i, İsta ul.

Baytop, A. (1983).Far asötik Bota ik. İsta ul Ü i e sitesi Ya ı la ı, No: E za ılık Fakültesi Ya ı la ı, No: , İsta ul.

Ço a ,“. .Genel Olarak Standart, Standardizasyon ve Tekstilde Kulla ıla Haslık Ko trolleri. Tekstil ve Konfeksiyon, S.341- , İz i

Enez, N.(1988). Doğal Boya a ılık. A adolu’da Yü Boya a ılığı da Kulla ıl ış Ola Bitkiler ve Doğal Boyalarla Yü Boya a ılığı. Ma a a Ü i e sitesi Ya ı No: , Güzel “a atla Fakültesi, Ya ı No: , Fatih Ya ı e i,İsta ul,s. .

Eş e k,T. e Ha a ıoğlu, M. . Bazı Bitki Boyaları ı Haslık Dere eleri.A ka a Ü i . )i aat Fak. Yıllığı .s. -352, Ankara.

Ha a ıoğlu, M. .Türkiye’de Bulu a Ö e li Bitki Boyaları da Elde Olu a Re kleri Çeşitli Müessirlere Karşı Yü Üzeri de Haslık Dere eleri. A ka a Ü i e sitesi Ya ı ı: / . A ka a Ü i e sitesi Bası e i,A ka a, s. .

Ka a aşı, N. . Cehri Rha us Petiolaris de Elde Edile Re kler ve Bu ları Yü Halı İplikleri Üzeri deki Haslık Dere eleri Üzeri de Bir Araştır a. A ka a Ü i ., Fe Bili le i E st., A ka a.

Ya ı la a ış dokto a tezi

Öz a , Y. .Tekstil Elyaf ve Boya a Tek iği. İsta ul Ü i e sitesi Ya ı la ı, “a ı: Mühe dislik Fakültesi, No: ,Fatih Ya ı e iMat aası, İsta ul.

Polu , O. . Çe i e :Baktı , İ.,Ağaçlar ve Çalılar. Akde iz Ü i e sitesi, Ya ı No: Akde iz Ü i e sitesi Bası e i, A tal a.

Uğu , G. . Türk Halıları da Doğal Re kler ve Boyalar. Tü ki e İş Ba kası Kültü Ya ı la ı, Ge el Ya ı No: , “a at Dizisi: , A ka a.

İNTERNET

Anonim,(2013).Mordanlama,http://www.megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/%C4% B0pek%20Boyama.pdf