1.POJAM KRIMINOLOGIJE
Odrediti pojam kriminologije znaci odgovoriti na pitanje ,,šta se podrazumeva pod terminom kriminologi?” Odgovarajuci na ovo pitanje, odmah možemo konstatovati da nema jedinstvenog i opšte-prihvacenog gledišta o tome šta je kriminologija. Odredivanje pojma kriminologije staro je koliko i krimiriologija kao nauka, ali jedna precizna, opšte prihvacena i jedinstvena defimcija još uvek nije utvrdena. Svaki autor, a kriminologijom su se bavili strucnjaci razlicitih naucnih discipina: psihijatri, psiholozi, sociolozi, filozofi, pravnici, kriminalisti, imao je svoje shvatanje i defirticiju kriminologije, zavisno od osnovnog teorijskog i metodoioškog opredeljenja u izucavanju predmeta kriminologije. Razlike u shvatanjima postoje i medu kriminolozima u pogledu razumevanja pojma kriminologije, u tome šta je karakteriše i predstavlja njenu bit.
KRIMINOLOGIJA je nauka o zlocinu , latinski crimen-zlocin. Kriminologija je nauka koja izucava kriminalitet kao negativnu društvenu pojavu.
U najopštijem smislu kriminologija je nauka o zlocinu. Ovaj termin je prvi upotrebio francuskI antropolog Pol Topinard u svom delu “Antropologija” 1879, oznacavajuci kriminologiju kao nauku o proucavanju krivicnih dijela. Prvo delo pod nazivom Kriminologija objavio je italijanski pozitivista– sudija krivicar RAFAELE GAROFALO 1884 koji je pojam upotrebio za nayiv svoje knjige “Kriminologija” podrayumevajuci pod kriminologijom nauku, ucenje/logos o kriminalitetu I crimen-zlocinu.
Definisanjem pojma kriminologije bavio se veliki broj autora.
TRADICIONALAN POJAM zlocin,u savremenom znacenju to je kriminalitet. Kriminalitet je veoma stara društvena pojava i za nju se zanimaju mnoge nauke kao što su: pravna nauka, sociologija, psihologija, psihopatologija,antropologija, fenomenologija i dr. Istorijski posmatrano moramo navesti Hamurabijev zakonik1800.g.p.n.e. Indijski zakoni Manu 1200. g,p.ne. Zakon dvanaest tablica kojim se kriminalitet
kažnjavao. Proucavajuci kriminalne probleme sa raznih aspekata vremenom su se razvile i posebne
kriminološke discipline kao što su: kriminalna antropologija sociologija, psihologija, politika,etiologija, fenomenologija i druge koje ne nose predznak “ kriminalne” kao što su: viktimologija,
penologija i slicno.
Nekadašnji direktor kriminološkog društva u Becu Grasberger smatra da kriminologija obuhvata brojne naucne discipline koje medusobno povezuje jedino to što predmete njihovog istraživanja predstavljaju krivicna dela. On smatra da je Franc List s pravom okvalifikovao kriminologiju kao pomocnu nauku krivicnog prava. Po mišljenju Grasbergera kriminologija nije cista vec je pre prirodna nauka jer se u metodi istraživanja služi njihovim metodama. Profesor kriminologije Graunhurt u Oksfordu smatra da je kriminologija empirijska nauka koja naucno proucava rezultate, forme i uzroke zlocina, kaznenog i popravnog postupka sa zlocincima. Koncepcija kriminologije ima onoliko koliko ima i samih kriminologa.
Neki autori smatraju da postoji pet i više podrucja na kojima se iskazuje predmet kriminologije. Holist tvrdi da se u teoriji kriminologija pojavljuje: prvo, kao samostalna naucna disciplina koja se bavi istraživanjem krivicnih dela i kazni, zatim drugo kao nauka o zlocinu u širem smislu, kojom se obuhvataju uzroci kriminaliteta, metodi njihovog suzbijanja, pitanje kriminalne politike, penologije, materijalnog i
formalnog krivicnog prava; trece kao nauka o pojavama i uzrocima kriminaliteta, uz kriminalistiku, krivicno pravo i kriminalnu politiku; cetvrto kao nauka o licnosti i peto podrucje po kome sekriminologija u užem smislu shvata kao nauka o uzrocima i pojavama kriminaliteta. Iz trece grupe pravca kriminologije izdvajaju se stavovi Reklesa koji ovu discipline smatra naukom o kažnjavanju,policiji, sistemu sudstva, kriminalitetu maloletnika i drugo. Po Danskim naucnicima Hurvitu iKristijansenu kriminologiju cine: kriminografija-opisni
deo zasnovan na statistici; kriminalnasociologija, kriminalna biologija, kriminalna somatologija, kriminalna psihologija, društveno-psihološko tretiranje delikvenata, kriminalna genetika, predikciona istraživanja i viktimologija.
Cetvrti pravac zastupaju savremeni americki kriminolozi koji u svojim radovima akcenat stavljaju
na licnost delikventa i njegov tretman, ucenje o cinjenicama zlocina i nacinu njegovog suzbijanja.
Po uverenju Saderlanda i Kresija kriminologija je nauka koja tim nazivom obuhvata tri discipline:
sociologiju krivicnog prava,.kriminalnu etiologiju i penologiju.
Predstavnici petog pravca su pretežno nemacki kriminolozi koji su veoma brojni. Lernel razlikuje
Kriminologiju sensu stricto, kao nauku o genetskom ciniocu zlocina I sensu largo koja pored prvog
znacenja obuhvata i kriminalnu fenemenologiju, strukturu i dinamiku. Po Midendorfu kriminologija
u Nemackoj smatra se naukom o zlocinu, kao pojava pojedinaca i naroda, po Eksneru to je nauka okriminalitetu. Poljski kriminolog Valcak smatra da je kriminologija nauka ciji je predmet
istraživanje uzroka kriminaliteta, njegovih oblika, pravilnosti i zavisnosti povezanih s prestupnikomi kriminalitetom.Veoma rano se kriminalitetom bavila i kriminalna sociologija koja je svoja kriminološka shvatanja zacela prakticno sa klasicnom školom u 18 veku.
Poznati francuski sociolog Dirkem je prekodefinisanja pojma kriminaliteta ustanovio pojam kriminologije. On je rekao da je kriminalitet proizvod mešanja uticaja ljudi i društva, ciji se koreni nalaze u društvu i da je imanentan samom društvu. Po njemu pojava kriminaliteta sadržana je u kažnjavanju dok nauka koja se tim bavi nazivase kriminologija.
S obzirom da postoji razlicito definisanje pojma kriminologije u teoriji postoje razliciti pokušajiodredenja kriminoloških podrucja I disciplina. Pobornici shvatanja kriminologije kao grupne nauke,dijele je na teorijske i aplikativne discipline. U teorijske-prema njima spadaju kriminalnasociologija, kriminalna antropologija, kriminalna psihologija, kriminalna psihopatologija ipenologija. Aplikativna ili primenjena kriminologija obuhvata kriminalnu politiku, kriminalnuprofilaksu i kriminalistiku.
PREDSTAVNICI AUSTRIJSKE ENCIKLOPEDIJSKE ŠKOLE smatraju da je kriminologijamultidisciplanarna nauka koja obuhvata parcijalne discipline: od kojih se jedne bave kriminalnom stvarnošcu
-kriminalna fenomenologija, kriminalna sociologija, kriminalna psihologija i kriminalna antropologija; druge se bavi cinjenicama krivicnog postupka
-kriminalistika, sudska medicina,sudska psihologija, a trece sprecavanjem krivicnih dela kriminalna profilaksa, kurativna pedagogija,penologija.
SINTETICKA SHVATANJA kriminologiju vide kao sinteticku nauku koja se svodi naenciklopedijsko shvatanje kriminaliteta. Nju su postavili Niceforo i Feri. Ovo stanovište su kasnije
prihvatili I drugi naucnici, a od savremenih francuski kriminolog Pinatel. Prema Ferijukriminologija je opšti pojam za sve krivicne nauke,pa i za krivicno pravo. Ovakva shvatanja temeljese na teoriji da je kriminologija nauka koja se bavi sveobuhvatnim proucavanjem zlocina i izvršioca,kao delatnost coveka i masovne pojave. Ona koristi saznanja drugih nauka poput biologije,medicine, psihologije, sociologije i psihopatologije.
KRIMINOLOŠKE DISCIPLINE I PODRUCJA nastale su iz razlicitih pristupa u definisanju. Najcešca podela je na kriminalnu fenomenologiju, kriminalnu etiologiju i kriminalnu profilaksu-prevencija i suzbijanje. Kriminalna fenomenologija –simptomatologija, bavi se pojavnim oblicimakriminaliteta, tj. dinamikom i strukturom delikta, kao njihovom raspro stranjenošcu (kirminalnageografija), dok oblasti kriminalne etiologije pripadaju pitanja faktora i uzrocnosti
koje su usmerene prvenstveno ka licnosti delikventa. Slicna ovoj je i podela na opštu i klinicku kriminologiju.
UŽI POJAM KRIMINOLOGIJE predstavlja kriminologiju kao nauku koja se bavi izucavanjem etiologije i fenomenologije kriminaliteta, kao masovne i individualne pojave. Kriminologija jenauka o deliktu i delikventima. Pristalice ovog koncepta kriminologije su Garofalo, Dirkem,Lombrozo, Pinatel i dr.
Može se reci da preovladjuje shvatanje ŠIREG POJAMA KRIMINOLOGIJE po kome pristalice ove koncepcije smatraju da kriminologija pored istraživanja kriminaliteta u užem smislu izucava i sve ostale oblike prestupnog i devijantnog ponašanja; zatim sistem državnih mera i mehanizama za suzbijanje kriminaliteta, ukljucujuci organizaciju i rad pravosudnih i policijskih organa i ustanova zaizvršenje krivicnih sankcija. Unutra ove koncepcije ima više shvatanja i pristalice ove koncepcije su: Ferri, Gassberger, Gros, Seeling i dr.
2. PREDMET KRIMINOLOGIJE
Predmet proucavanja kriminologije je delikventna licnost ili sam delikt ili i jedno i drugo. Prva shvatanja o predmetu kriminologije poticu od italijanskog kriminologa Lombroza koji je smatrao da je osnovn o pitanje nauke zlocinac, a ne njegovo delo.Shvatanja koja predmet kriminologije svode na licnost polaze od stava da licnost prestavlja najviši pojam za kriminologiju i njeno proucavanje je glavni predmet kriminoloških ispitivanja. Podlicnošcu se podrazumjeva duševna struktura covjeka, ’’njegova forma mentis’’, nacin njegovor posmatranja, reagovanja i sfere intelekta (razum, volja, senzibilnost).
Drugo stanovište koje je sociološko i pravno polazi od toga da je predmet kriminologije zlocin. Ovo
Shvatanje potice od francuskog sociologa Dirkema, gde se pretežna kriminološka istraživanja krecuu dva pravca: posmatranje unutrašnjeg stanja licnosti i ispoljavanje slobodne ili prinudne volje, kojesu uslovljene socijalnom okolinom. Licnost delikventa, kao predmet kriminologije, može seposmatrati iz dva aspekta:
- kako se njegovo unutrašnje stanje manifestuje u socijalnoj sredini
-i na drugoj strani, kako se socijalna sredina odražava na njegova unutrašnja svojstva.
Neki autori polaze od stanovišta da su predmet izucavanja kriminologije kriminološki faktori,odnosno uzroci koji coveka dovode do vršenja krivicnih dela. Predstavnici ovih shvatanja su: Feri,Hurvit, Pinatel i dr. Ovo stranovište potice od italijanskog pozitiviste Feria. Ovo shvatanje je važilo pola veka kao vladajuce shvatanje. Na osnovu toga se kriminologija konstituisala kao kriminalna etiologija, odnosno kauzalisticka kriminologija. Neki autori (Tarde i Lakasanj) polaze od stava da je predmet kriminologije zlocin,ali ne zlocin ustatickom smislu, vec kao istorijska i retrospektivna kategorija.
PREDMET KRIMINOLOGIJE U PRAVNO-SOCIOLOŠKOM SMISLU
su inkrimisane pojave shvacene kao individualno ili grupno ponašanje u realnom društvenom životu i o
dnosu. Tako shvacen predmet kriminologije nije samo kriminalitet s formalnopravnog stanovišta, vec je
kriminologija nauka koja izucava, pored izvršioca kao individualnog I kriminaliteta kao društvenog fenomena,i kriminogene faktore (spoljne i unutrašnje) i njihovu strukturu u datim društvenim uslovima; uzroke, uslove i povode, a sve sa aspekta odredenih istorijskih, kulturnih, socioloških i dr. okolnosti.
PREDMET KRIMINOLOGIJE U NAJOPŠTIJEM SMISLU je kriminalitet kao individualni cini društvena pojava, njegovi uzroci i pojavni oblici. To podrazumeva da je PREDMET KRIMINOLOGIJE: s jedne strane skup individualnih pojava, što znaci skup delikata koje je pocinio pojedinac, a sa druge strane to je negativna društvena pojava koja je zakonom zabranjena aktivnost, to je skup individualnih akata društvene nediscipline sankcionisane kao krivicna dela.
Poseban predmet kriminologije je licnost delikventa, njegova socijalna obeležja, psihološka I biološka struktura. Kriminologija se može smatrati pozitivnom naukom, jer su predmet njenog izucavanja društvena stvarnost, cinjenice i pojave, koje se ne iskazuju samo u apstraktnim pravnim definicijama I formulacija, vec kao nauka ciji je predmet zlocin (krivicno djelo), zlocinac (ucinilac krivicnog djela)i uzroci zlocina (kriminaliteta). Zakon treceg elementa ili Garofalov princip je:
’’Krivicni zakon je poznavao samo dva termina, prekršaj i kaznu.
Nova kriminologija poznaje tri elementa: ZLOCIN, ZLOCINCA I SREDSTVA REPRESIJE’’.
Pojam asocijalnost– u opštem smislu -nedruštvenost, nehumanost i koristi se kao najopštiji sinonim za sve vrste devijantnog ponašanja. U užem znacenju pojava u kojoj pojedinac ili društvenegrupe ne prihvataju ni društvene vrijednosti ni obicajne norme sredine, jer ne posjeduju osnovna socijalna osjecanja i sposobnost da s ljudima normalno komuniciraju.
Pojam antisocijalnost– predstavlja teži oblik asocijalnosti, koji se manifestuje u antidruštvenom
ponašanju, suprotstavljanju vladajucim društvenim normama. Oznacava ponaša nje koje je sankcionisano odredenim oblicima spontane ili organizovane reakcije društva.
Pojam delinkvencija
– u opštem smislu, podrazumjeva ukupnost ljudskih ponašanja kojima se teže povreduju obicajne norme odnosa medu ljudima. Socijlano
– patološke pojave cine fenomenološki izraz pojava bolesti zavisnosti, mentalno-socijalne devijacije, seksualne devijacije, samoubistva ipokušaji samoubistva.
Pojam kriminalitet
– u opštem smislu predstavlja ukupnost kriminalnih ponašanja kojima seugrožavanju univerzalne vrijednosti i koja su inkrimisana kao krivicna djela.
3. ODNOS KRIMINOLOGIJE SA OSTALIM NAUKAMA
Kriminologija kao multidisciplinarna nauka je granicna i veoma je oslonjena na neke druge nauke isa njima je medusobno povezana i uslovljena. Najtešnju vezu ima sa KRIVICNIM PRAVOM,KRIVICNIM PROCESNIM PRAVOM, KRIMINALISTIKOM, PENOLOGIJOM I VIKTIMOLOGIJOM. Kriminologija i krivicno pravo VEZA IZMEÐU KRIVINOG PRAVA I KRIMINOLOGIJE veoma je bliska. Neki teoreticari poputFerija tvrde da je krivicno pravo grana kriminologije. Ta povezanost potice usled toga što jekriminologija usmjerena ka proucavanju etioloških i fenomenoloških problema kriminaliteta, akrivicno pravo na opšte pravne institute krivicnog dela. Krivicno pravo izucava sistem pozitivnih
pravnih propisa, posebno onih koji se odnose na krivicna dela i sankcije. Krivicno pravo ikriminologija su dve autonomne naucne discipline sa srodnim predmetom i ciljem izucavanja, kojesu komplementarne iz razloga što jedna drugu obogacuju i dopunjavaju.
Kriminologija i krivicno procesno pravo KRIVICNO PROCESNO PRAVO kao naucna disciplina bavi se postupkom i procesnim subjektima utvrdivanja postojanosti uslova da je odredeno delo izvršeno i da se na osnovu toga izricu krivicnesankcije za pocinjeni delikt. CILJ KRIVICNOG PROCESNOG PRAVA je da se na propisan nacinutvrdi postojanje krivicnog djela i odgovornosti izvršioca, odnosno da se izrekne odgovarajucakrivicna sankcija. Veza izmedu kriminologije i krivicno procesnog prava odnosi se na tretman ucinilaca krivicnog djela, u postupku utvrdivanja odgovornosti, te izbora i izricanja sankcija.
Kriminologija i kriminalistika
Kriminalistika i kriminologija su dve naucne discipline koje su uzajamno povezane. Kriminalistika,
kao naucna disciplina, bavi se izucavanjem sredstava i metoda otkrivanja i razjašnjavanja krivicnih djela, otkivanja i hvatanja izvršioca krivicnih djela, otkrivanja i obezbjedivanja dokaza i sprecavanjaizvršavanja krivicnih dijela, a kriminologija uzrocima kriminaliteta i njegovim pojavnim oblicima.
OSNOVNI CILJ KRIMINALISTIKE JE proucavanje naucnih metoda na utvrdivanju materijalnih cinjenica, odnosno prikupljanja dokaza u vezi sa krivicnim delom I izvršiocem. Najtešnji odnos izmedu ove dve naucne discipline postoji kod proucavanja licnosti delikvenata, kod kojih su metodiveoma slicni, a u nekim podrucjima (psihologija licnosti delikventa) i identicni.
Kriminologija i penologija--PENOLOGIJA je nauka o nacinu i efikasnosti sistema izvršavanja kazni i drugih sankci ja, sa aspekta njihovog uticaja na resocijalizaciju licnosti izvršilaca krivicnih djela i suzbijanja
kriminaliteta. Osnovna pitanja i podrucja penologije su sistem i organizacija kazneno-popravnih
ustanova; klasifikacija i razvrstavanje osudenika; nacin iuslovi izdržavanja kazni. Penologija kroz prakticnu primjenu krivicnih sankcija daje kriminologiji uvid u ispravnost i pouzdanost odredenih kriminoloških stavova. Posebno znacajna je penološka disciplina ANDRAGOGIJA koja se bavi pitanjima usavršavanja metoda, oblika i sredstava vaspitanja, obrazovanja i prevaspitanja osudenih lica.
VIKTIMOLOGIJA se tretira negdje kao samostalna disciplina, ali najcešce kao GRANAK RIMINOLOGIJE,
koja se bavi izucavanjem žrtava krivicnih djela i odnosa žrtve i izvršioca. Ona se prvenstveno bavi licnošcu žrtve krivicnog dela, njene bio-psihicke karakteristike i socijalnao beležja.
Kriminologija i druge naukePSIHOLOGIJA je nauka koja sistematski proucava psihicki život covjeka baveci se prvenstvenomentalnim sadržajem i psihickim procesima licnosti. Kriminologija koristi saznanja psihologije posebno sa aspekta uticaja licnih osobina i njihove povezanosti sa ponašanjem koji uslovljavaju delinkvenciju.
PSIHOPATOLOGIJA je nauka o mentalnim poremecajima licnosti. U kriminologiji zauzimavažno mesto u proucavanju odredene kategorije delikvenat. Na osnovu saznanja da medudelinkventima postoji i odredeni procenat onih koji su duševno bolesni i poremeceni, neki psihijatri(Esquirol, Despin, Zilboord, Pinel...) su razvili i poseban pristup –teoriju o zlocinu ciji je uzrok u mentalnoj defektnosti izvršioca.
PSIHIJATRIJA je grana medicine, odnosno nauka o mentalnim bolestima i poremecajima. Bavise i problemima preventive, terapijske i rehabilitacione faze delinkvenata, narocito u izucavanju njihovih mentalnih stanja i poremecaja, kao uzroka kriminalne orijentacije. Iz aspekta kriminologije izuzetan znacaj ima forenzicka psihijatrija, koja se bavi istraživanjima ponašanja osoba s mentalni poremecajima, delikata pocinjenih u takvom stanju i inicira psihijatrijski tretman takvih osoba sklonih kriminalnom ponašanju.
SOCIOLOGIJA kao društvena nauka proucava strukturu i zakonitosti društvenih odnosa i procesa.
Predmet proucavanja sociologije su odredeni tipovi društvene zajednice, društvene grupe, ustanove I organizacije i oblici društvenog života ljudi. Na osnovu socioloških ucenja i metoda razvile su se
mnogobrojne sociološke teorije u kriminologiji, kao i kriminološke discipline (kriminalnasociologija i sociologija kriminaliteta).
PEDAGOGIJA u najopštijem smislu je nauka o vaspitanju. Ona se bavi ne samo pozitivnim vec i negativnim uticajem vaspitanja, koji, kako se u kriminologiji pokazalo utice na kriminalno ponašanje. Upravo zbog toga su rezultati njenog istraživanja jako bitni sa aspekta uticaja etiološkihfaktora na delinkvenciju.
SOCIJALNA PATOLOGIJA je mlada naucna disciplina ciji je predmet izucavanja složen iodnosi se na kompleks ljudskih problema i posebne strane covekove normalnosti i zdravlja. Unajširem smislu to su ne samo problemi koji se odražavanju na ekonomsko socijalne uslove, vec i na psihološke karakteristike i biološke determinante licnih i društvenih poremecaja koji se mogu okarakterisati kao patologija. To su kockanje, prostitucija, alkoholizam i dr.
FILOZOFIJA je akademska disciplina i predstavlja najopštije mišljenje o zakonitostima razvoja prirode, covjeka i društva. Delinkvencija i devijacije su opšti pojmovi poremecaja u ljudskomdruštvu, vezani za odredene filozofske kategorije mišljenja, kao što je uzrocnost. Zakoni uzrocnosti, kao i odnos opšteg, pojedinacnog i posebnog jesu oblasti koje kriminologija iz filozofskog pojmovnog aparata koristi za izucavanje logickih i objektivnih veza i odnosa medu patološkim I drugim društvenim pojavama.
STATISTIKA je matematicka disciplina analize numerickih podataka. U kriminologiji se koristeopšte i posebne statisticke metode, kao što su: metod teorije vjerovatnoce, metod srednje vrijednosti
i metod korelacije.
4. POJAM KRIMINALITETA
KRIMINALITET je negativna društvena pojava vršenja krivicnih djela od strane pojedinaca. Kriminalitet predstavlja pojedinacni akt i društveni fenomen.Postoji veliki broj razlicitih definicija kriminaliteta i zlocina, ali u zavisnosti od njihovog karaktera sve one se mogu sistematizovati u dvije osnovne, a to je zakonska ili pravna I sociološka definicija. PRAVNA DEFINICIJA KRIMINALITETA –temelji se na normama materijalnog krivicnog zakonodavsta. Smatralo se da predmet kriminologije i pojam kriminaliteta nije moguce odrediti bez krivicnog prava Kriminalitet se iskljucivo tretira kao krivicnopravna kategorija i ogranicava na ona protivpravna ponašanja koja su inkrimisana u normama važeceg krivicnog zakonodavstva. Postoji uže i šire odredenje pojma kriminaliteta.
Prema UŽEM shvatanju kriminalitet predstavlja samo radnje koje predstavljaju k. dela.
Prema ŠIREM shvatanju rec je o delima koja obuhvataju sve protivpravne kažnjive radnje, pored krivicnih dela tu su i prekršaji i prestupi.KRIVICNOPRAVNA DEFINICIJA zasniva se na principu zakonitosti, koji je uvela klasicnakrivicnopravna škola (nullum crimen sine lege) i omogucava sigurnost u pogledu obima i sadržajaucinjene protivpravne radnje. U krivicnopravnoj literaturi preovladuje uži pristup, jer se smatra da ukoliko nešto nije krivicno djelo, onda nije ni zlocin, a to bi znacilo da nije ni kriminalitet.
SOCIOLOŠKA DEFINICIJA je u definisanju kriminaliteta šireg pristupa, ona je sadržajnija, ona ne posmatra samo delo vec proucava i ucinioca, društvene uzroke, uslove i posledice kriminaliteta. Sociološka definicija kriminalitet definiše kao društvene pojave kojima se ugrožavaju osnovne društvene vrednosti.
KRIMINOLOŠKA DEFINICIJA postavlja vezu izmedu pravnih i i socioloških tumacenja. Ovu vezu su popunili kriminolozi i kriminološka shvatanja koja polaze od inkriminisanih dela idruštvenih uslova.
KRIMINOLOŠKE DEFINICIJE KRIMINALITETA možemo odrediti kompilacijom bitnih obeležja pravnog i sociološkog znacenja. To znaci da su one skup društvenih pojava kojima se ugrožavajuuniverzalne društvene vrednosti i kao takve su sankcionisane krivicnim pravom. BITNA SVOJSTVA KRIMINALITETA SU: skup individualnih pojava –masovna pojava; pojavakoja ima društveni karakter sa obzirom na rasprostranjenost u prostoru i vremenu; to je negativnadruštvena pojava kojom se krše neke norme i ugrožavaju vrednosti; to je istorijska pojava koja je karakteristicna za sve periode društva; to je univerzalna pojava koja je svojstvena svim društvima ikoja ne poznaje granice.
KRIMINALITET nije samo prost skup individualnih pojava, vec masovna i negativna društvena pojava, a zadatak kriminologije je da utvrdi njene uzroke, faktore, strukturu (licnost i dela) i
Zakonitosti.
5. OPŠTA I KLINICKA KRIMINOLOGIJA
POSTOJI PODELA koja kriminologiju deli na: OPŠTU I KLINICKU KRIMINOLOGIJU. Podelana opštu i klinicku kriminologiju potice od francuskog kriminologa Pinatel Žana (Pinatel Jean). Prema njemu opšta ili sinteticka kriminologija treba da koristi, uporeduje i sistematski izlaže podatke do kojih se dolazi u posebnim ili specijalizovanim kriminologijama. Od posebnih kriminologija navodi kriminalnu biologiju, a posebno se zalaže za klinicku kriminologiju kao primjenjenu nauku, koja se sastoji iz multidisciplinarnog pristupa pojedinacnom kriminalnomslucaju uz pomoc znanja opšte i posebnih kriminologija.
Opšta kriminologija je enciklopedijska i sinteticka, razvija se u vertikalnoj ravni i nalazi se na vrhupiramide sastavljene od kriminoloških nauka ili posebnih kriminologija. Kao naucna kriminologija,opšta kriminologija treba da zbliži i uporedi podatke izdvojene od specijalnih (posebnih)kriminologija koje se odnose na manifestacije, uzroke i posledice kriminalne pojave (kriminalnabiologija ili biološka kriminologija, kriminalna psihologija ili psihološka kriminologija, kriminalnasociologija ili sociološka kriminologija). Slicno Pinatelu, autori Lenjel, Levastin i Stanciju, smatrali su da ce se posebne kriminologije sjediniti u opštu kriminologiju "kao kakvu prostranu i plodonosnudeltu". Ovo tvrdenje je bilo cesto osporavano, pa je opštoj kriminologiji cak negiran svaki naucni karakter.Opšta kriminologija može imati razlicite pravce: istorijske, teorijske, deskriptivne i diferencijalne prirode. Pored istorijskog pregleda kriminoloških izucavanja i odredivanja operativnih pojmova kriminologije, opšta kriminologija obuhvata izucavanje osnovnih kriminoloških teorija i hipoteza,metoda i izvora kriminologije Klinicka kriminologija je prilicno rasprostranjena–Lombrozova škola-italijanska antropološka škola.
5.1. Klinicka kriminologija
Klinicka kriminologija, prema jednoj od najrasprostranjenijih i najširih definicija, predstavlja jedan kriminološki pravac, koji se, za razliku od opšte kriminologije, sastoji u "multidisciplinarnompristupanju individualnom slucaju, uz pomoc principa i metoda kriminološke nauke ispecijalizovanih kriminologija". Kroz multidisciplinarni pristup treba oceniti proucavanog delinkventa, formulisati hipoteze o njegovom buducem ponašanju i izraziti program pogodnih merakoje mogu da od strane eventualni povrat. Razvoj klinicke kriminologije može se pratiti pocev od Lombroza, I talijanskog lekara, koji je medu prvima ukazao da treba izucavati zlocinca a ne zlocin. Garofalo je istakao važnost socijalne ankete, a Pende, profesor patologije i klinicke metodologije uRimu, naglašavao je da treba ispitati da li kod zlocinca
postoje kakve promene unutar sistema odkoga zavisi njegovo ponašanje.
Medju kasnijim teoreticarima klinicke kriminologije u Italiji posebno se isticao lekar, direktorInstituta za kriminalnu antropologiju Univerziteta u Rimu, Benigno Di Tulio, koji je smatrao da treba primeniti "klinic
ki kriterijum" priizucavanju kriminaliteta, da treba proucavati covekovu licnost u svim aspektima, kao jedinstvo gde se široko ujedinjavaju nasledene i stecene snage,biološke, psihološke, socijalne I kulturne. Kanepa Dakomo (Canepa Giacomo) profesor kriminalne antropologije na Medicinskom fakultetu u
Ðenovi, na Medunarodnom kongresu za kriminologiju u Beogradu 1973. u referatu "Kriminalnalicnost i tipologija delinkvenata", istakao je da problem licnosti spada u oblast nauka klinickog posmatranja i da "
Licnost proizilazi iz skupa elemenata sa fizckog i psihickog aspekta da bi smo jerazlikovali od drugih".Za razvoj klinicke kriminologije u Francuskoj znacajni su Laignel, Lavastine, Stanciu, Pinatel,Favard; u Belgiji Versele i De Greff; u Švedskoj Kinberg. U Njemac koj se kriminolog i pravnikMergen zalagao za kriminološku kliniku, dok su Lenc i Zeelig u okviru
kriminalno-biološkogpravca predlagali biološko i psihološko proucavanje individualnog prestupnika.Osnovna pitanja koja se razmatraju u okviru klinicke
kriminologije su: opasno stanje, problemkriminalne licnosti (da li postoji i ako postoji cime se karakteriše) i tipologija delinkvenata, a metod koji koristi prilikom izucavanja pojedinacnog slucaja kriminalnog ponašanja je klinicki metod.Pojam opasnog stanja, kako tvrdi Pinatel, vlada klinickom kriminologijom. Definiciju pojmaopasnog stanja ili temibiliteta dao je Garofalo, odredujuci ga ne kao pravni pojam, vec kao stvarnost koja se može klinicki posmatrati. Pojmom opasnog stanja Garofalo je oznacavao najpre postojanu I aktivnu izopacenost prestupnika i kolicinu zla od koga možemo strahovati sa njegove strane,odnosno kriminalnu sposobnost prestupnika. Kasnije je ovako odredenom pojmu opasnog stanjadodao formulu o prilagodavanju, koja se odnosi na istraživanje "mogucnosti prilagodjavanja prestupnika" ili na uslove sredine za koju se može pretpostaviti dace u njoj prestupnik prestati dabude opasan. Razmatranje problema kriminalne licnosti prošlo je kroz tri faze razvoja.U prvoj fazi naglašava se apsolutna specificnost kriminalne licnosti Lombrozo; u drugoj fazi, pod uticajem psihoanalize, ta specificnost je negirana isticanjem da antisocijalne težnje latentnog karaktera postoje i kod delinkvenata i kod nedelinkvenata; u trecoj fazi (Di Tullio, Gemellio, DeGreff, Pinatel) se tvrdi da je koncept kriminalne licnosti operacionalan i da nema suštinske razlikeizmedu delinkvenata i nedelinkvenata, razlika je samo u stepenu ispoljavanja, tako da je teorija o kriminalnoj licnosti samo "radna hipoteza".Pinatel je teoriju o kriminalnoj licnosti izložio u osam tacaka:
1.Predmet klinicke kriminologije je prelazak na delo,
2.zlocinac je covek kao i drugi, koji se od drugih ljudi razlikuje sklonošcu za prelazak na delo, 3. sklonost ka prelasku na delo izražava takvu strukturu licnosti koja se naziva kriminalnom licnošcu,
4.kriminalna licnost se opisuje pomocu psiholoških crta licnosti koje se grupišu u centralno jezgro I varijante,
5.centralno jezgro obuhvata egocentrizam, labilnost, agresivnost i afektivnu ravnodušnost, a varijante se odnose na fizicke, intelektualne, tehnicke sposobnosti, nutritivne i seksualnepotrebe,
6.centralno jezgro upravlja prelaskom na delo,
7.varijante upravljanja nacinima izvršenja dela, osvetljavaju opšti pravac, stupanj uspešnosti imotivaciju,
8.kriminalna licnost je dinamicka struktura.
Belgijski profesor Etjen de Gref zastupnik koncepcije prelaska na delo u okviru klinicke kriminologije, isticao je da, kada nešto radimo, mi mislimo da to cinimo po svojoj volji.
Medutim, cak i radnje za koje smatramo da imaju najveci moralni znacaj, odredene su našim instinktima (nagonima). Ljudskom psihom upravljaju dve kategorije instinkata:
l. instinkt odbrane,koji doprinosi samoodržanju i ispoljava se putem straha, bekstva, ali i agresije;
2. instinktsimpatije, koji deluje u vidu odricanja sebe samog i potpunog prihvatanja drugog. U dijalektickoj dinamici dveju kategorija instinkata, covek je sklon da izabere sigurnost nasuprot osecajnosti. Ali,kako se u ovom izboru osuduje na samocu, iz koje proizilaze teškoce i osecanje krivice, on se trudida to eliminiše povratkom ka drugom - bližnjem. Svesne i voljne funkcije imaju svoju ulogu u ovom pretvaranju osecanja i ponašanja, ali poremecaj karaktera i nedostatak inteligencije nece dozvoliti ispravljanje ponašanja i favorizovace prelazak na delo. Klinicka kriminologija, kao kriminološki pravac koji kroz multidisciplinarno pristupanje individualnom slucaju (mediko-psiho-socijalno i drugo ispitivanje) uz pomoc specificnih principa imetoda raznih kriminoloških disciplina, ocenjuje proucavanog delinkventa, predvida njegovo buduce ponašanje i izradjuje i ostvaru je program mera i staranja, znacajno doprinosi upoznavanjukriminaliteta kao pojedinacne pojave. Medutim, klinickoj kriminologiji se mogu staviti odredjene kriticke primedbe. Klinicka kriminologija osvetljava psihološka svojstva
licnosti delinkventa, alinedovoljno sagledava sociološku stranu kriminaliteta, društvene faktore i okolnosti koje uticu kakona formiranje licnosti
tako i na javljanje kriminalnog ponašanja.
6. AKADEMSKA I PRIMJENJENA KRIMINOLOGIJA6.1. Univerzitetska kriminologija
Podela na univerzitetsku (akademsku) i aplikativnu (primenjenu) kriminologiju zasniva se nashvatanjima kanadskog kriminologa Sabo (D. Szabo) i grupe kriminologa sa Departmana zakriminologiju u Montrealu (Kanada).Univerzitetska (akademska) kriminologija razvija se na univerzitetima zapadnih zemalja
zadovoljavajuci intelektualnu radoznalost univerzitetskih nastavnika, istraživaca, ali ne I društva. Univerzitetska istraživanja se karakterišu velikom raznolikošcu, unidisciplinarnim karakterom,stalnim porastom istraživackih instrumenata, koji je uslovljen razvojem naucne tehnologije imetodologije. Ova istraživanja se prema shvatanju Gibens (Gibbens) odnose na cetiri grupe pitanja:
-proucavanje društva (nesvesno kriminalno ponašanje i neevidentirano od strane vlasti ili javnosti; dejstvo ukidanja kazni; stav javnog mnjenja u odnosu na težinu zlocina i postupanjesa delinkventima; sociologija medicinskih i sudskih odeljenja namenjenih zlocincima);
-proucavanje društvenih institucija (sociološko proucavanje o funkcionisanju sudova,odeljenja za zaštitu dece, medicinsko-psihološko odeljenje, policije; metoda za osnivanjestatistike o zlocinima i zlocincima);
-proucavanje delinkvenata (fenomenološka i psihološka proucavanja koja se narocito odnose na nove tipove delinkvenata, proucavanje kriminalnih karijera, tipologijadelinkvenata, etiološka izucavanja nekog tipa delinkventa u odnosu na primenjeni tretman);
-proucavanje institucija za tretman (komparativno proucavanje tretmana, dužina tretmana, karakteristike kazneno popravnih zavoda i sredstva koja omogcavaju da se dobije ili izmeni ucinjena transformacija, uticaj postpenalne pomoc i na efekt tretmana). Univerzitetska (akademska) kriminologija izazvala je otpor i primedbe od strane administrativnih organa (pravosude, policija, zatvorska administracija I dr.) uz naglašavanje da "cista kriminološkaistraživanja" nisu u stanju da doprinesu funkcionisanju administracije pravde. Zbog toga je došlo doosnivanja istraživackih službi u ministarstvima pravde u nekim zapadnim zemljama i do dogovorasa univerzitetskim centrima za realizaciju istraživanja sa prakticnim (aplikativnim) karakterom. Pošto je kriminologija sastavni deo humanitarnih nauka primenljivih u pravosudnoj upravi, uprevenciji kriminaliteta i tretmanu delinkvenata, važno je da se univerziteti opreme takvimakademskim strukturama kako bi udovoljili potrebama profesionalnog osposobljavanja i naucnog istraživanja.
6.2. Aplikativna (primenjena) kriminologija
Aplikativna (primenjena) kriminologija odnosi se na koncepciju kriminologije kao primenjenenauke i njenu ulogu u kriminalnoj politici. Od deskriptivne i akademske biopsihološke discipline,kriminologija se razvija u socijalnu, ekonomsku i politicku disciplinu sa analitickom i dinamickom tendencijom. Prema modelu primenjene kriminologije, koji je dao Sabo, kriminološko istraživanjeima tri funkcije: prevenciju
Zlocina i rehabilitaciju zlocinca; kontrolu kriminaliteta;
pravosudni,policijski i popravni sistem.
Glavni cilj istraživanja je smanjenje ukupnih društvenih troškova kojiprate kriminalitet, razvijanje boljih sredstva za prevenciju, suzbijanje i kontrola kriminaliteta. Modelorganizacije primenjene kriminologije može doprineti razvijanju racionalnije administracijepravosuda u okviru posebnih istraživackih instituta i centara, kao što su: centar za izucavanje prevencije i rehabilitacije,ciji bi cilj bio da se umanji potreba I želja za cinjenjem zlocina; centar zaistraživanje represije i kontrola kriminalne aktivnosti, ciji bi cilj bio da ucini težim izvršenje zlocina i poveca opasnost da bude uhvacen, centar za izucavanje celokupnog sistema
pravosudne administracije (policija, sudovi, popravna služba itd.), ciji bi cilj bio smanjenje troškova operacija, cineci sistem efikasnim.
Drugi nacin za realizaciju primenjene kriminologije sastoji se u postojanju istraživaca u pojedinim administrativnim službama, cija bi dužnost bila da realizuju istraživacke poduhvate.Navedeni model primenjene kriminologije Sabo smatra racionalnim i prihvatljivim, jer se obimkriminaliteta stalno povecava u zapadnim zemljama, javno mnjenje neprestano ukazuje na potrebu efikasnije zaštite gradana od kriminaliteta, nezadrživo rastu finansijski troškovi namenjeni funkcionisanju sistema krivicnog pravosudja. Medutim, pogrešno bi bilo iskljucivo prihvatiti jedanili drugi oblik kriminološkog istraživanja. Kao i u oblasti drugih nauka, tako i u oblasti kriminološkenauke, treba negovati fundamentalna i primenjena istraživanja, povezati ih i usavršavati zavisno od potrebe, interesovanja i mogucnosti istraživaca. Fundamentalna istraživanja treba da otvore putprimenjenim istraživanjima, koja ce doprineti uspešnijem razvoju fundamentalnih istraživanja.
7. KRIMINOLOŠKE DISCIPLINE7.1. Osnovne kriminološke discipline Medu kriminološkim disciplinama primarno mjesto zauzima:
kriminalna etiologija(proucava faktore i uzroke koji dovode do k. ponašanja) i kriminalna fenomenologija.
KRIMINALNA ETIOLOGIJA PROUCAVA faktore, uzroke i povod kriminalnog ponašanja koja su usmerene prvenstveno ka licnosti delikvenata. Ona istražuje uzroke ponašanja delikventa kroz nacin njegovog života, u njegovim moralnim i karakternim svojstvima i prirodi veza sa društvenom sredinom. Etiološki problemi su centralna teorijska pitanja kriminologije.
KRIMINALNA FENOMENOLOGIJA je podrucje kriminologije koje se bavi pojavnim oblicima kriminaliteta. Ona utvrduje klasifikaciju, proucava strukturu, stanje i kretanje (dinamiku)kriminalnog ponašanja.
U širem smislu predstavlja dio kriminologije koji proucava i vrši tipologiju delinkventa u okviru pojedinih
oblika kriminaliteta, izucava delikt kao pravni fenomen I delinkvenciju kao društvenu pojavu. Ona opisuje pojedine oblike kriminalnih delikata kao društvenu pojavu, tzv. kriminalna morfologija, nacin njihovog izvršenja, socijalnih uslova života i ponašanje delikvenata. Ovo podrucje je veoma široko obzirom na pojedine oblike kriminaliteta, kao i psihicka i socijalna obeležja delikvenata.
U predmet izucavanja kriminalne fenomenologije spadaju: prostorne karakteristike, vremenske varijacije, razlicite manifestacije u okviru iste grupe dela,struktura, sistematizacija i klasifikacija pojava kriminaliteta.
Fenomenologija proucava delikvente po polu, uzrastu, obrazovanju, socijalnoj i drugoj pripadnosti.
7.2. Posebne kriminološke discipline
U ostale znacajne kriminološke discipline spadaju kriminalna antropologija, kriminalna biologija, kriminalna etnologija, kriminalna geografija, kriminalna lingvistika, kriminalna morfologija,kriminalna pedagogija, kriminalna politika, kriminalna profilaksa, kriminalna psihologija,kriminalna psihopatologija, kriminalna sociologija i kriminalna statistika.
KRIMINALNA ANTROPOLOGIJA JE kriminološka disciplina koja proucava etiološke osnovekriminaliteta polazeci od strukture ucinalaca krivicnog delikta. Bavi se i proucavanjem njihovih anatomskih, fizioloških i psiholoških karakteristika. Lombrozo se smatra njenim osnivacem. Prema shvatanjima predstavnika ove discipline uzroci kriminalnog ponašanja su u biološko-konstruktivnoj i organski degenerativnoj strukturi licnosti.
KRIMINALNA BIOLOGIJA je disciplina koja proucava biostrukturu licnosti (genetiku) delikventa, istraživanjem fizickih determinacija devijantnosti na osnovu izgleda, konstrukcije licnosti,
zdravstvenog stanja, fizioloških procesa, nasleda i dr. Ovaj pojam je uveo A Lenc ustanovljavajuci posebnu disciplinu biološke orjentacije u proucavanju kriminaliteta.
KRIMINALNA ETNOLOGIJA proucava vezu kriminaliteta i uslova života pojedinih naroda ietnickih zajednica. Posmatra medusobnu zavisnost nacina života, obicaja, tradicije naroda idelinkventno
g ponašanja. U teoriji se prihvata da odredeni cinioci nacionalne karakterologije koji seogledaju u vidu agresivnog mentaliteta, zaostale svesti, rasnog i verskog fanatizma, kao i nacionalno opterecenih predrasuda u sklopu sa drugim socijalnim ciniocima mogu uticati na delinkventno ponašanje.
KRIMINALNA GEOGRAFIJA je disciplina koja izucava prostorne i vremenske dimenzije
kriminaliteta. Bavi se funkcionisanjem pravnog sistema, socijalnim uslovima, urbanizacijom, kulturom i drugim specificnostima koje na teritoriji uslovljavaju specificne tipološke karakteristike I obim kriminaliteta.
KRIMINALNA LINGVISTIKA je disciplina koja proucava nacin i oblike medusobne verbalne komunikacije delikventa. Izvršioci krivicnih dela u svojim sredinama koriste posebne nacinekomunikacije putem žargona, mimike i gestikulacije. Ona istražuje znacenje pojedinihstandardizovanih izraza i ustaljenih znakova medusobnog opštenja izvršioca krivicnih dela, kao jedne od oblasti posebne delinkventne kulture.
KRIMINALNA MORFOLOGIJA predstavlja disciplinu koja se bavi spoljnim oblicima ispoljavanja zlocina. Ona ukazuje na oblike pripremanja i izvršenja zlocina, kao i na tragove izazvanih posledica.
KRIMINALNA POLITIKA proucava mere i aktivnosti društva na problemima sprecavanja isuzbijanja kriminaliteta. Izucava opšte i posebne mere kao i svrsishodne aktivnosti zaštite društvaod pojave kriminaliteta. Prakticna primena kriminalne politke ogleda se u krivicnim zakonskim odredbama, kaznenoj politici, merama društvene prevencije kod sprecavanja i represije i suzbijanja delinkventnih pojava.
KRIMINALNA PROFILAKSA je disciplina koja proucava uspešnost preventivnih mera u suzbijanju i sprecavanju kriminaliteta. Prevencija predstavlja znacajnu društvenu meru i reakciju nauklanjanju uzroka koji dovode do asocijalne, antisocijalne i delinkventne aktivnosti. Upravo zbog toga ona se bavi pitanjima uspešnosti socijalizacije licnosti, vaspitnih mera i obrazovnog sistema, funkcionisanja sistema socijalnih mera i institucija socijalne, zdravstvene i druge zaštite bracnih i porodicnih savetovališta.
KRIMINALNA PSIHOLOGIJA bavi se proucavanjem psiholoških predispozicija, determinanti imanifestacija kriminalnog ponašanja licnosti. Osnove delinkventnog ponašanja pored objektivnih cinilaca uslovljavaju i psihološki faktori. Oni se ogledaju u strukturi licnosti i njenoj individualnosti.Posebno se obraca pažnja na svojstva temperamenta i karaktera, stavova, navika, emocija, motiva,kompleksa i drugih crta licnosti
koje uslovljavaju asocijalnu i destruktivnu aktivnost i ponašanje. Psihoanaliticki pristup proucava nesvesne motive kriminalnog ponašanja.
KRIMINALNA PSIHOPATOLOGIJA je disciplina koja se bavi pitanjima odnosa duševnih stanja I delinkvencije. Proucavanje duševnih poremecaja i bolesti, kao uzrocnosti kriminalne delatnosti,
dovelo je do psihopatoloških pristupa u tipologiji delinkvenata i objašnjenju etioloških osnova kriminaliteta. Uzroci kriminaliteta po ovom shvatanju su trajne ili privremene duševne bolesti, duševni poremecaji ili zaostalost u duševnom razvoju.
KRIMINOLOŠKA SOCIOLOGIJA je sociološka i kriminološka disciplina koja izaziva kriminalitetkao posebnu društvenu pojavu. Njenim osnivacem se smatra E.Feri koji je suprostavljajuci se biološkim shvatanjima ukazao da i pored licnih postoji potreba otklanjanja i socijalnih uzrokadelinkvencije. Osnovni predmet istraživanja kriminalne sociologije je dejstvo spoljašnjih faktora, uticaja sredine na licnost delikvenata i delinkvenciju uopšte kao što su ekonomski uticaji, uticaj kulture, porodice, demografski problem i slicno.KRIMINALNA STATISTIKA predstavlja zvanicnu statistiku evidentiranja kriminalnih pojava prema odredenim
kriterijumima. Osnovu kriminalne statistike cine podaci policijskih i pravosudnih organa. Ustanovljena je pocetkom 19-og veka i pomocu nje a na osnovu statistickih podataka su se izucavali uticaj pola, starosti, profesijei dr. socijalnih obeležja licnosti i sredine na kriminalitet injegovu geografsku distribuciju. Na osnovu statistickih istraživanja moguci su relativno pouzdaninalazi o nekim etiološkim pitanjima uticaja na pojave kriminaliteta, posebno cinioci dinamicnog karaktera (ekonomske krize, depresije, migracija, urbanizacija).
8. ISTORIJSKI RAZVOJ KRIMINOLOŠKE MISLI 8.1. ANTICKA MISAO
Kriminologija spada u red mladih pravnih disciplina, razvila se u samostalnu nauku tek pocetkom 19-og veka. Medutim misao o zlocinu i zlocincu stari su koliko i samo društvo, pocev od misli iz filozofskih sistema starog veka. SOFISTI su ovaj problem tretirali kroz izucavanje motiva ljudskog ponašanja uopšte još u 5-omveku p.n.e. Teokrat je smatrao da su u ljudskom ponašanju dominantna tri osnovna motiva: za
zadovoljstvom, za bogacenjem i za cašcu. Svaki od njih u odredenoj meri ima i devijantne posledicena covekovu orijentaciju i ljudsko ponašanje.HIPOKRAT, anticki filozof i lekar proucavajuci negativan uticaj emocija na ponašanje coveka,ustanovio je tipologiju temperamenta koja je i danas aktuelna u proucava nju ENDOGENIH faktoradelinkvencije. Prva znacajna shvatanja u antickoj filozofskoj misli srecu se u raspravama Aristotela i Platona kojasu posvecena državi.Anticki mislilac Platon u svom radu “ Državi” ukazuje na dve vrste uzroka zlocina: PSIHOLOŠKE (UNUTRAŠNJE) I FIZIOLOŠKE (SPOLJAŠNJE). U fiziološke uzroke ubraja fizicku konstituciju, odnosno biološku degeneraciju.
Platon zlocinca tretira kao izraz bolesne duše sa uzrocima psihološke i fiziološke prirode. Po Platonu zlocinac je osoba koja deluje pod uticajem strasti, motiva koristoljublja, iz neznanja, izvitoperenih seksualnih pobuda i psihickog nereda. Takva licnost u fiziološkom smislu je posebne
telesne konstitucije, kao izraz biološke degeneracije. Za posledicu sve to ima nepopravljive krivce,
rodene zlocince, i za njih je “ jedini lek” smrtna kazna. Smatrao je da svrha krivicnih zakona treba
da bude više suzbijanja kriminaliteta nego kažnjavanje krivca, i da ima više preventivni nego represivni smisao. Smatrao je da postoje popravljive i nepopravive licnosti (recidivisti, povratnici). Zalagao se za odredene mere kažnjavanja i lecenja zlocinaca, kao i za individual izaciju kazne.
ARISTOTEL JE SMATRAO da je zlocinac osoba koja izvršava delo jer je pokvaren ili je pod uticajem zlocinackih sklonosti i navika i da na njegovu konacnu odluku nemaju bitnog uticaja spoljašnji cinioci. Zlocinci su po njemu bili neprijatelji društva, a društvo je bilo dužno da ih leci ilida ih se oslobodi. Mada je verovao da na zlocince ne uticu nikakvi spoljni elementi van njihove licnosti, priznavao je da uzroci kriminogenog ponašanja mogu biti u nekim uslovima društvenog života kao na primer slabost državne organizacije, siromaštvo, problemi u funkcionisanju pravosuda. Smatrao je da u kaznenoj politici radi sprecavanja kriminaliteta treba voditi takvu politiku u kojoj ce potencijalni zlocinac videti ocigledno više štete nego koristi u sopstvenim postupcima. Sprecavanje zlocinca u namerama ne treba da bude samo u kaznama vec i u lecenjuljudi od egoizma. Po njemusu ljudi racionalni egoisti pa ce sami shvatiti taj odnos i odustati od namere koju su imali. Za nepopravljivost je smatrao da treba izvršiti smrtnu kaznu.
8.2. SREDNJOVEKOVNA MISAO O KRIMINALITETU
U skladu sa društvenim odnosima i verskim dogmama u feudalizmu kriminalitet je shvacan kao greh protiv božjih zapovesti i poretka božanskog reda, a sama kazna je morala biti kao božja pravda.
U srednjem veku krivac se nije smatrao razumnim bicem na koje uticu spoljni faktori, vec bicem ukoje je usaden zao duh. Glavni predstavnici ovih shvatanja bili su sv. AUGUSTIN I TOMAAKVINSKI.Augustin je kasnije nazvan “Sveti”, bio je filozof poreklom iz Afrike – današnji Alžir, u svom delu“O božjoj državi” zastupao je stav da kazna predstavlja otkupljivanje za izvršeno delo, a svrhakažnjavanja je izazivanje kajanja kod izvršioca. Njegovo zalaganje za ukidanje smrtne kazne nije bilo motivisano humanošcu zato što je smatrao da se izvršenjem smrtne kazne neopravdanouskracuju muke zlocinaca i da su time lišeni prilike da se kroz patnje i bol iskupe i pomire sa uvredenim božanstvom. Prema njegovom mišljenju zlocincem dominira zao duh, a lek i obaveze Crkve je da ga popravi tako što ce isterati davola iz grešnika.
Toma Akvinski je bio osoba plemickog porekla, predavac teologije u Napulju. U svojim delimaZbornik teologije i Zbornik protiv neznabošca pored apsolutne pravde, u vidu kazne za najteže delikte povrede božanskog reda, istice I relativnu pravdu koja štiti od drugih dela koja ugrožavajuljudsko društvo, i kojom se uspostavlja društveni red. U objašnjavanju grešnog ponašanja coveka oslanjao se na tezu koja je savremena teorija psihoanalize, odnosno na pretpostavku da je u pitanju sukob savesti kao dela covekove duše koja je usmerena ka razumskom ponašanju i nagonima koji ihprevladavaju da bi zadovoljili fiziološke i instiktivne potrebe.
Znacaj perioda-U feudalizmu i uopšte u srednjem vijeku ustanovljen je složen istražni postupak,
sudenje je postalo procedura ustanovljavanja istine o zlocincu i krivici, a izricanje kazne odredivano je prema zakonski utvrdenim uslovima.
8.3. HUMANISTICKA I RENESANSNA MISAO
Humanizam predstavlja epohu u razvoju ljudskog društva i predstavlja raskid sa srednjovekovnim misticnim shvatanjima o krivicnom delu kao povredi božanskog reda i kazni ciji je jedini cilj ispaštanje i pomirenje sa bogom. Pod uticajem društvenih nauka i filozofskih shvatanja Grocijusa,Rusoa i Hobsa izvršen je snažan pritisak i kritika na crvene dogme i inkvizicioni postupak. U ovomperiodu sazreva saznanje o kriminalitetu kao društvenoj pojavi koje je uslovljeno društvenim odnosima i uredenjem, cime se razbija mit o zlocincu kao zloduhu. Umesto iracionalnog na scenu stupa objektivno i naucno shvatanje socijalne uslovljenosti u ponašanju ljudi.
Renesansni pisci medu kojima se posebno isticao Makijaveli isticu da je zlo urodena pojava i da jevezana za ljudsku prirodu koja je pesimisticki orijentisana.Arapski istoricar IBN HALDUN je tvrdio da veci uticaj na coveka imaju obicaji i navike od same prirode covekai njegovog temperamenta.
Engleski naucnik TOMAS MOR isticao je društveni karakter kriminaliteta i predlagao jeublažavanje sistema kažnjavanja. On je isticao da je koren zlocina u samom društvu i nacinu životavladajuce klase i da
se promenama u smislu boljih životnih uslova može uticati na sprecavanjekriminalnog ponašanja covjeka. Suprotno Haldunu i Moru neki mislioci tog vremena su smatrali da su delinkventne predispozicijepretežno izraz unutrašnjih faktora, konstitucije i urodenosti. Italijanski fiziognomicar Dela Porta tvrdio je da postoji uzrocna veza izmedu oblika lica ikarakternih osobina. S druge strane T.Hobs, engleski filozof i jedan od utemeljivaca škole prirodnog prava u svom delu Levijatan razvio je shvatanje da je covjek po svojoj prirodi urodeno agresivan, nasilnik, predisponiran da drugome nanosi zlo I odbacuje društvene norme koje ga u tome ogranicavaju. (Covjek je covjeku vuk – Homo homini lupus est, odnosno prirodno stanje je stanjerata svih protiv sviju – Bellum omnium contra omnes)Radikalni raskid sa srednjovekovnim shvatanjima izvršili su HUGO GROCIJUS, TOMAS HOBS IDŽON LOK.Francuski filozof HOLBAH u svom delu “ Sistem prirode” izneo je stanovište da društvo koje jelose organizovano i kojim se lose upravlja, mora biti puno porocnih i lakomislenih gradana, robova, rasipnika, fanatika i razvratnika. Smatrao je da je ljudsko ponašanje posledica uslova u kojima covek živi, a ne njihove urodenosti. Švajcarac Žan Žak Ruso u svom delu “Društveni ugovor” smatra da je covek, po svojoj prirodi savršeno bice, ali da se kvari pod uticajem društva kada ono zapadne u ekonomsko i politickoropstvo, kada vrši
zlocine. Prema njegovom mišljenju covjek cini zlocin da bi ponovo uspostavio slobodu koje se odrekao pristupajuci društveno ugovorenim odnosima. Francuski pravnik MONTESKIJE u svom delu “Duh zakona” izneo je teze o uslovljenosti društvenih pojava, karaktera coveka i mentaliteta naroda, pa i kriminaliteta geografskim a posebno klimatskim uslovima života. Prema Monteskijeu ljudi iz sjevernih krajeva sa hladnom klimom su u osnovi izdržljiviji, energicni, slavoljubivi i ratoborni, dok su oni iz južnih i toplijih predjela pretežnolijeni, plašljivi i pokorni. Zastupao je mišljenje da krivicni zakoni ukoliko žele da budu efikasni moraju biti prilagodjeni vremenu, tradiciji, kulturi i društvenim prilikama sredine.
9. OSNOVNI KRIMINOLOŠKI PRAVCI
Do 18-og vijeka kriminološka misao egzistira u raznovrsnim pogledima filozofa, teologa, humanista
i dr. mislilaca. U 18. i 19. vijeku u naucnom opusu pojavile su se kriminološke škole kao što su: - Klasicna
-Antropološka
-Italijanska pozitivisticka -Sociološka škola i
-Škola društvene odbrane.
10.KLASICNA ŠKOLA
Klasicna škola predstavlja prvo sistematizovano teorijsko razmišljanje o kriminalitetu. Ovaj kriminološki pravac nastao je krajem 18-og i pocetkom 19-og veka. Škola je nastala pod uticajem francuske revolucije kao reakcija na surove kaznene sisteme i široka diskreciona ovlašcenja vlasti utom periodu u Evropi. Prema osnovnim shvatanjima škole, sloboda coveka je najveca društvenavrednost, a zlocin je povreda etickog reda i izraz slobodne volje coveka, a ne uticaj bilo kakvih subjektivnih ili objektivnih procesa ili odnosa. Predstavnike klasicne škole nije interesovala licnos tzlocinca vec funkcija zakona i legalni krivicnopravni procesi. Licnost delikventa nije bila predmet nauke vec krivicno delo i kazna. Krivica je proizilazila iz moralne odgovornosti, a kažnjavanje je za svrhu imalo odmazdu,ispaštanje i ponovno uspostavljanje pravnog i etickog reda.
PREDSTAVNICI KLASICNE ŠKOLE SU: italijanski pravnik CEZARE BAKARIJA, nemackiteoreticar ANSELM FOJERBAH, engleski filozof DŽEREMI BENTAM . Italijanski pravnik Cerzare Bekarija je zacetnik klasicne škole. Svojim delom “O zlocinu ikaznama” znacajno je uticao da se njegove ideje ugrade u: Krivicni zakonik Francuske iz 1791 god; Napoleonov krivicni zakonik iz 1813 god; Bavarski krivicni zakonik iz 1813, kao I Krivicnezakonike Srbije i Crne Gore. Prema Cezaru zlocin je pre svega izraz loših zakona, a ne posledica vladanja loših ljudi i zbog toga zakoni treba da garantuju jednak tretman svih ljudi. Nemacki pravni teoreticar Anselm Fojerbahu svojim delima “Revizija osnovnih postavki i pojmova pozitivnog kaznenog prava” i Udžbenik celokupnog nemackog kaznenog prava, pored osnovnih pravnih instituta, definisao je teoriju GENERALNE PREVENCIJE sa tezom da je svrha kažnjavanja sprecavanje potencijalnih kriminalaca da ne cine prestupe, a ne odmazda i ispaštanje. Engleski filozof i pravnik Džeremi Bentam
u svom delu “Uvod u principe morala i prava” isticao je da coveka u devijantnom ponašanju vode težnje za isticanjem. Zakon treba da uredi srecu za sve,a kazna mora biti pravedna, a ona ce to biti ukoliko sprecava nezakonita dela.
ZNACAJAN DOPRINOS KLASICNE ŠKOLE CINI:
•uvodenje principa zakonitosti i jednakosti u krivicnom pravu; •uvodenje principa individualizacije kazne;
•ukidanje inkvizitorskog postupka; •ogranicavanje smrtne kazne i
•ukidanje telesnih kazni-žigosanje, sakacenje i slicno i •za orjentaciju uvodenja pravnih principa.
NAJVECA SLABOST KLASICNE ŠKOLE bilo je to što je zanemarivala licnost izvršiocakrivicnog djela i društvenu uslovljenost delinkvencije, pa je sve probleme kriminaliteta svodila na cisto pravne formulacije. Upravo zbog iskljucivo formalne logike imala je ogranicavajuci uticaj na kriminološku nauku.
11. ANTROPOLOŠKA ŠKOLA
Antropološka škola javlja se sedamdesetih godina 19-og veka kao reakcija protiv formalizma klasicne škole. Teorijskim korenom antropološke škole smatra se delo “Poreklo vrste” Carlsa Darvina. Iz darvinizma nastala su dva posebna kriminološka pravca ANTROPOLOŠKI I POZITIVISTICKI.
Antropološku školu zasnovao je CEZARE LOMBROZO, sa tezom da delikvente karakterišu odredena tipicna konstituciona obeležja degenerativnih karakteristika tela, posebno lobanje i lica.
Prema LOMBROZOVOJ KLASIFIKACIJI razlikuju se kriminalni tipovi:
-ROÐENI ZLOCINCI sa brojnim anomalijama anatomske, biološke i psihološke prirode(neosetljivi i bez osecanja samilosti što ih cini predisponiranim za kriminalno ponašanje);
-DUŠEVNO BOLESNI IZVRŠIOCI KRIVICNOG DELA koji se dele na moralne ludake(zakržljalih moralnih cula), duševne bolesnike i matodoide (poluludaci);
-ZLOCINCI IZ STRASTI neuravnotežene preosetljive osobe koje afektivno deluju i vršekrivicna dela u nastupu ljubomore, mržnje i gneva;
-SLUCAJNI ZLOCINCI bez urodenih sklonosti, ali koji pod uticajem spoljnih faktora cine manja ili nehatna krivicna dela i
-DUŠEVNO BOLESNI ZLOCINCI nervno neuravnotežena lica sa urodenim dispozicijamaza vršenje krivicnih dela pretežno imovinskog karaktera. U prvom izdanju svog dela on je smatrao da oko 65%-70% od ukupnog broja delikata pocine rodeni kriminalci, ali je kasnije pod uticajem kritike i svojih evolutivnih shvatanja taj odnos sveo na 35%-40%. Pored fizickog izgleda pripisivao im je i odredena moralna svojstva, izvlaceci to iz cinjenice da secešce tetoviraju od nedelinkventnih licnosti, da za razliku od ostalih ispoljavaju vecu neosetljivost na bol.
Posebno se u antropološkoj školi istice tip tzv. konstitucionalnog izvršioca krivicnog djela.Lombrozo je koristeci se statistickim metodama i metodama merenja, u svom delu dao detaljnu sliku tzv. ZLOCINACKOG TIPA. Takva slika odaje delikventa kao ljudskog degenerika, jednuvrstu fizicke i moralne nakaze. Lombrozo je radi potvrde svoje teorije “rodenog zlocinca” kao lekar izvršio veliki broj obdukcija i
ispitao 383 lobanje mrtvih italijanskih zatvorenika i 5907 živih prestupnika, ukazujuci na njihoveanatomske, fiziološke i psihicke anomalije. U konstitucionalne kriminogene elemente Lombrozo ubraja nasledje od dalekih predaka. Verujuci uteoriju “rodenog zlocinca” za njeno dokazivanje proucavao je na stotine izvršioca krivicnih dela–osudenika. U anatomskih karakteristika degenerativne prirode ubrajao je karakteristike tela:
nenormalnovelika ili mala glava; asimetrija lica;
mali i zdepast rast; dugacke i klempave uši; slicnost sa šimpanzom; cudan izgled;
udubljene i kose oci; malo i zakošeno celo;
velika vilica i jagodicne kosti;
kriv, prcast i spljošten nos kod lopova, odnosno šiljat kod ubica; usne mesnate i otecene;
kratka ili dugacka brada kao kod majmuna; defekti grudnogkoša;
inverzije genitalnih organa;
predugacke ruke i veci broj prstiju.
U FUNKCIONALNO FIZIOLOŠKE NENORMALNOSTI ubrajao je: neosetljivost na bol, daltonizam, oslabljeno culo pipanja i sl. Lombrozo je došao do zakljucka da kriminalci imaju primitivni tip moždane strukture, a samim tim i ponašanja. Ova stanja su se nazivala ATAVISTICKA. Pod uticajem mnogobrojnih kriticara tog vreme na Lombrozo je postepeno pored anatomskihkarakteristika u faktore delinkvencije uveo I ekonomske i socijalne faktore, ali im je pridavao sporedni –sekundarni uticaj i znacaj.
Lombrozova teorija je vremenom gubila na znacaju. Tome je posebno doprineo engleski lekar CARS GORING koji je proveravajuci Lombrozovu tezu uporedivao hiljade osudenika i vojnike jedne britanske vojne jedinice. Goring je nakon proucavanja došao je do zakljucka da izmedu ove dve grupacije ne postoje nikakve evidentne razlike. Rezultate ovog istraživanja objavio je u svojoj knjizi “ Engleski osudenik”. Goring je dokazao da atavizam nema naucnu podlogu i podaci koje je sakupio su zauvek diskreditivali Lombrozovu ideju o “ rodenom zlocincu”.
Znacaj škole i kriticka shvatanja. Savremena shvatanja odbacuju antropološku školu i njene pristupe
kao nenaucne i jednostrane. Medutim njen znacaj je u tome što je prva ukazala na važnostizucavanja izvršioca krivicnog dela, a ne samo delikta kao normativne kategorije. Italijanska škola u konfliktu sa klasicnom- opredelila se za potpuno napuštanje– pravnog pojma odgovornosti, a kao glavni problem postavljen je:- stepen opasnosti individue, koji ona predstavlja za društvo, a ne stepen slobode individue. Antropološka i italijanska pozitivisticka škola, u tom periodu su ukazivali na potrebu da trebaistražiti patološka obeležja izvršilaca krivicnih dela – ukazivanjem na stanje opasne individue.
12. ITALIJANSKA POZITIVISTICKA ŠKOLA
Posle klasicne i antropološke škole i na bazi njihove kritike nastao je novi pravac u kriminologiji
koji je bio orijentisan ka izucavanju pozitivnih cinjenica vezanih za izvršioca krivicnih dela, poznatu teoriji kao ITALIJANSKA POZITIVISTICKA ŠKOLA.
Za razliku od klasicne škole pozitivisti se okrecu proucavanju sveta oko sebe, tumaceci ljudsko ponašanje determinacijama bioloških, psiholoških i socijalnih faktora. Predstavnici ove škole suENRIKO FERI I RAFAELE GAROFALO koji su bili Lombrozovi sljedbenici.
ENRIKO FERI u svojim razmatranjima polazi od izvesnih socijalnih uslova sredine kao što su: porodica, škola, vaspitanje, uslovi života i rada, kao i državni oblici institucionalnog organizovanjau suzbijanju kriminaliteta i definisanju kaznene politike. Prema pozitivistickom ucenju na licnost dominantno djeluju antropološki ili unutrašnji faktori. Oni su u biti karakter a covjeka, a kako ce selicnost ponašati u sredini zavisi dodatno od uticaja fizickih faktora.
Prema Enriku Feriju uzroci delinkvencije su prvenstveno u prirodnim, odnosno fizickim faktorima, kao i u porodicnim, društvenim i ekonomskim uslovima. Za to je odbacivao pojam moralneodgovornosti i prihvatao samo društvenu odgovornost izraženu kroz zakonsku. Pod uticajemprirodnih nauka i filozofije Feri je insistirao na eksperimentalnoj metodi kao najvažnijem element u proucavanju licnosti. Društvena opasnost nije u izvršenom djelu, ona je u covjeku- pociniocu. Otuda njegova pozitivisticka okrenutost prema delinkventu, a ne prema deliktu.
Tipologija delinkvenata koju je izveo Feri zasnovana je na odredenoj kritici Lombrozove klasifikacije
zlocinaca. Feri je kriminalce delio na dve grupe:
-onekod kojih dominiraju unutrašnji factor i(anomalije organske i fizicke konstrukcije) i -one kod kojih preovladuju socijalni faktori.
Prema njegovoj tipologiji razlikuje se pet kategorija kriminalaca-krivaca:
- DUŠEVNO BOLESNI krivci gde spadaju duševno obolela lica, poremecena I psihopatološka lica;
-ROÐENI KRIVCI kod kojih je neizbežna kriminalna sklonost posledica naslednih osobina koje su formirane generacijama;
-KRIVCI IZ NAVIKE, kao podvrsta rodenih krivaca koji su rano poceli sa kriminalom i poduticajem prilika, posebno nekažnjavanja, ostali hronicni kriminalci;
KRIVCI IZ STRASTI sangvinicne, nervozne i osetljive osobe koje cine zlocin pod uticajem jakih emocija;
- SLUCAJNI KRIVCI, lakomislene i moralno neosetljive osobe.
On smatra da antropološki faktori u vidu anatomskih i funkcionalnih anomalija dominiraju kod duševno bolesnih krivaca, rodenih krivaca i krivaca iz strasti, dok socijalni faktori preovlad uju kod krivaca iz navike i slucajnih krivaca.
RAFAELE GAROFALO je drugi predstavnik pozitivisticke škole. On je bio italijanski sudija ikrivicar tog vremena. U svom delu „Kriminologija“ ustanovio je cetiri tipa prestupnika:
- TIPICNE ZLOCINCE;
-PLAHOVITE PRESTUPNIKE, UBICE-izvršioci k.dela sa pogrešnim predstavama o casti i nužnosti osvete sa tradicionalnim predrasudama;
-NASILNIKE, prestupnike lišene samilosti i kradljivce lišene osecanja cestitosti; - POHOTLJIVCE prestupnike sa niskom nivoom moralne energije.
Od svih kategorija najvažnijom je smatrao tipicne zlocince ili ubice sa predumišljajem. Zastupao je stav da su u pitanju osobe bez moralnih osecanja, jer ubijaju iz sebicnih pobuda, tvrdio je da se radi o osobama koje su nepopravljivi kriminalci za koje je smrtna kazna jedina efikasna sankcija i da su u pitanju psihopate. Znacaj i kriticka shvatanja . Znacajna dostignuca antropološke i pozitivisticke škole su u bitnom pitanju skretanja pažnje nauke pa i zakonodavstva na licnost izvršioca krivicnog djela, ukazivanje na to da se problem kriminaliteta ne iscrpljuje samo u pitanju odgovornosti za težinu
djela, vec i u pitanju delinkvente opasnosti svojstvene licnosti izvršioca, ukazivanju na to dakazna nije jedini instrument suzbijanja kriminaliteta, te potrebi individualizacije krivicnih sankcija. Pozitivisti su naišli na brojne kritike mada su njihova shvatanja duboko ukorenjena u teoriji, krivicnom mišljenju i praksi.
13. SOCIOLOŠKA ŠKOLA
Sociološka škola daje akcenat prvenstveno na socijalne i druge društvene cinioce determinacije
kriminalne orjentacije coveka. Postoji nekoliko varijanti sociološke škole: -FRANCUSKA ŠKOLA;
-CIKAŠKA ŠKOLA;
-AUSTRIJSKA ENCIKLOPEDIJSKA ŠKOLA; - NEMACKA SOCIOLOŠKA ŠKOLA.
-FRANCUSKA ŠKOLA ILI TZV. LIONSKA ŠKOLA, ciji je glavni predstavnik GABRIELTARDE uvodi tezu kolektivne krivice, odnosno smatra da društvo stvara i priprema zlocine i da shodno tome za njih ima i odgovornost. Tarde, profesor sudske medicine u Lionu i jedan je od Lombrozovih ucenika, vremenom je odbacioteoriju o „rodenom zlocincu“, smatrajuci da pored fizickih i psihickih predispozicija I socijalna sredina oblikuje licnost, pa i njegovo deli nkventno ponašanje.ADOL PRINS, profesor krivicnog prava iz Brisela i jedan od osnivaca ovog pravca, smatrao je da jekriminalitet proizvod samog covecanstva kao takvog, dok je Lakasanj proklamovao kriminološkusintagmu – ’’kakvo društvo takav I kriminalitet’’. Francuska škola se zalagala za istorijsku i retrospektivnu dimenziju izucavanja kriminaliteta,smatrajuci da je na drugaciji nacin nemoguce saznati celinu i suštinu problema pojava kriminaliteta u društvu. Znacaj ove škole je u tome što je ukazala na uticaj socijalnih faktora i odnosa na društvene pojave i
psihicke procese individue, te njihovog ponašanja u raznim socijalnim okolnostima.
Suprostavljajuci svoje stavove italijanskom pozitivistickom pravcu, ova škola uvodi tezu da društvastvara i priprema zlocine i shodno tome za njih ima i odgovornost.
CIKAŠKA ŠKOLA
u svom proucavanju polazi od stanovišta da su ljudska zajednica i sredinaglavni faktori uticaja na ljudsko ponašanje. Predstavnici cikaške škole polaze od shvatanja da jekriminalitet: produkt socijalnog okruženja, posledica nacina života u velikim gradovima, posledicanedostataka i sloma društvene kontrole nad užim grupama migranata, sirotinje i maloletnika. Oni kriminalitet objašnjavaju posljedicom neujednacenog razvoja društva, procesima i sukobima koji se u vezi s tim javljaju.
Socijalnu sliku Cikaga 20-ih godina karakterišu: velike migracione populacije posebno crnacke izruralnih u urbana podrucja, povecanje gradskog stanovništva u vrlo kratkom period sa milion na pet miliona.
Rat, velika depresija i mafija prouzrokovali su socijalnu nejednakost velikih razmera. Predstavnici ove škole su W.I.Tomas, F.Znaniecki, R.Park, E.Burdžis, K.Šo i H.Mekej. Prema shvatanjima predstavnika ove škole delinkventnu orijentaciju generišu procesi koji karakterišu upad konkurentskih vrsta, sukob radi dominacije medu vrstama, prilagodavanje slabijihvrsta dominirajucima, asimilacija novog poretka i simbioza.
Problem u shvatanjima ove škole je u tome što je bilo teško prihvatiti objašnjenja vezana zaposljedice društvene dezorganizacije i devijacije i što je umnogome opterecena subjektivizmom.
AUSTRIJSKA ENCIKLOPEDIJSKA ŠKOLA
nastala je na temelju teorijskih shvatanja profesora krivicnog prava iz Beca i oca kriminologije HANSA GROSA. Znacaj Grosovih radova ogleda se u tri pravca:-prvi put su od nos, izvršenja i suzbijanja delikata, kao reakcije društva, shvaceni kao jedinstvo u celini problema-u središte tog odnos a postavljen je covek, kao psihofizicka individua, a ne zlocinac;-takav odnos delova i celine problema moraju zajedno razmatrati u tesnoj povezanosti kriminologija, krivicno pravo i penologija.
GROS – smatra da kriminologija obuhvata:
1.kriminalna antropologija koju cine: kriminalna somatologija i objektivna psihologija, i
2.kriminalna sociologuja, koju deli na: statistiku; socijalnu psihologiju, kriminalistiku isubjektivnu psihologiju.
ZELIG – smatra da kriminologiju cine 2 osnovna podrucja:
1.nauka o uzrocima i pojavi zlocina ( etiologija, fenomenologija i kriminalna sociologija) i 2.nauka o suzbijanju kriminaliteta(kriminalistika, penologija)
NJEMACKA SOCIOLOŠKA ŠKOLA dovela je do približavanja i integracije stavova klasicne škole i italijanskog pozitivizma radi rešavanja osnovnih problema u kriminologiji i pozitivnom krivicnom pravu.
Ona su kasnije dobila teorijski okvir u posebnom kriminološkom pravcu – tzv.
njemacka sociološka škola ili kako su je negdje nazivala ’’prva škola društvene odbrane’’. Ova škola polazi od stano višta da je suzbijanje i sprecavanje kriminaliteta moguce samoutvrdivanjem uzroka koje su svrstali u dve grupe:
-INDIVIDUALNA SVOJSTVA DELIKVENATA (nasledna i stecena) i
-FIZICKE, DRUŠTVENE, GEOGRAFSKEI EKONOMSKE OKOLNOSTI I USLOVI
Urodene sklonosti i naklonosti, prema ovim shvatanjima, nisu osnovni uzrok zlocina, vec društveneokolnosti koje zajednicki deluju, ali imaju i poseban uticaj. U vezi sa tim zavisno od njihove
dominacije i uticaja kriminaliteta dele se na AKUTNI I HRONICNI.
AKUTNI KRIMINALITET se smatra posledicom delovanja spoljnih cinilaca, a HRONICNI dominantnim uticajem licnih svojstava.Iz nemacke sociološke škole proistekla je poznata klasifikacija delikvenata prema kriterijumima LISTA-nemackog profesora krivicnog prava. List
