Ng v n 9. TËp mét. Bé Gi o dôc v o t¹o. Nh xuêt b n gi o dôc viöt nam. (T i b n lçn thø b y)

Bé Gi¸o dôc v‡ §‡o t¹o

NguyÔn Kh¾c Phi (Tæng Chñ biªn)  NguyÔn V¨n Long (Chñ biªn phÇn V¨n) NguyÔn Minh ThuyÕt (Chñ biªn phÇn TiÕng ViÖt)  TrÇn §×nh Sö (Chñ biªn phÇn TËp l‚m v¨n)

diÖp quang ban  Hång D©n  Bïi M¹nh Hïng  Lª Quang H…ng L· Nh©m Th×n  §ç Ngäc Thèng  trÞnh thÞ Thu TiÕt  phïng v¨n töu

Ng÷ v¨n 9

TËp mét

{[[W+bz0FkV43GmRt7u4DpvuYxd]]}

B¶n quyÒn thuéc Nh‚ xuÊt b¶n Gi¸o dôc ViÖt Nam  Bé Gi¸o dôc v‚ §‚o t¹o.

lêi nãi ®Çu

So víi ch„¬ng tr×nh c¸c líp 6, 7 vˆ 8, ch„¬ng tr×nh Ng÷ v¨n líp 9 phong phó h¬n nhiÒu. Tr„íc hÕt lˆ do thêi l„îng lín. NÕu ë ba líp d„íi, c¶ n¨m häc, m«n Ng÷ v¨n chØ cã 140 tiÕt th× ë líp 9 cã ®Õn 175 tiÕt, nhiÒu h¬n bÊt cø m«n nˆo kh¸c. §iÒu ®ã nh¾c c¸c em ph¶i dˆnh cho m«n häc nˆy mét sù quan t©m thÝch ®¸ng.

Trong ba ph©n m«n, V¨n häc chiÕm ®Õn 81 tiÕt, tøc gÇn mét nöa sè thêi gian. C¸c em sÏ tiÕp tôc häc v¨n häc trung ®¹i víi mét sè ®o¹n trÝch v¨n xu«i vˆ tiÓu thuyÕt cã néi dung phong phó h¬n trong TruyÒn k× m¹n lôc, Vò trung tuú bót, håi thø m„êi bèn cña Hoˆng Lª nhÊt thèng chÝ vˆ lÇn ®Çu tiªn ®„îc häc thÓ lo¹i truyÖn th¬ qua hai t¸c phÈm tiªu biÓu lˆ TruyÖn KiÒu vˆ TruyÖn Lôc V©n Tiªn. §¹i bé phËn sè giê v¨n häc trong ch„¬ng tr×nh líp 9 hiÖn nay ®Òu dˆnh cho c¸c t¸c phÈm hiÖn ®¹i : v¨n häc ViÖt Nam còng nh„ v¨n häc n„íc ngoˆi ; th¬, v¨n xu«i còng nh„ kÞch ; v¨n ch„¬ng nghÞ luËn còng nh„ v¨n b¶n nhËt dông. §iÒu ®ã sÏ ®em l¹i cho c¸c em nh÷ng bˆi häc phong phó vÒ nhiÒu mÆt, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc hÖ thèng ho¸ kiÕn thøc, «n tËp cuèi cÊp còng nh„ cung cÊp ng÷ liÖu thÝch hîp cho c¸c ph©n m«n TiÕng ViÖt vˆ TËp lˆm v¨n.

PhÇn TiÕng ViÖt cã kh¸ nhiÒu vÊn ®Ò míi, trong ®ã hÇu hÕt ®Òu cã kh¶ n¨ng ¸p dông réng r·i vˆo viÖc ph©n tÝch t¸c phÈm, viÕt v¨n hoÆc trong giao tiÕp h»ng

ngˆy nh„ C¸c ph„¬ng ch©m héi tho¹i, X„ng h« trong héi tho¹i, NghÜa t„êng

minh vˆ hˆm ý,... Bˆi Liªn kÕt c©u vˆ liªn kÕt ®o¹n v¨n cã thÓ gióp c¸c em cñng cè, n©ng cao nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ë phÇn TËp lˆm v¨n.

PhÇn TËp lˆm v¨n, bªn c¹nh viÖc h„íng dÉn cho c¸c em viÕt nh÷ng v¨n b¶n

hˆnh chÝnh th«ng dông nh„ Biªn b¶n, Hîp ®ång, Th„ (®iÖn) chóc mõng vˆ th¨m

hái, sÏ ®i s©u h¬n vˆo ba kiÓu v¨n b¶n thuyÕt minh, tù sù vˆ nghÞ luËn, gióp c¸c em biÕt sö dông mét sè biÖn ph¸p nghÖ thuËt vˆ yÕu tè miªu t¶ trong v¨n b¶n thuyÕt minh, yÕu tè miªu t¶ vˆ nghÞ luËn, ®èi tho¹i, ®éc tho¹i vˆ ®éc tho¹i néi t©m trong v¨n b¶n tù sù, phÐp ph©n tÝch vˆ tæng hîp trong v¨n b¶n nghÞ luËn. VÒ v¨n b¶n nghÞ luËn, c¸c em sÏ ®„îc t×m hiÓu s©u h¬n vÒ hai h×nh thøc th„êng gÆp

nhÊt lˆ nghÞ luËn x· héi, mét h×nh thøc tr„íc ®©y ch„a ®„îc chó ý ®óng møc trong nhˆ tr„êng vˆ nghÞ luËn v¨n häc víi hai d¹ng cô thÓ lˆ nghÞ luËn vÒ t¸c phÈm truyÖn (hoÆc ®o¹n trÝch)vˆ nghÞ luËn vÒ mét ®o¹n th¬, bˆi th¬.

Hi väng r»ng c¸c em häc sinh líp 9 ®· hiÓu thÕ nˆo lˆ tÝch hîp, ®· quan t©m ®óng møc ®Õn viÖc vËn dông kiÕn thøc cña ph©n m«n nˆy vˆo ph©n m«n kh¸c. §©y lˆ líp cuèi cÊp, bªn c¹nh viÖc thùc hiÖn h„íng tÝch hîp ngang gi÷a c¸c ph©n m«n, c¸c em cßn ph¶i chó ý ®Æc biÖt ®Õn h„íng tÝch hîp däc, tøc lˆ biÕt vËn dông tæng hîp tÊt c¶ nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®„îc ë nh÷ng líp d„íi vˆo c¸c tiÕt häc Tæng kÕt, ¤n tËp (chiÕm mét tØ träng kh¸ lín trong ch„¬ng tr×nh Ng÷ v¨n líp 9).

Chóc c¸c em häc tèt m«n Ng÷ v¨n ë líp cuèi cÊp vˆ ®¹t ®„îc kÕt qu¶ cao ë m«n nˆy.

TM. Nhãm biªn so¹n Tæng Chñ biªn NguyÔn Kh¾c Phi

{[[W+bz0FkV43GmRt7u4DpvuYxd]]}

Bi 1

KÕt qu¶ cÇn ®¹t

x ThÊy ®„îc nh÷ng vÎ ®Ñp trong phong c¸ch Hå ChÝ Minh  sù kÕt hîp hˆi hoˆ gi÷a truyÒn thèng vˆ hiÖn ®¹i, d©n téc vˆ nh©n lo¹i, vÜ ®¹i vˆ b×nh dÞ  ®Ó cˆng thªm kÝnh yªu B¸c, tù nguyÖn häc tËp theo g„¬ng B¸c.

x N¾m ®„îc c¸c ph„¬ng ch©m héi tho¹i vÒ l„îng vˆ vÒ chÊt ®Ó vËn dông

trong giao tiÕp.

x BiÕt sö dông mét sè biÖn ph¸p nghÖ thuËt trong v¨n b¶n thuyÕt minh.

V¨n b¶n

Phong c¸ch

_{Hå ChÝ Minh}

Trong cuéc ®êi ®Çy tru©n chuyªn(2) cña m×nh, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· tiÕp xóc víi v¨n ho¸ nhiÒu n„íc, nhiÒu vïng trªn thÕ giíi, c¶ ë ph„¬ng §«ng vˆ ph„¬ng T©y. Trªn nh÷ng con tˆu v„ît trïng d„¬ng, Ng„êi ®· ghÐ l¹i nhiÒu h¶i c¶ng, ®· th¨m c¸c n„íc ch©u Phi, ch©u ¸, ch©u MÜ. Ng„êi ®· tõng sèng dˆi ngˆy ë Ph¸p, ë Anh. Ng„êi nãi vˆ viÕt th¹o nhiÒu thø tiÕng ngo¹i quèc : Ph¸p, Anh, Hoa, Nga... vˆ Ng„êi ®· lˆm nhiÒu nghÒ. Cã thÓ nãi Ýt cã vÞ l·nh tô nˆo l¹i am hiÓu nhiÒu vÒ c¸c d©n téc vˆ nh©n d©n thÕ giíi, v¨n ho¸ thÕ giíi s©u s¾c nh„ Chñ tÞch Hå ChÝ Minh. §Õn ®©u Ng„êi còng häc hái, t×m hiÓu v¨n ho¸, nghÖ thuËt ®Õn mét møc kh¸ uyªn th©m(3). Ng„êi còng chÞu ¶nh h„ëng cña tÊt c¶ c¸c nÒn v¨n ho¸, ®· tiÕp thu mäi c¸i ®Ñp vˆ c¸i hay ®ång thêi víi viÖc phª ph¸n nh÷ng tiªu cùc cña chñ nghÜa t„ b¶n. Nh„ng ®iÒu k× l¹ lˆ tÊt c¶ nh÷ng ¶nh h„ëng quèc tÕ ®ã ®· nhˆo nÆn víi c¸i gèc v¨n ho¸ d©n téc kh«ng g× lay chuyÓn ®„îc ë Ng„êi, ®Ó trë thˆnh mét nh©n c¸ch rÊt ViÖt Nam, mét lèi sèng rÊt b×nh dÞ, rÊt ViÖt Nam, rÊt ph„¬ng §«ng, nh„ng còng ®ång thêi rÊt míi, rÊt hiÖn ®¹i [...].

Nhˆ sˆn cña B¸c Hå t¹i Phñ Chñ tÞch, Hˆ Néi

LÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö ViÖt Nam vˆ cã lÏ c¶ thÕ giíi, cã mét vÞ Chñ tÞch n„íc lÊy chiÕc nhˆ sˆn nhá b»ng gç bªn c¹nh chiÕc ao lˆm "cung ®iÖn" cña m×nh. Qu¶ nh„ mét c©u chuyÖn thÇn tho¹i, nh„ c©u chuyÖn vÒ mét vÞ tiªn, mét con ng„êi siªu phˆm(4) nˆo ®ã trong cæ tÝch. ChiÕc nhˆ sˆn ®ã còng chØ vÎn vÑn cã vˆi phßng tiÕp kh¸ch, häp Bé ChÝnh trÞ(5), lˆm viÖc vˆ ngñ, víi nh÷ng ®å ®¹c rÊt méc m¹c ®¬n s¬. Vˆ chñ nh©n chiÕc nhˆ sˆn nˆy còng trang phôc hÕt søc gi¶n dÞ, víi bé quÇn ¸o bˆ ba n©u, chiÕc ¸o trÊn thñ(6), ®«i dÐp lèp(7) th« s¬ nh„ cña c¸c chiÕn sÜ Tr„êng S¬n ®· ®„îc mét t¸c gi¶ ph„¬ng T©y ca ngîi nh„ mét vËt thÇn k×. H»ng ngˆy, viÖc ¨n uèng cña Ng„êi còng rÊt ®¹m b¹c, víi nh÷ng mãn ¨n d©n téc kh«ng chót cÇu k×, nh„ c¸ kho, rau luéc, d„a ghÐm, cˆ muèi, ch¸o hoa.

Vˆ Ng„êi sèng ë ®ã, mét m×nh, víi mét t„ trang Ýt ái, mét chiÕc va li con víi vˆi bé ¸o quÇn, vˆi vËt kØ niÖm cña cuéc ®êi dˆi. T«i d¸m ch¾c kh«ng cã mét vÞ l·nh tô, mét vÞ tæng thèng hay mét vÞ vua hiÒn nˆo ngˆy tr„íc l¹i sèng ®Õn møc gi¶n dÞ vˆ tiÕt chÕ(8) nh„ vËy. BÊt gi¸c ta nghÜ ®Õn c¸c vÞ hiÒn triÕt(9) ngˆy x„a

nh„ NguyÔn Tr·i ë C«n S¬n hay NguyÔn BØnh Khiªm sèng ë quª nhˆ víi nh÷ng thó quª thuÇn ®øc(10) :

Thu ¨n m¨ng tróc, ®«ng ¨n gi¸ Xu©n t¾m hå sen, h¹ t¾m ao...

NÕp sèng gi¶n dÞ vˆ thanh ®¹m cña B¸c Hå, còng nh„ c¸c vÞ danh nho(11)

x„a, hoˆn toˆn kh«ng ph¶i lˆ mét c¸ch tù thÇn th¸nh ho¸, tù lˆm cho kh¸c ®êi, h¬n ®êi, mˆ ®©y lˆ lèi sèng thanh cao, mét c¸ch di d„ìng tinh thÇn(12), mét quan

niÖm thÈm mÜvÒ cuéc sèng, cã kh¶ n¨ng ®em l¹i h¹nh phóc thanh cao cho t©m

hån vˆ thÓ x¸c.

(Lª Anh Trˆ, Phong c¸ch Hå ChÝ Minh, c¸i vÜ ®¹i g¾n víi c¸i gi¶n dÞ, trong Hå ChÝ Minh vˆ v¨n ho¸ ViÖt Nam,

ViÖn V¨n ho¸ xuÊt b¶n, Hˆ Néi, 1990)

Chó thÝch

(1) Phong c¸ch : ë ®©y dïng víi nghÜa lˆ lèi sèng, c¸ch sinh ho¹t, lˆm viÖc, øng xö,... t¹o nªn c¸i riªng cña mét ng„êi hay mét tÇng líp ng„êi nˆo ®ã.

(2) Tru©n chuyªn : gian nan, vÊt v¶.

(3) Uyªn th©m : cã tr×nh ®é kiÕn thøc rÊt s©u (uyªn : vùc s©u, s©u ; th©m : s©u). (4) Siªu phˆm : v„ît lªn trªn ng„êi th„êng hoÆc nh÷ng ®iÒu th„êng thÊy (siªu : cao v„ît lªn ; phˆm : b×nh th„êng, tÇm th„êng).

(5) Bé ChÝnh trÞ : ë ®©y chØ c¬ quan l·nh ®¹o cÊp cao nhÊt cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam.

(6) ¸o trÊn thñ : ¸o b«ng ng¾n ®Õn th¾t l„ng, kh«ng cã tay, may chÇn, mÆc bã s¸t vˆo ng„êi, dïng trang bÞ cho bé ®éi trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p.

(7) DÐp lèp : dÐp cao su, tËn dông lèp « t« cò lˆm ®Õ dÐp. (8) TiÕt chÕ : h¹n chÕ, gi÷ cho kh«ng v„ît qu¸ møc.

(9)HiÒn triÕt : ng„êi cã tˆi n¨ng, ®øc ®é, hiÓu biÕt s©u réng, ®„îc ng„êi ®êi t«n vinh.

(10) ThuÇn ®øc : ®¹o ®øc hoˆn toˆn trong s¸ng. (11) Danh nho : nhˆ nho næi tiÕng.

(12) Di d„ìng tinh thÇn : båi bæ cho s¶ng kho¸i vÒ tinh thÇn, gi÷ cho tinh thÇn vui khoÎ.

§äc

 hiÓu v¨n b¶n

1. Vèn tri thøc v¨n ho¸ nh©n lo¹i cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh s©u réng nh„ thÕ nˆo ? V× sao Ng„êi l¹i cã ®„îc vèn tri thøc s©u réng nh„ vËy ?

2. Lèi sèng rÊt b×nh dÞ, rÊt ViÖt Nam, rÊt ph„¬ng §«ng cña B¸c Hå ®„îc biÓu hiÖn nh„ thÕ nˆo ?

3. V× sao cã thÓ nãi lèi sèng cña B¸c lˆ sù kÕt hîp gi÷a gi¶n dÞ vˆ thanh cao ? 4. Nªu c¶m nhËn cña em vÒ nh÷ng nÐt ®Ñp trong phong c¸ch Hå ChÝ Minh.

Ghi nhí

VÎ ®Ñp cña phong c¸ch Hå ChÝ Minh lˆ sù kÕt hîp hˆi hoˆ gi÷a truyÒn thèng v¨n ho¸ d©n téc vˆ tinh hoa v¨n ho¸ nh©n lo¹i, gi÷a thanh cao vˆ gi¶n dÞ.

LuyÖn tËp

T×m ®äc vˆ kÓ l¹i nh÷ng c©u chuyÖn vÒ lèi sèng gi¶n dÞ mˆ cao ®Ñp cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh.

C¸C PH¬NG CH©M HéI THO¹I

I  Ph¬ng ch©m vÒ lîng

1. §äc ®o¹n ®èi tho¹i sau vˆ tr¶ lêi c©u hái. An :  CËu cã biÕt b¬i kh«ng ?

Ba :  BiÕt chø, thËm chÝ cßn b¬i giái n÷a.

An :  CËu häc b¬i ë ®©u vËy ?

Ba :  DÜ nhiªn lˆ ë d„íi n„íc chø cßn ë ®©u.

Khi An hái "häc b¬i ë ®©u" mˆ Ba tr¶ lêi "ë d„íi n„íc" th× c©u tr¶ lêi cã ®¸p øng ®iÒu mˆ An muèn biÕt kh«ng ? CÇn tr¶ lêi nh„ thÕ nˆo ? Tõ ®ã cã thÓ rót ra bˆi häc g× vÒ giao tiÕp ?

2. §äc truyÖn c„êi sau vˆ tr¶ lêi c©u hái. Lîn cíi, ¸o míi

Cã anh tÝnh hay khoe cña. Mét h«m, may ®„îc c¸i ¸o míi, liÒn ®em ra mÆc, råi ®øng hãng ë cöa, ®îi cã ai ®i qua ng„êi ta khen. §øng m·i tõ s¸ng ®Õn chiÒu ch¶ thÊy ai hái c¶, anh ta tøc l¾m.

§ang tøc tèi, chît thÊy mét anh, tÝnh còng hay khoe, tÊt t„ëi ch¹y ®Õn hái to :

 B¸c cã thÊy con lîn c„íi cña t«i ch¹y qua ®©y kh«ng ? Anh kia liÒn gi¬ ngay v¹t ¸o ra, b¶o :

 Tõ lóc t«i mÆc c¸i ¸o míi nˆy, t«i ch¼ng thÊy con lîn nˆo ch¹y qua ®©y c¶ !

(Theo TruyÖn c„êi d©n gian ViÖt Nam) V× sao truyÖn nˆy l¹i g©y c„êi ? LÏ ra anh cã "lîn c„íi" vˆ anh cã "¸o míi" ph¶i hái vˆ tr¶ lêi thÕ nˆo ®Ó ng„êi nghe ®ñ biÕt ®„îc ®iÒu cÇn hái vˆ cÇn tr¶ lêi ? Nh„ vËy, cÇn ph¶i tu©n thñ yªu cÇu g× khi giao tiÕp ?

Ghi nhí

Khi giao tiÕp, cÇn nãi cho cã néi dung ; néi dung cña lêi nãi ph¶i ®¸p øng ®óng yªu cÇu cña cuéc giao tiÕp, kh«ng thiÕu, kh«ng thõa (ph„¬ng ch©m vÒ l„îng).

II

 Ph¬ng ch©m vÒ chÊt

§äc truyÖn c„êi sau vˆ tr¶ lêi c©u hái.

qu¶ bÝ khæng lå

Hai anh chˆng ®i qua mét khu v„ên trång bÝ. Mét anh thÊy qu¶ bÝ to, kªu lªn :

 Chˆ, qu¶ bÝ kia to thËt !

Anh b¹n cã tÝnh hay nãi kho¸c, c„êi mˆ b¶o r»ng :

 ThÕ th× ®· lÊy g× lˆm to. T«i ®· tõng thÊy nh÷ng qu¶ bÝ to h¬n nhiÒu. Cã mét lÇn, t«i tËn m¾t tr«ng thÊy mét qu¶ bÝ to b»ng c¶ c¸i nhˆ ®»ng kia k×a.

Anh kia nãi ngay :

 ThÕ th× ®· lÊy g× lˆm l¹. T«i cßn nhí, mét bËn t«i tr«ng thÊy mét c¸i nåi ®ång to b»ng c¶ c¸i ®×nh lˆng ta.

Anh nãi kho¸c ng¹c nhiªn hái :

 C¸i nåi Êy dïng ®Ó lˆm g× mˆ to vËy ? Anh kia gi¶i thÝch :

 C¸i nåi Êy dïng ®Ó luéc qu¶ bÝ anh võa nãi Êy mˆ.

Anh nãi kho¸c biÕt b¹n chÕ nh¹o m×nh bÌn nãi l¶ng sang chuyÖn kh¸c.

(Theo TruyÖn c„êi d©n gian ViÖt Nam) TruyÖn c„êi nˆy phª ph¸n ®iÒu g× ? Nh„ vËy trong giao tiÕp cã ®iÒu g× cÇn tr¸nh ?

Ghi nhí

Khi giao tiÕp, ®õng nãi nh÷ng ®iÒu mˆ m×nh kh«ng tin lˆ ®óng hay kh«ng cã b»ng chøng x¸c thùc (ph„¬ng ch©m vÒ chÊt).

III  LuyÖn tËp

1. VËn dông ph„¬ng ch©m vÒ l„îng ®Ó ph©n tÝch lçi trong nh÷ng c©u sau : a) Tr©u lˆ mét loˆi gia sóc nu«i ë nhˆ.

b) Ðn lˆ mét loˆi chim cã hai c¸nh.

2. Chän tõ ng÷ thÝch hîp ®iÒn vˆo chç trèng(a) : a) Nãi cã c¨n cø ch¾c ch¾n lˆ /.../

b) Nãi sai sù thËt mét c¸ch cè ý, nh»m che giÊu ®iÒu g× ®ã lˆ /.../

(a) §èi víi c¸c bˆi tËp ®iÒn ch÷ c¸i, dÊu thanh, tiÕng, tõ ng÷,... vˆo chç trèng trong Ng÷ v¨n 9,

c) Nãi mét c¸ch hó ho¹, kh«ng cã c¨n cø lˆ /.../ d) Nãi nh¶m nhÝ, vu v¬ lˆ /.../

e) Nãi kho¸c l¸c, lˆm ra vÎ tˆi giái hoÆc nãi nh÷ng chuyÖn b«ng ®ïa, kho¸c l¸c cho vui lˆ /.../

(nãi tr¹ng ; nãi nh¨ng nãi cuéi ; nãi cã s¸ch, m¸ch cã chøng ; nãi dèi ;

nãi mß)

C¸c tõ ng÷ trªn ®Òu chØ nh÷ng c¸ch nãi liªn quan ®Õn mét ph„¬ng ch©m héi tho¹i ®· häc. Cho biÕt ®ã lˆ ph„¬ng ch©m héi tho¹i nˆo.

3. §äc truyÖn c„êi sau vˆ cho biÕt ph„¬ng ch©m héi tho¹i nˆo ®· kh«ng ®„îc tu©n thñ.

Cã nu«i ®îc kh«ng ?

Mét anh, vî cã thai míi h¬n b¶y th¸ng mˆ ®· sinh con. Anh ta sî nu«i kh«ng ®„îc, gÆp ai còng hái.

Mét ng„êi b¹n an ñi :

 Kh«ng can g× mˆ sî. Bˆ t«i sinh ra bè t«i còng ®Î non tr„íc hai th¸ng ®Êy ! Anh kia giËt m×nh hái l¹i :

 ThÕ ˆ ? Råi cã nu«i ®„îc kh«ng ?

(Theo TruyÖn c„êi d©n gian ViÖt Nam)

4. VËn dông nh÷ng ph„¬ng ch©m héi tho¹i ®· häc ®Ó gi¶i thÝch v× sao ng„êi nãi ®«i khi ph¶i dïng nh÷ng c¸ch diÔn ®¹t nh„ :

a) nh„ t«i ®„îc biÕt, t«i tin r»ng, nÕu t«i kh«ng lÇm th×, t«i nghe nãi, theo t«i nghÜ, h×nh nh„ lˆ,...

b) nh„ t«i ®· tr×nh bˆy, nh„ mäi ng„êi ®Òu biÕt.

5. Gi¶i thÝch nghÜa cña c¸c thˆnh ng÷ sau vˆ cho biÕt nh÷ng thˆnh ng÷ nˆy cã

liªn quan ®Õn ph„¬ng ch©m héi tho¹i nˆo : ¨n ®¬m nãi ®Æt, ¨n èc nãi mß, ¨n

kh«ng nãi cã, c·i chˆy c·i cèi, khua m«i móa mÐp, nãi d¬i nãi chuét, høa h„¬u høa v„în.

sö dông mét sè biÖn ph¸p nghÖ thuËt

trong v¨n b¶n thuyÕt minh

I  t×m hiÓu viÖc sö dông mét sè biÖn ph¸p nghÖ thuËt

trong v¨n b¶n thuyÕt minh

1. ¤n tËp v¨n b¶n thuyÕt minh

V¨n b¶n thuyÕt minh cã nh÷ng tÝnh chÊt g× ? Nã ®„îc viÕt ra nh»m môc ®Ých g× ? Cho biÕt c¸c ph„¬ng ph¸p thuyÕt minh th„êng dïng.

2. ViÕt v¨n b¶n thuyÕt minh cã sö dông mét sè biÖn ph¸p nghÖ thuËt

§äc v¨n b¶n sau vˆ cho biÕt : V¨n b¶n nˆy thuyÕt minh ®Æc ®iÓm cña ®èi t„îng nˆo ? V¨n b¶n cã cung cÊp ®„îc tri thøc kh¸ch quan vÒ ®èi t„îng kh«ng ? V¨n b¶n ®· vËn dông ph„¬ng ph¸p thuyÕt minh nˆo lˆ chñ yÕu ? §ång thêi, ®Ó cho sinh ®éng, t¸c gi¶ cßn vËn dông biÖn ph¸p nghÖ thuËt nˆo ?

h¹ long  ®¸ v níc

Sù k× l¹ cña H¹ Long lˆ v« tËn. T¹o ho¸ ®· biÕt dïng ®óng chÊt liÖu hay nhÊt cho cuéc s¸ng t¹o cña m×nh : N„íc. ChÝnh N„íc lˆm cho §¸ sèng dËy, lˆm cho §¸ vèn bÊt ®éng vˆ v« tri bçng trë nªn linh ho¹t, cã thÓ ®éng ®Õn v« tËn, vˆ cã tri gi¸c, cã t©m hån.

N„íc t¹o nªn sù di chuyÓn. Vˆ di chuyÓn theo mäi c¸ch. Cã thÓ ®Ó mÆc cho con thuyÒn cña ta máng nh„ l¸ tre tù nã bËp bÒnh lªn xuèng theo con triÒu ; cã thÓ th¶ tr«i theo chiÒu giã, theo c¸c dßng ch¶y quanh co phøc t¹p gi÷a c¸c ®¶o ; còng cã thÓ thong th¶ khua khÏ m¸i chÌo mˆ l„ít ®i, tr„ît nhÑ vˆ ªm trªn sãng ; cã thÓ nhanh tay h¬n mét chót ®Ó t¹o mét c¶m gi¸c xª dÞch thanh tho¸t ; cã thÓ b¬i nhanh h¬n b»ng thuyÒn buåm, nhanh h¬n n÷a b»ng thuyÒn m¸y, còng nh„ bay trªn c¸c ngän sãng l„în vun vót gi÷a c¸c ®¶o trªn ca n« cao tèc ; cã thÓ th¶ søc phãng nhanh hˆng giê, hˆng buæi, hˆng ngˆy kh¾p c¸c trËn ®å b¸t qu¸i §¸ trén víi N„íc nˆy ; mˆ còng cã thÓ, nh„ mét ng„êi bé hˆnh tuú høng, lóc ®i lóc dõng, lóc nhanh lóc chËm, lóc tiÕn lóc lïi, th¼ng t¾p hay quanh co, lao ra nh÷ng qu·ng trèng hay len lái qua c¸c khe hÑp gi÷a c¸c ®¶o ®¸... Vˆ c¸i thËp lo¹i chóng sinh §¸ chen chóc kh¾p vÞnh H¹ Long kia, giˆ ®i, trÎ l¹i, trang nghiªm h¬n hay bçng nhiªn nhÝ nh¶nh, tinh nghÞch h¬n, buån h¬n hay vui h¬n,... ho¸ th©n kh«ng

{[[W+bz0FkV43GmRt7u4DpvuYxd]]}

ngõng lˆ tuú theo gãc ®é vˆ tèc ®é di chuyÓn cña ta trªn mÆt n„íc quanh chóng, hoÆc ®é xa gÇn vˆ h„íng ta tiÕn ®Õn chóng hay rêi xa chóng ; cßn tuú theo c¶ h„íng ¸nh s¸ng räi vˆo chóng, hoÆc ®ét nhiªn khiÕn cho m¸i ®Çu mét nh©n vËt §¸ trÎ trung ta chõng ®· quen l¾m bçng b¹c xo¸ lªn, vˆ râ rˆng tr„íc m¾t ta lˆ mét bËc tiªn «ng kh«ng cßn cã tuæi. ¸nh s¸ng h¾t lªn tõ mÆt n„íc lung linh ch¶y khiÕn nh÷ng con ng„êi b»ng ®¸ v©y quanh ta trªn mÆt vÞnh cˆng lung linh, xao ®éng, nh„ ®ang ®i l¹i, ®ang tô l¹i cïng nhau, hay ®ang to¶ ra. HoÆc còng rÊt cã thÓ, khi ®ªm ®· xuèng, d„íi ¸nh sao chi chÝt trªn bÇu trêi vˆ chi chÝt xao ®éng d„íi c¶ mÆt n„íc bÝ Èn n÷a, sÏ cã cuéc tô häp cña c¸i thÕ giíi ng„êi b»ng ®¸ sèng ®éng ®ã, biÕt ®©u !...

[...] §Ó råi, khi ch©n trêi ®»ng ®«ng võa öng tÝm nh¹t, råi tõ tõ chuyÓn sang hång... th× tÊt c¶ bän ng„êi ®¸ Êy l¹i hèi h¶ trë vÒ vÞ trÝ cña hä. Mˆ vÉn cßn nãng hæi h¬i thë cuéc sèng ®ªm ch„a muèn døt.

H¹ Long vËy ®ã, cho ta mét bˆi häc, s¬ ®¼ng mˆ cao s©u : Trªn thÕ gian nˆy, ch¼ng cã g× lˆ v« tri c¶. Cho ®Õn c¶ §¸. ë ®©y T¹o ho¸ ®· chän §¸ lˆm mét trong hai nguyªn liÖu chñ yÕu vˆ duy nhÊt cña Ng„êi ®Ó bˆy nªn b¶n ph¸c th¶o cña Sù sèng. ChÝnh lˆ Ng„êi cã ý tø s©u xa ®Êy : Ng„êi chän lÊy c¸i vÉn ®„îc coi lˆ tr¬ l×, v« tri nhÊt ®Ó thÓ hiÖn c¸i hån rÝu rÝt cña sù sèng. Thiªn nhiªn bao giê còng th«ng minh ®Õn bÊt ngê ; nã t¹o nªn thÕ giíi b»ng nh÷ng nghÞch lÝ ®Õn l¹ lïng...

(Theo Nguyªn Ngäc, H¹ Long  §¸ vˆ N„íc, Ban qu¶n lÝ vÞnh H¹ Long, 2002)

Ghi nhí

x Muèn cho v¨n b¶n thuyÕt minh ®„îc sinh ®éng, hÊp dÉn, ng„êi ta vËn

dông thªm mét sè biÖn ph¸p nghÖ thuËt nh„ kÓ chuyÖn, tù thuËt, ®èi tho¹i theo lèi Èn dô, nh©n ho¸ hoÆc c¸c h×nh thøc vÌ, diÔn ca,...

x C¸c biÖn ph¸p nghÖ thuËt cÇn ®„îc sö dông thÝch hîp, gãp phÇn lˆm

næi bËt ®Æc ®iÓm cña ®èi t„îng thuyÕt minh vˆ g©y høng thó cho ng„êi ®äc.

II

 LuyÖn tËp

Ngäc hong xö téi ruåi xanh

Do loˆi ng„êi ph¸t ®¬n kiÖn, Ngäc Hoˆng Th„îng ®Õ më phiªn toˆ c«ng khai xö téi loˆi ruåi. Ngäc Hoˆng truyÒn cho vÖ sÜ NhÖn ®iÖu Ruåi xanh lªn ®iÖn, ®Ëp bˆn thÞ uy :

 Ruåi kia, loˆi ng„êi kiÖn mi lˆm h¹i chóng sinh, mau mau khai ra tªn hä, chñng lo¹i vˆ n¬i ë !

Ruåi sî h·i quú th„a tr„íc vˆnh mãng ngùa :

 Con lˆ Ruåi xanh, thuéc hä c«n trïng hai c¸nh, m¾t l„íi. Hä hˆng con rÊt ®«ng, gåm Ruåi tr©u, Ruåi vˆng, Ruåi giÊm... N¬i ë lˆ nhˆ vÖ sinh, chuång lîn, chuång tr©u, nhˆ ¨n, qu¸n vØa hÌ..., bÊt k× chç nˆo cã thøc ¨n mˆ kh«ng ®Ëy ®iÖm con ®Òu lÊy lˆm n¬i sinh sèng.

Ngäc Hoˆng yªu cÇu Thiªn Tˆo tra sæ x¸c nhËn råi cho ®äc c¸o tr¹ng : "BÞ c¸o Ruåi bÞ c¸o buéc hai téi. Mét lˆ ruåi sèng n¬i d¬ bÈn, mang nhiÒu vi trïng gieo r¾c bÖnh tËt. Bªn ngoˆi ruåi mang 6 triÖu vi khuÈn, trong ruét chøa ®Õn 28 triÖu vi khuÈn. Chóng gieo r¾c bÖnh t¶, kiÕt lÞ, th„¬ng hˆn, viªm gan B. Hai lˆ ruåi sinh ®Î nhanh qu¸ møc, v« kÕ ho¹ch. Mét ®«i ruåi, trong mét mïa tõ th¸ng 4 ®Õn th¸ng 8, nÕu ®Òu mÑ trßn con vu«ng sÏ ®Î ra 19 triÖu tØ con ruåi, ¶nh h„ëng xÊu tíi m«i tr„êng sinh th¸i".

Mét luËt s„ bˆo ch÷a nãi : "Ruåi tuy téi nhiÒu nh„ng nã còng cã nÐt ®Æc biÖt : m¾t ruåi nh„ m¾t l„íi, mét m¾t chøa hˆng triÖu m¾t nhá ; ch©n ruåi cã thÓ tiÕt ra chÊt dÝnh lˆm cho nã ®Ëu ®„îc trªn mÆt kÝnh mˆ kh«ng tr„ît ch©n. NÕu con ng„êi biÕt b¾t ch„íc m¾t ruåi mˆ lˆm m¸y chôp ¶nh, m« pháng ch©n ruåi mˆ lˆm giˆy leo nói th× còng hay. §ã lˆ nh÷ng t×nh tiÕt gi¶m nhÑ téi cho ruåi".

Ngäc Hoˆng c©n nh¾c, tuyªn ph¹t Ruåi khæ sai chung th©n ; truyÒn cho chim chãc, cãc, nh¸i, th»n l»n, kiÕn, nhÖn ra søc giÕt bít ruåi, kh«ng cho ®Î nhiÒu. Ngäc Hoˆng l¹i nãi víi loˆi ng„êi : "Ruåi cã téi mˆ con ng„êi còng cã lçi. Con ng„êi ph¶i th„êng xuyªn ®Ëy ®iÖm thøc ¨n, lˆm vÖ sinh m«i tr„êng ; nhˆ vÖ sinh, chuång tr¹i ph¶i x©y theo lèi míi th× míi ng¨n chÆn ruåi sinh s«i vˆ h¹n chÕ t¸c h¹i cña ruåi ®„îc".

Lêi tuyªn ¸n cña Ngäc Hoˆng lˆm cho c¸c loˆi vËt phÊn khëi, cßn con ng„êi th× trÇm ng©m nghÜ ngîi.

C©u hái :

a) V¨n b¶n cã tÝnh chÊt thuyÕt minh kh«ng ? TÝnh chÊt Êy thÓ hiÖn ë nh÷ng ®iÓm nˆo ? Nh÷ng ph„¬ng ph¸p thuyÕt minh nˆo ®· ®„îc sö dông ?

b) V¨n b¶n thuyÕt minh nˆy cã nÐt g× ®Æc biÖt ? T¸c gi¶ ®· sö dông biÖn ph¸p nghÖ thuËt nˆo ?

c) C¸c biÖn ph¸p nghÖ thuËt ë ®©y cã t¸c dông g©y høng thó vˆ lˆm næi bËt néi dung cÇn thuyÕt minh hay kh«ng ?

2. §äc ®o¹n v¨n sau vˆ nªu nhËn xÐt vÒ biÖn ph¸p nghÖ thuËt ®„îc sö dông ®Ó thuyÕt minh.

Bˆ t«i th„êng kÓ cho t«i nghe r»ng chim có kªu lˆ cã ma tíi. T«i hái v× sao th× bˆ gi¶i thÝch : "ThÕ ch¸u kh«ng nghe tiÕng có kªu th„êng väng tõ b·i tha ma ®Õn hay sao ?". Sau nˆy häc m«n Sinh häc t«i míi biÕt lˆ kh«ng ph¶i nh„ vËy. Chim có lˆ loˆi chim ¨n thÞt, th„êng ¨n thÞt lò chuét ®ång, kÎ ph¸ ho¹i mïa mˆng. Chim có lˆ gièng vËt cã lîi, lˆ b¹n cña nhˆ n«ng. Së dÜ chim có th„êng lui tíi b·i tha ma lˆ v× ë ®ã cã lò chuét ®ång ®ˆo hang. B©y giê mçi lÇn nghe tiÕng chim có, t«i ch¼ng nh÷ng kh«ng sî mˆ cßn vui v× biÕt r»ng ng„êi b¹n cña nhˆ n«ng ®ang ho¹t ®éng.

luyÖn tËp sö dông mét sè biÖn ph¸p nghÖ thuËt

trong v¨n b¶n thuyÕt minh

I

 chuÈn bÞ ë nh

Cho ®Ò bˆi : ThuyÕt minh mét trong c¸c ®å dïng sau : c¸i qu¹t, c¸i bót, c¸i kÐo, chiÕc nãn.

1. Yªu cÇu cña luyÖn tËp :

 VÒ néi dung thuyÕt minh : nªu ®„îc c«ng dông, cÊu t¹o, chñng lo¹i, lÞch sö cña c¸i qu¹t (c¸i bót, c¸i kÐo, chiÕc nãn).

 VÒ h×nh thøc thuyÕt minh : vËn dông mét sè biÖn ph¸p nghÖ thuËt ®Ó lˆm cho bˆi viÕt sinh ®éng, hÊp dÉn nh„ kÓ chuyÖn, tù thuËt, hái - ®¸p theo lèi nh©n ho¸,...

2. Yªu cÇu chuÈn bÞ :  X¸c ®Þnh ®Ò bˆi cô thÓ.

II  luyÖn tËp trªn líp

Tr×nh bˆy dˆn ý, ®äc phÇn Më bˆi, th¶o luËn.

®äc thªm

hä nh kim

Trong c¸c dông cô cña con ng„êi, cã lÏ chóng t«i thuéc lo¹i bÐ nhÊt. Tuy bÐ nh„ng nhˆ ai còng cÇn ®Õn. C¸c b¹n cã biÕt chóng t«i lˆ ai kh«ng ? Chóng t«i lˆ c¸i kim kh©u, b»ng kim lo¹i, bÒ ngang ®é nöa mi-li-mÐt, bÒ dˆi kho¶ng hai, ba x¨ng-ti-mÐt, mét ®Çu nhän, mét ®Çu tï, cã lç tr«n ®Ó x©u chØ. Kim ph¶i cøng míi dïng ®„îc. Khi ®øt cóc, søt chØ, thÕ nˆo còng ph¶i cã t«i th× míi xong.

T«i cã tõ lóc nˆo, kh«ng râ l¾m, nh„ng ch¾c ch¾n lˆ tõ rÊt x„a. Tõ khi con ng„êi biÕt trång b«ng dÖt v¶i may ¸o, ch¾c lˆ ph¶i cÇn ®Õn kim ®Ó kh©u ¸o. Lˆm ra c©y kim lóc ®Çu h¼n lˆ rÊt khã kh¨n, cho nªn b©y giê míi cã c©u tôc ng÷

Cã c«ng mˆi s¾t, cã ngˆy nªn kim.

Hä nhˆ Kim chóng t«i rÊt ®«ng. Ngoˆi kim kh©u v¶i may ¸o, cßn cã lo¹i kim dïng ®Ó thªu thïa, l¹i cã kim kh©u trong phÉu thuËt, kim kh©u giˆy, kim ®ãng s¸ch,... C«ng dông cña kim lˆ ®„a chØ mÒm luån qua c¸c vËt dˆy, máng ®Ó kÕt chóng l¹i. ThiÕu chóng t«i th× nhiÒu ngˆnh s¶n xuÊt gÆp khã kh¨n ®Êy ! Nghe nãi tõ cuèi thÕ kØ XVIII, mét ng„êi Anh ®· s¸ng chÕ ra m¸y kh©u, nh„ng m¸y kh©u vÉn cø ph¶i cã kim th× míi kh©u ®„îc !

Cïng hä Kim chóng t«i cßn cã c©y kim ch©m cøu. Nã bÐ mˆ dˆi, lˆm b»ng b¹c, dïng ®Ó ch©m vˆo huyÖt nh»m ch÷a bÖnh. Nh÷ng c©y kim cña «ng NguyÔn Tˆi Thu ®· næi tiÕng thÕ giíi !

Hä Kim l¹i cßn cã kim tiªm. VÉn th©n h×nh bÐ nhá, cøng c¸p, cã ®Çu nhän, nh„ng trong ruét l¹i rçng, kim tiªm dïng ®Ó ®„a thuèc ch÷a bÖnh vˆo trong c¬ thÓ con ng„êi. Khi èm nÆng, cÇn tiªm mˆ kh«ng cã kim tiªm s¹ch th× nguy !

Chóng t«i bÐ thËt ®Êy, nh„ng kh«ng tÇm th„êng chót nˆo ! Chóng t«i lˆm ®„îc nh÷ng viÖc mˆ nh÷ng kÎ to x¸c kh«ng lˆm ®„îc. Nh„ vËy cã ph¶i lˆ rÊt ®¸ng tù hˆo kh«ng ?

Bi 2

KÕt qu¶ cÇn ®¹t

x HiÓu ®„îc nguy c¬ chiÕn tranh h¹t nh©n vˆ cuéc ch¹y ®ua vò trang

®ang ®e do¹ toˆn bé sù sèng trªn tr¸i ®Êt vˆ nhiÖm vô cÊp b¸ch cña toˆn thÓ nh©n lo¹i lˆ ng¨n chÆn nguy c¬ ®ã, lˆ ®Êu tranh cho mét thÕ giíi hoˆ b×nh. ThÊy ®„îc nghÖ thuËt nghÞ luËn cña t¸c gi¶ : chøng cø cô thÓ, x¸c thùc, c¸ch so s¸nh râ rˆng, giˆu søc thuyÕt phôc, lËp luËn chÆt chÏ.

x N¾m ®„îc c¸c ph„¬ng ch©m héi tho¹i quan hÖ, c¸ch thøc, lÞch sù ®Ó

vËn dông trong giao tiÕp.

x HiÓu vˆ cã kÜ n¨ng sö dông yÕu tè miªu t¶ trong v¨n b¶n thuyÕt minh.

V¨n b¶n

®Êu tranh cho mét thÕ giíi ho b×nh

[...] Chóng ta ®ang ë ®©u ? H«m nay ngˆy 8  8  1986, h¬n 50 000 ®Çu ®¹n h¹t nh©n ®· ®„îc bè trÝ trªn kh¾p hˆnh tinh. Nãi n«m na ra, ®iÒu ®ã cã nghÜa lˆ mçi ng„êi, kh«ng trõ trÎ con, ®ang ngåi trªn mét thïng 4 tÊn thuèc næ : tÊt c¶ chç ®ã næ tung lªn sÏ lˆm biÕn hÕt th¶y, kh«ng ph¶i lˆ mét lÇn mˆ lˆ m„êi hai lÇn, mäi dÊu vÕt cña sù sèng trªn tr¸i ®Êt. Nguy c¬ ghª gím ®ã ®ang ®Ì nÆng lªn chóng ta nh„ thanh g„¬m §a-m«-clÐt(1), vÒ lÝ thuyÕt cã thÓ tiªu diÖt tÊt c¶ c¸c hˆnh tinh ®ang xoay quanh mÆt trêi, céng thªm bèn hˆnh tinh n÷a, vˆ ph¸ huû thÕ th¨ng b»ng cña hÖ mÆt trêi. Kh«ng cã mét ngˆnh khoa häc hay c«ng nghiÖp nˆo cã ®„îc nh÷ng tiÕn bé nhanh ghª gím nh„ ngˆnh c«ng nghiÖp h¹t nh©n kÓ tõ khi nã ra ®êi c¸ch ®©y 41 n¨m, kh«ng cã mét ®øa con nˆo cña tˆi n¨ng con ng„êi l¹i cã mét tÇm quan träng quyÕt ®Þnh ®Õn nh„ vËy ®èi víi vËn mÖnh thÕ giíi.

NiÒm an ñi duy nhÊt tr„íc tÊt c¶ nh÷ng suy diÔn kinh khñng ®ã lˆ nhËn thøc ®„îc r»ng viÖc b¶o tån sù sèng trªn tr¸i ®Êt Ýt tèn kÐm h¬n lˆ "dÞch h¹ch"(2) h¹t nh©n. ChØ do sù tån t¹i cña nã kh«ng th«i, c¸i c¶nh tËn thÕ tiÒm tˆng trong c¸c bÖ phãng c¸i chÕt còng ®· lˆm tÊt c¶ chóng ta mÊt ®i kh¶ n¨ng sèng tèt ®Ñp h¬n.

N¨m 1981, UNICEF(3) ®· ®Þnh ra mét ch„¬ng tr×nh ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cÊp b¸ch cho 500 triÖu trÎ em nghÌo khæ nhÊt trªn thÕ giíi. Ch„¬ng tr×nh nˆy dù kiÕn cøu trî vÒ y tÕ, gi¸o dôc s¬ cÊp, c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn vÖ sinh vˆ tiÕp tÕ thùc phÈm, n„íc uèng. Nh„ng tÊt c¶ ®· tá ra lˆ mét giÊc m¬ kh«ng thÓ thùc hiÖn ®„îc, v× tèn kÐm 100 tØ ®« la. Tuy nhiªn, sè tiÒn nˆy còng chØ gÇn b»ng nh÷ng chi phÝ bá ra cho 100 m¸y bay nÐm bom chiÕn l„îc B.1B cña MÜ vˆ cho d„íi 7 000 tªn löa v„ît ®¹i ch©u.

Vˆ ®©y lˆ mét vÝ dô kh¸c trong lÜnh vùc y tÕ : Gi¸ cña 10 chiÕc tˆu s©n bay(4) mang vò khÝ h¹t nh©n kiÓu tˆu Ni-mÝt, trong sè 15 chiÕc mˆ Hoa K× dù ®Þnh ®ãng tõ nay ®Õn n¨m 2000, còng ®ñ ®Ó thùc hiÖn mét ch„¬ng tr×nh phßng bÖnh trong còng 14 n¨m ®ã vˆ sÏ b¶o vÖ cho h¬n 1 tØ ng„êi khái bÖnh sèt rÐt vˆ cøu h¬n 14 triÖu trÎ em, riªng cho ch©u Phi mˆ th«i.

Mét vÝ dô trong lÜnh vùc tiÕp tÕ thùc phÈm : Theo tÝnh to¸n cña FAO(5), n¨m 1985, ng„êi ta thÊy trªn thÕ giíi cã gÇn 575 triÖu ng„êi thiÕu dinh d„ìng. Sè l„îng ca-lo trung b×nh cÇn thiÕt cho nh÷ng ng„êi ®ã chØ tèn kÐm kh«ng b»ng 149 tªn löa MX... ChØ cÇn 27 tªn löa MX lˆ ®ñ tr¶ tiÒn n«ng cô cÇn thiÕt cho c¸c n„íc nghÌo ®Ó hä cã ®„îc thùc phÈm trong bèn n¨m tíi.

Mét vÝ dô trong lÜnh vùc gi¸o dôc : ChØ hai chiÕc tˆu ngÇm mang vò khÝ h¹t nh©n lˆ ®ñ tiÒn xo¸ n¹n mï ch÷ cho toˆn thÕ giíi.

[...]

Mét nhˆ tiÓu thuyÕt lín cña thêi ®¹i chóng ta ®· ®Æt ra c©u hái : Ph¶i ch¨ng tr¸i ®Êt chóng ta chÝnh lˆ ®Þa ngôc cña c¸c hˆnh tinh kh¸c ? Cã lÏ sù viÖc gi¶n ®¬n h¬n nhiÒu : Nã chØ lˆ mét c¸i lˆng nhá mˆ th¸nh thÇn ®· bá quªn ë ngo¹i vi vò trô.

Tuy nhiªn, ý nghÜ dai d¼ng cho r»ng tr¸i ®Êt lˆ n¬i ®éc nhÊt cã phÐp mˆu cña sù sèng trong hÖ mÆt trêi, ý nghÜ ®ã ®· ®Èy chóng ta tíi kÕt luËn nˆy, kh«ng thÓ kh¸c ®„îc : Ch¹y ®ua vò trang lˆ ®i ng„îc l¹i lÝ trÝ.

Kh«ng nh÷ng ®i ng„îc l¹i lÝ trÝ con ng„êi mˆ cßn ®i ng„îc l¹i c¶ lÝ trÝ tù nhiªn n÷a [...]. Tõ khi míi nhen nhóm sù sèng trªn tr¸i ®Êt, ®· ph¶i tr¶i qua 380 triÖu n¨m con b„ím míi bay ®„îc, råi 180 triÖu n¨m n÷a b«ng hång míi në, chØ ®Ó lˆm ®Ñp mˆ th«i. Còng ®· ph¶i tr¶i qua bèn kØ ®Þa chÊt(6), con ng„êi míi h¸t ®„îc hay h¬n chim vˆ míi chÕt v× yªu. Trong thêi ®¹i hoˆng kim nˆy cña khoa häc, trÝ tuÖ con ng„êi ch¼ng cã g× ®Ó tù hˆo v× ®· ph¸t minh ra mét biÖn ph¸p, chØ cÇn bÊm nót mét c¸i lˆ ®„a c¶ qu¸ tr×nh vÜ ®¹i vˆ tèn kÐm ®ã cña hˆng bao nhiªu triÖu n¨m trë l¹i ®iÓm xuÊt ph¸t cña nã.

Chóng ta ®Õn ®©y ®Ó cè g¾ng chèng l¹i viÖc ®ã, ®em tiÕng nãi cña chóng ta tham gia vˆo b¶n ®ång ca cña nh÷ng ng„êi ®ßi hái mét thÕ giíi kh«ng cã vò khÝ vˆ mét cuéc sèng hoˆ b×nh, c«ng b»ng. Nh„ng dï cho tai ho¹ cã x¶y ra th× sù cã mÆt cña chóng ta ë ®©y còng kh«ng ph¶i lˆ v« Ých. [...]

T«i rÊt khiªm tèn nh„ng còng rÊt kiªn quyÕt ®Ò nghÞ më ra mét nhˆ b¨ng l„u tr÷ trÝ nhí cã thÓ tån t¹i ®„îc sau th¶m ho¹ h¹t nh©n. §Ó cho nh©n lo¹i t„¬ng lai biÕt r»ng sù sèng ®· tõng tån t¹i ë ®©y, bÞ chi phèi bëi ®au khæ vˆ bÊt c«ng nh„ng còng ®· tõng biÕt ®Õn t×nh yªu vˆ biÕt h×nh dung ra h¹nh phóc. §Ó cho nh©n lo¹i t„¬ng lai hiÓu ®iÒu ®ã vˆ lˆm sao cho ë mäi thêi ®¹i, ng„êi ta ®Òu biÕt ®Õn tªn nh÷ng thñ ph¹m ®· g©y ra nh÷ng lo sî, ®au khæ cho chóng ta, ®· gi¶ ®iÕc lˆm ng¬ tr„íc nh÷ng lêi khÈn cÇu hoˆ b×nh, nh÷ng lêi kªu gäi lˆm cho cuéc sèng tèt ®Ñp h¬n, ®Ó mäi ng„êi biÕt r»ng b»ng nh÷ng ph¸t minh d· man nˆo, nh©n danh nh÷ng lîi Ých ti tiÖn nˆo, cuéc sèng ®ã ®· bÞ xo¸ bá khái vò trô nˆy.

(G.G. M¸c-kÐt(+), Thanh g„¬m §a-m«-clÐt

b¶n dÞch cña N.V., b¸o V¨n nghÖ, ngˆy 27  9  1986)

Chó thÝch

(+) Ga-bri-en G¸c-xi-a M¸c-kÐt, nhˆ v¨n C«-l«m-bi-a, sinh n¨m 1928, t¸c gi¶ cña nhiÒu tiÓu thuyÕt vˆ tËp truyÖn ng¾n theo khuynh h„íng hiÖn thùc huyÒn ¶o, næi tiÕng nhÊt lˆ tiÓu thuyÕt Tr¨m n¨m c« ®¬n (1967). M¸c-kÐt ®„îc nhËn gi¶i th„ëng N«-ben vÒ v¨n häc n¨m 1982.

Th¸ng 8 n¨m 1986, nguyªn thñ s¸u n„íc Ên §é, Mª-hi-c«, Thuþ §iÓn, ¸c-hen-ti-na, Hi L¹p, Tan-da-ni-a häp lÇn thø hai t¹i Mª-hi-c«, ®· ra mét b¶n tuyªn bè kªu gäi chÊm døt ch¹y ®ua vò trang, thñ tiªu vò khÝ h¹t nh©n ®Ó b¶o ®¶m an ninh vˆ hoˆ b×nh thÕ giíi. Nhˆ v¨n M¸c-kÐt ®„îc mêi tham dù cuéc gÆp gì nˆy. V¨n b¶n trªn trÝch tõ tham luËn cña «ng. Tªn v¨n b¶n lˆ do ng„êi biªn so¹n ®Æt.

(1) Thanh g„¬m §a-m«-clÐt (mét ®iÓn tÝch lÊy tõ thÇn tho¹i Hi L¹p) : §a-m«-clÐt treo thanh g„¬m ngay phÝa trªn ®Çu b»ng sîi l«ng ®u«i ngùa. §iÓn tÝch nˆy chØ mèi nguy c¬ ®e do¹ trùc tiÕp sù sèng cña con ng„êi.

(2) DÞch h¹ch : bÖnh truyÒn nhiÔm rÊt nguy hiÓm, do mét lo¹i vi khuÈn tõ bä chÐt cña chuét ®· m¾c bÖnh truyÒn sang ng„êi ; khi thˆnh dÞch l©y lan rÊt nhanh, ®e do¹ tÝnh m¹ng nhiÒu ng„êi. "DÞch h¹ch" h¹t nh©n (c¸ch nãi Èn dô): vò khÝ h¹t nh©n ®e do¹ loˆi ng„êi nh„ nguy c¬ bÖnh dÞch h¹ch.

(3) UNICEF (viÕt t¾t cña United Nations International Children's Emergency Fund) : tªn th„êng gäi lˆ Quü Nhi ®ång Liªn hîp quèc.

(4) Tˆu s©n bay : tˆu chiÕn lo¹i lín chuyªn dïng ®Ó chë m¸y bay, cã s©n bay ®Ó cho m¸y bay lªn xuèng.

(5) FAO (viÕt t¾t cña Food and Agriculture Organization) : Tæ chøc L„¬ng thùc vˆ N«ng nghiÖp thuéc Liªn hîp quèc.

(6) KØ ®Þa chÊt : ®¬n vÞ thêi gian ®Þa chÊt, bËc d„íi cña ®¹i, dˆi tõ hˆng triÖu ®Õn hˆng chôc triÖu n¨m.

®äc

 hiÓu v¨n b¶n

1. H·y nªu hÖ thèng luËn ®iÓm, luËn cø cña v¨n b¶n.

2. Trong phÇn ®Çu v¨n b¶n, nguy c¬ chiÕn tranh h¹t nh©n ®e do¹ loˆi ng„êi vˆ toˆn bé sù sèng trªn tr¸i ®Êt ®· ®„îc t¸c gi¶ chØ ra rÊt cô thÓ b»ng c¸ch lËp luËn nh„ thÕ nˆo ?

3. Sù tèn kÐm vˆ tÝnh chÊt v« lÝ cña cuéc ch¹y ®ua vò trang h¹t nh©n ®· ®„îc t¸c gi¶ chØ ra b»ng nh÷ng chøng cø nˆo ?

4. V× sao cã thÓ nãi : ChiÕn tranh h¹t nh©n "kh«ng nh÷ng ®i ng„îc l¹i lÝ trÝ con ng„êi mˆ cßn ®i ng„îc l¹i c¶ lÝ trÝ tù nhiªn n÷a" ? Em cã suy nghÜ g× tr„íc lêi c¶nh b¸o cña nhˆ v¨n M¸c-kÐt vÒ nguy c¬ huû diÖt sù sèng vˆ nÒn v¨n minh trªn tr¸i ®Êt mét khi chiÕn tranh h¹t nh©n næ ra ?

5*. Theo em, v× sao v¨n b¶n nˆy l¹i ®„îc ®Æt tªn lˆ §Êu tranh cho mét thÕ giíi hoˆ b×nh ? H·y thö ®Æt nhan ®Ò kh¸c cho v¨n b¶n.