XXIII Encontro Nacional da SPQ
Aveiro
12 a
14
de Junho de 2
013
I
'''"
"
"'
''
'"'""""
""""""
Titulo
Livro de Resumos do XXIII En contra Nacional da SPQ
Desafios em Quimica
Coordenadores
Diana C. G. A. Pinto e Artur M. S. Silva Fotografias
Jose M. G. Pereira Fotografia da Capa
Depm·tamento de Quimica e Laborat6rios Tecnologicos da Universidade de
Aveiro Edit;iio
Data
Sociedade Portuguesa de Qui mica
Av. da Republica, 45-3° Esq.
1050-187 Lisboa -Portugal Junlw de 2013 Tiragem 350 Exernplares Deposita Legal 360265/13 Impressiio e acabamentos
Sersilito-Empresa Gr6.fica, Lda.
Catalogat;iio J•ecomendada
Livro de resumos do XXIII Encontro Nacional da SPQ-Desafios em Quimica Universidadc de Aveiro, 2013- 387 p.
Quimica -Congressos
Reservados todos os direitos. Esta publica~ao nao pode ser reproduzida ou transmitida, no
todo ou em parte, por qualquer proccsso, eletr6nico, mecanico, fotoc6pia, grava~ao ou
outros, sem previa autoriza~iio do Editor.
' I
('(): . ~
Gamma and electron beam irradiation as an alternative for postharvest
treatment:
a
case stud)' with chestnuts
Miircio Carocho," Amilcar L. Antonio,"·b·' Joao C.M. Barreira,"·d Lillian Barros," Andrzej Rafalski,' Albino Bento," lsabel C.F.R. FeJTcira"
·'Mountain Research Cell/er (C/MO), ESA. Polvtedmic lmtitute ofBraganra. Portugal; "IST/ITN Nuclear cmd Tecluwlogic Institute, Sacavc!m, Portugal; cDepartmem of Fundamental Physics. Universi~\' of Salamanca, Spai11; "REQUIAITE, University <?f Porw, Portugal,-1
'fnstitute (~{Nuclear Chemisfl)1 and Tecltnology, Warsaw, Polmul; ~ferreira@ipb.pt
Chestnut fmits are an important food commodity in the Northeast region of "Tnis-os
-Montes", representing an income of approximately 17 M€ and being Porn1gal one of tht:
world's biggt:st producer. Due to environmental concerns a broad spectrum fumigant,
methyl bromide, was banned in 20 I 0 by the European Union. Since then, no adequate
postharvest treatment has been implemented, fostering research on suitable altematives.
Our research group has been testing gamma and electron beam irradiation as an alternative
postharvest treatment for chestnuts. On a first attempt to evaluate the influence of
irradiation, various doses were tested (0, 0.5, I, 3 and 6 kGy) along different storage times
(0, 30 and 60 days). The effects were assessed in the most important chemical parameters,
namely nutritional, antioxidant, sugar, fatty acid, tocopherol, organic acid and
triacylglyccrol profiles, in which, all seemed to be altered to a greater extent by storage
time than by the different doses. Another important conclusion was the validation of I kGy
as the optimal dose for chestnuts conservation. This conclusion sustained the venture to
extend the study to four varieties (Longal, Judia, Cotaand Palummina) with a fixed dose of
I kGy for both gamma radiation and electron beam. The results were processed through
principal component analysis and confinned that both gamma (1) and electron beam (2)
irradiation showed high potential to be used as postharvest conservation technology. The
most marked differences were found between the four different cultivars, especially Cola
and Pafummina, while non-irradiated and irradiated chestnuts proved to have very similar
profiles in all the assayed parameters, with irradiation having an attenuating clTcct.
(I) (2)
Acknowledgments: 77ze authors are thmzliful to ON.2/QRENIEU l'rojecl No./3198/2010, for support. A.L.A., LB. and J.C.M. B. thank FCT, POPH-QREN. and FSEjor PROTEC/6739812010, BPD/72802/20111 ond BPD/4611912008.
o<>oo-11 oo h Sa/a 11 00-11."5 h Salt1 Chaimersou 11.25-1".10 h 12.10-1~ 5511 13 00-1-UO h .\'a!tt C/wirperson 1430-1515h Sttltl Clwirpcr.\ml 15 15-15-15 h 1545-161511 1615-1745h 17•45-18 15 h IS 15-IS 30 h 18 30-18 4511 18 45-. 20.
00-Programa
Cientifico
do
XXIII EN-SPQ
12 de iuuho-Quarta-feint
Enne!..!a de Joctml~nlado t! .1f1xado dt.! comunlt'i!COt:s em nmnd 13.1.5
Scss:1o de :1bcrtun1 c boas-viutlns Li\'tic11 l'rCmio Fend m l.b Sih•a 21.1.5
:lhirio ;\lwo Berbemu e ,1/uria Ju:fi Ca/lwrdu
Jo:uJ l.uis Cm:ftl J.imtt. Faculdade de Farm:'i.c1a. Uruver::.Hbdc do Porto /)t:tccdio d.:c..·troommu.:a ,:m IJ\It:uun mlfomoltcos Je /lu·ro comimtu Armttmlo Pumbeiro. lnslllt!IO Supenor T~cntco. Um\crstdnd~.": Tl.'cntc.J de L1sbon :\fewl-w \'ll!t:d mu( Af...·tal-catuli':Cd .·k/11'(11/Uil o(Small.\!olt·cules 1).1.5
A1ta Cm•:tleiro
I'Ll -A chilli \·liillcr, racult\ of(hcuusm. Unt\ersm of BJckfcld, Gcrntam lnor.r:anic Cell.\ Nanucansul~\: Reaction:, lmrclr! m;d wnh 1he1r F:1mtoll~ne111
Almol"n -1 ~3.1.5 1 23.1.6
Tcm:t: Novos produtos c nwtcriais sustcnt:ivcis Trm:1: .lntcrf:1ccs d:1 Quilnic:t: s:tt'•Uc. segur:lllt;:t. alimcnl:u;:io. :unbicnle c encrgia
C:rw,_.u Nen_.s Armundo Duarte
I
CCl.l - [l/arh:tte Pereim. Dcp;lrl:lmt:n\o d: Qunmca.l CC2.1-Jfi;.:ue/ Caslan/w.ln~tllutodt: BioqUiniiC.l. F:1culd:~dc d':
F:~culdJdi.! d-= Cu:nc1asc Tccnologr:l. Unncrsrd:u.k d..: Counbr:-r \kdicin:~. Uni,·crsrd;xlc dl· l1sboJ
lmmohifl:ed ,\ln!tJullafylu .. ~)·.m·m.\ ji;r llmdem Ueacuom lhe phy.\ICal ,-Ju:ml.wr; of J).:tJgue l'irll.\ t~1111:1· m to cdh /'(_'\'1\lfl!d
-~ CCI.2-Jor;:e Parola. Dcp::ntamcnto d:.: OtllllliC:L Faculdadc d..:
I
CC2.2 -}OlltJitim Estt.'l'r!S d11 Si/m. IA:part~mcnto de Qum11ca cC1Ctlc1JS e Tccnologta. UtH\CfS!d:tdc Nm."' de Ltsboa fltoqmmh.:a. F.:tctdd:.dc de O~nct:ts da Unncrsu!adc do Po110 /'lwJochrmwc and !'hotoSW/1(,_'/Uu~ .))J.I.:m•o; ha.\t:d m1 2- U .:stado .:.KIIado _ da luctji:n1w t' " mecammro
Hnlrox!'dtalcofles hwlummes~.:eme da lucJterase
23.1. 7
Tem:t: J"\0\':ls recnologi:•s /Jalllnar de Cm'!ro
CC3.1 -l/wc Ph;c/tel, Um\crsuy of Huci•J. Sp:tin
F/fl(m:.Kt:lll nnd l'lmtoswlfchahlc Supramolecular
As~emh!tcs u'irlt ( 'umrhuuril l"la11ocaps11lc:s
CC3.2 - (ic:nm de lt1 T urre, Dcpart:uncnto de Otnm1ca Org:'nuc.:~, L'ni\crsubd r\u;6nOm<l dc ,\bdnd. Sp:un t:mt•mhf.:, of Porplryrmouf\· ami Carh011 Nanojhrms: l!rhnd SiSU.'IIIS !hr .'iolar 1:'11Cr!.!V Cm/1'. .. '1:\11>11 Prirneira scss:io tit• comnHicaci'll'S cm naiucl-tlistuss:io c intL'rn1lu nara cnfC
CC1.3-~lluriu /)em· Can·allw. iJcpt. Owmica c B10qumuc:J.-~ CC2.3 - lsahel CF.R. Ferrt.:irtl, Escol.1 Supcnor AgranJ., CC3.J - Tito Trimi/Uie. DcpananH:rno d..: QuHn!c:J.
F:-u;uh.bU..: de C1~ac•as dJ Urmt.·rsal:-u.k dl~ L•:tboa lns\ltulo Pol!t-ccnLco de Bragatl~a Umvcrs1dndc de t\\'Clro
N,mopartJodm magm:liar.,· para unli:ar(io cm hipertcrmia JJwuwh:,.:u/c., m wild edihle tmlslmwms: 7'/re 1/U(~Iface Fcr>-ltanomagnds: new marenaiJ for wa~t.•r purijh-atm'' hl'lweentrutrriiOIIal and lnoaclln: prmJerri...•_, u·dmolm!li..'S
COLI - .-ll:srimw Rtu . .-1111. REQUI.\ITE. Chcnustr; :!nd 11rochcnHSII) Dcpnrun::nt. Fa~.:ulty of ScJcnc.:~. PoriO Um\·crsll~
/11 sJtu d.:corarrmr uf jV-clopcd ('/V'l:-. H'Jth ma,:m.:fK
nonoparru.:le!i and J!re1r applicmwnmw:m/1.' dl't'' l'i!llluml COL:! - Joiio Sotmrrayor. RFQUL\1TE. Dcpart:Hncnl(l ck Qumuca. F::!cu1dadc dl! (l~nCJas ~ Tccnolog1a. Unt\CT~1dadc-I\' m a de I.JsOOa
/)JKtlulmcmm·t.:\ hmcd wz PDLC,
-CO:!. I -~"-Rostirio J/. /Jomin;:m·.,·, t>.·loss Sp,_,"Ctromctry Ccntr.:,
I
C03. 1 -Mart11 NullL':r, REQUI:-.·1TE - Dcp;mmcm ofUI-QOPNA-Dt.:p.ort<.ncnt of C. hem is. try. Umn:rs11y of :\n·•ro Chc. nustr;. and B•ochcnustr;.'. Facuh~ of Sw:nc-cs. Limn.;:r~il~ ol S'tns,·tuml modificat/Ufl.\ of glucwyl oligo am/ Pono .
po('~'acdramh•\ chsnJrgdn· roa~·tor~ H_,bnd elnrrodtrcNI!IC 11uUericrf.~ ha.\c:cl OJI rJO!rfl"irrmlen) /-t_11Jt:_fllms and JiO 2 nanoJmrru:h·.~ C01.2 - Stiuiu M. Rmlri;.:uc_\·, Ikp.1rlm.:nt of Chcmisu..-&
CES.-\~:1. UmH:rsrt~ of A\c•ro
/Jioanulahr!;ry of mt:lal-ha.\..:d ~ngmc:ercd llfliiVI'arrh:/c:.\ in
lt'ITesmal Joodc/mm\
r\ssc111blcia 2.cr~1l da SPQ Hecc~;~io-Cautina Uuinrliit~iri:l du Crm;tu
C03.2-(iourulo F. F. S1i, Lascrlcap Tcchno1ogH:s. IPN
Damal dmg ddm:(l' wllh plmroacou.Hic waves
"
0 ~ .= ~.,,
~
~"'
::! ~ ~ ::!·
~~
..,. ..:; ·t ...~
$
~ ·~ 0~
;!; ;!;$
... ... ...6
"'
..,. ..,. ..."'
0 ...; 0 0:::
-0-&
"'
~ <i
u:""
-1l .::~
~ 3~
Qe
~ ~..,
0"
~ ~e
~=
v
~
~ §6
".,
j
§""
E
.,..,,
"'
~, g ..,. ·~-;' • o ... :..::::-'"
...., o• ..:; ~ ~..s.
u -~ ~ ~ ~ ;::: ~ ~""" ::t::-<:J
h
·
m
a
!
8 ....
.
g
6
..,.,..---15 00-15 15h J515-15JOh IS J0-15 4<h 15 45-J930h
"
0
{11)-Suht Cltltirpl!r~·auo
n
oo-oq -15 1t S~tht Clwirm:r.wm 09 ·15-10 15 h 10 15-11 JOh 11 30-J200h 12 00-J: 30 hC01.5 -...lua M. L Sc:L·u. Ckp;mrncll! of Chl'mJ<;U"\ & 001'\1 \ Uttt\1.!1)!1\ of \\ctro and DC'TIJ. Lnl\crsll\ of A1o1~o:s
t 'alnahlt! c.·omp~mlld\ on L'OIIf{\!n, JJUk'JY)a/gal! aud halopltth.' \l't.',.ll..' ' CO 1.6 - Jor;.:c: Sarllim. L nJ\ ~·r'ildJdc de A\c.'Jro 0\:p;m,,nh:nto de- Quumc.:J. Ht;:h pn.:Hur~..· 111..'11' tmrt.uiJgm /or jood ,,,.._.\._•rn:rtu111 P"''-'a:\\mg amJ/Ju}fUJIL\ 1 ami h~tuedmologrc.al
COl.-- ·lmt .1/.R.B. Xm·it·r. Lkp~nm~nl of Chcmhll~ & -~
CICECO_ l..m,.:r:!.lh of :\lcuo
( 'c.:llulo.Ht: /In.,~.•,/. hwrefina\ )or pulp oml f1t1f't.'r mdmtn
mhn·r:mum
13./ .. i JmirJ H.odw
Pl.-1 • .lt"''/111!.\' Lil'llf.:l.!. College de Fr.mcc. P.:ms. h:mcc HU)-111,\/)II't..'d 11WUJI1Wh'fl(l/.'i
ZJ./.5
.ltmhc.-,mow
\02.!'-Mun:m 1-'rdtru-. RFQUif'..ITE. O...:p:m.1mmto de Ct~nct:~s
r)lmtHC.b, LtbCJr,Honu de Qurrmc:t .\phc:~da. Faculdach:-J~· FJtmact<l.
Lnn cr~td:1d~o: do Pono
I.IA:U 11!' a'l:ld/11/IIOI'Iten 111 human m•wmpluls · orulalll'C
hnf'l awl "'''~/'till m t'llm
C02.6 -Fhi•·i(} Fi;.:m:im, o~-v;lflmcnt of Ch~.:m•~try & QOI':-JA. Lm,.:r.;m of \\Ciro
/'ohammo-f28flta:.wplnnm U\ cmum hmdmga~~llt\
C02 . .,. -Jm1u C .l/. /Jttrreirtt, 1•ol~tcchmc (nqltUIC of iJrJgl~J.
and Ocp:u11ncu1 uf Ch.:nucal Sclc:lc . .:s.. F01cult~ of PhJmlx~.
Umh:r.m ofPorto
I rMI.'_I lt.:(tt.:t!ml' pm/i/4! mkl prme~pal CottlfHmcnt ana~'~"'' tH
a dtt:mom .. •lf'lc.: wo/10 rdt!IJtt/l' wtld t!:lihlc muslmHJm g.:ucm Visi1:1 au ..-\li:111c:t l'ndcn.!.round ;\luscum .htntar do Cun2rcsso-Canlina Unin~rsit:'tria do Crastu
1-t llciunhn- Scxta-fcira
23./.6
Tcma: Oi,•tll~m;:io (' cdu(':l\'£io cm tlu.imica
I
Tcma: lurcrf:lCCS d~l Quin1ic:1: s:-ul:t.lc, scgunm<;:•,alimcut:t~o•:iu, :unhicnlc c cncrgia
Hu:.:lt /Jtm!!.llt.r /JtlffiJU'l' Arlur .\'illw
CC5.1 - Teixcim /)itt.l', DcpJn:uncmo d..: QwmJc.l., CC2.S-CurhJ\' l.mh!im. Dcp:m:mtcnlo de Qumuca, Faculdatlc de
t 111\CI'itd:l<li: d.; ·\\1:1ro C!Cnc1::1~ ~o: l'crm>IU!-Jiil. Unt\cr:.tdJdc :"Jo\ a dl.' L1sboa
J:.mmo tic (Jmmu.a a ahmo.\ dos t..·uno.\· de CIL1num I! \'eu l.tglll\ ;or Alacm:,· Dt'tecll(m: From SmJ!It: J:u.wnharm., -Rt..·f/exik:r 'i(Jbr~· I!:'(Jll!rtl:nua f1CHott[ _ _ _ _ . ~lt!!!!_N_I~L'II\or\ 10 .solid .\ttpj?fll'h?d and nWJOfJllrtlcll! .HHem.'i
:•.;tlu:oSnnnl(mom
CO·t 1 • Nmro A. (,: /Jumh:im. lnstHtll<: of Cht:mH.':ll
Rc~\!.HCh of r.u:tlorlla. JCJQ. :ltH.I Ol!~'OI.rt:'llll~tlt de Quunn::J Ft!:>t(.;,tt lnort!mHCJ. t:m,.;.:r~H:It Ro' trJ 1 \ trgdt
( iulaH.mdmg rh~..· (~(). '"'lJIIC\II!mtg ahJ/11_\ oj 1hc
'flltl'ma/ pohrPWIIUJ~rhdmc: J',\lo!.::/ a <.mnpmmumal '1C:I'\tl(',./l\'l'
C0-4.1 -.lnr;.:~: .11. C ,llllfl/ltc!l'. lkp:tn.:Jm.:mo de r)uuuica.
Lm\ cCsidJd..: de Counhr:~
\/i,rmohutwu o/ alkult-m~·url wu.,· 11/tm do 11 .. ' kam
frmrt c.lmter Hnu:lltrl! opmm:mtrm >
C0-1.3 • E/imw .\'. /)u Si/m. O..:panmcnt of Chr:nus~r:-
Lnl\cr:\tl~ of Cotmbr3 :md (lemtc:ull Urm~r::;ttc. l_;m,crstt.;
nl:li~P;a~ll
Fl/t!(.l o( '"h'tilllc!nl~ grrmp' of uaplrtlwlctiL' .l ... ·rr,um·.:s
e:u:u~.·d \/ell a:\ tu'Of't..'rlh:.~
23./.7
Tcma: EnCfA,Ciic:& c n~ath·idadc .lot1oC:ouliulw
CC4.2 • l.uis lfcldtior Suntos, D:p:HtJm.:nw d...: Qunnica ...: BtO(IUIIIIIL:.I, Faculdad.: de Cl~llCI::tS da Unt\~r'>ld:w.J: do Porto
t\lohxular and Supmmolt..'t'tt!ar t 'mh:nl(mdmg of
I hamvpln.w.al i'mfl<.'r/tl!\
Sc2unda scss:1o de cornunic;lc0<'S ean naincl-tliscus:s:io c intcn·alo u:&ra c:1fC CC5.2 -llttqm:l r.·,m~·uh·c.\-Mt~ill. FaculdaJ..: de CiCnclaS
I
CC2.9-Prmlt~.-tmlrmlt:. Fx-uld::trk dt: F::trn.;u;:•a d.;a Um\t.TSid;~d::Vm\cr:s•d.-xlc: d.; L•!.boa do p,,.to
·f wrrL· tla., ~,.·,t':m:t"' r lamwmf, ".lm:r.:Hm' uml ama~umsms wuh ~lutmlurme
CC5.J -Jolid Pdit'tl. D.:-p:ut:amcnto de Qumuc=-c llt<-qunmc:J f:.cull.l.ll.li.: de C•~nCI:l> da Lm\crs•d:nk do (•orto
Qumuu1 .... n,mo r: dtruf.t.:·'<ao: HI'7Jrt:\a'i d.: uma n.:uoa Ll'lllral
CC2.1 0 -l..uis C /Jrmu:(l. Dcplrt;uncnlo de Qumuca. F::.cuiJadc de (•~nc•:t:.l! Tccnok.',g1a. Un•,crs•d:k.ic 1\o,·a dt> Lasboa .\'md tlflf'riHU./tr:\ }Of' Gdll't: pJrnniiGCI.'Jtllc.a/ UlXn!dlt..'lll\' U\
fWIUIOIIaltomc.: luf""''
CC-tJ -Jo.H! H. U (imu~·. Dcpln:mtcnto de ()mm•Cl tb Lm\C~Id.;adc d.: .\,.:llo
/JI'\II(.Wium rf..'tl£'11011.\ rm llll!lal c.mulnl\ · Thr: m/.: of a ">i!tondml.'tal .
CC-4.-l -.llmmd E. .lliml\· du Pietlmle. 0...-panJmcnto de
Qmnw,;J c ll•oqmnuc:t. bculd){!c d~ c.~n;;la~. Lni\ChldJd\! de Lubo.l
12.30·1300h 1300-I·I·JOh Sttlu ('ftuirncr.\'IJ/1 14 30-15 OOh 15 00-15 1511 15;15-1530h Sulu Clwirncn·u11 15 30-loOOh 16 1
5-C(.:5..&. ],,,;, Pm_lfo AmlrC Ocp.lrt~unc-nto de Quim1ca.l CC2.11-Judut/Jomi:uccfl.Dm:lorG •. -r:~ld.1l>ot\ Ponu:.::.l Um\crs1dade do ~hnho Aqmmtur ,.,,o \Oiurllo fW:Im m· dt:.mfio' ''" \Ow.•t/a,lc! Quimicu • l.imtt c;,Jncict ,, Ficrtiu Qrn·iro.\imm
23.1.5
Tcma: Divulga,lio c cduc:u;:io cm qui111it.a NC!dc:r Games
c
c
:-
.s
-
l'tuthJ Ribeiru ClartJ, L>cp;'lnJ!llCil!O dt: Qmmic~.Lm\erst,bdc de :\'ciro
''ApNndJ=ngem ac1111.1 .. 1.:muulm lc:tina,-pJrillca.\
C0:5.1 -Ptmltt VrndtiS, L:~olJ ~::tundau:. Soarcs ll:lsto. Rua
(i~u.:r:~l Uumbcrlo Oclsado Oh\ .:ua lie \1cmcts
:\m•oJ· dc:sa;ios rw emmo ''" Qmmu:o: A.\ olimptadas Jta
mOIII'II~·iio pam o .:nsmo tla Qmmrnt
C05.2 • Amlrc:ia Furladu, O~p;ul~mcnto de ~ktrolog1a.
lnstlllLIO PonuguCs dJ QuJiidad.:
Ueta.\ de calthmr<.to /Ill mL'fmlogia lflltlllll.'a
)J./.5
,lftirio Nmw llerbcrau c Muriu Juw! Calfwrdtt Petlro (i,lis, FoH:uldadc d~: FJnua~,;IJ, Lnl\tl'$1d:Wc de Lasboa ( 'mall•\JS or ligand.\·' /Ire dual ht ... • o(A'-Iu:tt•rot. H. lie ,·arhr:lle.\
lnlen:.lu pan1 almo('o
23./.6
Tcnw: lurel'f:tct.•s tla QuimiC"a: snladr. se:;:ur:uu;a,
alirncnl:lt;liO. :unbicnlc e cncq;ia
Ven;nh:a lkrmmlc:
CC2.12 • .lmit' Punlo Crt..'.\JW, Dt:p<!rt:lmcn!o d:: Owmic:a.
F,u;uldn{k de CtC:nctJ-s e Tccnologl:!.l'm\CNd:kk \iu\a d;;: lasboa
J-.ngmr.:t.'riii.J.:. 'rrth m.:mhmues jor hmpror..·l!'-""':.:
C02.S • .lmi, HotiwJ, L1boratouo d.: C.:tt.:tlr~ c \l;ucn:~•s (lCM)
LJbor:~tullo A~SOCIJdo LSk&LC\1. lkp.:tnamcnto de En~-cnhan.:t
Qurnl1C3.. F;u:ukbdc de Eugc-nh::m:~. t;n,, crsa<bdc du Polto Stahtlity am/ applicotron of a .\lructtu"c:JI (.'llftll)"l to lh~ o:mwtum of ,·mcr~iflg or~m1ic mrcropollwom.\ m IUIJumf
U'(IU!I'
T:o2.9 -(1timlill (,'. Si/m, LC~,I -L:~bor.:Jtono Jc (Jt~lrsc c ~·l.:tt'.!Jt:us • Labor<Lt6no As:wc1;1du LSRl:JlC\1. l-'ncuhJ.1d~ de E1tl!J:1lhari;t L:n1\ crs1d>1dc do Por1o
H);lroJ:''n /lVIII wala and hwmn.u: a \Oior plwUkata~riK
app/r((uifm
Li.;;-11) l'rCmio Viccutc Sc:1hru
Scss:io de encerr:une.uo do L'UII!!ff.'SSU
~~ CC4.5 • !;:or Rem, Ocp:!n:lmenlo de Quinuca. Fa;:uld~c de
Ct~ncl:l'.: Tl>tnolocra.l"ni\Crsldadcdc Cotnlhr:l
/'hotU<.ht•mrt.al. ~t·ncumy of lrc:l!.·ro(''c:/tc: moft•cttfl•t
J.\0/att!d m ct:lm:~o.•mc mc:n matnce ...
23.1.7
Tcma: No,·os produ10s c maleriais snstent:inis
.lmio l'cmlot'llldr,J
CCI.S-/.,·t.thd MurmdiiJ, ln.stHuto de Tccnolog•:'l Qullluca ~>
Umlogrca. Um' u ... uJ:ul..: 1\lo, a di: Lrsboa
/mm: lrq11rdr;. Vl.'ll' ,\11\/Umahh: ,n,fmions for \t:pmrwon
pnJ(.'t.'\.,\1.'.\
COLS-.ti.U. ,\'ilwl, Ocp.lnmc-m ofChcmt<;.tr'\, Lnncr,ll~ of t\\'CIJO
,·h.muuc:trh. lu:u:ro~eu~.·ou.\ (.11/a~\~'iiS hJ c·opJ~t:r(/1)
hl.\(o.m:olmcJ murtohllr:cd omo porou.\ .\olld '"f1JKWI\
CO I. 9 -A 1111 l.ti<:itr C'urdn.w, D_.p.liiiiH;nl of Clmm~uv.
Unin.:rsil' of Cotmbr.l
l7ti! 1\'~:h~r approach 10 2-(Wira:.o/-5.y!J-2H-a:mlt~o.'\