Prava_deteta_uvod

Èçäàâà÷ £ÓÃÎÑËÎÂÅÍÑÊÈ ÖÅÍÒÀÐ ÇÀ ÏÐÀÂÀ ÄÅÒÅÒÀ Áåîãðàä, Çì༣îâèíà 25/5 http://yu.cpd.org.yu Çà èçäàâà÷à Šóáîìèð Ïå¼àêîâèž, äèðåêòîð Óðåäíèê ñâèõ èçäàœà Âåñíà Äå¼àíîâèž Ïðèðåäèëà è ñ åíãëåñêîã ïðåâåëà Íåâåíà Âó÷êîâèž Øàõîâèž Äèçà¼í è ïðèïðåìà Îìíèáóñ, Áåîãðàä Øòàìïà Äåäðàïëàñò, Áåîãðàä Òèðàæ 2000 ISBN 86-83109-20-8

[tampu publikacije omogu}ila je Jugoslovenska komisija za saradwu sa UNICEF-om i za unapre|ewe polo`aja `ena

PRAVA DETETA

I

KONVENCIJA

O PRAVIMA DETETA

Jugoslovenski centar za prava deteta Beograd, 2001

priredila

Prava deteta / Uvod ÏÐÀÂÀ ÄÅÒÅÒÀ Ïðàâà äåòåòà ñó äàíàñ âèøå îä ìîðàëíå êàòåãîðè¼å ¼åð ñó ïðèçíàòà ó ìåóíàðîäíîì è, âåžèì äåëîì, ó íàöèîíàëíèì ïðàâèìà. Íà ìåóíàðîäíîì ïëàíó, ïðèçíàòà ñó áðî¼íèì ìåóíàðîäíèì äîêóìåíòèìà îä êî¼èõ ¼å ñâàêàêî íà¼çíà÷à¼íè¼à Êîíâåíöè¼à î ïðàâèìà äåòåòà èç 1989. ãîäèíå. Ó äðæàâàìà, ïðàâà äåòåòà ñó çàøòèžåíà çàêîíèìà è äðóãèì ïðàâíèì àêòèìà à îñòâàðó¼ó ñå ó ïîðîäèöè, øêîëè, äðæàâíèì óñòàíîâàìà, íà ðàäíèì ìåñòèìà, íà óëèöè è äðóãèì ìåñòèìà è îêîëíîñòèìà. Ïðàâà äåòåòà íàì, áàø êàî è šóäñêà ïðàâà, íèêî ”íå äà¼å” – ìè èõ èìàìî ñàìèì òèì øòî ïîñòî¼èìî. Ìåóòèì, âðëî ¼å âàæíî äà ñó ïðàâà äåòåòà ïîñåáíî è èçðè÷èòî ïðèçíàòà ó çàêîíèìà è äðóãèì ïðàâíèì àêòèìà êàî è äà ïîñòî¼è àäåêâàòíà çàøòèòà ó ñëó÷à¼ó äà íåêî êðøè òà ïðàâà.

ÎÑÍÎÂÍÀ ÏÈÒÀŒÀ Ïîèìàœå äåòèœñòâà è ðàçâî¼ ñòàâà ïðåìà äåòèœñòâó ñó îñíîâè íà êî¼èìà ñå ãðàäè ñèñòåì ïðàâà äåòåòà. Çàòî žåìî äà âèäèìî • øòà ¼å äåòèœñòâî è çàøòî ¼å áèòíî çà ïðàâà äåòåòà? Íà îñíîâó òîãà žåìî äà äàìî îäãîâîð íà ïèòàœå øòà ¼å òî øòî ¼å ñâî¼ñòâåíî äåòåòó à øòî ãà ÷èíè • äðóãà÷è¼èì îä îäðàñëå îñîáå? Êàäà îäãîâîðèìî íà ïðåòõîäíî ïèòàœå, áèžå íàì ¼àñíè¼å • øòà ñó šóäñêà ïðàâà è çàøòî èçäâà¼àìî ïðàâà äåòåòà? Äà áèñòå ìîãëè äà ñå ïîçîâåòå íà ïðàâà äåòåòà, áèëî äà ñòå äåòå èëè îäðàñëà îñîáà, òðåáàëî áè äà çíàòå • øòà ñó óîïøòå ïðàâà äåòåòà è êàêâà ¼å ïðèðîäà òèõ ïðàâà? • êàêàâ ¼å îäíîñ èçìåó ïðàâà äåòåòà è îáàâåçà? Íà¼çàä, êàäà îäãîâîðèìî íà òà ïèòàœà, âèäåžåìî: • øòà ¼å Êîíâåíöè¼à î ïðàâèìà äåòåòà? • êî¼à ïðàâà ñó ïðèçíàòà äåòåòó (ñòðóêòóðà è ñàäðæà¼)? • êî¼å ñó îáàâåçå äðæàâà (óêšó÷ó¼óžè £óãîñëàâè¼ó)? • îñòâàðèâàœå ïðàâà äåòåòà è íàäçîð, • óëîãå: øòà ìè è äðóãè ìîæåìî äà óðàäèìî çà çàøòèòèìî ñâî¼à èëè ïðàâà äðóãîã äåòåòà? Íà îâà ïèòàœà äàžåìî îäãîâîð íà ñòðàíàìà êî¼å ñëåäå, à ïîòîì è ñïèñàê ëèòåðàòóðå, ïóíè òåêñò Êîíâåíöè¼å î ïðàâèìà äåòåòà è íåçâàíè÷íó ëèñòó ÷ëàíîâà. • Ñïèñàê ëèòåðàòóðå • Êîíâåíöè¼à î ïðàâèìà äåòåòà • Íåçâàíè÷íà ëèñòà ÷ëàíîâà Êîíâåíöè¼å î ïðàâèìà äåòåòà. ÑÀÄÐÆÀ£ poglavqe strana 1. 7 2. 11 3. 14 4. 15 à/ 15 á/ 18 5. 20 à/ 20 á/ 23 ö/ 26 ä/ 28 å/ 32 36 39 74

[ta je detiwstvo i za{to je bitno za prava deteta 1. ØÒÀ £Å ÄÅÒȌÑÒÂÎ È ÇÀØÒÎ £Å ÁÈÒÍÎ ÇÀ ÏÐÀÂÀ ÄÅÒÅÒÀ Ó àíàëèçàìà ïîèìàœà äåòèœñòâà è ñòàâà ïðåìà äåòèœñòâó òðåáà ïîžè îä ïðåòïîñòàâêå äà ¼å äåòèœñòâî ñîöèîëîøêà êàòåãîðè¼à, äàêëå äà íè¼å íèêàêàâ ïðèðîäíè ôåíîìåí, âåž šóäñêà êîíñòðóêöè¼à êî¼à ¼å ðàçëè÷èòà ó çàâèñíîñòè îä ïåðèîäà è äðóøòâåíå ñðåäèíå. Çàèñòà, äàíàñ, êàäà ¼å èäå¼à äåòèœñòâà ñàñòàâíè äåî íàøåã äîæèâšà¼à æèâîòà, òåøêî íàì ¼å äà ñõâàòèìî äà ñå äåòå ¼îø óâåê ó íåêèì äðæàâàìà ñìàòðà ìàëîì àëè îäðàñëîì îñîáîì. Òî ¼å íàðî÷èòî ñëó÷༠òàìî ãäå ñå äåòå êîðèñòè ó îðóæàíèì ñóêîáèìà, çà íà¼òåæè ðàä èëè ÷àê äå÷¼ó ïðîñòèòóöè¼ó è ïîðíîãðàôè¼ó. Ðàçëè÷èò îäíîñ ïðåìà äåöè, îäíîñíî äåòèœñòâó, çàâèñè îä ìíîãî ÷èíèëàöà, à ïðå ñâåãà îä òðàäèöè¼å è êóëòóðå íåêîã íàðîäà/äðæàâå. Òàêî íè¼å ñàìî äàíàñ, âåž ¼å óâåê áèëî. Èàêî ñå ó ñâàêîì ðàçäîášó (àëè è ïðîñòîðó) ìîãó íàžè ïðåîâëàó¼óžà ñâî¼ñòâà, ïàðàëåëíî ñó ñå óâåê ðàçâè¼àëè äðóãè, ðàçëè÷èòè ñèñòåì âðåäíîñòè, íàðî÷èòî àêî ñå èìà ó âèäó ñâåóêóïíè ïðîñòîð íà Çåìšè. Óîñòàëîì, êóëòóðíè ïëóðàëèçàì íè¼å ñâî¼ñòâåí ñàìî ñàâðåìåíîì äîáó, âåž ïðàòè öèâèëèçàöè¼ó îä œåíîã íàñòàíêà. Äåòèœñòâî, áàð ó èçâîðíîì è íà¼øèðåì ñìèñëó, ïðåäñòàâšà ôàçó æèâîòà ó êî¼î¼ ñå ìàíèôåñòó¼å ïîñåáíîñò äåòåòà. Íåêî äðóøòâî ìîæå äà áóäå ñâåñíî ïîñåáíå ïðèðîäå äåòåòà áåç äà èìà äåôèíèöè¼ó äåòèœñòâà. Ïîèìàœå äåòèœñòâà ñå ìåœà ñà ñòåïåíîì ðàçâî¼à äðóøòâà è ôîðìèðàœåì ìîäåðíå äðæàâå. Óïðàâî òàäà ñå è ¼àâšà¼ó ïðâè ïðàâíè è øèðè èíñòèòóöèîíàëíè ïîêóøà¼è äðæàâå äà ñå äåòå çàøòèòè. Íà ïðàãó äâàäåñåòîã âåêà, ìåóòèì, ñèòóàöè¼à ¼å ó íåêèì ñåãìåíòèìà îñòàëà èñòà; äåòå îä íà¼ìëàåã óçðàñòà ó÷åñòâó¼å ó ïðèâðåèâàœó ïîðîäèöå, îíî ¼å ó àïñîëóòíî¼ âëàñòè ðîäèòåšà, íà¼÷åøžå îöà, âàñïèòàâà ñå ó äóõó ïðèïàäíîñòè êëàñå êî¼î¼ ïîðîäèöà ïðèïàäà à, çà óçâðàò, îä œåãà ñå î÷åêó¼å íåîãðàíè÷åíà ïîñëóøíîñò. DETIWSTVO je SOCIOLO[KA KATEGORIJA, qudska konstrukcija, razli~ita u zavisnosti od istorijskog perioda i dru{tvenih okolnosti.

ÊKako se odnosimo prema deci, zavisi od mnogo ~inilaca a pre svega od TRADICIJE i KULTURE. Pojam DETIWSTVO predstavqa fazu `ivota u kojoj se manifestuje posebnost deteta.

Stepen razvoja dru{tva i formirawe dr`ave uti~u bitno na stav prema detiwstvu - javqa se potreba da se deca ZA[TITE.

Íàæàëîñò, íè íà ïðàãó äâàäåñåòïðâîã âåêà, ó ìíîãèì äåëîâèìà ñâåòà íè¼å äðóãà÷è¼å. Äåöà è äàšå ðàäå îä íà¼ðàíè¼å äîáè, îäãà¼à¼ó ñå ó ñòðîãèì êëàñíèì îêâèðèìà (êàñòèíñêè ñèñòåì ó Èíäè¼è, íà ïðèìåð), î œèõîâî¼ ñóäáèíè îäëó÷ó¼å îòàö, ìàñîâíî ó÷åñòâó¼ó ó îðóæàíèì ñóêîáèìà è íà¼÷åøžå íåìà¼ó èçáîðà ó ïîêîðàâàœó àóòîðèòåòó. Î ñâåìó äî ñàäà ðå÷åíîì ìîæå äà ñå ðàñïðàâšà ñà ñòàíîâèøòà ðàçíèõ òåîðè¼à. Äàíàñ, êàäà ¼å äåòèœñòâî íåñïîðíî êàî ñîöèîëîøêà êàòåãîðè¼à, ïîñòàâšà¼ó ñå, ó ñâåòëó ìîäåðíèõ ñõâàòàœà ïðàâà äåòåòà, ïèòàœà êî¼à ìîãó äà äîâåäó ó ñóìœó ñâå äîñòèãíóòå ñòàíäàðäå ó äåôèíèñàœó è ïîèìàœó äåòèœñòâà. Êîíöåïò äåòèœñòâà, îä êàäà ¼å ïðèõâàžåí, ïîäèæå, íà íåêè íà÷èí, îãðàäó èçìåó äåöå è îäðàñëèõ. Óîñòàëîì, äåòèœñòâî äåôèíèøó îäðàñëè à íå äåöà. Ïî÷åòêîì äâàäåñåòîã âåêà, òî ðåçóëòèðà ïî¼à÷àíîì áðèãîì çà äåòå, ïîòðåáîì äà ñå îíî çàøòèòè à ïîèìàœå äåòèœñòâà íàãèœå èäåíòèôèêàöè¼è îâîã äåëà äðóøòâà êàî "ðèçè÷íå" èëè "ïðîáëåìàòè÷íå ïîïóëàöè¼å". Òàêî ñå è ïî¼àâšó¼ó ãðóïå êî¼å ñóãåðèøó "ñïàñàâàœå" äåöå îä ðèçèêà êî¼èìà èõ äðóøòâî èçëàæå. Ñàì íàçèâ îðãàíèçàöè¼å îñíîâàíå 1919. î òîìå íà¼áîšå ñâåäî÷è: Ñïàñèòå äåöó (Save the Children). Çíà÷è, äåòå òðåáà äà ñå ñïàñè, çàøòèòè, âàñïèòà à òî ñâå òðåáà äà óðàäå îäðàñëè. Îãðàíè÷àâà ñå óçðàñò çà çàïîøšàâàœå, äåòå íå ðàäè ñà îäðàñëèìà, òå ñå è ó îâîìå ìîæå âèäåòè âèä óäàšàâàœà äåöå îä îäðàñëèõ. Äåòèœñòâî äàíàñ ïîäðàçóìåâà ïåðèîä æèâîòà ó êîìå äåöà ¼åñó è æèâå äðóãà÷è¼å îä îäðàñëèõ; ÷èòà¼ó ñå äðóãà÷è¼å êœèãå, èãðà¼ó ñå äðóãà÷è¼å èãðå, ðå÷íèê ñå êîðèãó¼å ó ïðèñóñòâó äåöå, îäåžà ñå ðàçëèêó¼å, à äåöà ñå òðåòèðà¼ó êàî ”íåäîâðøåíå” îñîáå. Èçãëåäà äà ¼å ñòåïåí ñåãðåãàöè¼å èçìåó äåöå è îäðàñëèõ íàðàñòàî ó òî¼ ìåðè äà žå óñêîðî áèòè ïîòðåáíî äà ñå ïðåèñïèòà îäíîñ îäðàñëèõ ïðåìà äåöè è äà ñå óñïîñòàâè ðàâíîòåæà ó îäíîñèìà îäðàñëèõ è äåöå. £åð, íå ñàìî äà äîëàçè äî ñåãðåãàöè¼å âåž è äî îäñóñòâà êîíòàêòà. ×èíè ñå äà ¼å ñàâðåìåíè ÷îâåê Ko defini{e detiwstvo? - ODRASLI Odvajawe dece od odraslih

[ta je detiwstvo i za{to je bitno za prava deteta (ïîñåáíî ó ãðàäîâèìà) îáåçáåäèî ñâå óñëîâå çà áåçáåäíî óäàšàâàœå îä äåòåòà: äåòå ¼å öåëîã äàíà ó îáäàíèøòó/øêîëè, çàòèì ñå îðãàíèçîâàíî èãðà ñà äðóãîì äåöîì, èãðà èãðå íà êîìï¼óòåðó, èëè ãëåäà äå÷¼å ôèëìîâå. Äåòèœñòâî ó ñòàâîâèìà ”ìîäåðíî㔠÷îâåêà ïîäðàçóìåâà ôàçó æèâîòà ó êî¼î¼ ¼å ñâå øòî äåòå ðàäè äðóãà÷è¼å îä îíîã øòî ðàäå îäðàñëè, ñ òèì øòî äåòå íåìà äîâîšíå ïñèõîôîçè÷êå ñïîñîáíîñòè äà î áèëî ÷åìó îäëó÷ó¼å, òå òî îäðàñëè ìîðà¼ó çà œåãà äà ÷èíå. Ñâå íàâåäåíî ñå, óãëàâíîì, îäíîñè íà ðàçâî¼ è ñòàœå ïî¼ìà äåòèœñòâà ó ìîäåðíîì, çàïàäíîì äðóøòâó è ó äðóãèì äðóøòâèìà êî¼à èìà¼ó ñëè÷íà ñõâàòàœà äåòèœñòâà. Äàíàñ ñå, ïîñìàòðàœåì ðàçëè÷èòèõ ñðåäèíà è äðóøòâåíèõ ãðóïà, ïðàêòè÷íî ìîæå ïðàòèòè öåî ðàçâî¼ öèâèëèçàöè¼å. Çáîã òîãà ¼å òåøêî ãîâîðèòè î óíèâåðçàëíèì ñòàâîâèìà ïðåìà äåòèœñòâó. Îíè ñó óíèâåðçàëíè ¼åäèíî àêî ñå ïîñìàòðà¼ó ó ñâåòëó óíèâåðçàëíå ðàòèôèêàöè¼å Êîíâåíöè¼å î ïðàâèìà äåòåòà, êî¼à îäðàæàâà íå ñàìî ìîäåðíî ñõâàòàœå äåòèœñòâà, âåž èäå äàšå, êà óêèäàœó íàñòàëå ñåãðåãàöè¼å. Ïèòàœå óíèâåðçàëíå ïðèìåœèâîñòè îâîã ìåóíàðîäíîã óãîâîðà âåçàíî ¼å ïàê, çà öèâèëèçàöè¼ñêå ðàçëè÷èòîñòè. Äåòèœñòâî ñå ó ïðîñòîðíèì è âðåìåíñêèì äèìåíçè¼àìà ðàçëè÷èòî äåôèíèøå. Îñèì òîãà, ïî¼àì äåòèœñòâà îáóõâàòàî ¼å è îáóõâàòà, ó ñâåòëó íàâåäåíèõ äèìåíçè¼à, äåôèíèñàœå ãðóïå àòðèáóòà êî¼å äåöó ðàçëèêó¼ó îä îäðàñëèõ. Òåîðè¼ñêå ðàñïðàâå ñó áðî¼íå, à ïîñëåäèöà òîãà ¼å óñïîñòàâšàœå âèøå êðèòåðè¼óìà çà óñòàíîâšàâàœå ïîñåáíèõ ñâî¼ñòàâà äåòèœñòâà. £åäàí îä ïîñåáíî çàíèìšèâèõ ¼å îí༠êî¼è äåòèœñòâî îäðåó¼å ó îäíîñó íà àòðèáóòå ó âåçè ñà ãðàíèöîì äåòèœñòâà, ñàäðæà¼åì è ïîäåëàìà íà îäðååíå óçðàñòå ó îêâèðó ñàìîã äåòèœñòâà. Prostorno, sadr`ajno i vremensko definisawe detiwstva je posebno va`no jer predstavqa osnov na kome po~iwu da se grade posebnosti koje ~ine sr` prava deteta.

Ne postoje univerzalni stavovi prema

detiwstvu, oni koji bi bili primewivi u celom svetu.

Ãðàíèöà äåòèœñòâà áè òðåáàëî äà áóäå òàìî ãäå ñå îíî çàâðøàâà, øòî ëîãè÷êè íè¼å ñïîðíî, íàðî÷èòî êàäà ñå ãðàíèöà óòâðäè ïðàâíîì íîðìîì. Ó íåêèì äðóøòâèìà äåòèœñòâî ñå çàâðøàâà ñà äåñåò ãîäèíà, íåãäå ñà òðèíàåñò, íåãäå ñà îñàìíàåñò à ÷åñòî è ñà äâàäåñåò è ¼åäíîì, ñâå ó çàâèñíîñòè îáè÷à¼à, êóëòóðíèõ îáðàçàöà è çàêîíñêèõ ðåøåœà. Èïàê, îâäå ¼å íà¼èíòåðåñàíòíè¼å óòâðäèòè ãäå ¼å ñóøòèíñêà ãðàíèöà èçìåó äåòèœñòâà è ïåðèîäà ó êîìå íåêî ïîñòà¼å îäðàñëà îñîáà. Ïñèõîëîçè èìà¼ó ïîñåáíó ðå÷ êàäà ñå ãîâîðè î ”ïðåëàñêó” èç äåòèœñòâà ó çðåëî äîáà, òå ñå è çàêîíñêà ðåøåœà íà¼÷åøžå çàñíèâà¼ó íà œèõîâî¼ àíàëèçè. Áèòíî ¼å ïèòàœå è êàäà äåòèœñòâî ïî÷èœå. Îíî ¼å âðëî âàæíî ó äèñêóñè¼àìà îêî ïðåêèäà òðóäíîžå. Äðóãî ïèòàœå êî¼å ¼å âåçàíî çà ñàäðæà¼å êî¼èìà ñå îäðåó¼ó ïàðàìåòðè çà êâàëèôèêàöè¼ó äåòåòà, îäíîñíî îäðàñëå îñîáå. Òî ñå ÷åñòî âåçó¼å çà ïèòàœå çðåëîñòè, ¼åð ñå ïðåòïîñòàâšà äà ¼å îäðàñëà îñîáà çðåëà, äîê ñå çà äåòå ïðåòïîñòàâšà äà òî íè¼å, áàð íå ó ïîòïóíîñòè. Îäðåèâàœå çðåëîñòè ¼å ñà ïñèõîëîøêîã, ñîöèîëîøêîã è ïðàâíîã ñòàíîâèøòà âðëî ïðîáëåìàòè÷íî è ó ïðàêñè äîâîäè äî àðáèòðàðíîñòè ó ïðàâíèì êâàëèôèêàöè¼àìà. Íà¼çàä, òðåžå ïèòàœå ¼å âåçàíî çà ïîäåëå ó îêâèðó ñàìîã äåòèœñòâà. Íàøå ïðàâî ïîçíà¼å ñàìî òåðìèí äåòå è ìàëîëåòíèê, îñèì ó êðèâè÷íîì ïðàâó ãäå ñå óáàöó¼å è ðàçëèêà íà ìëàåã è ñòàðè¼åã ìàëîëåòíèêà. Çàòèì, êîðèñòè ñå è òåðìèí àäîëåñöåíò çà ñòàðè¼ó äåöó è ìëàäå îäðàñëå îñîáå, àëè ó ïñèõîëîãè¼è à íå ó ïðàâó. Êîðèñòè ñå è òåðìèí îäî¼÷àä, çà ñàñâèì ìàëó äåöó, îáè÷íî äî äðóãå ãîäèíå æèâîòà. Ðèìñêî ïðàâî ó äîáà £óñòèíè¼àíà íàâîäè òðè ñòàðîñíà ïåðèîäà äåòèœñòâà: infantia, ïåðèîä ó êîìå äåòå ¼îø íå ãîâîðè, tutela impuberis, ïåðèîä ïðå ïóáåðòåòà çà âðåìå êîãà ¼å äåòåòó ¼îø óâåê ïîòðåáàí òóòîð è ïåðèîä cura minoris, êàäà, ïîñëå ïóáåðòåòà, äåòå ¼îø óâåê íè¼å äîñòèãëî ïóíîëåòñòâî è ó êîìå ¼å ¼îø óâåê ïîòðåáàí ñòàðàòåš. Prostorno definisawe detiwstva Sadr`ajno definisawe detiwstva Vremensko definisawe detiwstva

Deca - odrasli Ïîìîžó íàâåäåíèõ ïàðàìåòàðà òðåáàëî áè äà ìîãó äà ñå óòâðäå èíäèêàòîðè íà îñíîâó êî¼èõ áè áèëî ëàêøå äà ñå ñõâàòå ðàçíè ïîãëåäè íà äåòèœñòâî êî¼è äàíàñ ó ñâåòó ïîñòî¼å. Íàâåäåíà ïîäåšåíîñò äåöå è îäðàñëèõ íè¼å òèïè÷íà çà ñâå êóëòóðå íà ñâåòó. Ó ðàçâè¼åíè¼èì çåìšàìà, êàî øòî ¼å âåž ðå÷åíî, äåöà ñå íå èãðà¼ó ñà îäðàñëèìà, íå ó÷åñòâó¼ó ó ïðàâíîì è ïîëèòè÷êîì æèâîòó. Œèõîâ ñâåò ¼å ñâåò íåâèíîñòè à ñâåò îäðàñëèõ ¼å ñâåò çíàœà, óìåžà è îäãîâîðíîñòè. £åäíî ñå çàõòåâà è î÷åêó¼å îä äåöå à äðóãî îä îäðàñëèõ. Ïîñòî¼è ñòðîãà ïîäåëà óëîãà è çàäóæåœà. Äðóãå êóëòóðå òàêîå ïîçíà¼ó è ïðèõâàòà¼ó êîíöåïò äåòèœñòâà, òå, ïðåìà òîìå, ïðèçíà¼ó ðàçëèêó èçìåó äåöå è îäðàñëèõ, àëè ðàçëè÷èòîñòè íå âèäå ó òàêî äðàìàòè÷íîì ñâåòëó. £åäàí ïðèìåð áè ìîãàî äà áóäå îäíîñ èãðå è ðàäà. Äåòå ñå ïîñòåïåíî óâîäè ó ñâåò ðàäà è êîìáèíó¼å èãðó è ðàä. Îâàêàâ ïðèìåð íèêàêî íå îïðàâäàâà åêñïëîàòàöè¼ó äåöå ó ðàäó, êî¼à ¼å íà¼÷åøøžå ïîñëåäèöà ñèðîìàøòâà ó äðæàâè èëè äåëó ñâåòà. Íà¼çàä, ìîãëî áè ñå ðåžè äà äåòå íè¼å è íå òðåáà äà áóäå ðàäèêàëíî îäâî¼åíî îä îäðàñëå îñîáå. Ïîñòî¼å ðàëè÷èòîñòè êî¼å ñå ìîðà¼ó óçåòè ó îáçèð à îíå ñó âåçàíå çà ïñèõîëîøêå, ñîöèîëîøêå, îáðàçîâíå, áèîëîøêå è ïðàâíå îêîëíîñòè. Íà¼áîšè ïðèñòóï ¼å îí༠êî¼è äåòèœñòâî ïîñìàòðà êàî ôàçó ó ðàçâî¼ó šóäñêîã áèžà óç äóæíó ïàæœó ïðåìà îñîáåíîñòèìà ñâàêîã äåòåòà. Òî íàðî÷èòî äîëàçè äî èçðàæà¼à ó ôîðìóëèñàœó è îñòâàðèâàœó ïðàâà äåòåòà. Bez razumevawa pojma detiwstva, ne mogu se razumeti, stvarati, {tititi i unapre|ivati prava deteta. 2. ÄÅÖÀ – ÎÄÐÀÑËÈ Ñàäà, êàäà ñìî âèäåëè çàøòî ¼å áèòíî äà ñå äåôèíèøå äåòèœñòâî è äà ñå äåòèœñòâîì îáóõâàòè ïðàâíè ñòàòóñ äåòåòà, áèëî áè äîáðî äà ñå ïîìåðèìî çà ¼îø ¼åäàí êîðàê è âèäèìî êàêî áèñìî ìîãëè äà íàïðàâèìî ëèñòó ðàçëèêà èçìåó äåòåòà è îäðàñëå îñîáå. Óêîëèêî ñå ïîçîâåìî íà áèëî êî¼à ôèçè÷êà, ìåíòàëíà, äóõîâíà èëè ìîðàëíà ñâî¼ñòâà Potrebno je utvrditi indikatore (odrednice) na osnovu kojih bi bilo lak{e da se shvate razni pogledi na detiwstvo, a koji danas postoje u svetu.

Najboqi je pristup detiwstvu kao fazi u razvoju qudskog bi}a u kojoj su dete i wegova posebnost u sredi{tu pa`we.

(âèäè ïðèìåð), áèžå òåøêî äà, ó àïñîëóòíîì ñìèñëó, äàìî îäãîâîðå êî¼è žå äà ïîñëóæå êàî îñíîâ çà îäðåèâàœå ðàçëè÷èòîñòè. Ïðâî, íèñìî ñèãóðíè êàêî äà âðåìåíñêè îäðåäèìî äåòèœñòâî ïðåìà ñâåòó îäðàñëèõ. Çàòî ïðàâî ïîñòàâšà ãðàíèöå. Äðóãî, íèñìî ñèãóðíè êàêî äà ñå îäíîñèìî ïðåìà îäðåäíèöàìà êàî øòî ñó: çðåëîñò, íåçðåëîñò; îçáèšíîñò, íåîçáèšíîñò; ñëàá, ¼àê; ìàëè, âåëèêè; îäãîâîðàí, íåîäãîâîðàí èëè ïàê äåòèœàñò, çðåî. Íà¼çàä, ó æåšè äà íà îâ༠íà÷èí îäðåäèìî ñâî¼ñòâà, íà íåêè íà÷èí ¼îø âèøå óäàšàâàìî äåöó è îäðàñëå è äîïðèíîñèìî ðàçäîðó êî¼è ñå ñâå âèøå ïî¼àâšó¼å à î êîìå ¼å íàïðåä áèëî ðå÷è. Íà¼áîšó ðàçëèêó èçìåó îâà äâà ñâåòà íàì ïðóæà óïðàâî – ïðàâî, îäíîñíî îíî ïðàâî êî¼å óâèà ïîñåáíîñò äåòåòà è ïðèçíà¼å ¼å êàî ñâî¼ñòâî íà êîìå ñå ãðàäè îñíîâ çà ïðèçíàâàœå ïðàâà äåòåòà. Òàêîå òðåáà äà ñå ïîçîâåìî íà ïñèõîëîãè¼ó è áèòíà îá¼àøœåœà âåçàíà çà ðàçâî¼íå ìîãóžíîñòè äåòåòà è ïîòðåáó äåòåòà äà, ó çàâèñíîñòè îä òèõ ðàçâî¼íèõ ìîãóžíîñòè, ó÷åñòâó¼å ó ñâàêîäíåâíîì æèâîòó è äà¼å äîïðèíîñ óòâðèâàœó ñâîã íà¼áîšåã èíòåðåñà.

Deca - odrasli Probajte da popunite sami

3. ŠÓÄÑÊÀ ÏÐÀÂÀ - ÏÐÀÂÀ ÄÅÒÅÒÀ Íèñó ñâà ïðàâà šóäñêà ïðàâà. Šóäñêà ïðàâà ñó, ïðå ñâåãà, ïðàâà ìîðàëíîã ïîðåêëà øòî çíà÷è äà ñó çàñíîâàíà íà ïðåòïîñòàâöè äà ñå ¼åäíàêî ïðèçíà¼ó ñâèì šóäñêèì áèžèìà, áåç îáçèðà íà œèõîâî ïîðåêëî, ïîë, âåðîèñïîâåñò èëè áèëî êî¼ó äðóãó ïðèïàäíîñò. Ó èäåàëíî¼ ñèòóàöè¼è, šóäñêà ïðàâà ñó ïðèçíàòà çàêîíèìà è äðóãèì ïðàâíèì àêòèìà à œèõîâî îñòâàðèâàœå ñå îäâè¼à ó ïðàâîì ãàðàíòîâàíèì îêâèðèìà äðæàâå. È êàäà ó íåêî¼ äðæàâè ãðààíèìà íèñó âàæåžèì ïðàâîì ïðèçíàòà íåêà îä šóäñêèõ ïðàâà, òî íå çíà÷è äà èõ îíè íåìà¼ó è äà œèõîâà äðæàâà ìîæå äà íåãèðà œèõîâî ïîñòî¼àœå. Àêî áè ñàìî îä äðæàâå, îäíîñíî œåíèõ îðãàíà çàâèñèëî êî¼à šóäñêà ïðàâà žå áèòè ïðèçíàòà, îíäà î ìîðàëíèì ïðàâèìà íå áè íè ìîãëî äà ñå ãîâîðè. Çàòî îáàâåçíîñò ïîøòîâàœà šóäñêèõ ïðàâà ïðîèçèëàçè çà ñâàêó äðæàâó èç óíóòðàøœåã íîðìàòèâíîã ïîðåòêà à òàêîå è ìåóíàðîäíîã, êî¼è ¼å èçíàä äðæàâà ò¼. èç ìåóíàðîäíîã ïðàâà. Ñàäà âèøå íè ¼åäíà äðæàâà íå ìîæå äà òâðäè äà ñó šóäñêà ïðàâà ó œåíî¼ èñêšó÷èâî¼ íàäëåæíîñòè, òå äà ìîæå äà èõ ïðèçíà, íå ïðèçíà èëè êðøè. Íåêà šóäñêà ïðàâà êî¼à ñó ïðèçíàòà ìåóíàðîäíèì êîíâåíöè¼àìà, êàî íà ïðèìåð, ïðàâî íà æèâîò, ïðàâî íà èçðàæàâàœå, ïðàâî íà ïðàâè÷íî ñóåœå, ïðåäñòàâšà¼ó îñíîâ îáàâåçíîñòè ÷àê è çà äðæàâå êî¼å íèñó ðàòèôèêîâàëå òå óãîâîðå. Íà¼âåžè áðî¼ šóäñêèõ ïðàâà óñìåðåí ¼å ïðåìà äðæàâè è òî èõ è ðàçëèêó¼å îä äðóãèõ ïðàâà ìîðàëíîã ïîðåêëà. Äðæàâà èìà îáàâåçó äà ñå óçäðæàâà îä êðøåœà šóäñêèõ ïðàâà, äà ñïðå÷è è êàæœàâà êðøåœå ïðàâà à òàêîå è äà ñòâîðè óñëîâå çà œèõîâî óæèâàœå. Ñâå äî óñâà¼àœà Êîíâåíöè¼å î ïðàâèìà äåòåòà (1989. ãîäèíå), ñìàòðàëî ñå äà ¼å äåòå äîâîšíî çàøòèžåíî ó îêâèðèìà çàøòèòå ïî¼åäèíöà, ïî îñíîâó šóäñêèõ ïðàâà. Èñêóñòâî êî¼å ¼å ïðîèçèëàçèëî óïðàâî èç ñòàâà î ïîñåáíîñòè äåòèœñòâà è äåòåòà, íàëàãàëî ¼å óñïîñòàâšàœå

Vi{e ni jedna dr`ava ne mo`e da tvrdi da su qudska prava u wenoj iskqu~ivoj nadle`nosti, te da mo`e da ih prizna, ne prizna ili kr{i.

Qudska prava - prava deteta / Prava deteta ïîñåáíîã ñèñòåìà, êî¼è áè áèî ïðèìåœèâ íà äåöó. Îñèì òîãà, èñêóñòâî âåçàíî çà äðóãå ïîñåáíå ãðóïå, êàî øòî ñó æåíå, ïîêàçàëî ¼å äà ïðèïàäíèöè òèõ ãðóïà èìà¼ó âåžå è ñïåöèôè÷íè¼å çàõòåâå îä ñèñòåìà êî¼è îáåçáåó¼ó šóäñêà ïðàâà. Çàòî ñó, óñâà¼àœåì Êîíâåíöè¼å î ïðàâèìà äåòåòà è çâàíè÷íî, óíèâåðçàëíî, ïðèçíàòà ïðàâà äåòåòó è òî ïðåìà êàòàëîãó êî¼è žå áèòè îïèñàí ìàëî êàñíè¼å. Ïðàâà äåòåòà ó ñâî¼î¼ áèòè íèñó äðóãà÷è¼à îä šóäñêèõ ïðàâà, íèòè ¼å œèõîâ îñíîâ ðàçëè÷èò. Ñàìî ñó ðàçëè÷èòà ïî¼åäèíà, ñïåöèôè÷íà ïðàâà, ðàçëè÷èòà ¼å ïîñåáíà âðñòà çàøòèòå, êàî è çàøòèòà ïðàâà ÷è¼å êðøåœå ïðîèçèëàçè èç êóëòóðíèõ èëè òðàäèöèîíàëíèõ îáðàçàöà, ñóïðîòíèõ ñàâðåìåíèì ñõâàòàœèìà ëè÷íîñòè è ïîøòîâàœà ðàçëè÷èòîñòè. 4. ÏÐÀÂÀ ÄÅÒÅÒÀ à/ Øòà ñó ïðàâà äåòåòà è êàêâà ¼å ïðèðîäà òèõ ïðàâà? Êîíâåíöè¼îì î ïðàâèìà äåòåòà è äðóãèì ìåóíàðîäíèì äîêóìåíòèìà î šóäñêèì ïðàâèìà, íîðìàòèâíî ñó óîáëè÷åíà ïðàâà äåòåòà è óíèâåðçàëíî ïðèõâàžåíà. Ïðàâà äåòåòà ñó ïðèçíàòà è ó äðæàâàìà è èäåàëíî ¼å êàäà ñó ó ïîòïóíîñòè è ïðåöèçíî äåôèíèñàíà ó óíóòðàøœåì ïðàâó äðæàâà. È ïîðåä òîãà, ó òåîðè¼è àëè è ïðàêñè, òåçà äà äåöà èìà¼ó ïðàâà è äàšå íàèëàçè íà îïðå÷íå ðåàêöè¼å. £åäíè ñìàòðà¼ó äà ¼å òî ðàäèêàëàí ïîìàê óíàïðåä äîê äðóãè ïîðè÷ó ïðàâà äåòåòà. Îâè äðóãè ñâî¼å ïîðèöàœå çàñíèâà¼ó íà ïðåìèñè äà žå ïðèçíàâàœå ïðàâà äåòåòó èçàçâàòè ñóêîá èíòåðåñà, ïðå ñâåãà ó îêâèðó ïîðîäèöå. Óêîëèêî áè ñå ïðèõâàòèëà îâàêâà àðãóìåíòàöè¼à êàäà ñó ó ïèòàœó ïðàâà äåòåòà, ìîãëî áè äà ñå òâðäè è äà ïðèçíàâàœå šóäñêèõ ïðàâà èçàçèâà ñóêîáå èíòåðåñà. Òàêî íàñ îâà òåìà óâîäè ó îáëàñò áðî¼íèõ òåîðè¼à î ïðèðîäè šóäñêèõ ïðàâà, êî¼å ñó ÷åñòî îïðå÷íå è íåïîìèðšèâå. Îâî ïîñåáíî äîëàçè äî èçðàæà¼à êàäà ¼å ó ïèòàœó ïðèðîäà ïðàâà äåòåòà. Ó îáëàñòè ïðàâà äåòåòà ìèøšåœà ñó òîëèêî ðàçëè÷èòà äà ñå íåêàä êàæå äà ¼å ñàì èçðàç ”ïðàâà

Prava deteta u svojoj biti nisu druga~ija od qudskih prava, niti je wihov osnov razli~it.

äåòåòà” íèøòà äðóãî íåãî ñëîãàí ó ïîòðàçè çà äåôèíèöè¼îì. Ó Êîíâåíöè¼è î ïðàâèìà äåòåòà íè¼å äåôèíèñàí ïî¼àì ïðàâà äåòåòà, àëè ¼å îáåçáååí ïðåöèçàí êàòàëîã ïðàâà, ÷èìå ¼å îëàêøàíà è äèñêóñè¼à î ñàìî¼ ïðèðîäè òèõ ïðàâà. Ñà ïðîìåíîì ïîèìàœà äåòèœñòâà, ìåœà ñå è îäíîñ ïðåìà äåòåòó, îäíîñíî óâîäè ñå ïî¼àì ïðàâà äåòåòà. Ñâå äî ñêîðî, ÷àê è êàäà ñå ãîâîðèëî î äåòåòó, òåìà ¼å óâåê áèëà ñìåøòàíà ó êîíòåêñò ïîðîäèöå, à ñà çàøòèòíè÷êèõ ïîçèöè¼à. Äåòå ¼å, ñà ñòàíîâèøòà šóäñêèõ ïðàâà, áèëî çàøòèžåíî ó îêâèðó ïîñòî¼åžèõ ñèñòåìà ïðàâà è ïðàêñå, êàêî íà óíóòðàøœåì, òàêî è íà ìåóíàðîäíîì ïëàíó. Èàêî ¼å ¼îø ïðå ñòîòèíàê ãîäèíà óî÷åíà è èñêàçàíà ïîòðåáà äà ñå äåòå çàøòèòè ïóòåì ïîñåáíèõ ïðîïèñà, óêšó÷ó¼óžè è ìåóíàðîäíå êîíâåíöè¼å, äóõ óñâî¼åíèõ íîðìè ¼å îäðàæàâàî ñõâàòàœå î äåòåòó êàî ñëàáîì, íå¼àêîì è íåçðåëîì šóäñêîì áèžó êîìå ñó ïîòðåáíè ïîñåáíà çàøòèòà è íåãà, øòî ñàìî îäðàñëè ìîãó äà îáåçáåäå, íà íà÷èí êî¼è îíè ïðîöåíå êàî íà¼áîšè. Òåê ïîñëå äðóãîã ñâåòñêîã ðàòà ïî÷èœå äà ñå óîáëè÷àâà èäå¼à î èçäâà¼àœó ïîñåáíèõ ïðàâà äåòåòà è ïðîìåíè ñòàâà ó îäíîñó íà ñàìå íîñèîöå òèõ ïðàâà. Êîíâåíöè¼îì î ïðàâèìà äåòåòà óñâî¼åíîì 1989. ãîäèíå, óñòàíîâšåí ¼å êàòàëîã ïðàâà à œåí ñàäðæ༠îäðàæàâà óïðàâî îíà ñõâàòàœà ïî êî¼èìà ¼å äåòå íîñèëàö ïðàâà à ñàìèì òèì è íîñèëàö çàõòåâà. Ïîñòàâšà ñå, íà íèâîó ïðàâà, çàõòåâ äà äåòå áóäå ó öåíòðó ñâèõ çáèâàœà êî¼à ñå œåãà òè÷ó è ó œèìà ó÷åñòâó¼å àêòèâíî, èçðàæàâà¼óžè ñâî¼å ìèøšåœå. Ïðàâî äåòåòà äà èçðàçè ìèøšåœå ñå óñòàíîâšàâà êàî ¼åäàí îä íà¼âàæíè¼èõ ïðèíöèïà ó îáëàñòè ïðàâà äåòåòà à îáàâåçà äà ñå èçðàæåíî ìèøšåœå ñàñëóøà è óâàæè, óçäèæå ñå ñà íèâîà äîáðå âîšå äî íîðìå ìåóíàðîäíîã ïðàâà. Îâàêâî ìåóíàðîäíî ïðàâî, íàæàëîñò, íè¼å çàñíîâàíî íà óíèâåðçàëíî ñàçðåëî¼ ñâåñòè î ïðèçíàâàœó è çàøòèòè ïðàâà äåòåòà, âåž ñå ñõâàòà êàî öèš êîìå òðåáà òåæèòè è ïîñòåïåíî ãà ïîñòèçàòè.

Postavqa se, na nivou prava, zahtev da dete bude u centru svih zbivawa koja se wega ti~u i u wima u~estvuje aktivno, izra`avaju}i svoje mi{qewe.

Pravo deteta da izrazi mi{qewe se ustanovqava kao jedan od najva`nijih principa u oblasti prava deteta a obaveza da se izra`eno mi{qewe saslu{a i uva`i, uzdi`e se sa nivoa dobre voqe do norme me|unarodnog prava.

Prava deteta Äàêëå, âåž ñìî âèäåëè äà ñó ïðàâà äåòåòà ¼îø ðåëàòèâíî ñêîðî, óãëàâíîì ïîñòî¼àëà ó ñôåðè ìîðàëà, íà íèâîó ó êîìå ñå ïðåòïîñòàâšà¼ó šóáàâ, ïàæœà, áðèãà è óñìåðàâàœå äåòåòà. Ìåóòèì, îñèì ó òðàãîâèìà, òåøêî äà áè ñå, äî ïðå äâàäåñåòàê ãîäèíà, ìîãëî íàžè íåêî òåîðè¼ñêî óïîðèøòå çà ïðèçíàâàœå ïðàâà äåòåòó ó îíîì ñìèñëó êàêî èõ äàíàñ ñõâàòàìî. Ïðèçíàòè äåòåòó ïðàâî äà òóæè ñîïñòâåíå ðîäèòåšå çáîã çëîñòàâšàœà èëè çàíåìàðèâàœà, ïðàâî äà ñå óäðóæè ðàäè îñòâàðèâàœà íåêîã öèšà, ïðàâî äà ¼àâíî èçðàæàâà ñâî¼å ìèøšåœå èëè ïðàâî äà çíà êî ñó ìó ðîäèòåšè, áèëî ¼å ðàâíî áåñìèñëèöè. Îâî ñå ïîñåáíî îäíîñè íà ïðàâî äåòåòà äà ó÷åñòâó¼å ó óòâðèâàœó ñâîã íà¼áîšåã èíòåðåñà. Äîáðîáèò è çàøòèòà ñó áèëå îñíîâå íà êî¼èìà ñå ôîðìèðàëà ìèñàî î ïðàâèìà äåòåòà è ñà êî¼èõ äóãî íè¼å ìîãëà äà ñå ïîìàêíå. Èïàê, äî ïîìàêà äîëàçè è ñòâàðà ñå ïîãîäíî òëå çà ñòóïàœå íà ñöåíó ïîçèòèâèñòè÷êå ôàçå ó îáëàñòè ïðàâà äåòåòà, îëè÷åíå ó óñâà¼àœó Êîíâåíöè¼å î ïðàâèìà äåòåòà. Çàõòåâè êî¼è ñó ïðîèçèëàçèëè èç ïðèðîäíîã ïðàâà, íàøëè ñó óïîðèøòå ó ëèáåðàëíî îðè¼åíòèñàíèì òåîðè¼àìà, ÷è¼è ñó ïðåäñòàâíèöè áèëè, ïðå ñâåãà, ïñèõîëîçè. Ñâî¼å ñõâàòàœå äà äåöè òðåáà ïðèçíàòè ïðàâà, çàñíîâàíè ñó íà èñòðàæèâàœó ðàçâî¼íèõ ìîãóžíîñòè äåòåòà è íà êàòåãîðèçàöè¼è êàðàêòåðèñòèêà ñâî¼ñòâåíèõ äåòåòó, îäíîñíî îäðàñëî¼ îñîáè. Ðåçóëòàòè òèõ ðàçìèøšàœà äîâåëè ñó äî ïðîìåíå ñòàâà ó îäíîñó íà äåòå êàî šóäñêî áèžå êî¼å èìà ïðàâî íà ¼åäíàêîñò, ïðå ñâåãà, à äà òî ïðàâî ìîæå äà îñòâàðè àêòèâíèì ó÷åøžåì ó æèâîòó. Çíà÷è, äåòå ñå âèøå íå ïîñìàòðà êàî ïàñèâíî áèžå, êàî îá¼åêàò çàøòèòå, âåž êàî ëèöå êî¼å ìîæå äà èìà àóòîíîìè¼ó, ó çàâèñíîñòè îä ðàçâî¼íèõ ìîãóžíîñòè. Îøòàð îäãîâîð íà îâàêâà ñõâàòàœà äîøàî ¼å, ïðå ñâåãà, êàî ïîñëåäèöà ñòðàõà îä ìîãóžå óãðîæåíîñòè ó ïîðîäè÷íî¼ ñôåðè. Ñâàêî îñíàæèâàœå äåòåòà áóäè ñòðàõ îä íàðóøàâàœà àóòîðèòåòà îäðàñëå îñîáå, à ïðå ñâåãà ðîäèòåšà. Ìåóòèì, íè¼å ëè òàêî ïî÷åî è Liberalno orijentisani autori se zala`u za promene stava u odnosu na dete kao qudsko bi}e koje ima pravo na

jednakost, pre svega, a to pravo mo`e da ostvari aktivnim u~e{}em u `ivotu.

Tradicionalisti smatraju da novi koncept prava deteta, sa detetom u centru zbivawa, mo`e negativno

ïðîöåñ ïðèçíàâàœà ïðàâà æåíà? Ñòðàõ pater familias-à è ñòðàõ äðóøòâà îä ïðîìåíà ó îêâèðó ïîðîäèöå áèî ¼å ïðåïðåêà çà ïðèçíàâàœå ïðàâà æåíàìà íà ¼åäíàêîñò. Åêîíîìñêà åìàíöèïàöè¼à æåíà, êî¼à ¼å áèòíî äîïðèíåëà ïîäèçàœó ãëàñà ó êîðèñò œèõîâèõ ïðàâà ïîãîäîâàëà ¼å è ñõâàòàœó î ïðàâèìà äåòåòà. Ëèáåðàëíî îðè¼åíòèñàíè ïèñöè, èàêî ëîãè÷êè ïîñìàòðàíî, âèøå óïóžåíè íà øêîëå ïðèðîäíîã ïðàâà, íàëàçå âåžåã ñàâåçíèêà ó ïîçèòèâèçìó êàäà ñó ó ïèòàœó ïðàâà äåòåòà. ×åñòî ñå ÷èíè äà èçâàí òîãà íè íå ìîãó äà íàó ñàâåçíèêå. Àêî èõ è íàëàçå ó ïðåòïîñòàâöè ïðèðîäíîã ïðàâà äà ñå ÷îâåê ðàà ñ ïðàâèìà, íå íàëàçå èõ íà íèâîó ìîðàëà, îäíîñíî íà íèâîó âðåäíîñòè êî¼å ¼å äðóøòâî óòâðäèëî. Òåøêî ñå ìîæå ðåžè äà ¼å Êîíâåíöè¼à î ïðàâèìà äåòåòà çàñíîâàíà íà ñàçðåëî¼ ñâåñòè, íà óíèâåðçàëíî¼ ìîðàëíî¼ íîðìè. Ïðàâà äåòåòà, îíàêî êàêî ñó ñàäðæàíà ó ìåóíàðîäíîì ïîçèòèâíîì ïðàâó ïðå èìà¼ó íàðåäáîäàâíè êàðàêòåð. Ïîñòî¼åžèì íîðìàìà î ïðàâèìà äåòåòà äðæàâå ñå îáàâåçó¼ó äà ñïðîâîäå îäðåäáå îâîã ìåóíàðîäííîã óãîâîðà ÷åñòî ìèìî îáè÷à¼à è ìîðàëà äðóøòâà. Êîíâåíöè¼à èìà çà öèš äà, ïðå ñâåãà, ìåœà ìåíòàëèòåò ó îäíîñó íà ïðèõâàòàœå äåòåòà êàî ¼åäíàêî㠚óäñêîã áèžà. Àêî ¼å ¼àñíî äà ñâå äðæàâå íèñó ó ìîãóžíîñòè îäìàõ äà ïðèõâàòå îâàêâó ïðîìåíó ó ïîãëåäó ïðèçíàâàœà ïðàâà äåòåòó, çà ÷óåœå ¼å ÷èœåíèöà äà ¼å 191 (îä 193) äðæàâà ðàòèôèêîâàëà Êîíâåíöè¼ó î ïðàâèìà äåòåòà. Äà ëè ñó ñòâàðíî ñïðåìíå äà îáåçáåäå îñòâàðèâàœå ïðàâà äåòåòà èëè íèñó ñõâàòèëå äà ñå ïðåä œèõ ïîñòàâšà êàî ïðâåíñòâåí çàõòåâ äà íå äîçâîëå äèñêðèìèíàöè¼ó äåòåòà êàî šóäñêîã áèžà è êàî ïðèïàäíèêà ãðóïå ”íåäîâðøåíèõ” šóäè. á/ Ïðàâà äåòåòà – îáàâåçå Ïèòàœå äà ëè šóäñêîì ïðàâó îäãîâàðà îáàâåçà ÷åñòî ¼å è çàñíèâà ñå íà óâåðåœó äà ñâàêî êî íåøòî ”äîáè¼å” ìîðà çà óçâðàò íåøòî äà äà. Îâàêàâ ñòàâ ¼å ïðèõâàòšèâ íà íèâîó ìîðàëà àëè è íà íèâîó ïðàâà, ïîñåáíî ó îáëàñòè îáëèãàöèîíîã ïðàâà, êàäà ñå da uti~e na tradicionalne odnose unutar porodice i da ugrozi osnove na kojoj ti odnosi po~ivaju.

Postoje}im normama o pravima deteta dr`ave obavezuju se da sprovode odredbe ovog

me|unarodnog ugovora ~esto mimo obi~aja i morala dru{tva. Konvencija ima za ciq da, pre svega, mewa mentalitet u odnosu na prihvatawe deteta kao jednakog qudskog bi}a.

Prava deteta ìîæå, ¼åäíîñòàâíî, óç ïðàâî óãîâîðèòè îáàâåçà. Ó îáëàñòè šóäñêèõ ïðàâà ñèòóàöè¼à ¼å ìàëî äðóê÷è¼à. Êàî øòî ñìî ðàíè¼å âèäåëè, šóäñêî ïðàâî ñå íå äîáè¼à, šóäñêî ïðàâî ñå èìà, ÷àê áåç îáçèðà íà àêò ïðèçíàœà. Èç òîãà ïðîèçèëàçè äà óæèâàœå êîíêðåòíîã ïðàâà íå ìîæå äà ñå âåæå çà îáàâåçó íèòè äà ñå óñëîâè èçâðøåœåì îáàâåçå íîñèîöà. Îáàâåçà ïîñòî¼è, àëè íà ñòðàíè äðæàâå êî¼à ìîðà äà àêòèâèðà îäãîâàðà¼óžå ìåõàíèçìå äà ïðàâî ïðèçíà, çàøòèòè è îìîãóžè œåãîâî óæèâàœå. Èïàê, øèðîêî ¼å ðàñïðîñòðàœåíî óâåðåœå äà èç óæèâàœà šóäñêîã ïðàâà ïðîèçèëàçè è îáàâåçà çà íîñèîöà. Àêî ñå ïîãëåäà¼ó íåêè óñòàâè èëè ÷àê è ìåóíàðîäíå êîíâåíöè¼å, ìîæå ñå óî÷èòè äà ñó íàñëîâè îäãîâàðà¼óžèõ îäåšàêà óïðàâî òàêî è ôîðìóëèñàíè äà îáóõâàòà¼ó ïðàâà è îáàâåçå. Àôðè÷êà ïîâåšà î ïðàâèìà è äîáðîáèòè äåòåòà èç 1990. ãîäèíå, ó ÷ëàíó 31. ïîñòàâšà äåòåòó îäãîâîðíîñò ïðåìà ”ñâî¼î¼ ïîðîäèöè è çà¼åäíèöè, äðæàâè è äðóãèì ïðàâíî îðãàíèçîâàíèì çà¼åäíèöàìà è ìåóíàðîäíî¼ çà¼åäíèöè”, øòî íè¼å óîáè÷à¼åíî çà ìåóíàðîäíè óãîâîð î šóäñêèì ïðàâèìà. Êàäà ñå ðàäè î ïðàâèìà äåòåòà, äîëàçè äî çàìåíå òåçà òå ¼å íà¼÷åøžå ïèòàœå êî¼å òðàäèöèîíàëèñòè, à ïðå ñâåãà ëàèöè ïîñòàâšà¼ó: êàêî äåòå ìîæå äà èìà ïðàâà êàäà íå ìîæå äà èìà îáàâåçå? Èàêî ïðàâî äåòåòà íå ïîäðàçóìåâà àíàëîãíó îáàâåçó íîñèîöà, îíî ìîæå äà òðïè îãðàíè÷åœà. Ïðèìåíà ïðàâà äåòåòà íèêàêî íè¼å àïñîëóòíà ¼åð áè ó ïðîòèâíîì çíà÷èëà œèõîâó ïðàâíó è ôàêòè÷êó íåãàöè¼ó. Êàêî šóäñêà ïðàâà, òàêî è ñâà ïðàâà äåòåòà íèñó àïñîëóòíà âåž ïîä îäðååíèì óñëîâèìà ìîãó áèòè îãðàíè÷åíà èëè óêèíóòà. Íà ïðèìåð, ïðàâî äåòåòà íà ìèðíî îêóïšàœå è óäðóæèâàœå ìîæå áèòè îãðàíè÷åíî ïîòðåáîì äðæàâå äà îäðæàâà ¼àâíè ðåä è ìèð. Priznavawe qudskih prava i prava deteta ne proizvodi obaveze ve} samo OGRANI^EWA.

5. ÊÎÍÂÅÍÖÈ£À Î ÏÐÀÂÈÌÀ ÄÅÒÅÒÀ È ÎÁÀÂÅÇÅ £ÓÃÎÑËÀÂȣŠà/ Øòà ¼å Êîíâåíöè¼à î ïðàâèìà äåòåòà? Íàïðåäàê ó îáëàñòè šóäñêèõ ïðàâà è ïðàâà äåòåòà îìîãóžåí ¼å çàõâàšó¼óžè âåëèêîì òðóäó ñâèõ ñóá¼åêàòà ìåóíàðîäíîã ïðàâà: äðæàâà, ìåóíàðîäíèõ îðãàíèçàöè¼à, íåâëàäèíèõ îðãàíèçàöè¼à è ïî¼åäèíàöà. Äóãî ñå ñìàòðàëî äà ñóá¼åêòè ìåóíàðîäíîã ïðàâà ìîãó äà áóäó ñàìî äðæàâå è ìåóíàðîäíå îðãàíèçàöè¼å. Äàíàñ ïî¼åäèíàö ìîæå äà áóäå íîñèëàö ïðàâà è îáàâåçà ó ìåóíàðîäíîì ïðàâó. Ñèñòåì ïîäíîøåœà èíäèâèäóàëíèõ ïåòèöè¼à ó ñëó÷à¼ó êðøåœà šóäñêèõ ïðàâà ðàçâè¼åí ¼å ó îêâèðó êîíâåíöè¼à î šóäñêèì ïðàâèìà, ó âèäó êâàçè ñóäñêèõ òåëà èëè êàî ñóäñêî òåëî ó îêâèðó Åâðîïñêå êîíâåíöè¼å î šóäñêèì ïðàâèìà. Ïî¼åäèíàö òàêîå ìîæå äà áóäå íîñèëàö îäãîâîðíîñòè ó ìåóíàðîäíîì ïðàâó, øòî ¼å ïîñåáíî ðåãóëèñàíî ó ñëó÷à¼åâèìà äèðåêòíå îäãîâîðíîñòè çà çëî÷èíå ó îêâèðó õóìàíèòàðíîã ïðàâà. Íåâëàäèíå îðãàíèçàöè¼å ñå ïðèáëèæàâà¼ó ñòàòóñó ñóá¼åêòà. Ó Êîíâåíöè¼è î ïðàâèìà äåòåòà íåâëàäèíå îðãàíèçàöè¼å, ïî ïðâè ïóò, äîáè¼à¼ó ñòàòóñ »íàäëåæíèõ òåëà« çà îñòâàðèâàœå ïðàâà èç òîã ìåóíàðîäíîã óãîâîðà. Äðæàâå, ìåóíàðîäíå îðãàíèçàöè¼å, íåâëàäèíå îðãàíèçàöè¼å è ïî¼åäèíöè ó÷åñòâó¼ó ó ïðîöåñó îñòâàðèâàœà šóäñêèõ ïðàâà è ïðàâà äåòåòà ïóòåì íîðìèðàœà, çàøòèòå è óíàïðååœà òèõ ïðàâà. Íîðìèðàœå ó ìåóíàðîäíîì ïðàâó ñëè÷íî ¼å çàêîíîäàâíî¼ äåëàòíîñòè ó íåêî¼ äðæàâè. Ìåóíàðîäíå îðãàíèçàöè¼å, íà èíèöè¼àòèâó äðæàâà, íåâëàäèíèõ îðãàíèçàöè¼à è ìèøšåœà åêñïåðàòà çàïî÷èœó ïðîöåñ ñòâàðàœà ìåóíàðîäíèõ ñòàíäàðäà, äîíîñå îäëóêå è ïðåïîðóêå à çàòèì íàöðòå ìåóíàðîäíèõ óãîâîðà î šóäñêèì ïðàâèìà. Êàäà ñå äîâîšàí áðî¼ äðæàâà ñëîæè ñà òåêñòîì íàöðòà, ìåóíàðîäíè óãîâîð ñå óñâà¼à à äðæàâå îäëó÷ó¼ó äà ëè žå ãà ïîòïèñàòè è ðàòèôèêîâàòè. Øòî âèøå äðæàâà ðàòèôèêó¼å íåêè ìåóíàðîäíè Subjekti me|unarodnog prava: ؕ dr`ave i ؕ me|unarodne organizacije. Pojedinci i nevladine organizacije nisu formalno-pravno subjekti ali su va`ni u~esnici u procesu ostvarivawa me|unarodnog prava qudskih prava.

Konvencija o pravima deteta i obaveze Jugoslavije óãîâîð î šóäñêèì ïðàâèìà, òî îí èìà âåžå øàíñå äà óòè÷å íà ñóøòèíñêå ïðîìåíå ó îäíîñó ïðåìà šóäèìà è œèõîâèì ïðàâèìà. Ìåóòèì, ìåóíàðîäíè óãîâîð, áàø êàî è çàêîí ó íåêî¼ äðæàâè, îñòà¼å »ìðòâî ñëîâî íà ïàïèðó« óêîëèêî ñå è íå ñïðîâîäè ó æèâîò, øòî ïîäðàçóìåâà óñïîñòàâšàœå îäãîâàðà¼óžåã ñèñòåìà çàøòèòå ïðàâà. Ìåóíàðîäíå îðãàíèçàöè¼å èìà¼ó ïîñåáíà òåëà èëè ñå ñàìèì óãîâîðèìà óñòàíîâšàâà¼ó òåëà êî¼èìà äðæàâå ïîäíîñå èçâåøòà¼å î òîìå êàêî ñïðîâîäå îäðåäáå ìåóíàðîäíîã óãîâîðà. Íà óíóòðàøœåì ïëàíó, äðæàâå óñïîñòàâšà¼ó ðàçíå ñèñòåìå çàøòèòå îä êî¼èõ ¼å ñóäñêà, ñâàêàêî, íà¼âàæíè¼à. Íà¼çàä, íå ìîæå ñå çàìèñëèòè íè óñïåøíî íîðìèðàœå íè çàøòèòà áåç ñòàëíîã óíàïðååœà šóäñêèõ ïðàâà è ïðàâà äåòåòà. Óíàïðååœå ïðàâà ¼å óñìåðåíî íà øèðåœå èäå¼å î ïðàâèìà äåòåòà, ìåóíàðîäíó ñàðàäœó, îáðàçîâàœå çà ïðàâà äåòåòà, ðàçâî¼ ðåñóðñà, ìåóíàðîäíó òåõíè÷êó ñàðàäœó è ëîáèðàœå (advocacy). Êîíâåíöè¼à î ïðàâèìà äåòåòà (Êîíâåíöè¼à) ¼å, êàî øòî ¼å ðàíè¼å íàïîìåíóòî, óñâî¼åíà ïîä îêðèšåì Ó¼åäèœåíèõ íàöè¼à 1989. ãîäèíå. Œåíî óñâà¼àœå ¼å ðåçóëòàò äóãîã ïðîöåñà êî¼è ¼å ïî÷åî ïîëà ñòîëåžà ïðå íåãî øòî ¼å ïðåäëîã çà ñàñòàâšàœå îâîã ìåóíàðîäíîã èíñòóìåíòà î ïðàâèìà äåòåòà çâàíè÷íî ïîäíåò 1979. ãîäèíå. Ò༠ïðîöåñ ¼å çàñíîâàí íà êîèíöèäåíöè¼è ðàçâî¼à ñòàâîâà ó îäíîñó íà äåöó è äåòèœñòâî è ïîñòåïåíî¼ êîíñîëèäàöè¼è ìåóíàðîäíîã ïðàâà šóäñêèõ ïðàâà. Êîíâåíöè¼à ïðåäñòàâšà çíà÷à¼íî äîñòèãíóžå ó ïîãëåäó ðàçâî¼à è ¼à÷àœà ìåóíàðîäíîã ïðàâà ó îáëàñòè ïðàâà äåòåòà. Ó îâîì äîêóìåíòó ñó, íà ¼åäíîì ìåñòó, îáóõâàžåíà ñâà šóäñêà ïðàâà êî¼à ñå ïðèçíà¼ó íåêî¼ ïîñåáíî¼ ãðóïè šóäè, øòî ¼å íîâèíà ó ìåóíàðîäíîì ïðàâó êî¼å ñå ñòâàðà ïîä îêðèšåì ÓÍ. Çàõâàšó¼óžè òîìå, Êîíâåíöè¼à ¼å ïîñòàëà íà¼âàæíè¼è ìåóíàðîäíè óãîâîð î ïðàâèìà äåòåòà, à ñâè äðóãè ìåóíàðîäíè óãîâîðè î šóäñêèì

Bitni elementi procesa ostvarivawa prava deteta su: ؕ normirawe, ؕ za{tita prava, ؕ unapre|ewe prava. Konvencija je postala najva`niji me|unarodni ugovor o pravima deteta, a svi drugi me|unarodni ugovori o qudskim pravima, ~ije su pojedine odredbe posve}ene

pravima deteta, su subsidijarni oslonac.

ïðàâèìà, ÷è¼å ïî¼åäèíå îäðåäáå ñó ïîñâåžåíå ïðàâèìà äåòåòà, ñóáñèäè¼àðíè ñó îñëîíàö. ×àê è êàäà ñå, çàõâàšó¼óžè áîšèì íàäçîðíèì ìåõàíèçìèìà, çàøòèòà òðàæè ïðåêî óãîâîðà êàî øòî ñó Ïàêò î ãðààíñêèì è ïîëèòè÷êèì ïðàâèìà èëè Åâðîïñêà êîíâåíöè¼à î šóäñêèì ïðàâèìà, íà îäðåäáå Êîíâåíöè¼å ñå ïîçèâà¼ó è Åâðîïñêè ñóä çà šóäñêà ïðàâà è Åâðîïñêà Êîìèñè¼à çà šóäñêà ïðàâà èëè, ïàê, Êîìèòåò çà šóäñêà ïðàâà. £åäíîì ðå÷¼ó, Êîíâåíöè¼à ¼å ïîñòàëà íà¼âèøè àóòîðèòåò ó îáëàñòè ìåóíàðîäíîã ïðàâà äåòåòà. Ó ìíîãî ÷åìó, Êîíâåíöè¼à ¼å ìåóíàðîäíè óãîâîð êî¼è èìà äðóãà÷è¼è “æèâîò” îä äðóãèõ ìåóíàðîäíèõ êîíâåíöè¼à î šóäñêèì ïðàâèìà: • ó òîì äîêóìåíòó ñå, ïðå ñâåãà, ïî ïðâè ïóò óòâðó¼å óíèâåðçàëíî ïðèõâàžåíà äåôèíèöè¼à ðàçíèõ îñíîâíèõ ïðàâà äåòåòà. • Çàòèì, Êîíâåíöè¼à ¼å óãîâîð î šóäñêèì ïðàâèìà ñà íà¼âèøå ðàòèôèêàöè¼à. Äî 1. ¼àíóàðà 1999. ãîäèíå, 191 âëàäà ¼å ðàòèôèêîâàëà Êîíâåíöè¼ó, ¼åäíà (ÑÀÄ) ¼å ñàìî ïîòïèñàëà, à ñàìî ¼åäíà (Ñîìàëè¼à) íè¼å íè ðàòèôèêîâàëà íè ïîòïèñàëà. • Êîíâåíöè¼à ¼å ïðâè ìåóíàðîäíè äîêóìåíò ó îáëàñòè šóäñêèõ ïðâà êî¼è ó ïîòïóíîñòè îáóõâàòà ãëàâíå òðàäèöèîíàëíå ãðóïå šóäñêèõ ïðàâà: åêîíîìñêà, ñîöè¼àëíà, êóëòóðíà, ïîëèòè÷êà è ãðààíñêà. Îâî ¼å ñâî¼åâðñòàí ïîëèòè÷êè èçàçîâ, ñ îáçèðîì íà òî äà ñó ó ñâèì äðóãèì êîíâåíöè¼àìà î šóäñêèì ïðàâèìà ãðààíñêà è ïîëèòè÷êà ïðàâà îäâî¼åíà îä åêîíîìñêèõ, ñîöè¼àëíèõ è êóëòóðíèõ. Ó Êîíâåíöè¼è î åëèìèíàöè¼è ñâèõ îáëèêà äèñêðèìèíàöè¼å ïðåìà æåíàìà òà ñó ïðàâà çäðóæåíà àëè íå è ñàäðæàíà ó îáèìó ó êîìå ¼å òî ó÷èœåíî ó Êîíâåíöè¼è î ïðàâèìà äåòåòà. Êîìèòåò çà ïðàâà äåòåòà, íàäçîðíî òåëî Êîíâåíöè¼å, ïðèõâàòèî ¼å ïðåïîðóêå ñà Ñâåòñêå êîíôåðåíöè¼å î šóäñêèì ïðàâèìà îäðæàíå ó Áå÷ó 1993. ãîäèíå, êî¼å ïðèçíà¼ó è ðåàôèðìèøó Bitno za Konvenciju o pravima deteta: ؕ prvi put definicija

osnovnih prava deteta, • najvi{e ratifikacija od svih me|unarodnih ugovora o qudskim pravima, ؕ sadr`i potpuni katalog prava deteta,

Konvencija o pravima deteta i obaveze Jugoslavije ïóíó ìåóçàâèñíîñò ñâèõ êàòåãîðè¼à ïðàâà, òå ¼å îäëó÷èî äà òóìà÷è îâ༠ìåóíàðîäíè óãîâîð êîðèñòåžè õîëèñòè÷êè ïðèñòóï. • Êîíâåíöè¼à ¼å, äàšå, èíâåíòèâàí äîêóìåíò çàòî øòî ïðèçíà¼å íîâà è èçàçîâíà šóäñêà ïðàâà, êàî øòî ñó, íà ïðèìåð, ïðàâî äåòåòà íà ñëîáîäíî èçðàæàâàœå ìèøšåœà ïî ñâèì ïèòàœèìà êî¼à ãà ñå òè÷ó, èëè, ïðàâî äåòåòà æðòâå áèëî êîã îáëèêà çëîñòàâšàœà, çëîóïîòðåáå èëè åêñïëîàòàöè¼å íà ôèçè÷êè è ïñèõè÷êè îïîðàâàê è ðåèíòåãðàöè¼ó. • Êîíâåíöè¼à ¼å ïðâè ìåóíàðîäíè óãîâîð î šóäñêèì ïðàâèìà êî¼è èìïëèöèòíî ïðèçíà¼å óëîãó íåâëàäèíèõ îðãàíèçàöè¼à ó ïîñòóïêó îñòâàðèâàœà ïðàâà äåòåòà. • Íà¼çàä, Êîíâåíöè¼à ¼å ìîžàí èíñòðóìåíò çà äåëîâàœå ó îáëàñòè ïðàâà äåòåòà. È íà ìåóíàðîäíîì è íà íàöèîíàëíîì ïëàíó, îâ༠óãîâîð ïðåñòàâšà îêâèð çà óíàïðååœå è îñòâàðèâàœå ïðàâà äåòåòà. á/ Ñòðóêòóðà è ñàäðæ༠ïðàâà äåòåòà – êî¼à ïðàâà? Êîíâåíöè¼à ¼å ïîäåšåíà íà ïðåàìáóëó è òðè äåëà. Ïðåàìáóëà ïîäñåžà íà îñíîâíå ïðèíöèïå Ó¼åäèœåíèõ íàöè¼à è ïîñåáíå îäðåäáå îäðååíèõ, ðåëåâàíòíèõ èíñòðóìåíàòà î šóäñêèì ïðàâèìà. Îíà ïîòâðó¼å äà ¼å äåöè, óñëåä œèõîâå îñåòšèâîñòè, ïîòðåáíà ïîñåáíà çàøòèòà è áðèãà à ó òîìå èñòè÷å ïðèìàðíó óëîãó ïîðîäèöå. Ó ïðåàìáóëè ñå ðåàôèðìèøó íåîïõîäíîñò ïðàâíå è äðóãå çàøòèòå äåòåòà, ïðå è ïîñëå ðîåœà, âàæíîñò ïîøòîâàœà êóëòóðíèõ âðåäíîñòè çà¼åäíèöå èç êî¼å äåòå ïîòè÷å è âèòàëíà óëîãà ìåóíàðîäíå ñàðàäœå ó çàøòèòè ïðàâà äåòåòà. Ïðâè äåî Êîíâåíöè¼å ñàäðæè êàòàëîã ïðàâà êî¼à ñå ïðèçíà¼ó äåòåòó àëè è íåêîëèêî îäðåäáè êî¼èìà ñå ñòðàíàìà óãîâîðíèöàìà íàëàæå ïðåäóçèìàœå ñâèõ

ؕ priznaje nova qudska prava kao na primer: pravo deteta na participaciju,

• konvencija je prvi me|unarodni ugovor koji priznaje ulogu nevladinih organizacija, ؕ konvencija je najmo}niji instrument koji imamo u oblasti prava deteta. Konvencija je podeqena na preambulu i tri dela.

ìåðà çà îñòâàðèâàœå ïðàâà èç Êîíâåíöè¼å è ïîøòîâàœå íà¼âèøèõ ñòàíäàðäà ó îâî¼ îáëàñòè, êàêî íà ìåóíàðîäíîì, òàêî è íà íàöèîíàëíîì íèâîó. Äðóãè äåî ñàäðæè îäðåäáå êî¼èì ñå äàšå ðàçðàó¼ó îáàâåçå ñòðàíà óãîâîðíèöà è óðåó¼ó îñíèâàœå è ðàä ïîñåáíîã íàäçîðíîã òåëà – Êîìèòåòà çà ïðàâà äåòåòà. Îäðåäáå èç òðåžåã äåëà Êîíâåíöè¼å ðåãóëèøó ïèòàœà ïîòïèñèâàœà, ðàòèôèêàöè¼å, ïðèñòóïàœà, ñòóïàœà íà ñíàãó, ñòàâšàœà ðåçåðâè, èçìåíà, îòêàçèâàœà è äåïîíîâàœà îâîã ìåóíàðîäíîã óãîâîðà. Îòêàêî ¼å Êîíâåíöè¼à óñâî¼åíà, ÷èíå ñå íàïîðè äà ñå ïðàâà ñàäðæàíà ó œî¼ êëàñèôèêó¼ó. Îâî ñå ÷èíè ó íàìåðè äà ñå îëàêøà èíôîðìèñàœå î ïðàâèìà è ñàìà ïðèìåíà òèõ ïðàâà. • Ïðâî, óñâà¼à ñå êëàñè÷íà ïîäåëà íà ãðààíñêà è ïîëèòè÷êà è åêîíîìñêà, ñîöè¼àëíà è êóëòóðíà ïðàâà. • Äðóãî, ÷åñòà ¼å ïîäåëà íà ïàðòèöèïàòèâíà, ïðîòåêòèâíà è ïðàâà êî¼èìà ñå îáåçáåó¼å ðàçâî¼. • Íåêè àóòîðè ñó ñêëîíè ïîäåëè íà ïðàâà íà ïðåæèâšàâàœå, ïðàâà íà çàøòèòó, ïðàâà íà ðàçâî¼ è ïðàâà íà ó÷åøžå ó æèâîòó çà¼åäíèöå (ïàðòèöèïàòèâíà ïðàâà). • Ñëè÷íà ¼å è ïîäåëà íà ïàðòèöèïàòèâíà, ïðîòåêòèâíà, ïðåâåíòèâíà è ïðàâà êî¼èìà ñå îáåçáåó¼å ðàçâî¼. Áåç îáçèðà íà ñâå ïîäåëå êî¼å èìà¼ó, ïðå ñâåãà, ïðàêòè÷àí êàðàêòåð, âðåäè ïîäñåòèòè íà íàâåäåí ñòàâ î íåäåšèâîñòè ïðàâà, êî¼å ñå ëàêî óî÷àâà êàä ãîä ñå ïîñòàâè ïèòàœå îñòâàðèâàœà ïî¼åäèíîã ïðàâà äåòåòà ó ïðàêñè. Òàêî, àêî ñå ðàäè î ïðàâó íà çàøòèòó äåòåòà êî¼å ¼å ëèøåíî ñëîáîäå, èàêî áè ãà íåêè àóòîðè êâàëèôèêîâàëè êàî ïðîòåêòèâíî ïðàâî, îíî èìà åëåìåíòå ïðàâà íà ðàçâî¼, ïðàâà íà æèâîò, ïðàâà íà çäðàâšå, ïðàâà íà ïðèâàòíîñò è äðóãèõ, ó çàâèñíîñòè îä ñâàêîã ïî¼åäèíîã ñëó÷à¼à, òå ñå íèêàêî íå ìîæå ¼åäíîñòàâíî ïîäâåñòè ïîä íåêó êëàñèôèêàöè¼ó.

Konvencija o pravima deteta i obaveze Jugoslavije Êîìèòåò çà ïðàâà äåòåòà ¼å óñâî¼èî ïîñåáíó êëàñèôèêàöè¼ó ïîìîžó êî¼å áè ñå äðæàâàìà îëàêøàëî èçâåøòàâàœå î ñïðîâîåœó ïðåóçåòèõ îáàâåçà èç Êîíâåíöè¼å. Êîìèòåò èçäâà¼à ïèòàœå äåôèíèöè¼å äåòåòà, à çàòèì îñíîâíèõ ïðèíöèïà Îñíîâíå ïðèíöèïå ÷èíå: • ïðàâî íà íåäèñêðèìèíàöè¼ó, • ïðàâî íà óâàæàâàœå íà¼áîšåã èíòåðåñà äåòåòà, • ïðàâî íà æèâîò, îïñòàíàê è ðàçâî¼ è • ïðàâî íà ïàðòèöèïàöè¼ó. Îâà ïðàâà ñó ïðåòïîñòàâêà çà îñòâàðèâàœå ñâèõ äðóãèõ ïðàâà ó Êîíâåíöè¼è è ïðåäñòàâšà¼ó ïðåòõîäíî ïèòàœå ó îñòâàðèâàœó ïðàâà äåòåòà. Çàòèì, èçäâà¼à¼ó ñå: ãðààíñêà è ïîëèòè÷êà ïðàâà, ó îâîì ñëó÷à¼ó: • ïðàâî íà èäåíòèòåò, • ñëîáîäà èçðàæàâàœà è ïðèñòóï èíôîðìàöè¼àìà, • ñëîáîäà ìèñëè, ñàâåñòè è âåðîèñïîâåñòè, • ñëîáîäà ìèðíîã óäðóæèâàœà è îêóïšàœà, • ïðàâî íà ïðèâàòíîñòè è • ïðàâî íà çàáðàíó ìó÷åœà èëè äðóãèõ îêðóòíèõ, íå÷îâå÷íèõ èëè ïîíèæàâà¼óžèõ ïîñòóïàêà èëè êàçíè. Ïîðîäè÷íà ñðåäèíà è àëòåðíàòèâíà áðèãà î äåòåòó ïðåäñòàâšà¼ó èçäâî¼åíó ñôåðó ó êî¼î¼ ñó ïðàâà âåçàíà çà: • ïîðîäè÷íè æèâîò è îäðæàâàœå îäíîñà ñà ðîäèòåšèìà èëè ñòàðàîöèìà. Ïîñåáíî ñó äåôèíèñàíà • ïðàâà äåòåòà êî¼å ¼å ëèøåíî ïîðîäè÷íå ñðåäèíå. • Ïðàâà äåòåòà âåçàíà çà àëòåðíàòèâíè ñìåøòà¼, íàðî÷èòî óñâî¼åœå, ïðèçíàòà ñó ïîñåáíèì îäðåäáàìà. Ñàñòàâíè äåî îâå êàòåãîðè¼å ñó è • ïðàâî äåòåòà íà çàøòèòó îä íåçàêîíèòîã ïðåáàöèâàœà ïðåêî ãðàíèöå è ðîäèòåšñêå îòìèöå è • ïðàâî íà çàøòèòó îä çëîñòàâšàœà è çàíåìàðèâàœà. Klasifikacija prava deteta ؕ Definicija deteta ؕ Osnovni principi ؕ ØGra|anska i politi~ka prava • Porodi~na sredina i alternativna briga o detetu

Çàñåáíó ãðóïó ÷èíå ïðàâà íà • îñíîâíó çäðàâñòâåíó è ñîöè¼àëíó çàøòèòó à òàêîå è • ïðàâà íà îáðàçîâàœå, ñëîáîäíî âðåìå, ðåêðåàöè¼ó è êóëòóðíå àêòèâíîñòè. Íà¼çàä, Êîìèòåò ó îäâî¼åíó ãðóïó ñâðñòàâà ïðàâà äåòåòà êî¼å ñå íàëàçè ó ïîñåáíèì ñèòóàöè¼àìà òå òó ñïàäà¼ó • ïðàâà äåòåòà èçáåãëèöå, • äåòåòà ó îðóæàíîì ñóêîáó, • ïðàâî íà çàøòèòó îä ñåêñóàëíå, åêîíîìñêå è äðóãå åêñïëîàòàöè¼å, • ïðàâî íà ïîñòóïàê ó îêâèðó ñèñòåìà ìàëîëåòíè÷êîã ïðàâîñóà, • ïðàâî äåòåòà ïðèïàäíèêà ìàœèíñêå ãðóïå èëè äîìîðîäà÷êîã íàðîäà è, íà¼çàä, • ïðàâî äåòåòà æðòâå íåêèõ îä îêîëíîñòè êî¼å ñó äîïðèíåëå œåãîâîì ñòàòóñó äåòåòà ó ïîñåáíî¼ ñèòóàöè¼è, íà ôèçè÷êè è ïñèõè÷êè îïîðàâàê è ðåèíòåãðàöè¼ó. ö/ Îáàâåçå äðæàâà Ïðàâà ó Êîíâåíöè¼è ïðåäñòàâšà¼ó âèøå îä êàòàëîãà ïðàâà; îíà ñó îäðàç îáàâåçà êî¼å ñó äðæàâå ñïðåìíå äà ïðåóçìó ó îäíîñó íà äåöó. Spremnost se iskazuje ~inom potpisivawa a preuzimawe obaveza ratifikacijom. Óíèâåðçàëíîì ðàòèôèêàöè¼îì, (ñêîðî) ñâå äðæàâå ñâåòà ñó ïðåóçåëå îáàâåçó äà ïðàâà ïðèçíàòà Êîíâåíöè¼îì ñïðîâîäå ó æèâîò. Îâàêâà óëîãà äðæàâà ÷åñòî ¼å ó ñóêîáó ñà òðàäèöèîíàëíèì ñõâàòàœèìà íåêîã äðóøòâà, ïà ÷àê è êàäà ñå ðàäè î îíèì äðæàâàìà ó êî¼èìà ¼å îäàâíî ïðèõâàžåí ëèáåðàëíè ïîãëåä íà ïðàâà äåòåòà. Ñóêîá êî¼è íàñòà¼å êàî ïîñëåäèöà îáàâåçà äðæàâà è ïîòðåáà íåêå çà¼åäíèöå äà î÷óâà ñèñòåì òðàäèöèîíàëíèõ âðåäíîñòè, ðàçëè÷èò ¼å ó çàâèñíîñòè îä ðàçëè÷èòèõ îáëàñòè ïðàâà äåòåòà. Ó îáëàñòè ïîðîäè÷íèõ îäíîñà, ìåøàœå äðæàâå ؕ Prava na osnovnu zdravstvenu i socijalnu za{titu •Ø Prava na obrazovawe, slobodno vreme, rekreaciju i kulturne aktivnosti ؕ Prava deteta u posebnim situacijama Prava deteta u Konvenciji su odraz obaveza koje su dr`ave spremne da preuzmu u odnosu na decu. Spremnost dr`ave se iskazuje ~inom potpisivawa a preuzimawe obaveza ratifikacijom. Konvencija o pravima deteta priznaje prevashodnu odgovornost roditeqa ili

Konvencija o pravima deteta i obaveze Jugoslavije íèêàäà íè¼å ñóøòèíñêè ïðèõâàžåíî, èàêî ¼å ÷åñòî íóæíî. Äàëåêî ïðå óñâà¼àœà Êîíâåíöè¼å î ïðàâèìà äåòåòà, íà¼âåžè áðî¼ äðæàâà ¼å èìàî çàêîíå êî¼è ñó äîçâîšàâàëè óïëèâ ó íåäîäèðšèâó ïîðîäè÷íó ñôåðó. Òî ñå íà¼áîšå âèäè ó îáëàñòè ïîðîäè÷íîã è êðèâè÷íîã ïðàâà. Êîíâåíöè¼à î ïðàâèìà äåòåòà ïðèçíà¼å ïðåâàñõîäíó îäãîâîðíîñò ðîäèòåšà èëè ñòàðàòåšà çà ïîäèçàœå è ðàçâî¼ äåòåòà, àëè îáàâåçó¼å äðæàâå óãîâîðíèöå äà óëîæå »íà¼âåžè íàïîð äà ñå îáåçáåäè ïðèçíàâàœå ïðèíöèïà äà ðîäèòåšè èìà¼ó çà¼åäíè÷êó îäãîâîðíîñò ó ïîäèçàœó è ðàçâî¼ó äåòåòà« (÷ëàí 18). Äà áè ñå óñïîñòàâèëà ðàâíîòåæà èçìåó åâåíòóàëíîã ïðîèçâîšíîã ìåøàœà äðæàâå ó ïîðîäè÷íå îäíîñå è íóæíîñòè çàøòèòå äåòåòà îä ìîãóžåã êðøåœà ïðàâà óïðàâî ó îêâèðó ïîðîäèöå, îâ༠ìåóíàðîäíè óãîâîð ïðå ñâåãà, îáàâåçó¼å ñòðàíå óãîâîðíèöå äà ïîøòó¼ó »îäãîâîðíîñòè, ïðàâà è äóæíîñòè ðîäèòåšà èëè, ãäå ¼å òàêàâ ñëó÷à¼, ÷ëàíîâà øèðå ïîðîäèöå èëè çà¼åäíèöå, êàêî ¼å ïðåäâèåíî ëîêàëíèì îáè÷à¼èìà, çàêîíñêèõ ñòàðàòåšà èëè äðóãèõ îñîáà çàêîíñêè îäãîâîðíèõ çà äåòå, äà áè ñå îìîãóžèëî, íà íà÷èí êî¼è ¼å ó ñêëàäó ñà ðàçâî¼íèì ìîãóžíîñòèìà äåòåòà, îäãîâàðà¼óžå óñìåðàâàœå è ñàâåòîâàœå ó îñòâàðèâàœó ïðàâà ïðèçíàòèõ îâîì Êîíâåíöè¼îì« (÷ëàí 5) à çàòèì, ó íèçó îäðåäàáà äà¼å îâëàøžåœà äðæàâàìà äà èíòåðâåíèøó êàäà ¼å òî ïîòðåáíî. Èç Êîíâåíöè¼å ¼å ¼àñíî äà íè ¼åäíà ñòðàíà óãîâîðíèöà íå ìîæå äà ïðåáàöè òåðåò îäãîâîðíîñòè áèëî çà êðøåœå, çàíåìàðèâàœå, ñïðå÷àâàœå èëè çàøòèòó íà ðîäèòåšå èëè ëèöà êî¼à ñå î äåòåòó áðèíó. £åð, èàêî ¼å îäãîâîðíîñò ðîäèòåšà èëè ñòàðàòåšà ïðåâàñõîäíà, íè¼å è èñêšó÷èâà, òå, óêîëèêî íèñó ó ñòàœó äà ¼å âðøå, äðæàâå óãîâîðíèöå ñó ó îáàâåçè äà èì »ïðóæå îäãîâàðà¼óžó ïîì (÷ëàí18). Îáàâåçå äðæàâà ñó ¼îø âåžå ó îñòâàðèâàœó ïðàâà äåòåòà âàí ïîðîäè÷íå ñðåäèíå. Îíå ñó ðàçíîâðñíå è ïðîñòèðó ñå ó øèðîêîì ðàñïîíó îä çàøòèòå îä ñâèõ îáëèêà åêñïëîàòàöè¼å, çàíåìàðèâàœà, ìó÷åœà, ïðåêî îáåçáåèâàœà èíñòèòóöèè¼à è ïîñòóïàêà ó starateqa za podizawe i razvoj deteta, ali obavezuje dr`ave ugovornice da ulo`e "najve}i napor da se obezbedi priznavawe principa da roditeqi imaju zajedni~ku odgovornost u podizawu i razvoju deteta". Odgovornost roditeqa ili starateqa je prevashodna ali je dr`ava u obavezi da im "pru`i odgovaraju}u pomo}" (~lan 18).

êî¼èìà žå ñå ïðàâà äåòåòà îñòâàðèâàòè. Êî¼å ñâå ìåõàíèçìå äðæàâà ìîæå äà óñïîñòàâè è ïîêðåíå ó òîì öèšó, íà¼áîšå ñå âèäè ó ïîñòóïêó íàäçîðà íàä îñòâàðèâàœåì Êîíâåíöè¼å î ïðàâèìà äåòåòà. Îáàâåçå ñòðàíà óãîâîðíèöà ñó ïðîïèñàíå è ïîñåáíîì îäðåäáîì Êîíâåíöè¼å (÷ëàí 4) êî¼îì ñå íàëàæå äà äðæàâå ïðåäóçìó »ñâå ïîòðåáíå çàêîíîäàâíå, àäìèíèñòðàòèâíå è îñòàëå ìåðå çà îñòâàðèâàœå ïðàâà ïðèçíàòèõ« ó îâîì ìåóíàðîäíîì óãîâîðó. Ó èñòî¼ îäðåäáè, äàšå ñå íàëàæå: »Ó ïîãëåäó åêîíîìñêèõ, ñîöè¼àëíèõ è êóëòóðíèõ ïðàâà, ñòðàíå óãîâîðíèöå žå ïðåäóçåòè òàêâå ìåðå ìàêñèìàëíî êîðèñòåžè ñâî¼à ðàñïîëîæèâà ñðåäñòâà, à ãäå ¼å òî ïîòðåáíî, ó îêâèðó ìåóíàðîäíå ñàðàäœå«. Ïîðåä îáàâåçà ó îñòâàðèâàœó ïðàâà äåòåòà, äðæàâå ñó äóæíå äà Êîìèòåòó çà ïðàâà äåòåòà ïîäíîñå ðåäîâíå èçâåøòà¼å î îâîì ïðîöåñó (÷ëàí 44). ä/ Îñòâàðèâàœå ïðàâà äåòåòà è íàäçîð Ïîñëåäœèõ ãîäèíà ïèòàœå îñòâàðèâàœà šóäñêèõ ïðàâà ¼å ïðåäìåò áðî¼íèõ äèñêóñè¼à èñòðàæèâà÷à è ïðàêñå. Ìíîãè àóòîðè ñìàòðà¼ó äà ¼å ó ìåóíàðîäíîì ïðàâó äîâîšíî ïîñòàâšåíèõ ñòàíäàðäà (êàî è íà óíóòðàøœåì ïëàíó, íåêàäà ìîæå äà áóäå “ïðåâèøå” çàêîíà à ëîøà ïðàêñà) ó îáëàñòè šóäñêèõ ïðàâà è äà ¼å âðåìå äà ñå ïðèîðèòåò äà èìïëåìåíòàöè¼è. Àëè, øòà ¼å óîïøòå îñòâàðèâàœå šóäñêèõ ïðàâà? Ðàçâî¼ ìåóíàðîäíîã ïðàâà ¼å èøàî êà óñïîñòàâšàœó è óíàïðåèâàœó îäíîñà èçìåó äðæàâà. È ïîðåä òàêâîã îäíîñà, êî¼è ñå óñïîñòàâšà íà “âèñîêîì” íèâîó, êð༜è êîðèñíèê ¼å óâåê, ìàêàð ïîñðåäíî, ïî¼åäèíàö. Òîêîì ïðâîáèòíîã ðàçâî¼à ìåóíàðîäíîã ïðàâà, ìåóòèì, ïàæœà íè¼å áèëà óñìåðåíà íà îãðàíè÷àâàœå ïðàâà äðæàâå ó îíîñó íà ïî¼åäèíöà. Çàòî ¼å çà ïðàâî šóäñêèõ ïðàâà îä ïîñåáíîã çíà÷à¼à ìîìåíàò ó êîìå ñå ïî¼åäèíàö ïî¼àâšó¼å êàî ñóá¼åêàò ìåóíàðîäíîã ïðàâà. Òåê ó ïîñëåäœèõ ïåäåñåòàê ãîäèíà äîëàçè äî çíà÷à¼íîã Socijalisti~ka Federativna Republika Jugoslavija je Konvenciju o pravima deteta ratifikovala u decembru 1990. godine. Savezna Republika Jugoslavija je preuzela obaveze iz svih prethodno ratifikovanih me|unarodnih ugovora.