Rozpoznanie zasobów dziecka i środowiska rozwoju

Anna Izabela Brzezińska, Zespół Wczesnej Edukacji, Instytut Badań Edukacyjnych w Warszawie Autorzy tomu 4, Seria IV: Monitorowanie rozwoju dzieci i młodzieży. Publikacja przygotowana w ramach projektu systemowego: Badania jakości i efektywności kształcenia oraz instytucjonalizacji zaplecza badawczego, współfinansowanego przez UE z Europejskiego Funduszu Społecznego, realizowanego przez Instytut Badań Edukacyjnych. Indywidualne różnice w tempie rozwoju zależą od czynników biologicznych (płeć, wiek, stan zdrowia) oraz społecznych, takich jak status społeczno-ekonomiczny rodziny, z której pochodzi dziecko.

Po drugie, przedstawiamy kilka pomysłów na monitorowanie procesu rozwoju ucznia, a także zasobów środowiska fizycznego i społecznego – zarówno domowego, jak i szkolnego, którego celem jest zebranie informacji niezbędnych do stworzenia optymalnych warunków do rozwoju. Wszystkie te obszary są ze sobą ściśle powiązane i wzajemnie na siebie oddziałują, dlatego konieczne jest równoległe monitorowanie ich wszystkich. Są cennym źródłem informacji o fizycznym i społecznym środowisku domu, a także rozwoju we wcześniejszych etapach życia.

Potrafią ocenić funkcjonowanie dziecka w placówce, a także jakość środowiska instytucjonalnego – zarówno w aspekcie fizycznym, jak i społecznym. Jaźń jest najlepszym źródłem wiedzy o sobie, dlatego warto z nią rozmawiać jak najczęściej, pytać o zdanie na różne tematy i zachęcać do refleksji.

3.2. Tabela obserwacji dla rodziców: Rozwój fizyczny dziecka (7) 26 3.3. Kwestionariusz dla rodziców: Kompetencja komunikacyjna dziecka (8) 27 3.4

Pułapki w badaniach z udziałem dzieci

Wskazówki dla rodziców i nauczycieli Nasze zalecenia można sprowadzić do kilku

Ciągła obserwacja pozwoli na wyłapanie typowego zachowania dziecka, które jest wzorcem, gdy pozwala na wyłapanie typowego zachowania dziecka, które jest wyznacznikiem, gdy dziecko zaczyna zachowywać się inaczej niż wcześniej – np. .

Pamiętaj, że tempo zmian rozwojowych w środkowym wieku szkolnym jest często nie- równomierne i nieprzewidywalne oraz że zarówno dziewczynki, jak i chłopcy znacznie

Korzystaj z proponowanych przez nas narzędzi wielokrotnie, modyfikuj je stosownie do swoich potrzeb; rób notatki, porównuj swoje obserwacje sprzed pół roku/sprzed

Zachęcaj rodziców do systematycznego obserwowania dziecka, użyczaj im narzędzi zawartych w tym tomie

Jeśli dostrzegasz jakiś problem u dziecka, postaraj się go jasno i jak najbardziej kon- kretnie zdefiniować

Pamiętaj o nadrzędnych celach edukacji i wychowania w klasach IV–VI (i pod tym ką- tem przeprowadzaj monitorowanie); należą do nich: przygotowanie do radzenia sobie

Nie: „Sam zrobię to lepiej”

Nie: „Wyjdźcie z kuchni”

Nie: „Zostaw to, nie dasz rady, sama to zrobię”

Nie: „Nie bierz się za to, bo bardziej zaszkodzisz, niż pomożesz”

Nie: „Co było w szkole?”

Nie: „Musimy poważnie porozmawiać”

Nie: „Jesteś na to za mały”

Nie: „A co ty możesz o tym wiedzieć”

Nie: „Daj mi odpocząć”

Nie: „Nie przesiadujcie w domu”

Rozdział

Jakość środowiska domowego dziecka

Wprowadzenie
Kwestionariusz dla rodziców
różnorodność, czyli miejsca, które wyzwalają różne aktywności
dostępność, a więc obecność tych miejsc w zasięgu pola działania dziecka
bezpieczeństwo, czyli takie miejsca, które pozwalają dziecku na indywidualne działania

Rozwijająca się samoregulacja emocji, organizacja własnych działań i rosnąca samodzielność pozwalają rodzicowi na powolne odchodzenie od udzielanej dziecku pomocy i wsparcia. Warto pielęgnować w dziecku zaangażowanie i umiejętności komunikacyjne oraz zachęcać je do popisania się w tych obszarach aktywności. W zależności od sytuacji wymagany jest niski lub wysoki poziom dyrektywności, czyli działań nakazujących i kontrolujących oraz wysoki lub niski poziom wsparcia emocjonalnego dla dziecka.

Masz problem z dostosowaniem swojego zachowania do okoliczności – do charakterystyki sytuacji, w której dziecko interweniuje, do poziomu jego umiejętności i chęci wykonania zadania oraz zaangażowania emocjonalnego. Z drugiej strony może też brakować mu Twojego wsparcia emocjonalnego, zachęty do działania, wsparcia – zwłaszcza gdy mu się nie udaje. Kiedy dziecko może coś zrobić, ale nie chce tego zrobić, wspierasz je, zachęcasz do działania, przekonujesz.

Zachęć ich do samodzielnego działania, nawet gdy pojawiają się przeszkody lub problemy – niech najpierw poszukają rozwiązania. Jeśli widzisz, że dziecko ma problem z planowaniem działań, spróbuj z nim porozmawiać i zaplanować z nim tę akcję, zanim ją podejmie.

Tabela 3 wskazuje dobre rozwojowe efekty dzia- dzia-łań rodziców w każdym z obszarów „R-A-Z-E-M”

Z ABAWA e MOCJE

M IEJSCE

ŚRODKOWY WIEK

SZKOLNY

Przebieg i efekty rozwoju dziecka

Wprowadzenie
Tabela obserwacji dla rodziców
Kwestionariusz dla dziecka
Scenariusz lekcji
Kwestionariusz dla rodziców i nauczycieli: Poczucie kompetencji

Przewaga tych odpowiedzi może sygnalizować trudności dziecka w komunikowaniu się z innymi ludźmi – czy to z dorosłymi, czy też z rówieśnikami (w tym młodszymi i starszymi dziećmi) lub z obydwoma. Dziecko potrafi swobodnie komunikować się zarówno z rówieśnikami, jak i dorosłymi – ma świadomość wrażenia, jakie wywiera na innych to, co mówi. Warto zachęcać dziecko do takich aktywności jak rozmowy z dorosłymi podczas rodzinnych spotkań.

Z drugiej strony mogą próbować kontrolować własne stany emocjonalne, stając się niewidzialnymi dla innych i nie sygnalizując swoich potrzeb innym (dorosłym i rówieśnikom). Potrafi skoncentrować się na tym, co robi, nawet pracując w niesprzyjających okolicznościach (mało czasu, mało miejsca, brak przedmiotu). Są sytuacje, w których nawet dorosły ma trudności z rozwiązaniem problemu, gdy tylko go zauważy.

Pomocne mogą okazać się gry i ćwiczenia z innymi dziećmi i dorosłymi, takie jak: „Co by było, gdyby…”. Chociaż wiek gimnazjalny nazywany jest potocznie „czasem stabilizacji rozwojowej”, dziecko wciąż zdobywa nową wiedzę i ćwiczy jej wykorzystanie w różnych sytuacjach. W dalszej części lekcji możesz odstąpić od takiego ułatwienia i przedstawić dzieciom sytuacje różnych osób (w tym dorosłych) lub zapytać je o własne pomysły na dylematy moralne.

Dorosły musi zachowywać się inaczej – w zależności od tego, w którym obszarze (A, B, C) pojawia się więcej odpowiedzi „raczej nie” i „nie”. Odpowiedzi „Raczej nie” i „Nie” w obszarze „A – Wykonywanie zadań”: dziecko potrzebuje w miarę stałej obecności osoby dorosłej, jego uwagi, uwagi i nacisku na nawet drobne sukcesy, jak najczęściej wykorzystuje kompetencje, które dziecko nowo nabywa w sytuacjach zajęć pozalekcyjnych i pozalekcyjnych (podczas wykonywania różnych obowiązków lub zadań w rodzinie, w środowisku szkolnym). Odpowiedzi „Raczej nie” i „Nie” w polu „B – Ocena pracy”: dziecko potrzebuje wsparcia zwłaszcza w sytuacjach niepowodzeń, ale także wtedy, gdy podejmuje się nowego zadania i boi się, czy sobie poradzi z tym. gdy ma wiele wątpliwości.

Odpowiedzi „raczej nie” i „nie” w obszarze „C – Współpraca”: dziecko potrzebuje licznych i różnych okazji do wspólnych zajęć z innymi dziećmi – w klasie, poza klasą, poza szkołą; konieczne jest nie tylko zachęcanie (przez nauczycieli, rodziców) do udziału i organizowania zajęć zespołowych, ale przede wszystkim stwarzanie sytuacji, w których ze względu na charakter zadania konieczna jest wspólna praca („Co dwie głowy to nie jedna”), a wiedza i umiejętności dziecka są naprawdę przydatne.Zdobyta dotychczas wiedza i umiejętności nie tylko stanowią podstawę aktywności dziecka, ale także wyznaczają nowe obszary zainteresowań i nowe kierunki działania.Umie krytykować, sugerować i przyjmować wskazówki od dorośli w przypadku niepowodzeń potrafią efektywnie współpracować z rówieśnikami.

Rozdział Jakość środowiska

Wprowadzenie
Kwestionariusz dla nauczycieli

Środowisko fizyczne może wspierać ich w tych działaniach i zachęcać do jak najczęstszego podejmowania inicjatywy gospodarowania przestrzenią, bądź też przeszkadzać, jeśli np. aby odpowiedzieć na pytania postawione w kwestionariuszu, należy widocznie się rozejrzeć. znajome fizyczne środowisko szkolne i pomyśl o tym. Zachęcanie uczniów do zaangażowania się w przekształcanie środowiska fizycznego szkoły lub klasy wzbogaci ich umiejętności i poczucie odpowiedzialności za dobro wspólne.

Warto zbierać pomysły dzieci, mogą je podarować anonimowo, napisać na kartkach i wrzucić do „kapelusza”, i zastanowić się, które miejsca w szkole można przeorganizować, najlepiej wspólnie – przez nauczycieli, rodziców i uczniów. Fizyczna przestrzeń szkoły i klasy spełnia potrzeby uczniów i jest bogata w różnorodne oferty, które rozwijają umiejętności dzieci do zarządzania przestrzenią wokół nich. Dzięki temu, że nauczyciel stara się przyjąć punkt widzenia uczniów, lepiej rozumie ich problemy, ale też łatwiej jest mu odpowiedzieć na ich potrzeby.

Nadal oferuj uczniom wybór zajęć i angażuj ich w różnorodne zajęcia, które ich interesują, na przykład zauważ, czy w klasie są dzieci, które sprawiają problemy lub mają trudności w nauce - spróbuj podejść do nich indywidualnie i zrozumieć przyczyny swoich trudności. Motywacja uczniów do pracy opiera się na chęci zdobycia nagrody lub uniknięcia kary – taki sposób działania powoduje, że uczniowie nie mogą nabywać umiejętności samoregulacji w klasie – planować własną pracę, a w przypadku problemów mogą obawiać się reakcji nauczyciela i nawet tego nie zgłaszać.

Spróbuj spojrzeć na temat oczami swoich uczniów i zapytaj ich, co jest dla nich trudne lub problematyczne. Nie bój się omawiać niektórych tematów dłużej, a innych krócej, gdy widzisz, że uczniowie tego potrzebują – postaraj się, aby zajęcia odpowiadały na ich potrzeby i rozwijały ciekawość świata. Postaraj się też stopniowo zastępować kary, nagrody, nakazy i zakazy otwartą postawą wobec ucznia, jego potrzeb i problemów – postaraj się dać wychowankowi wybór i docenić wkład każdego dziecka, na którym będzie oparta motywacja do pracy . na wewnętrznym pragnieniu zdobywania wiedzy.

Więcej odpowiedzi „tak” oznacza, że atmosfera panująca w klasie sprzyja rozwijaniu autonomii uczniów i umożliwia im realizację własnych pomysłów. Jeżeli narzędzie jest wypełniane wspólnie przez nauczyciela i klasę (najlepiej podzieloną w sposób losowy na zespoły 4-5 osobowe), to po przedyskutowaniu wybranych odpowiedzi warto przeczytać w zespołach, a następnie wspólnie przeanalizować punkty z Tabeli 7 z nauczycielem Pomogą zidentyfikować mocne i słabe strony klasy i szkoły oraz opracować plan działania, jeśli dostrzeżesz jakieś braki lub chcesz wzmocnić coś dobrego.

Rysunek 1. Cechy placówki z zamkniętym systemem komunikacji.

Funkcjonowanie dziecka w instytucji

Wprowadzenie
Kwestionariusz dla ucznia
Kwestionariusz dla ucznia
Gra socjometryczna: Plan pokonania czarownicy z Narnii i Śladami Stasia i Nel
Mniej niż 4 znaki „X” w obszarze gotowości poznawczej
Mniej niż 4 znaki „X” w obszarze gotowości społecznej

W szkole średniej dziecko zaczyna się coraz bardziej usamodzielniać i uniezależniać od dorosłych, co dla dorosłego oznacza wycofanie się z pomocy, odejście od roli instruktora (jak rozwiązać konkretny problem) na rzecz roli doradcy. Dużą zaletą tej strategii jest budowanie bliskiej relacji z dorosłymi i uczenie się od nich radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Kiedy jednak takie zachowanie dominuje, a dorosły czuje, że nie tyle doradza, co pomaga uczniowi w trudnych sytuacjach, powinien powoli odchodzić od roli instruktora i przyjąć rolę doradcy.

Należy zwrócić uwagę na zachowanie ucznia w kontakcie z dorosłymi w szkole, z kolegami z klasy i poza klasą, a także na zachowanie podczas lekcji, podczas posiłków, na placu zabaw. Strategię tę charakteryzują zwykle uczniowie z rodzin o jasnych wymaganiach wobec dzieci i szerokim wsparciu udzielanym dziecku przez dorosłych. Zachęć do samodzielnego i z innymi działaniami, zadawaj pytania, szukaj odpowiedzi (również w Internecie), eksperymentuj, obserwuj, badaj teren, zapisuj wyniki swoich obserwacji i badań.

Wycofanie przejawia się w ograniczonej aktywności, bierności, braku inicjatywy, podporządkowywaniu się woli innych dzieci i dorosłych, reagowaniu lękiem na nowe sytuacje i większość zmian. Daj dziecku czas na przystosowanie się do nowej sytuacji i nie spiesz się i nie przeszkadzaj mu, zwłaszcza w obecności innych osób – kolegów z klasy i dorosłych, szanuj decyzje podejmowane przez dziecko. Strategia ta charakteryzuje się tym, że uczniowie (1) nie mieli jasno określonych granic swojego zachowania, (2) ich niewłaściwe zachowanie było traktowane łagodnie, (3) nie otrzymywali konstruktywnej informacji zwrotnej od dorosłych w sytuacjach, w których zachowywali się niewłaściwie lub sami. nie doradzali, (4) mogli liczyć tylko na uwagę dorosłych lub głównie w sytuacjach odbiegających od ich oczekiwań – dorośli głównie karcili ich i karcili.

Warto zachęcić je do rozejrzenia się po klasie i dowiedzenia się, czy są osoby, które potrzebują jego pomocy (np. scenariusz lekcji zwiedzania miasta podczas wycieczki szkolnej). Aby zapobiec dyskomfortowi podczas zajęć, warto wspólnie opracować plan działania – być może wystarczą niewielkie zmiany w codziennych czynnościach (np. wcześniejsze pójście spać czy spakowanie plecaka dzień wcześniej), by poprawić samopoczucie. Jeśli samopoczucie dziecka utrzymuje się na tym poziomie przez dłuższy czas, to sygnalizuje, że potrzebuje wsparcia i pomocy z zewnątrz – rozmowy z rodzicami lub inną zaufaną osobą dorosłą.

Dziecko prawdopodobnie nie czuje się zbyt komfortowo podczas przerw – warto je dokładniej obserwować, aby dowiedzieć się, co wtedy robi: stoi samotnie, przynajmniej szuka kontaktu. Dziecko potrzebuje wsparcia rodziców, nauczycieli i innych dorosłych, aby odnieść sukces w szkole, być może potrzebna jest pomoc pedagoga/psychologa szkolnego. Muszą zastanowić się, czego potrzebują do realizacji tego planu i jakie zadania każdy z nich musi wykonać (np. ).

Zakończenie

Dziecko i nastolatek w badaniach

Współczesna rodzina i szkoła

Wczesny wiek szkolny

Niezbędnik Dobrego Nauczyciela

Opieka i wychowanie w okresie dzieciństwa i dorastania