“Space” and its Role in Recreating Architectural Theory and Social Science

(1)

یعامتجا مولع و یرامعم هیرظن ینیرفآزاب رد »اضف« موهفم و شقن

1_{یماغرض لیعامسا} 2_{زورهب دمحمدیس} 1393/10/29 :تفایرد خیرات 1394/02/27 :شریذپ خیرات

هدیکچ

اـما دوـب یـلصا ۀژاودـیلک یراـمعم رد 1960 ۀـهد زا شـیپ اـت و مـهدزون نرـق رـخاوا زا »اـضف« ببـس هب ًاتدمع لوحت نیا .داد فک زا یراـمعم شـناد رد ار دوـخ یرـظن تـیمها جـیردت هب یعامتجا شـناد .دوـب یراـمعم رد »ناکـم« تاـیرظن و نردماـسپ یـسانش هناشن ندـشریگ ارف ،یرگ یخیرات هطساو هب و نردم یهاگ آ رد ،مهدزون نرق رد ،دومن یط ار یسکعرب ریسم اما نامز ،تـفرگ رارـق هـجوتدروم هعـسوت یـنامز »لـحارم« ،دـمآرد ناـمز داـیقنا رد هرـس کی اـضف /یـتراکد یـعازتنا یاـضف ،»اـضف« زا دارـم هرود نـیا ماـمت رد .یا هیـشاح اـضف و دوـب یـطخ ۀزاـب و هـطیح رد اذـل و دوـب رـثا یب و یـثنخ هـعماج و هـنیمز ،خـیرات هـب تبـسن هـک دوـب یـنتوین دوـخ هار جـیردت هب یدـنماضف اـما متـسیب نرـق رد .دـش یمن عـقاو یـعامتجا موـلع تاـعلاطم ار هـنیمز نـیا رد متـسیب نرـق رـخاوا تلاوـحت هـک اـجنآ اـت دوـشگ یـعامتجا یاـه لیلحت هـب ار رد تلاوـحت نـیا یـسررب نـمض هـلاقم نـیا رد .دـندیمان یـعامتجا موـلع »راواـضف شـخرچ« یـسانش یتسه کـی هـب ندروآ یور اـب هـک دـشدهاوخ هراـشا یرـیگ هجیتن رد هـصرع ود رـه اـضف ۀژاودـیلک ،یا هتـشرارت و ناـیم تاـعلاطم زا نآ نـتفای اـنغ و اـضف باـب رد یا هـطبار یـشقن یـعامتجا موـلع اـب نآ ۀـطبار رد و دوـبدهاوخ اـشگهر یراـمعم ۀـیرظن رد ناـنچمه .تـشاد دـهاوخ هـنارگ یجنایم و یا هتــشر نایم ،راواــضف شــخرچ ،یــعامتجا موــلع ،یراــمعم ۀــیرظن ،اــضف :هژاودــیلك

.یا هتــشرارت

.)لوئسم هدنسیون( نارهت ییاجردیهش ریبد تیبرت هاگشناد یزاسرهش و یرامعم هدکشناد ،یرامعم رایشناد .1 ezarghami@srttu.edu

.نارهت ییاجردیهش ریبد تیبرت هاگشناد ،یرامعم و یزاسرهش هدکشناد ،یرامعم یرتکد یوجشناد .2 sm.behrooz@srttu.edu

(2)

یشهوژپ _ یملع همانلصف

متفه هرود 2 هرامش 1394 راهب

82

همدقم

،نآ اب هتــسویپ یعامتجا تارییغت بلایــس و یتعنص بلاقنا زا سپ هژیو هب و نردــم یاــیند ۀــعیلط اــب هنامز و نامز ایوگ هک ارچ ؛دــش دادملق قمعت و روغ ۀتــسیاش ریغتم نیرت مهم ،نردم یــهاگ آ رد »ناــمز« دوب ییایوپ دامن و هناــشن نامز .دندوب یناــسنا عامتجا رب نآ یاه تللاد و فرژ تارییغت نیا ببــسم نرق .ییاتــسیا و نوکــس دامن تــشگ یمزاب نتوین و تراکد هب نآ یعازتنا تــشاگنا هک اضف سکعرب و کیزیف ،اپورا 1960 بوشآرپ ۀهد ؛درک خوسنم ار هاگن نیا هلحرم هب هلحرم و رگنس هب رگنس اما متسیب رگید رد تلاوحت و یشخب تخاس و ییارگراتخاــساسپ ،ییارگراتخاس ،یسدیلقاان هــسدنه و تیبــسن افیا یریگ مشچ مهس ،داد یم نامز گنسمه یتیولوا اضف هب هک یا هشیدنا ندومن رو هیام رد اه هصرع هتفگ نآ »راواضف شخرچ« و یعامتجا مولع »یدنماضف« زا هــک تفر شیپ اج نادب ات نــیا .دــندومن .دوب یربتعم ۀژاودیلک 1890 ۀهد زا و اهنیا زا شیپ »اضف« ،یرامعم ۀیرظن رد .دش نیداینب ۀغدغد ار »اضف« و دندومن عوجر لگه و رواهنپوش ،تناک هب هتشر نیا نازادرپرظن نیلوا هب نکیل دوب امرف مکح برغ یرامعم ینهذ یاضف رب ههد نیدنچ یقلت نیا .دندومن یفرعم یرامعم ،نردماــسپ تایرظن روهظ اب و 1960 ۀهد زا اضف ،یعامتجا ۀــشیدنا رد »اضف« تایح دیدجت سکع ریــسم نیا رد .دوــمن زاــغآ ریگ مــشچ یــلوفا یراــمعم رد یــسانشرادیدپ و یــسانش نابز ،یــسانش هناشن هک تیوه و یراد هشیر ،انعم رب دیک أت اب تسا راوتــسا وا ۀفــسلف و رگدیاه رب هک »روحم ناکم« تایرظن یاضف یاثنخ و نگمه ۀراگنا ندرــک گنر مک رد دندــش یم یریگ همه یاه هغدغد نردم عــماوج رد رثؤم یعامتجا مولع »راواضف شخرچ« رد هک اضف ۀزات تایرظن روهظ .دندشرهاظ رثارپ نردم یرامعم

سکیلف ،زولد لیژ ،ویدروب ریپ ،وترسد لشیمُ ،روفول یرنآ ،وکوف لشیم راثآ اهنآ نیرت مهم هلمج زا ،دندوب ،نگمهان ،هدــشدیلوت هک دندومن هضرع اضف زا یا هزات ِتــشاگنا روتلا ونورب و زــندیگ یــنوتنآ ،یراــتاگ

نکیل ،دــشاب هتــشاد یرامعم هیرظن رب یرایــسب یاه تللاد دناوت یم و تــسا ...و دنم هطبار ،هیلا هیلا نیا .تــسا هدوب هنایارگ تروص یاه ماهلا هــب فوطعم تایرظن نــیا زا ناراــمعم یاه تــشادرب ۀدــمع رد یرامعم لمع هکنیا رب یراــشفاپ و نابز کی هباثم هب نآ روصت و یرامعم زا ارگ لکــش یاه تــشادرب »مرف« یوس هب »اضف« زا ار هجوت تسا یرامعم رثا وحن و نابز روتسد رد ینایاپ یب فرصت و لخد عقاو رگید رد اضف ۀنیمز رد ریخا یاه یــشخب هیام و نآزا شیپ عیاقو ریــس هب تیانع اب و تــسا هداد قوــس .تسناد اضف و یرامعم یسانش تخانش رد شیپ هب یماگ ار اهنآ ناوت یمن اه هصرع مدع و اه هتــشر نیب راک هب تبــسن شهوژپ یایند دیدج ۀغدغد زا نــینچمه یــیاضف تاــعلاطم یاهزادنا مشچ .تسا هدوبن رانکرب یعقاو یایند لئاسم اب ههجاوم رد صوصخ هب هتشر کی هب افتک ا )1389( یلیعامــسا و ینادهاــش هلمج زا و تــسه اه هتــشر نایم تبارق نیا قیرط هب تبــسن یتوافتم

(3)

83

»اضف« موهفم و شــقن

... هیرظن ینیرفآزاب رد

هک روط نآ .دوــش یم )یا هتــشرارف اهنآ یــبای لداعم ساــسا رب اــی( 1_{یا هتــشرارت درــکیور و یا هتــشر نایم} 2_{یــشیازفا ای یریذپ عمج فصو اب هک یا هتــشردنچ درکیور دننک یم فیرعت )1 :2006}₍_{ک اپ}_و_ییوچ

یور شناد هب توافتم یاه هتــشر بناج زا اما دنام یم یقاب یا هتــشر یاهزرم نورد رد تــسا هارمه یارب ار اه هتــشر ناــیم یاهدنویپ و تــسا هارــمه 3_{یــلماعت فــصو اــب یا هتــشر نایم درــکیور .دــنک یم}

یا هتــشرارت درکیور .دنک یم گنهآ مه و قــیفلت ،لیلحت مجــسنم و گنهامه تــیلک کــی نتخاــسرب زا یا هنیمز رد ار هریغ و یتــشادهب ،یعامتجا ،یعیبط مولع و دوــش یم هتخانــش 4_{رگن لک فصو اب اما}

و دنودمحا دوجو نیا اب .دــشخب یم یلاعت ار اهنآ یتنــس یاهزرم و دزاــس یم هچراپ کی یناــسنا مولع تاعلاطم مهف رد تیاور راهچ لوح رد ًلاک ار هراب نیا رد هتفرگ تروص یاه شلات )1392( یدیمح یا هتشر نایم نینچمه .دنرادن رگید یاهدرکیور نیوانع هب یتراــشا و دننک یم یبایزرا یا هتــشر نایم یا هدننک دعاقتم وحن هب )1392(یضایر ،هلمج زا تــسا هدــش هتــسج یتلااقم رد لاح هبات اضف ندوب

.تسا هدومن یفرعم یا هتشر نایم یا هدیدپ ار رهش و یهدنامزاــس دنم ماظن یاــه شور ار یهاگــشناد یاه هتــشر )17 :1387( اکوــتلا رــگید یوــس زا

،اه هیضرف( یداینب ۀفلؤم زا دنترابع اه هفلؤم نــیا .دنا هفلؤم دنچ یاراد هک دناد یم اــه هدیدپ ۀــعلاطم ۀفلؤم ،یقیفلت ۀــفلؤم ،)کیلبمــس نابز( ینابز ۀــفلؤم ،)هتــشر تادوارم و لوــصا ،اــه هراگنا ،اــهریغتم کی و یداینب ۀفلؤم کــی رد یعامتجا مولع و یرامعم یقلات فاــصوا نیا اب .یــطبر ۀــفلؤم و شزرا یا هتــشرارت ای یا هتــشر نایم تیهام نآ یــجنایم هب و تــفرگ کین لاف هــب ناوــت یم ار )اــضف( هراگــنا سپ و مود شخب رد هــلاقم نیا رد روظنم نیدب .تــسج ار ...و یرهــش ،یطیحم ،یــیاضف تاــعلاطم یریگ لکــش لحارم لماــش دوخ هک دمآ دهاوخ یرامعم رد اضف ۀژاودیلک یخیرات ریــس ،همدقم نیا زا باــب رد یرــصتخم موــس شــخب رد .دوــبدهاوخ برــغ یراــمعم یرــظن یاــضف رد نآ دــقن و هراگــنا رب یدنماضف نیا یاه تللاد هب مراهچ شخب رد و تفگ میهاوخ یعامتجا مولع ریخا »یدنماضف« .دوش یم متخ یریگ هجیتن و ثحب اب هلاقم و تخادرپ میهاوخ یرامعم هیرظن

یرامعم رد »اضف« ۀراگنا تشذگرس یرامعم نامتفگ رد »اضف« عولط .1 رنه خیرات رد یزاــتمم هاگیاج مهدزون نرــق رخاوا زا و نــیا زا شیپ اــضف ۀراگــنا یراــمعم ناــمتفگ رد هدروآ »اضف« ۀــملک یا هنارامعم نتم چیه رد یدلاــیم مهدجه نرق ات .دوــمن لاغــشا ناملآ یراــمعم و یاضف زگره موهفم نیا و دوب تیمها زئاح راتخاس موهفم کیسلاک نازادرپ هیرظن یارب .تــسا هدــشن

(4)

84

رتسب رد ،مهدجه نرق طــساوا رد اضف ۀراگنا ِتــشادرب رد ینوگرگد .دومن یمن ینعم ار هدــش هتفرگربرد

تبثم یتیوه ،بسانت یب و لکش یب دنچره اهاضف ،اه غاب نیا رد اریز .دش لصاح کیتنامر یاه غاب .)285 :1965 ،1_{زنیلاک( دندرک یم یفرعم ار یدعبود حطس کی زا شیب یتیفیک و}

هکنیا و داد یاج یرامعم یسانش تخانش نورد ار دوخ اضف ۀراگنا نآ رد هک یریسم یبایدر رد مدقتم ۀراگــنا کی اضف هک دوــمن حیرصت دیاب ،دوــمن یدنبرکیپ ار هتــشر دوخ یــبایاج نــیا هــنوگچ ۀتــشر نورد ًابقاعتم هک دراد )ناــملآ 1890 ۀهد هــب طوبرم( یناکم و یــنامز تیعقوم هــک تــسا نردــم خیرات نورد یرادــیدپ نوچمه دیاب ار یراــمعم رد اــضف ۀراگنا ،نیاربانب .تــسا هــتفای رــشن یراــمعم .دناوخرب ددجت اب هطبار رد و برغ یاه هتشر زا هک مینک میسرت اضف یارب ریسم کی میناوت یم ،یبرغ ۀشیدنا هب دوخ ِندرک دودحم اب زا سپ هاگنآ و دــسر یم یتــسسگ ۀطقن هب کیزیف رد نوتوین اب و دوــش یم زاغآ هفــسلف و یــسانش ناهیک .دوب اه هتــشر نیا زا یکی یرامعم هک دبای یم شرتــسگ یرایــسب یصصخت یاه هتــشر هب یرگنــشور زاغآ ناملآ رد رپمــس یجنــس مجح تایرظن اب مهدزون نرــق یاــهتنا رد »اــضف« ۀژاو روــهظ یراــمعم رد دوخ ًاتیاهن و تفای انغ هیلوا نردم ۀــشیدنا زا هاگنآ ،دمآ کیــسانش ییابیز تایرظن نآ یپ زا هک دــش .دــش دراو یرامعم ۀرمزور ناگ ژاو هــب »اضف« ۀژاو ســپ ؛دوــشگ نابز یــسیلگنا یایند رب نوــیدیگ اــب ار ۀراگنا کی« لاح نیع رد و »ییاضف راصح کی« هک دراد یا هناگود یانعم )2_{مار( نآ یناملآ ۀــشیر}

ار نابز نیا رد موهفم نیا یرظن شزادرپ نامزمه اما دزاــس یم قلغم ار هژاو دربراک هک تــسا »یفــسلف لاح نیع رد و کچوک شخب کی هباثم هب قاتا نامزمه ندومن روصت نآ رد هک ارچ دیامن یم لیهست .)286 :1965 ،زنیلاک( تسین یراوشد راک یهانتمان یاضف اب هتسویپ یاه هــشیر یــسررب )2000(نردم یرامعم ناگ ژاو :اهنامتخاــس و تاملک باــتک رد3یــتروف نــیردآ

.دنک یم زاغآ درکروهظ ناملآ ۀفسلف رد مهدزون نرق زا هک ،هشیدنا بتکم ود کیکفت اب ار اضف ۀراگنا زا هن ار یراــمعم ۀــیرظن هــک دــشوک یم )1879-1803( رپمــس دــیرفتاگ تــیروحم هــب تــسخن بــتکم

یدرکیور هک دنک یم روــهظ 1890 ۀهد رد رگید بتکم .دنک ذخا لگــه ۀفــسلف زا هک یرامعم تنــس .دراد تناک ۀفسلف اب مه یتاطابترا دنچره ،دراد یسانش ییابیز هب هناسانش ناور

هروصحم هباثم هب اضف 4_{یجنس مجح تایرظن .1-1}

ناونع اضف ندومن روصحم ار یرامعم شزیگنا نیلوا یرامعم یاه هــشیر ۀرابرد دوخ ۀیرظن رد رپمــس

یرامعم رصنع کــی راوید .دوــمن دادملق یوناث یــیاضف ۀروصحم هــب تبــسن ار یدام ءازــجا و دوــمن

(5)

85

یــسانش ییابیز ،دیوگ یم )258 :2000( یتروف هک روط نآ .دیامن یم ادیوه ار روصحم یاضف هک تــسا

هجو ار ییاضف ۀروصحم و اضف قلخ ورــگ رد ار یرامعم ۀدنیآ وا هک دوب ذفان رپمــس رب یوــحن هب لگــه

شخب ود ،تفرگ لکش یمهدزون نرق ۀشیدنا رد هک یلگه یسانش ییابیز .دنیب یم یرامعم نیداینب اب اهرنه بــتارم انبم نیا رب و دــیآ یم تــسد هب هدیا صقن یب نایب اب رــنه رد یــیابیز :تــشاد نــیداینب و یدام هک ارچ دریگ یم رارق بتارم نیرت لزان رد یرامعم سپ .دوــش یم نییعت ناــشنایب ندوب یدامریغ .تسا یدرکلمع یلصا عوضوم ار »اضف« راب نیلوا هک دوب ینردم نارامعم نآ عجرم متــسیب نرق ۀهد نیلوا رد رپمــس

1910 رد سنرب رــتپ و 1905 رد هگ لارب سورــتپ کیردنه ،1898 رد سوــل فــلودآ .دندرمــشرب یراــمعم .)258 :2000 ،یتروف( دنتسناد یرامعم دوصقم و تاذ ار روصحم یاضف هک دنراد یتافیلأت و تاراهظا نیا ،تــسا یدبلاک ۀتــسب یاضف کی هک ،قاتا و اضف یناعم هب یناملآ رد مار ۀژاوۀناگود یانعم

.دنک یم کرد لباق رتشیب ار درکیور

ینهذ یتخاس هباثم هب اضف ۀناسانش ییابیز یاه هیرظن .1-2

یتناک اــسپ یــسانش ییابیزۀیرظن 1920 ۀهد رد »اضف« تــشاگنا هب یهد لکــش رگید یرــکف بــتکم یبابسا زا یشخب ار اضف تناک .دوب اه هژوس رب یرامعم هناسانش ییابیز رثا اضف نآ ساسا رب هک دوب یا هراگنا اضف :دیوگ یم بان درخ ِشجنس رد وا ؛دزاس یم مهف لباق ار ناهج نآ اب نهذ هک تسناد ای ناــشدوخ رد هن ار ءایــشا لاصخ اذل و ،دــشاب هدــش ذخا یجراخ براجت زا هــک تــسین یــبرجت رب مدقم یوحن هب اــضف ،ضوع رد .دنک یم یــیامنزاب ناــسنا نهذ قیرط زا هک نارــگید اــب هــطبار رد هک درکن نــیا هب ینادنچ تــیانع تناک اــما .تــسا رضاح نهذ رد باــن یدوهــش ناــس هب ،هــبرجت زین هناــسانش ییابیز یاه یرواد یــیاناوت دیامن یــفرعم ینهذ یا هوــق هباثم هب ار اــضف هــک یا هراگــنا ناونع تــحت یرامعم باــب رد شا تــشاددای رد تــیلباق نــیا زا یرــکذ رواهنپوــش .تــشاددهاوخ تسخن ۀلهو رد ار دوخ دوجو یرامعم هک نومضم نیا اب دروآ )1818( روصت و هدارا هباثم هب ناهج

(6)

86

.دوب هتــشاگن خروم_{ِفوــسامش تــسوگ آ} تــشاد مان هنارامعم شنیرفآ رهوج هــک ار هــلاقم نــیمود

اتسیا روگیف تابــسانت یاج یناــسنا تکرح یدنم هچیهام نآ رد هک شا ییاضف لوصا اب فوــسامش

.دومن ءایحا عونصم طیحم اب ناسنا یشبنج ۀطبار یوس هب یراتسج رد ار ییاضف ششیدنا تفرگ ار ام ییاضف لیخت و اضف ساــسحا میبای یمرد ار نامندب و دوــخ ندرک هبرجت ام هک نامزمه ،اــنبم نــیا رــب )260 :2000( یــتروف لقن قبط .میمان یم یراــمعم رنه ار نیمه هک دــهد یم قوــس اضف قلخ یوــس هــب ار

یسدنه یاضف اب دیابن و تسا نهذ لاصخ زا »ییاضف تخاس« هک دنک یم دیک أت نیا رب فوسامش رگدیاه نیترام اهدعب هک ار هتکن نیا دنک یم اعدا وا .دوــش هتفرگ هابتــشا اه نامتخاــس رد رضاح یعقاو .دنداهن لوفغم نارامعم بلاغ تخادرپ نآ هب مه

یسانش ییابیز ۀلاقم رد سپیل رودوئت سانش ییابیز فوسلیف ار 1893 لاس ییاضف حرش نیموس ناونع ،دمآ نارامعم راک هب رایــسب هک یوحن هب سپیل .دومن نایب یرصب _ یــسدنه یاهاطخ و اضف

یعازتنا راتخاــس :دــنام یم هدوــت نتفر زا ســپ هکنآ 2_{شــتروص تــسا نآ ۀدوت هژــبا}1

ِلکــش« هــک دوــمن یاضف کی و یــسدنه یاضف کــی :دومن ییاــسانشاضف عوــن ود فــیرعت نــیا زا ســپیل .»یــیاضف ،دوــش یم هدیمان یــسدنه یاضف دنام یم یقاب هژبا کی هدوت فذح زا ســپ هــچنآ .یــسانش ییابیز یارب ار هار سپیل .تــسا هتفای مرف و یتایح ،دنمورین یاضف کــی یــسانش ییابیز یاضف هکنآ لاــح و دنارب هدــلیه زا شــیب یریثأت ناراــمعم رــب تدــم هاتوک رد و دوــمن راوــمه یدــعب یــعازتنا یاــهاضف .)261 :2000 ،یتروف( داهن فوسامش

شلات و شیپ ۀهد ِیراــمعم ییاضف یاه هراگنا یــشیدنازاب خیرات رد یــلاعف ۀرود1914 اــت1900 زا )1893( کبــس لئاــسم رد هلمج زا .دوب ناــسنا نهذ رد اضف کاردا ۀوق ،»یدنماضف« فیرعت یارب هعــسوت لحارم ۀلاــسر رد ،لکنارف لــپ و رنه خروــم لگــیر ســیئولآ )1901(رــخأتم یــمور رــنه تــعنص و

ندز لپ رد لکنارف ِیرامعم کرد دنیارف و یداقن هک دراد یم راهظا ناخروم .)1914( دیدج یرامعم

ییاپورا مــسینردم لمع و یناملآ یــسانش ییابیز ۀیرظن )ۀنارامعمان لاح نیع رد( ِیرظن یاــنبم نــیب .)265-261 :2000 ،یتروف( تشاد تیمها نردم یاضف ۀراگنا ندش یللملا نیب .1-3 ًلاثم .تــشاد اضف زا یفیرعت شدوخ یارــب یتــسینردم رامعم ره 1930 ات 1920 نیب هــک تــسا فورــعم توافتم عاونا فیرعت یارب تــفص راهچ و لهچ هزات هاگدید دوخ باــتک رد )1949(3یــگ ان یــلوهوم

رد اضف ۀناــسانش ییابیز یاه هراگنا هکنیا نیع رد هک دوب مهم تهج نــیا زا هرود نیا .دروآ یــم اــضف ار دیدج رثا قلخ رد اهنآ یریگراک هب یگنوگچ یــسررب هژیو هب نارامعم دندوب رظندم یرامعم کاردا

(7)

87

یرامعم زج هب1940ۀهد زا شیپ .دوبن عیرس ردقنآ یسیلگنا نابز هب اضف ۀراگنا دورو اما .دندرک زاغآ .دشن هتشاگن چیه اضف ۀرابرد 1914 لاسرد تاکسا یرفوئژ ییارگ ناسنا

هب یناملآ ناراــمعم ترــجاهم اــب یــسیلگنا تــغل رد »اــضف« هــک دــسر یم رــظن هب هــنوگ نیا ًاــمومع

یرامعم و نامز ،اضف اب یــسیلگنا رد »اضف« ۀژاو ،1940 رد .تفای شرتــسگ هدحتم تلاایا و ایناتیرب دوجوم عوــنصم رــثا کی هــک هراگــنا کــی هــن ار یراــمعم یاــضف هــک دــش هتخانــش )1365(نوــیدیگ

رتک اراک اضف هک دومن حیرصت )1957(1یوز ونورباضف هباثم هب یرامعم رد ار نآ هب هیبــش .تــسناد یم

تسینردم نارامعم لسن نیلوا رادتقا و نویدیگ ریثأت اب ًاتیاهن .تسا یرهش یحارط و یرامعم رد یلصا .دش 1960 و 1950 یاه ههد رد ناهج رسارس رد یرامعم نامتفگ رد یراجنه یا هلوقم »اضف« ۀراگنا نارود بلاغ حور اب نینچمه و یسانش ناور و یبرجت مولع رد »اضف« ۀدیا اب ییوس مه و یهارمه رگید زا دــندومن دوــخ راک یلصا نــیماضم زا ار اــضف یــعازتنا موــهفم هــک رــگید یمــسجت یاــهرنه رد

.دندوزفا نردم یرامعم رد لیامت و ششک نیا رب هک دندوب ییاه هنیمز اضف نردم ۀراگنا دقن .2 هب نآ زا هــک( یتراکد/یــسدیلقا یتفایرد اب یراــمعم یــسانش تخانش رد نتفرگ یاج اــب اــضف ۀراگــنا شلات )2000( یتروف .تفرگرارق داقتنا دروم توافتم یاه فیط یوس زا ،)دوش یم ریبعت یعازتنا یاضف

1980 ۀهد و 1970 ۀهد رخاوا رد نردماــسپ یرامعم یاه یگژیو زا یکی ار اضف تیمها زا نتــساک یارب ،یسور ودلآ ،رونزیا نویتسا ،یروتنو تربار ،نوارب تاکسا سیند دننام ییاه مان میناوت یم .دناد یم دیاــش« هــک مــیروآ داــی هــب ار ساگو سلا زا یرــیگدای زا هــلمج نــیا و مــیروایب ار رــتئوک درــف و وار نــیلاک

ماقم هب نادقنم و دــندومن ریبدت نارامعم هک ییاضف ،دــشاب اضف نونک ا یرامعم رــصنع نــیرت هناملاظ .)148 :1972 ،2_{رونزیا و نوارب ،یروتنو( »دندناسر تیهولا}

هب ًاتدمع هــک تفای »ناکــم« تایرظن رد ناوــت یم ار نردــم یاضف رــباربرد تــمواقم رــگید ۀــلحن هدیچیپ یاهدرکیور .تفای جاور یرامعم رد 1990 اــت 1970 یاه ههد نیب و رگدیاه نــیترام تــیروحم دراگناوآون و یــخیرات مــسینردماسپ یفیک و یخیرات ۀتــسد هــس رد نردم یاضف هیلعرب هدینت مــهرد و »ناکم« تایرظن )هناسانش نابز یاه ییارگ تروص و یسانش هناشن ،یموب/هناسانش هنوگ یاه یسررب( نینچمه و »ناکم« تایرظن رــبارب رد تمواقم رد( اضف ۀزات ۀراگنا روهظ و )رــگدیاه ساــسا رب ًاــتدمع( نیا .)344 :2013 ،3_{نــنیه( دنوــش یم یدنب هتــسد )یعامتجا یاضف تایرظن یوــس هب اــهنآ زا راذــگ}

اب اهنآ تبــسن دیــشوک دهاوخ و دومن دهاوخ هراــشا »اــضف« ۀزات روهظ رــب ،هــس نیا رب یرورــم اــب هــلاقم .دواکب ار یعامتجا مولع راواضف شخرچ

1. Zevy

(8)

88

یسانش هناشن و نردماسپ درکیور .2-1

یا یناعم ییاضف یاــه هعومجم درــکیور نیا یانبم رــب هک تــسا دقتعم)344 :2013( نــنیه هدــلیه

فشک اضف زا نیدامن »یشناوخ«و هناطاتحم ییاشگزمر ۀطساو هب ناوت یم ار اهنآ هک دنیامن یم مسجم .)344 :2013( دومن انعم ساگو سلا ینابایخ رظانم یانعم ،هاگدــید نیا اب )1972( نوارب تاکــسا سیند و یروتنو ترــبار

ملاعا ار نابز کی ناونع هب یرامعم ملاعا )1978(1زکنج .دندومن لیلحت ار یرهش هموح تلاحم ای

ار )1386( برغ یرامعم رد انعم زتلوش گربرون نیتسیرک .تسناد مسینردماسپ روهظ و مسینردم گرم یاهراتــشون زا یرایــسب .دومن لیمکت )1388( ناکم حور شا یدعب باتک اب ار دیک أت نیا و تــسج

لباق یناــسآ هب هک دندوب یحضاو یاهزمر لابند هب هک دنتــشاد ارگراتخاــس یدرکیور هناــسانش هناشن نییبت ار یراــمعم ندوــب یدعبدنچ تــسناوت یمن اما ییارگراتخاــس .دــشاب اــنعم فــشک و ییاــسانش نازادرپ هیرظن ور نــیا زا .ندــب اب هک نهذ طــسوت طقف هن :دریگ یم رارــق هبرجت دروــم هــنوگچ هــک ،دــنک نوگ انوگ روص عطاقت رد هــکلب تــسین نیدامن نابز هب لیلقت لباق یرامعم هــک دندومن دــیک أت یدــعب ،یدرکلمع یاهزاین ،یا هزاس تامازلا ،رظندروم یناعم حیرص ییامنزاب( دوش یم عقاو طابترا و لدابت )...و یسانش ییابیز یاه هغدغد ،یدام یاه ترورض

ناکم تایرظن .2-2

،»نیازاد« دننام ییاه هراگنا اب ،هدــشدوقفم نردم ۀرود زا سپ دــش یم هتفگ هک انعم ندنادرگزاب یارب نایم رد »ناکم« تایرظن .تفرگ تروص یتافیلأت 1970 ۀهد زا دعب صوــصخ هب ،»ندب« و »هرــطاخ« ییارگ هقطنم اــب صوصخ هب و یرگدیاه یــسانشرادیدپ اــب 1990 ات 1970 یاــه ههد ردًاــتدمع ناراــمعم ،رلاــشاب نوتــساگ .تفای تیبوبحم )1388( زتلوــش گربرون ناکــم حور و )1983(2نوــتپمرف یداــقتنا

یروآدای اضف ربارب رد ار ناکم تیمها هک دروآ درکیور نیا رد ناوت یم مه ار یسیک دراودا و یتنوپولرم

،دوبن یزاین نآ هب ناتــساب نانوی رد هک تــسا نردم یا هراگنا اضف هک تــسا دقتعم رگدیاه .دندومن هک ،دیــسر ساــسح یا هظحل هب نتوین و هلیلاگ اب و تفای لماکت ،دــش زاغآ مور یروــتارپما زا یدــنور رد هک دنتشاگنا نینچ ءلاخ رد یتاصتخم و طاقن هباثم هب ار اه هژبا تکرح :دروآ مهارف هزات یتشاگنا تــسا توافتم یروصت ۀرود دعب هب هظحل نیا زا .دهد یم خر یدعب هــس و نگمه ،یعازتنا یدادتما .»تسا یدعب هس دادتما اب یدتمم اضف« :تفای دهاوخ طلست نردم هشیدنا رب هک یفرژ ریثأت هک )یعازتنا( قلطم یاضف تشاگنا هیلع رب شروحم ناکم ییاضف تایرظن اب رگدیاه

نهذ هک تسا یرازبا زا یــشخب هن اضف هک دومن روصت هنوگ نیا وا .دنک یم ثحب تــشاد مــسینردم رب

1. Jencks

(9)

89

زا لقتــسم ًارصتخم .دراد دوــجو ناــهج رد یــسک دوجو رب قباــس هن و دــنک مــهف لــباق نآ اــب ار ناــهج .تسا »ییاج رد« ندوب یانعم هب دوجو رگدیاه یارب .تــسین دوجوم ییاضف ناهج رد یــسک دوجو هک تــسا نیا مهم هتکن .تــسا »اجنآ رد ندوب« ای »نیازاد« ،درب راک هب نآ فیصوت یارب هک یا هملک دوجو .تــسا ندوب »اجنآ رد« هــکلب ،تــسین یعازتنا یانعم هــب دوجو و لأخ رد ندوــب ًاــفرص رــما نــیا ۀقیرط .تفای طسب »ندیــشاب« ۀراگنا رد ناهج رد ندوب روصت نیا .تــسا »ناهج رد« دوجو یناــسنا ندیزگ ینکس ًافرص انعم نیا هب ندیشاب .دوش یم ققحم ناهج کی نتخاس قیرط زا ناهج رد ندوب .میراد قلعت نآ هب هک تسا یناهج مامت نتخاس و ندیزگ انکس هکلب ،تسین هناخ کی )نتخاس و( هنوگ ناکم و اــنعم اب ار ناهج هــک یقیرط دنک یم فــصو ار ناهج رد اــم نتــشاد دوجو قــیرط ندیــشاب کی رد نآ یاه هــشیر هب هتــسباو ،یرنه رثا ره ییافوکــش هک دنک یم دیک أت نینچمه رگدیاه .مینک یم زا رــس ،ک اخ رد ییاه هــشیر اب دیاب _ هن ای میریذپب هچ _ هک میتــسه یناهایگ ام« .تــسا یموب ک اخ ۀرابود نتفای ببــس نیدب هلئــسم ».میروآراب هب هوــیم و میهد هفوکــش اوه ریثا رد ات مــیروآرد هــب ک اــخ نتفایزاب عوضوم دیاب ناکم تخاس .داد هشیر یوحن هب ناوت یم نآ رد هک تسا نطو و نیمزرس کی .)171 :2009 ،1_{لوسرک( دشاب ندیشاب رنه و اه هشیر}

ات 1890 نیب نارامعم هک تــسا اضف ۀرابرد یتاروصت مامت اب ضقانت رد ًابیرقت اضف زا رگدیاه روصت ریسافت و تشادن یهجوت لباق راثآ یرامعم رد 1960 ۀهد لیاوا زا شیپ ات رگدیاه تارظن .دندرورپ 1930

.دوب رتراذگریثأت نارامعم رب رلاشاب نوتساگ یاضف یاقیطوب رد و زتلوش گربرون طسوت وا یاه هدیا

یعامتجا مولع »راواضف شخرچ« و »اضف« ۀزات روهظ .2-3

یسانشرادیدپ هیلع رب دقن نیلوا .تــسه رگید دقن ۀخاــش ود ،روحم»ناکم« ییاضف تایرظن ربارب رد ناونع هایــس لگنج ۀبلک زا وا لاــثم و رگدیاه »ناکــم« هاگدــید دقن رد نادــقتنم هــک تــسا کــیتنامر ییانعم ،تاــطابترا زا وــلمم ِیرهــش ِنردم ِیگدنز رد نتــسیز زا یا هــنومن نــینچ زورــما هــک دــنیامن یم هب ار ریوصت نیا یخرب .دــسر یم رظن هب کیتنامر و هنایارگ سپاو ،لدــم و هنومن کی ناوــنع هب و درادــن رد یفرژ یاه هشیر شا هباشم یژولوئدیا هک دنا هتــسناد طبترم یزان بزح اب رگدیاه روهــشم تاطابترا یاه ک اخ نیا هــب مدرم زا یخرب هک دوــب نآ یرواب نینچ یقطنم ۀــجیتن .تــشاد هایــس یاــه لگنج ییاهدوجو همه ،ماع روــط هب نانیــشنرهش و نایلوک ،نایدوهی .دنا طابترا یب ندیــشاب هــنوگ نیا و فرژ تفر راک هب دنزخ یم ارحص رب هک ییاهرام ِدامن نایدوهی یارب ًلاثم .دنوش یم یقلت لیصاان و هشیر یب ،یزان یژولوئدیا دیک أت هبانب تلاصا اب ِندیــشاب .درک هــشیر نآ رد دــش یمن هک دوب ییاضف ارحص و .دوبن ققحت لباق ارحص ای رهش رد دومن للادتسا و دش رو هلمح دراد ناکم رد هشیر هک یا یسانش یتسه هب ًامیقتسم دقن رگید ۀخاش

(10)

90

تایرظن دنچره .تــسا یدازآ رب یعنام و دراد یــطلغ یارگ تعیبط ءاــشنم ناکم اب ندیــشاب دنویپ هــک سوکعم ار نامز/ناکم یراج تیبطق یو ،دراد هناسانش نابز یاه تللاد یخرب )1984(1وترسُد لشیم

دناوت یم صخــش( دیمان هزات یدازآ ار »اــضف« و هــناخ یاــنعم زا رود و هدــننکدودحم ار »ناکــم« و دوــمن ناکم اضف هک دیوگ یم وترــسُد .)دــشابن اهنآ ظفح هب رداق دنچره دنک هبرجت اــضف رد یا هزاــت یاــهزیچ .تساهنآ ندومن هبرجت اضف اما تــسا رگیدکی هب تبسن اه هژبا یبای تیعقوم ناکم .تــسا هدــش یلمع ندناوخ ِشنک :دوش یم هتفگ هک تسا یماگنه رد ملاک هباشم اضف ،ناکم اب تبسن رد رگید ترابع هب .)دبای یم ماوق مئلاع اب هک یناکم( دیآ یم رب هدش هتشون نتم ۀبرجت زا هک تسا اضف زا یعون رد هک مییامن یا هراشا تفای شرتــسگ نردم نارود رد هک اضف یرازبا شرگن هب تــسا مزلا اجنیا حرط )346 :2013( ننیه .دوــش یم داریا نآ یوــس هب تاداقتنا زا یا هدمع شخب »اضف« ۀرابود روهظ

3_نموین_{عافد لباق یاهاضف و تسا هدمآ )1387}₍2_وکوف_{حرش رد هک}_{نوکیتپوناپ}_{نادنز کی یارب}_ماتنب

4_{.دیامن یم ناونع یعامتجا تارییغت یارب رازبا هباثم هب اضف زا هدافتــسا زا راکــشآ ۀنومن ود ار )1972}₍

زا رت یوق یتح ای یهد لکــش و یهدراتخاــس ،یهدنامزاــس لیبق زا یلاعفا هــشیدنا لدم نیا ناراداوه راثآ و ییاضف یاــه تخادرپ نیب ۀــطبار زا ات دــنرب یم راک هب ار ندرــک نییعت ای طاــبضنا ،»طلــست« اــهنآ هک دندوب یرهــش نامرآ یموهفم نوــسفا تحت عقاو رد نردم شبنج ناراداوه .دنیوگب اهنآ یعامتجا یپچ تسد یاه تــسینردم ۀــشیدنا رد اهنت هن نیا و دــشاب هعماج رییغت یارب یمرها دناوت یم یرامعم دروم رد ار نارادمتــسایس تــساوخ یم هــک دوب ادــیوه »بلاقنا اــی یراــمعم« هــیزوبروکول راعــش رد هــک یاه هویش اب مدرم یگدنز لوحت یارب نردم یرامعم یوزرآ .دیامن عانقا یرامعم شخب حلص تیفرظ یزاسرهش و یرامعم رب هیکت اب ناــشروشک رد عیرس نویــسازینردم یارب نارادمتــسایس یخرب ار دیدج ناکــسا اب ،کیرات یا هتــشذگ نتــشاذگ رــس تشپ و ون یزاغآ یوزرآ ققحت رب هولاع هک دندرب راک هب یاه هویــش و دیدج مظن اــب تــشاد یماو ار اهنآ دــیدج یــنامتراپآ یاــه کولب رد اــهداهن و نادنورهــش لدم نیا .دنهن رانک ار یتنــس تاداع و دنروآ یور شاعم نردم قرط هب ،دنبای قیبطت دــیدج یــگدنز و هدــش یزادرپ موهفم یاضف« وا رظن زا هک »اضف یاــه ییامنزاب« یاوــل رد )1991(5روــفول ار شــشیدنا

یعامتجا یسدنهم و یرلااس نف ،نازاسرهش ،نازیر همانرب یاضف وا رظن زا هک دروآ ،دمان یم »هتشاگنا یاضف« وا هک دشخب یم راتخاــس ار هتینردم یعقاو یاضف هک تــسا ییاضف نآ نیا وا معز هب ،تــسا

1. Decertau 2. Foucault 3. Newman

(11)

91

اب تردق نآ رد هــک ،هتــسیز ۀــبرجت زا و تــعیبط زا ،تیناــسفن زا یراــع یــیاضف ؛دــمان یم »یــعازتنا .دوش یم یگناگیب و یگراو ءیش ثعاب و دوش یم لامعا ییاضف مظن لیمحت یاهاضف ،)دوــش یم لیمحت تردق یوــس زا هک یمظن( اضف یاــه ییامنزاب نــیا لــباقم رد روــفول

ینیمزریز ای یفخم هجو اب ای رنه اب دنویپ رد هدیچیپ ییارگدامن ۀدننک مسجم هک دراذگ یم ار ییامنزاب )یزاسرهش و یرامعم( یاه هراگنا ناوت یم ار اضف یاه ییامنزاب هک یلاح رد .دنتسه یعامتجا یگدنز ،دننک یم کمک یراد هیامرس یداصتقا مظن ءاقبا رد رثؤم ییاهدربهار یدمآراک هب هک تسناد اضف زا یاه هویش ای »یکیتک ات« یاه خساپ وترسدُ هک دنا کیدزن یا هتسیز تایبرجت نآ هب ییامنزاب یاهاضف یارب یتلود یاــهدربهار هک یمــسر یزیر همانرب تلاخادم نــیب وترــسُد .تــسناد یم تمواقم برخم متسیس هک اه هورگ و دارفا یمــسرریغ یاه کیتک ات نیب و دنیامن یم لامعا ار لرتنک و یــشخب طابضنا اه هورگ و دارفا .دوش یم لیاق زیامت دننز یم رود یمومع یاهاضف و رهش زا هرمزور ۀدافتسا رد ار یمسر شماجسنا ،دننک یم اجباج ار هدش لیمحت مظن ،دننک یم نوگرگد ار هدش هدیچ ناشیارب هک یا هنحص و هرمزور یگدنز یارــب فاطعنا لاجم هک دننک یم نوــگرگد اــهءلاخ و اه فاکــش زا یــعومجم نورد ار هب رجنم ود نیا لباقتم رــیثأت .)350 :2013 ،ننیه( دروآ یــم مهارف ینلاقع بلص یزــیر همانرب حلاــصا یعامتجا تایح هب یهد طابضنا و یشخب مظن هب قفوم زگره اضف یاه ییامنزاب هک دوش یم انعم نیا مهارف ار لاجم نیا ییامنزاب یاهاضف اما .تــسا رصاق هــشیمه رازبا ناونع هب اهنآ شقن و دــشدهاوخن هعماج ه دش تیبثت یاه لاور زا ییاهزیرگ ناکما و دبای صیصخت یفطعنم وحن هب اضف هک دنروآ یم .دوش ایهم )لایخ و روصت ،رنه رد لقالا( یراد هیامرس یماک ان زا سپ یروانف طسوت هک دنک یم فیرعت ار ییاضف »لجنباضف« ۀراگنا اب )2006( 1ساهلوک

دوخ هجوت نوــناک رد هــک دبای یم لکــش )یــناهج یراد هیامرــس زا یرازــبا هــباثم هب( مــسینردم ۀژورــپ »اه ناکمان« رد قارغا ار هتینردمربا ِلجنباضف ساهلوک .دهد یم رارق ار فرصم ،هعماج و دارفا یاجب .هریغ و حیرفت یاهاضف ،دیرخ یاهرازاب لثم طورشم و یطرش یاه ناکم زا یعمجت ،دنک یم فیصوت دنا هداد تسد زا ار دوخ »یمومع یاضف« تیفیک اهنآ هک تسنیا اه ناکم نیا مامت کرتشم تلصخ یسوریو دننام اج همه »یناهج کبس« نیا هک دیوگ یم ساهلوک .دنتسه هیامرس لرتنک تحت ًامامت و هداد تبسن لجنب اضف هب هک سوریو نیا هک دنک یم نایب )77 :2003( 2نوسمیج .تسا هدــش رــشتنم

یمس کبلج کی دننام جیردت هب نشیکیفینزید دننام هک تــسا دیرخ سوریو دوخ عقاو رد دوــش یم .دشدهاوخ رشتنم هدش هتخانش یایند رسارس رب ناونع هب تاعلاطا هب نردماــسپ یراد هیامرــس هک یریگمــشچ نازیم هب هراــشا اب زلتــساک نینچمه

(12)

92

هب یسرتسد لصاح یرو هرهب اهنآ رد هک یا هیلوا یتاعلاطا عماوج نیب ،تسا یکتم دوخ یلصا عبنم رد و دندرک روهظ متــسیب نرق رخاوا رد هک یتاعلاطا یدــعب عماوج و دوب حــلاصم یراکتــسد و یژرــنا وا شناوخ رد .دــش لئاق زیامت دیآ یم تــسد هب تاعلاطا و شناد زا زیچ همه زا شیپ یرو هرهب نانآ اه ناکم رد مدرم هکنآ اب هک دنک یم هراــشا وا .تفای روهظ »اه نایرج یاضف« رد نردماــسپ یدنماضف ۀرهچ هک تــسا هتفهن اهنآ ینورد طابترا و اــه ناکم نایم دنویپ رد نردماــسپ تردق دــننک یم یــگدنز زا و دنتــسه تــشگرب و تفر رد یناهج یاهرهــش نیب رد هک دبای یم یراجت ناریدم رد ار دوخ یلصا یئرمان یداع نادنورهش مامت یارب ًابیرقت هک دننک انب شناد یارب ییایفارغج ات دنرب یم هرهب تنرتنیا .)4 :2008 ،1_{سایرآ و فراو( تسا}

»راواضف شخرچ« و یعامتجا مولع

یگدرــشف ۀجیتن رد و مهدزون نرق رد .دوــمن یط یرامعم اب توافتم یریــسم یــعامتجا موــلع رد اــضف نیا.دمآرد ناــمز دایقنا رد هرــسکی نردم یهاگ آ رد اــضف یتعنص بلاقنا زا ســپ اضف _ ناــمز مــیظع رد هعسوت هک دنتشادنپ یم نایارگ خیرات ،دومن زورب یرگ یخیرات یسدع ۀطساوب یرکف ظاحل هب رادیدپ یهاگدید ،دندنار هیــشاح هب ار اضف و دندیــشیدنا یطخ نامز هب اذل و دریگ یم تروص ینامز یلحارم یکیرات زا و ،یگدیچیپ هب یگداس زا ،ندمت هب تیودب زا راوتسا تفرشیپ و دوعص نانوچ ار هتشذگ هک یعطاق ۀناراگنا تیاغ حورش مه یب نیوت ،سکرام ،لگه نوچمه ینایارگ خیرات .تسناد یم ینشور هب و هاگیاج هب یعامتجا تایح یگتــسباو ای ناــسنا یهاگ آ ،اضف هب یزیچان تیانع هک دندرک هضرع تیعضو هب هتسباو هک ار لماکت یلصا ۀیرظن یعامتجا مسینیوراد ،ریــسم نیمه رد .تــشاد تیعضو یاقب« هلمج زا یــطخ و ارگداژن ،راگنا هداــس یاه هاگدید نآ یاــج هب و دوبر تــشاد زاب یــنایاپ و دوــب درب یوس نیدب ار یبرغ ییایفارغج لیخت راتخاــس یسانش قرش ۀشیدنا .تــشاذگ ار رــسنپسا »حلصا رد ییارگ خیرات ،قــیرط نیدب .تــسا هعــسوت زا رت یتامدقم یلحارم لداــعم اپورا زا هــلصاف یــیوگ هــک ،2_{نیرگ کم( دوب اپورا زا شیپ اپورا یوس نآ :دروآرد دوخ ۀرطیس رد ار اضف ،لایرپما هشیدنا تمدخ}

اضف ،هرود نیا ماــمت رد .دــش حیرصت نویــسازینردم ۀیرظن رد اهراب و اهراب هــک یــنومضم ؛)94 :1989 اذل و دوب رثا یب و یثنخ هعماج و هنیمز ،خیرات هب تبسن هک دوب ینتوین/یتراکد یعازتنا یاضف نامه

.دش یمن عقاو یعامتجا مولع تاعلاطم ۀزاب و هطیح رد ههد رد .درک یط راوــشد و مارآ ،ینلاوط یریــسم نردم یهاگ آ لد رد اضف ۀرابود مادــنا ضرــع قیرزت یرهش لیلحت لد هب ار اضف هک دیشوک وگ اکیــش ناناد یفارغج و ناــسانش هعماج بتکم 1920

(13)

93

»اضف« موهفم و شــقن ... هیرظن ینیرفآزاب رد

متــسیس و ،تردق ،تیــسنج ،هقبط راگنا هداــس کرد رطاخ هب لاح نــیع رد هــک یا هژورــپ ،دــیامن

یرنآ زاس نایرج یاهراک ،1960 بوشآرپ ۀهد رد هک دنک یم هراشا اجوس .دوب انف هب موکحم یناهج یراد هیامرس درکلمع و راتخاس رد اضف یهد نامزاس تیروحم هب هک یتاراشا اب ،وکوف لشیم و روفول

تــشاد داقتعا وکوف .)17-16 :2008 ،1اجوــس( دندوب راذگریثأت دنتــشاد مجــسنم تیلک کی هباثم هب

رثأت و ریثأت تــحت یناــسنا یاه هژوــس نادبا ،دنهد یم لکــش ار عماوج یتح و اهاضف اــه نامتفگ هــک یاه یدنبرکیپ و دــنماضف تــینهذ اذل ؛دنریگ یم رارــق یدام و یــنامتفگ یاــهاضف نــیا یاــه شنک ؛دنهد یم لکــش ار تردق/شناد طــباور نامزمه ییاضف یهدنامزاــس و دــبای یم لیکــشت یــیاضف

روفول ،هولاع هب .)48-40 :2005 ،2ک ادرــم( درادن دوــجو یزیامت اضف و لمع ،شــناد ،تردــق نــیب

هتــسیز ،کیژولوئدیا یا هژبا نینچمه هک ،یدام و یمامضنا یا هژــبا ًافرص هن اضف هک دوــمن دــیک أت .تسه مه ینهذ و و اــضف یجنــسزاب رد یــگرزب مهــس نوــنک ات 1973 لاــس زا راــثآ زا یا هــعومجم اــب یوراــه دــیوید

ییاضف هب ار اضف یاثنخ و یهیدب کرد یعامتجا ۀیرظن .دومن افیا یعامتجا هشیدنا رد یدنماضف ًاقیمع تــیهام و یعامتجا تاــیح ینوگرگد و تخاــس رد نآ شــقن رب و ،دادرــییغت دوــش یم دــیلوت هــک ندوب یریمخ ،یــیاضف لیلحت دمجنم یاه هــسدنه زا ندــشدازآ اب .دومن دیک أت نآ تردــق رــب یــنتبم تایح دیلوتزاب رد یساسا یا هظحل تسا تیعضو هب طونم هک نآ شنیرفآ و تفرگ رارق رظن دم اضف راتخاس رد ،اضف ندومن یسکرام اب و مسیسکرام هب یدنماضف ندوزفا اب یوراه .دش دادملق یعامتجا و نامز یاه ینوگرگد هک تخاــس یلدم راک دنیارف و دیلوت زا ،لوپ هب اــهلااک لــیدبت و لااک دــیلوت فرژ .دیشخب یم حوضو ار اضف رایــسب ینامز هک ار تــیلماع و راتخاــس یراگــنا هناگود ،یــشخب تخاس ۀــیرظن رد زــندیگ یــنوتنآ

،دنــشاب هتــشاد یــتین نــینچ هــکنآ یب ،دارــفا نآ رد هــک دادرــییغت لایــس یدازــمه هــب دوــب مکحتــسم لوحتم و دــیلوتزاب ار دوــخ یــعامتجا یاــه ناهج اــضف و ناــمز رد ،هرــمزور یــگدنز یاه لاورۀطــساوب یاه شنک دمآرب هــباثم هب ار نآ هــک ،دنتــسین ناهج ییامنزاب ًافرص ،هرــمزور راــتفر و هــشیدنا .دــننک یم هک یمدرم ۀلیسوب نامزمه و دنوــش یمدیلوتزاب اذل یعامتجا طباور و اهراتخاــس .دنهد یم لکــش دوخ اهنآ ۀطــساوب مه و دننک یم دیلوت ار یــفارغج و خیرات مه هــک یدارفا :دــنبای یم رــییغت دنزاــس یم ار اــهنآ رد نآ رد تاــیح هک تــسناد یا هنحص ًافرص رگید ناوــت یمن ار اضف ،قطنم نــیا اــب .دنوــش یم دــیلوت دنک یم هراشا وکوف هکروط نامه .دراد هتسیز ۀبرجت اب یکیدزن دنویپ هکلب ،دیامن یم خر ییاه سناکس .)156 :1996 ،اجوس( »دریگ یم دوخ هب ار اه هاگیاج نایم طباور لکش« اضف

(14)

94

یعامتجا مولع و یرامعم نیب یرگ یجنایم

یرامعم شهوژپ یور شــیپ یــساسا یتیلباق و شلاچ نامزمه یــعامتجا مولع رد یــیاضف شــخرچ زا یا هعومجم ناوــنع هب ینعی ،میوــش هجاوم شا یخیرات طیارــش ساــسا رب نآ اب رــگ ا ؛دــهن یم رــصاعم یاه ینوگرگد هــب خــساپ رد نارگید و وکوف ،روفول هلمج زا یداــقتنا نارگــشیدنا هک یرــظن تاــمیمصت یسایقم رد 1960 و1970 یاه ههد رد هک دندومن ذخا یگنهرف و هناروانف ،یسایس ،یداصتقا نیداینب .داد یم خر یناهج )رهــش هب قح( 1968 یاه لاــس نیب باتک شــش رد ار دوخ یاضف دــیلوت هــیرظن روــفول هــلمج زا ندــش یداهن هــلمج زا ددــعتم یاــهرادیدپ هــب یخــساپ ار نآ و دوــمن حیرــشت )اــضف دــیلوت( 1974 و تــیاده تــحت یزــیر همانرب یاــهدنیارف رد _ یداــقتنا یرهــش هــیرظن هــلمجزا _ یداــقتنا شــشیدنا تاــشقانم عون زا ،1920 ۀــهد لیاوا نارامعم طــسوت »اضف فــشک« رب وا حرــش زورــما .تــسناد تــلود یرامعم« وا هژــیو هب .دــسر یم رظن هب یتــسینردم یراــمعم و ارــگدرکراک یزاــسرهش هــیلعرب 1960 ۀــهد ،یــسدنه ،هحرــش هحرــش و نگمه نامزمه _ دومن فــیصوت اــضف زا »یــعازتنا« یا هراگــنا ار »نردــم زا :دومن یمن باــتزاب ار »اــهدراگناوآ« یــیاضف لــیخت یــگناگدنچ هــمه نیا هــک _ یــسولاف و یرــصب کرد ات ،یکزتــسیل لا کیپورتوزیا یاضف ای سویپورگ یراج یاضف راتــسویپ ،هیزوبروکول دازآ نلاپ ار نآ _ سنرب رــتپ و هگ لارب سورــتپ کیردنه هک رپمــس دیرفتاگ زا رــیثأت تحت هروــصحم هــباثم هب اــضف دادتما هباثم هب اــضف ۀراگــنا ات و ،دــش قیفلت سول فلودآ )نلاــپاضف( نلاــپ مار رد و دندیــشیدنا زاــب مغر هب ار روــفول یاهراتــشون هچنآ .دمآ یرامعم خیرات ۀراــبرد فوــسامش یاه ینارنخــس رد هک ندــب اضف کرد هــک دوــب نــیا رد وا شلاــت ،دیــشخب تــیروحم »راواــضف شــخرچ« رد شــیاه تیدودحم لئاوا یرامعم رگ ا هــک دومن للادتــسا روفول .دیامن هلئــسم هب لیدبت ار یرامعم زاتمم ۀناــسر نوــچمه و لاح و رازبا ،هناــسر کی نوچمه اضف ندومن یرازبا یانعم هب ،»دومن فــشک« ار اضف متــسیب نرق هب 1940 زا روفول یشهوژپ یاه هژورپ رد اه ندومن یرازبا نیا زا یرایسب .تسا یعامتجا لامعا یاوه یاضف شقن هب هک دش یم ییاتسور و یرهش یسانش هعماج رب یبرجت راک لماش هک دش هعلاطم دعب هرابرد یتاعلاطم نــینچمه و دومن یم یصاخ هجوت گنج زا دــعب هــسنارف یتاقبط بیکرت رد یرهــش میمصت هس )ix :2011( کناتــسا .دناــسر ماجنا هب یعمج و یدارفنا نک اــسم نانک اــس ۀرمزور لامعا

(15)

95

دنراگنا یم هنوگ نیا ار اــضف هک ییاه شلات اب هک دننک یم هــضرع یــشهوژپ یزادنا مــشچ تامیمصت .تسین راگزاــس دنک یم لمع یلک هدعاق کی ای و هناگی یا هــشیدنا ای روصت ۀطــساو هب ییوگ هک یگدنز اهنآ رد ام هک دنتسه ییاهاضف زا یا هرتسگ هکلب اضف کی هن هک تسا انعم نیدب نیا ایآ دناــسر یم ار یهاگدید نینچ 1970ۀهد ات 1940 ۀــهد رخاوا زا یرامعم ۀیرظن ۀدــمع شــخب ؟مــینک یم ار نآ تروــپاپار سوــمآ و نودوــب پــیلیف اــت زتلوــشگربرون نیتــسیرک و یوز وــنورب زا یرایــسب ناــفلؤم و تــسیل یرامعم زا ددعتم »ریــسافت« )1957( یوز ،اــضف هباثم هب یراــمعم باــتک رد .دــنا هدرک ناــیب

هناسانش ناور ندب ،ینف ،ارگ یدام ،یعامتجا )یداصتقا ،یملع ،یبهذم( یفسلف ،یــسایس :دنک یم مدرم هک دوــمن یفرعم اهاضف زا یــفیط مه )1353( یراــمعم و اــضف ،یتــسه رد زتلوــش .ارــگ تروص و

؛»یدوجو یاــضف« ؛»یک اردا« یاــضف ؛یکیزیف شــنک ی»ارــگلمع یاــضف« :دــننک یم یــگدنز نآ رد یاضف« لماش هک یا»هنارگنایب یاضف« و ؛بان یقطنم طباور »یعازتنا یاضف« ؛»یتخانش یاضف« .دوش یم فیصوت »هناسانش ییابیز یاضف« هطساو هب هک دوش یم »هنارامعم یحورــش ندروآ لوئــسم یددــعتم یاه هتــشر هک دوــب نــیا یزاــس هناگدنچ نــیا یــقطنم تــبقاع اهروــشک رگید و هــسنارف رد 1960 ۀهد یاه لدج رد هــک یا هفیظو ،دندــش ددعتم ی»اهاضف« نــیا رــب ناوت یم ار دوــش یم رهاظ اضف یــسانش یتسه بابرد لمأت ناــسب هچنآ ،رگید ترابع هب .دــش هتفرگ یپ و ناناد یفارغج ،نازاــسرهش ،ناراــمعم نیب یا هتــشر نیب یراکمه ناکــما بابرد ارگ لمع یلاؤــس هــب .دنادرگرب یحارط و شهوژپ ،شزومآ رد ناسانش هعماج وــس کی زا ؟تــسیچ هتفای هزات راتخاــس هک یراک میــسقت نینچ نایم رد یرامعم شهوژپ شقن رگید رایــسب زا یکی دناد یم یراــمعم صاخ تیلباق ار نآ زتلوــش گربرون هــک »یرامعم یاــضف« رــگ ا رد .دــسر یم رظن هب ریزگ ان صاــخ »یاهاضف« نــیا نیب ۀــطبار ۀرابرد یفــسلف ثــحب تــسا »اــهاضف« ،دننابات یمزاب ار اهنآ ناگدننکدیلوت نــیبام طباور تردق هتفای ققحت یاهاضف بتارم ،بوچراچ نــیا 1975 رد هــسنارف یرهــش یــسانش هعماج ۀرابرد )32 :1996(1یموچ رانرب هــکروط نامه ار یراــمعم هــک

یمئاد ار یــسایس دوجوم عضو هک یددعتم یداــصتقا _ یعامتجا تلاوــصحم زا یکی« هــب دــیوگ یم ۀمه ایوگ هک مینک کرد هــنوگنآ ار »یرامعم یاضف« نیا رگ ا ،رــگید یوــس زا .دــهاک یم »دــندومن یم یرایــسب لماوع ار اضف هک ارچ :دوبدهاوخ ریزگ ان یرامعم رد یا هتــشر نارحب ،دریگ یمربرد ار نارگید یزیچ لوئــسم اهنآ ،دنتــسه اــه نیرتذوفن مک زا ناراــمعم هــک دوــمن للادتــسا ناوــت یم ،دــننک یم دیلوت .دنرادن نآرب یلرتنک هک دوب دنهاوخ لامعا رد هدنروآرف و هدروآرف نوچمه ار اضف هک دراد نیا هب هراــشا اه ثیدح و ثحب لیبق نیا .تــسین ریذپ سایق »اضف هباثم هب یراــمعم« یتــسینردم فیرعت اب ندرــک کرد یــعامتجا نــگمهان

(16)

96

دندمآ وا یــپ زا هک اهنآ و اجوــس یاهراتــشون هک روــط نآ لــقالا »راواــضف شــخرچ« رــگید ترابع هب متسیب نرق لیاوا یاهدراگناوآ تفایرد اب اهنت هن هک تــسا راوتــسا اضف زا هدیا نیا رب دننک یم کرد .تــسا یرامعم هناــسر هباثم هب اضف هراــبرد اهنآ یاــعدا اب لباقت رد حوــضو هب هــک ،تــسا تواــفتم کی اهنت هــن اضف و دوــش یم هچراپ کی نآ اــب دــیآرد ناــمز داــیقنا رد هــکنآ یاــج هب دــیدج یاــضف دیلوتزاب و دــیلوت راک رد هک تــسا عامتجا زا یا هبنج و هــجو هک ،یداــم و یــعازتنا ًاــفرص تــیعقاو .تــسا دوخ دیلوت نآ قیرط زا و عامتجا هتخیمآ یعامتجا شهوژپ رد اضف باب رد شهوژپ و دنوش هچراپ کی نامز و اضف هکنیا ضرف اب نخــس اضف یــسانش تخانش کی زا مــیناوت یم دــسرپ یم )2013(1روــپ یندم هــک روــط نامه اــیآ ،دوــش

روپ یندم .دــنام یم یقاب مــهبم نانچمه »یــعامتجا رما« و »یدــبلاک رــما« نیبام ۀــطبار اــی ؟مــییوگب دریذپ یم تروــص نآ درــکلمع قیرط زا ناــنچمه یدــبلاک یاضف یــعامتجا لــیلحت زورــما دــیوگ یم لیلحت رگید یوــس زا دیوگ یم وا .دوــش یم هــتفرگ اه نامتخاــس و نیمز لداــعم اــضف دــسر یم رــظن هب و عامتجا تابسانم رب اهنت یدام و یدبلاک یایند یاه هژبا هب هجوت نودب تسا نکمم اضف یعامتجا هباثم هب اضف رــب دیک أت نیا هک ،دــتفارد نهذ و ندب یتراکد یراگــنا هناگود ۀرــطاخم هب و دــنک دــیک أت ناوت یمن ار اــضف .اــضف ندوب »فرــص ۀدام« رــب دیک أت هــک تــسا یــکیزیفاتم ردــق نامه باــن طــباور زا یا هعومجم اضف .تــسا اهنآ طباور و اهرادیدپ زا یا هعومجم هباثم هب هک دید طباور هباثم هب ًافرص .تسا ییاسانش لباق اهنآ نیب هک طباور زا یا هرتسگ و تسا هدنزریغ یاه هژبا و تایح روص ،نایمدآ هب ندروآ یور ار یدــعب یاه ماگ وا ؛تــسا یا هطبار یــسانش یتسه کــی هــب ندروآ یور وا داهنــشیپ .دناد یم طبترم لامعا و اه هتشر نیبام یوگو تفگ و یا هتشر ارت و نیب یاه میاداراپ نوچمه یریگ مــشچ درــکیور رد ًلاــثم هــک تــسا تــیمها دــجاو یور نآ زا هــتکن نــیا هــب هــجوت )2008( تــسا هدــش دراو مه یرامعم رد اونای انبلآ یهارمه اب هک روتلا ونورب_{ِرگــشنک _ هکبــش درکیور}

رتــشیب و دوــش یمن هجوت اهنآ یدام تیعقاو هب نادنچ صاخ یاه نامتخاــس یمامضنا تاعلاطم رد یرازبا هک دوش یم هداد حرش نامتفگ رازبا اب مه تیدام عقاو رد .دزادرپ یم اهنآ لوح یاه نامتفگ هب یمامضنا یاه لیلحت رد دــننیبب هک دوبدهاوخ بیرغ ناراــمعم یارب نیا ؛یکیفارگ هــن و تــسا یــنتم یارب ییاضف« رد 2_{نــیریگ}_{.تــسین یرواب اه مارگ اید یتح و اه هــشقن ،اه نلاپ ،یلیلحت تامیــسرت هــب}

:تسا مک رازبا کی نآ یمامضنا داعبا اب ناکم لیلحت یارب هک تسا دقتعم »یسانش هعماج رد ناکم یارب ار تاــملک و راــمآ هک متــسه یا هتــشر رد هــتفای جاور تــیافک مدــع یــنابرق نــم

یاه نلاپ ،اه هشقن اب رتشیب دیاب ناسانش هعماج ،درب یم راک هب یعامتجا رما نتفایرد

(17)

97

هتخیمآ رهــش یاهزادنا مــشچ و رظانم ،اه تلام ،اــهرجآ ،یــساکع رــیواصت ،تاــقبط لوادتم ود یــخ ۀبــساحم ۀزادنا هب ناــشیارب لگنج ای ناــبایخ کی ریــسفت ات ،دنوــش .)484 :2000( تسا یدعب ماگ )منک یم رکف( ندرک یرصب .دشاب شخب تریصب و

یریگ هجیتن

(18)

98

عبانم همانلصف.یا هتــشر نایم تاــعلاطم یاــنعم مهف رد تــیاور راــهچ .)1392( هیمــس ،یدــیمح و عاجــش ،دــنودمحا

.31-1 ،)21(6 ،یناسنا مولع رد یا هتشر نایم تاعلاطم

،یناسنا مولع رد یا هتشر نایم تاعلاطم همانلصف .یا هتشر نایم یا هدیدپ ؛رهش .)1392( نسحلاوبادیس ،یضایر

.101-79 ،)21(6

تاــمازلا نــییبت رد قــیفلت یاــه تفایهر درــبراک ،)1389( اــضردمحم ،یلیعامــسا و یدــهم ،ینادهاــش یــقداص ،)7(2 ،یناــسنا مولع رد یا هتــشر نایم تاعلاطم همانلصف .یملاــسا داصتقا یزادرپ هیرظن رد یتخانــش ملاسا

.140-117

.ین رشن :نارهت .)هدیدناهج نیشفا و شوخرس دیهان ۀمجرت( هیبنت و تبقارم .)1387( لشیم ،وکوف و یملع تاراــشتنا تکرــش :نارــهت .)یــنیزم رــهچونم ۀــمجرت( یراــمعم ،ناــمز ،اــضف .)1365( درــفگیز ،نوــیدیگ

.یگنهرف هعومجم ،)هــمجرت و نیودت( روــپ یولع نــسحمدیس رد .یا هتــشر نایم راک نــتخومآ .)1387( روــترآ اــسیل ،اکوــتلا تاراــشتنا :نارهت ،لوا پاــچ .)214 -163( یا هتــشر نایم تاــعلاطم یاهزادنا مــشچ و اــه شلاچ ،تلااــقم

.یعامتجا و یگنهرف تاعلاطم ۀدکشهوژپ

.نارهت :نارهت.)یظفاح نسحدمحم ۀمجرت( یرامعم ،اضف ،یتسه .)1353( نیتسیرک ،زتلوش گربرون

رنه ناتسگنهرف :نارهت.)یدنهدیب یمویق دادرهم ۀمجرت( برغ یرامعم رد انعم .)1386( نیتسیرک ،زتلوش گربرون

.ناریا یملاسا یروهمج .ون دادخر :نارهت .)یزاریشاضردمحم ۀمجرت( ناکم حور .)1388( نیتسیرک ،زتلوش گربرون Choi, B., & Pak, A. (2006). Multidisciplinarity, interdisciplinarity and transdisciplinarity

in health research, services, education and policy: 1. Definitions, objectives, and

evidence of effectiveness. Clinical and investigative medicine. Medecine clinique et experimentale, 29(6), 351-364.

Collins, P. (1965). Changing ideals in modern architecture. London: Faberand Faber. Cresswell, T. (2009). Place.In N. Thrift, & R. Kitchen (Eds.), International Encyclopedia

of Human Geography. Vol. 8, pp. 169-177, Oxford: Elsevier.

De Certeau, M.(1984) The practice of everyday life. University of California Press: Berkeley.

Soja, E. W. (1996). Thirdspace: journey to Los Angeles and other real-and-imagined places.Oxford: Blackwell Publishing.

Forty, A. (2000). Words and buildings: a vocabulary of modern architecture (Vol. 268): Thames & Hudson London.

Frampton, K. (1983). Prospects for a critical regionalism. Perspecta, 20, 148.

Gieryn, T. F. (2000). A space for place in sociology. Annual review of sociology, 463-496.

Heynen, H. (2013). Space as receptor, instrument or stage: Notes on the interaction between spatial and social constellations. International Planning Studies, 18(3-4), 342-357.

(19)

99

Jencks, C. (1978). The language of post-modern architecture. London: Academy Editions.

Koolhaas, R. (2006). Junkspace, Quodlibet, Macerata.

Latour, B., & Yaneva, A. (2008). Give me a gun and I will make all buildings move: An ANT’s view of architecture. Explorations in architecture: Teaching, design, research, 80-89.

Lefebvre, H. (1991). The production of space (Vol. 142): Oxford Blackwell.

Madanipour, A. (2013). Researching Space, Transgressing Epistemic Boundaries.

International Planning Studies, 18(3-4), 372-388.

McGrane, B. (1989). Beyond anthropology: society and the other: New York:Columbia University Press.

Moholy-Nagy, L., & Hoffman, D. M. (1949). The New Vision, 1928: And, Abstract of an Artist: Wittenborn, Schultz, Incorporated.

Murdoch, J. (2005). Post-structuralist geography: a guide to relational space. London: Sage.

Newman, O. (1972).Defensible space. Crime prevention through urban design. London: MacMillan

Soja, E. W. (2008) Taking space personally. In The Spatial Turn: Interdisciplinary

Perspectives. Barney Warf and Santa Arias (Eds.). New York and London:

Routledge, 11-34.

Stanek, L. (2011). Henri Lefebvre on space: Architecture, urban research, and theproduction of theory. Minneapolis: University of Minnesota Press.

Tschumi, B. (1996). Architecture and disjunction. MIT press, Cambridge MA. Venturi, R., Brown, D. S., & Izenour, S. (1972). Learning from Las Vegas. Cambridge,

MA: MIT press.

Warf, B., & Arias, S. (2008). The spatial turn: Interdisciplinary perspectives. London: Routledge.

(20)

Abstract Interdisciplinary Studies in the Humanities

“Space” and its Role in Recreating

Architectural Theory and Social Science

Esamaeil Zarghami1

Seyyed Mohammad Behrooz2

Received Date: 01/19/2015 Accepted Date: 05/17/2015

Abstract

“Space” was architecture’s main keyword between the 1890s and 1960s, but it lost its significance in architecture gradually; this was mainly due to the

prevalence of postmodern semiotics and theories of “place” in architecture.

Social science however went through an inverse path. In the nineteenth

century, in modern consciousness and through historicism, space became subordinate to time, time became linear, space became marginalized, and the temporal “stages” of development gained importance. Space in this

period was a Cartesian/Newtonian abstract notion which was neutral in

relation to society, history and context; and thus it was not in the domain

of social sciences studies. In twentieth century, however, the social analyses

adopted spatiality gradually, to the extent that the late twentieth century

transformations in this field were called “the spatial turn”. Through

investigating these two lines of evolution, it will be discussed in this article that with the adoption of a relational ontology concerning space and its enrichment through inter- and trans-disciplinary studies, “space”, as a

keyword, can continue to be of importance in architectural theory and play

a mediating role in its relation with social science.

Keywords: Space, architecture theory, social science, interdisciplinary, transdisciplinary.

1. Associate Professor, Architecture Department, Shahid Rajaei Teacher Training University. ezarghami@srttu.edu 2. PhD Student of Architecture, Architecture Department, Shahid Rajaei Teacher Training

University. sm.behrooz@srttu.edu