frikcione_spojnice

FRIKCIONE SPOJNICE

SADRŽAJ

1.Uvod...3

2.Konstrukcija jednodiskosne spojnice...4

2.1.Sastavni dijelovi spojnice...7

2.1.1.Potisni ležaj...7

2.1.2.Potisna ploča...8

2.1.3.Disk (lamela)...8

2.1.4.Spojničko vratilo...9

2.2.Proces rada spojnice...10

2.3.Periodi rada spojnice...11

2.4.Jednodiskosne spojnice...14

2.5.Komandni uređaji spojnica...20

2.5.1.Mehanički komandni mehanizam spojnice...21

2.6.Frikcione jednodiskosne i višediskosne spojnice...22

3.Zaključak...24

1. UVOD

Primjena motora s unutrašnjim sagorijevanjem, kao energetskog pogonskog agregata motornih vozila, nameće upotrebu posebnog mehanizma koji bi povezao ili odvojio motor od elemenata transmisije.Mehanizam koji ima zadatak da u svakom trenutku, u slučaju potrebe, prekine prenos obrtnog momenta bez prekida rada motora, i da ga ponovo uključi sa što manje udara, dakle mirno i polagano, naziva se spojnicom.

Spojnica, znači, omogućava kratkotrajnu odvajanje motora od pogonskih točkova u trenutku polaska, kada treba promijeniti stepen prenosa, odnosno sigurnosnu funkciju, jer spriječava preopterećenje transmisije ukoliko kočenja nagla i vrlo snažna, a motor nije odvojen od nje.

Konstrukcija spojnice mora obezbijediti jednostavnost izvođenja, nisku proizvodnu cijenu, pouzdano dugi vijek trajanja, lake mogućnosti podešavanja tokom rada,jednostavnu i brzu popravku mogućih kvarova itd.

Neophodno je naglasiti da se na motornim vozilima raznih vrsta, pored definisane spojnice (koja se često naziva i glavnom), sreću i druge spojnice s istim osnovnim konstrukcijskim karakteristikama, a ponekada i sa drugim zadacima, pa vrlo često i sa sasvim drugačijim konstrukcijskim rješenjima (bočna kvačila spojnice kod vozila na gusjenicama, koje predstavljaju elemente sistema za upravljanje).

2. KONSTRUKCIJA JEDNODISKOSNE SPOJNICE

Na Slici 2.1.uprošćeno je prikazana konstrukcija jednodiskosne spojnice.Na vratilu (1) mjenjačkog prenosnika postavljen je vodeći disk spojnice, između zamajca (3) motora i potisnog diska (5).Disk (4), pritisnut je između njih zavojnim oprugama (6), pričvršćenim zavrtnjima.Ovi zavrtnji povezuju zamajac motora s potisnim diskom.

Ako su sile sabijanja tarućih površina diska dovoljno jake, sva snaga motora se preko spojnice prenosi na mjenjački prenosnik.

Spojnica se isključuje pritiskom na pedalu (7), pri čemu se preko prstena aksijalnog potisnog ležaja sila prenosi na prirubnicu potisnog ležaja.Tako se potisni disk (5) pomjera i sabija opruge.

Spojnica je s jednom pločom, sa središnjom potisnom oprugom (11).Obloga spojnice je pričvršćena uz zamajac pomoću šest vijaka (9), a spotisnom pločom (8) pomoću tri para elastičnih ploča (19). Vođena ploča (5) u sklopu s prigušivačem smještena je na žljebovima primarne osovine (6) mjenača.

Pogon isključivanja kvačila je žičaničan sa servomehanizmom.Pedale spojnice i kočnice su u konzoli (11) (Slika 2.3) na zajedničkoj osovini.

Uzengija (12) žičanika spojena je sa gornjim remenom pedale, a naglavak (8) obloga žičanika pričvršćen u gumenom odbojniku (9).Drugi kraj žičanika je povocem (1) pričvršćen za podlogu viljuške za isključivanje spojnice. Donji naglavak (6) obloge ćičanika pričvršćen je u konzoli (3) pomoću dvije navrtke (5)s podloškama (4). Konzola (3) je pričvršćena uz mjenjač.

Slika 2.2.-Spojnica u aksonometrijskom izgledu: 1- poklopac potisnog diska; 2.-potisni disk; 3.-igličasti ležaj; 4- osovinica; 5.-oslona viljuska za opuštanje; 6.-opruga; 7.-mazalica; 8.-poklopac ventilacionog otvora; 9.-regulaciona navrtka viljuške potisnog diska; 10.-poluga za otpuštanje; 11.-savitljiva cijev za podmazivanje, 12.-ležaj mjenjačkog prenosnika; 13.-poklopac;14 i 27 –isključna viljuška; 15.-zaštitna viljuška; 16.-karter spojnice, 17.-mazalica pedale; 18.-nosač pedale, 19.-poluga pedale; 20.-spona; 21.-povratna opruga pedale; 22.-osovinica pedale; 23.-čaura; 24.-isključna opruga viljuške; 25.-spona; 26.-regulaciona navrtka viljuške; 28.-pritisna opruga, 29.-loptasti oslonac viljuške, 30.-termoizolacioni pšodmetač; 31.-fikcioni podmetač; 32.-glavčina vođenog diska; 33.-koljenasto vratilo motora; 34.-ulazno vratilo mjenjačkog prenosnika; 35.-prednji ležaj ulaznog vratila mjenjačkog prenosnika; 36.-otpušač; 37.-ležakj; 38.-vijak; 39.-opruga prigušivača torzionih oscilacija; 40.-ploča; 41 i 43-fikcione obloge; 42.-pločasta opruga fikcionog diska; 44.-zamajac; 45.-kućište spojni

Slika 2.3.-spojnica u aksonometrijskom izgledsu: 1-poklopac; 2-zamajac; 3-kućište; 4-zakovica; 5-elastićna pločica; 6-zavrtanj; 7-potisni disk; 8-fikcioni disk; 9-potisna opruga; 10-vijak; 11-ležaj; 12-koljenasto vratilo;13-mazalica; 14-opruga prigušivača torzionih oscilacija; 15-teg za uravnoteženje; 16-poklopoac spojnice i zamajca; 17-igličasti ležaj; 18-osovinica; 19-oslonac viljuške za uključivanje; 20-navrtka sa sferičnom površinom; 21-oslona pločica; 22-poluga za uključenje; 23-potisni ležaj; 24-pogonsko vratilo mjenjačkog prenosnika; 25-viljuška za uključenje spojnice

Slika 2.4.-kompletna spojnica:1-karter spojnice; 2-oslonačna čaura vratila viljuške za isključivanje spojnice; 3-viljuška za isključivanje spojnice; 4-ležaj isključivanja spojnice; 5-vođena ploča; 6-primarna osovina mjenjača; 7-zamajac; 8-potisna ploča; 9-vijak pričvršćenja spojnice uz zamajac; 10-obloga spojnice; 11-potisna opruga; 12-ležaj primarne osovine; 13-čaura vratila viljuške za isključivanje spojnica; 14-opruga poluge viljuške za isključivanje spojnice; 15-poluga viljuške za isključivanje spojnice; 16-frikcione obloge; 17-glavčina vođene ploče; 18-opruga prigušivača; 19-ploča koja spaja oblogu spojnice i potisnu ploču; 20-oslonačni prstenovi potisne opruge; 21-spojnica lećaja isključivanja spojnice; 22-spojna opruga viljuške i spojnice ležaja isključivanja spojnice

Slika 2.5.-pogon spojnice: 1-povodac žičanika; 2-zaštitna navlaka; 3-pričvrsna konzola donjeg naglavka obloge; 4-podloška; 5-navrtka za podešavanje; 6-donji naglavak obloge; 7-obloga žičanika; 8-gornji naglavak; 9-gumeni odbojnik; 10-žičanik; 11-konzola pedala spojnice i kočnice; 12-uzengija žičanika; 13-pedala spojnice;14-poluga servomehanizma; 15-zaustavna spona; 16-potiskivač servomehanizma; 17-opruga; 18-oslonac opruge servomehanizma; 19-sonda; 20-poluga viljuške za isključivanje spojnice; B-ivica otvora povo

2.1. SASTAVNI DIJELOVI SPOJNICE

Na Slici 2.6.prikazani su glavni dijelovi spojnice

2.1.1. Potisni ležaj

Potisni ležaj (3)nalazi se neposredno do dvokrakih poluga (pipaka) ili tanjiraste opruge. Njegov zadatak je da za vrijeme aksijalnog kretanja izvrši pritisak na segmente tanjiraste opruge i preko sistema poluga omogući odvajanje potisne ploče od diska, a samim tim i isključivanje spojnice. Potisni ležaj je aksijalni kuglični ležaj, a umjesto njega se, premda nešto rjeđe, može koristiti i grafitni prsten.

Potisni ležaj se kod nekih vozila podmazuje. Za vrijeme rada motora, kada je spojnica uključaena, potisni ležaj treba da bude slobodan i udaljen od tanjiraste opruge 2-5mm.Ukoliko ne bi bilo zazora, ležaj bi se stalno obrtao i vijek bi mu se bitno smanjio.Slobodni hod potisnog ležaja je u direktnoj zavisnosti od hoda pedale spojnice.

Tanjirasta opruga (5) ima zadatak da izvrši pritisak na potisnu ploču (8), koja dalje vrši pritisak na disk (lamelu).

Poklopac spojnice (6) pričvršćen je na zamajcu pomoću zavrtnjeva. Za manja vozila izrađuje se od presovanog čeličnog lim, a za vozila veće snage od livenog gvožđa.

Slika 2.6.- Spojnica: 1-osigurač veze potisnog ležaja i dvokrake poluge (viljuške); 2-nosač potisnog ležaja; 3-potisni ležaj; 4-segmenti tanjiraste opruge; 5-tanjirasta opruga; 6-poklopac spojnice; 7-mjesto nalijeganja potisnog ležaja; 8-potisna ploča; 9-zakivak za spajanje tijela i frikcionih obloga; 10-frikcione obloge; 12-glavčina diska; 13-talasasti nosač obloga;11-14-disk ( lamela);15-zavojne prigušne opruge; 16-poluga za vezu potisne ploče i tanjiraste opruge; 17-elastični osigurač potisne ploče i tanjiraste opruge

2.1.2. Potisna ploča

Potisna ploča (8) nalazi se između diska i tanjiraste opruge. Ima zadatak da, pod dejstvom aksijalne sile koja potiče od tanjiraste opruge (5), izvrši pritisak na disk, koji se zajedno sa osom spojničkog vratila podužno pomjera i naliježe na zamajac motora.

Spojnice s jednim diskom imaju potisnu ploču, a one sa dva diska dvije. Potisna ploča se izrađuje od specijalnog liva, koji treba da ima dobra frikciona svojstva.

2.1.3. Disk (lamela)

Disk je dio spojnice koji se sastoji od: glavčine (12), nosača frikcionih obloga, frikcionih obloga (10) i zavojnih opruga (15). Unutrašnji dio glavčine je obilježen. Centralni dio se izrađuje od čelika, a nosači frkcionih obloga od čeličnog lima.

Između glavčine i nosača frikcionih obloga nalazi se određeni broj zavojnih opruga,čiji je zadatak da obezbjede elastičnu vezu između ovih dijelova.

Nosač frikcionih obloga je posredstvom zavojnih opruga u vezi sa glavčinom diska. Na nosač se pričvršćuju frikcione obloge, koje imaju oblik kružnih prstenova. Obloge se spajaju s nosačem pomoću zakivaka od bakra ili aluminijuma. Kada se spojnica uključuje,pritisak diska na zamajcu se povećava i tako raste trenje između diska i zamajca, što omogućuje postepeno prenošenje momenta.

Kako frikcione obloge treba da obezbijede maksimalni koeficijent trenja, one se izrađuju od specijalnog materijala. To je najčešće azbest, kao osnovni materijal, a dodaju mu se mesing, bakar, cink i dr.Danas se azbest kao frikcioni materijal sve manje koristi.

Jedan od važnih podsklopova frikcionih spojnica je frikcioni disk s oblogama-prstenastog oblika.Prenos obrtnog momenta motora preko elemenata koji su čvrsto povezani za koljenasto vratilo motora, tj. preko zamajca s jedne strane i potisne oloče sa druge, omogućava trenje frikcionog materijala obloga na površinama nalijeganja.Frikcioni disk je čvrsto pritisnut između površina nalijeganja na zamajcu i potisnom disku, pomoću opruga (Slika 2.7.) koje stvaraju potrebnu i dovoljnu silu pritiska, i tako vrši prenos maksimalnog obrtnog momenta sa motora na mjenjački prenosnik, i dalje na druge elemente transmisije.

Obrtni moment prenosi se trenjem. Sila trenja (PR) zavisi od pritiska opruga (P0) na

obloge i od koeficijenta trenja (u),tj.

Moment koji prenosi spojnica određen je izrazom:

MS =PR x rm

pri čemu je:

r

Prečnik je frikcione stalne vrijednosti, znači može se mijenjati samo sila trenja PR.

Kako je u ovom slučaju riječ o trenju, sila trenja PR zavisi od pritiska P 0, opruga i

koeficijenta trenja u.

Spojnica se uključuje, odnosno isključuje, jačim ili slabijim pritiskom opruga na potisni disk.U suštini,u praksi se to ostvaruje pritiskom noge na pedalu. Pritisak se na opruge prenosi sistemom poluga ili hidraulički. Postepenim smanjenjem pritiska na pedalu spojnice raste pritisak na potisni disk, pa prema tome i sila trenja. Na taj način se spojnica postepeno uključuje i tako se motor štiti od iznenadnog i nagloh opterećenja.

Slika 2.7.- Sila trenja FR zavisi od pritiska opruge P0 i koeficijenta trenja obloge u

2.1.4. Spojničko vratilo

Spojničko vratilo (Slika 2.6 ) dio je spojnice čiji je jedan kraj u kotrljajućem ili kliznom ležaju u koljenastom vratilu,a drugi se oslanja na ležaj, koji se nalazi u mjenjačkom prenosniku.Spojničko vratilo ima zadatak da prenese snagu motora,odnosno obrtni moment,koji prima od diska.Veza između diska i spojničkog vratila ostvarena je pomoću žljebova i zahvaljujući njoj, disk se može podužno pomjerati po spojničkom vratilu. Zbog toga su ova dva dela u direktnoj vezi – ili se oba okreću ili oba miruju. Jedan kraj spojničkog vratila smješten je u mjenjač i najčešće se završava zupčanikom. Na čeonoj strani u središnjem dijelu spojničkog vratila postavljen je ležaj, u kome se okreće jedan kraj glavnog vratila mjenjača. Ležaj je najčešće igličast. Na Slici 2.8. prikazana je jednodiskosna spojnica s oprugama raspoređenim po obimu i mehaničkim uređajem za komandovanje.

Između zamajca (3) i potisnog diska (5) nalazi se tanki disk (4) s frikcionim oblogama.Disk (4) je sa glavčinom (1) ožebljenjem spojen s ulaznim vratilom (17) mjenjačkog prenosnika, pteko prigušivača torzionih oscilacija, to jest osam opruga (2).

Potisni disk (5) je zaštićen oblogom (7), koja je spojena zavrtnjima za zamajac. Disk (5) spojen je sa četiri elastične pločice (23), čiji su krajevi učvršćeni za zaštitnu oblogu (7), a zavrtnjima sa čaurama za potisni disk.

Preko pločica obrtanja, preko diska (7), prenosi se disk, koji istovremeno može da se pomijera i aksijalno.

Između zaštitne obloge i potisnog diska nalazi se šesnaest pritisnih opruga (22) (Slika 2.8). One se centriraju na potisnom disku ispustima i oslanjaju o njega preko termoizolacionih podmetača. Preko ušica diska pomoću osovinice (8) na igličastim ležajevima spojene su četiri isključne poluge (13). Svaka poluga postavljena na igličastom ležaju na osovinici (9) pričvršćena je za viljušku (10). Viljuške su spojene sa

zaštitnom oblogom regulacionim navrtkama (11), koje imaju sferičnu oslonu površinu. Navrtke se pritežu uz oblogu elastičnim pločicama (12), pričvršćenim na zaštitnu

oblogu sa dva zavrtnja. Zahvaljujući sferičnim površinama navrtki, viljuške se mogu njihati, što je neophodno pri povratku isključnih poluga.Na suprotnom kraju isključnih poluga (13) ,na prstenu (18),nalaze se prirubnica, učvršćena za zid kućišta mjenjaćkog prenosnika, i isključna spojnica(16) s potisnim ležajem (14). Spojnica se u polazni položaj vraća pomoću opruge(15).

Spojnica skupa sa zamajcem smještena je u kućište (6), koje se vijcima pričvršćuje za blok – kućicu motora.Donji dio kućišta zatvoren je poklopcem (26). Na valjku nosača (26) učvršćena je na rukavcima (20) viljuška (19),koja obuhvata spojnicu. Poluga (27) učvršćena na lijevom spoljašnjem rukavcu, podešava se polugom (28) s oprugom, gdje je učvršćena i poluga pedale (24). Rukavac (31) postavljen je na nosaču (29), koji je učvršćen za gredu okvira vozila. Pedala ima i oprugu (25), koja je vraća u početni položaj.

Slika 2.8.-jednodiskosna spojnica s uređajem za komandovanje

2.2. PROCES RADA SPOJNICE

Za razmatranjeprocesa rada spojnice i uspostavljanje analitičkih izraza za određivanje osnovnih parametara, neophodno je poznavanje dinamičkih odnosa: motor- spojnica – pogonski točkovi.

Sistem za prenos snage motornih vozila može se šematizovati (Slika 2.9.a.) i daljim uprošćavanjem predstaviti kao sistem sa dvije mase (Slika 2.9.b.).

Masa m1 vrijednost momenta inercije I1, koji odgovara momentu inercije zamajca

motora i momentima inercije svih pokretnih dijelova motora redukovanih na izlazno vratilo motora (koljenasto vratilo), odnosno ulazno vratilo spojnice (vratilo A na Slici 2.9).Masa m2 ima ima moment inercije I2,, koji obuhvata:

- moment inercije mase vozila, redukovan na izlazno vratilo spojnice (vratilo B na Slici 2.9);

-moment inercije točkova i obrtnih dijelova kočnica, redukovan na izlazno vratilo spojnice;

- momente inercije svih ostalih pokretnih dijelova sistema za prenos snage, redukovane takođe na izlazno vratilo spojnice.

Ugaona brzina mase m1 odgovara ugaonoj brzini koljenastog vratila motora, qe, dok

Na masu m1, djeluje pogonski moment motora, me,a na masu m2 moment otpora

kretanju vozila, Mot redukovan je na izlazno vratilo spojnice, a spojnica prenosi moment

Mn (momenat nošenja spojnice).

Slika 2.9.-Moment kod spojnice

Za ovako šematizovan sistem za prenos snage, to jest dinamički model, mogu da se izvedu jednačine kretanja.

Da bi se jednačine riješile, neophodno je poznavati zakone promene pojedinih parametara (Mn, Me, Mot,qe i qs ) tokom vremena.U slučaju stvarnog rada spojnice ,

međutim, ti parametri predstavljaju značajan problem s obzirom da su promjene tih veličina tokom vremena slučajnog karaktera i zavise od čitavog niza subjektivnih i objektivnih činilaca.Zato se vrlo često navode određene predpostavke, aproksimacije i idealizacije stvarnog procesa rada spojnice, drugim riječima, često se usvajaju pojedini pojednostavljeni režimi rada spojnice.

Treba napomenuti da je i prikazani dinamički model veoma uprošćen budući da se sistem za prenos snage posmatra kao potpuno kruti sistem, to jest zanemaruju se njegove elastične osobine. Ako bi se uzele u obzir i krutosti sistema, veoma bi se iskomplikovale i jednačine kretanja i tako bi se, uz već postojeće probleme u rješavanju dinamičkih odnosa, pojavile i nove teškoće.

2.3. PERIODI RADA SPOJNICE

Analizom procesa rada spojnice mogu se definisati sledeći periodi njenog rada: - period uključenosti;na frikcionim površinama ostvarena je nominalna sila trenja, to jest izostaje klizanje, proklizavanja su moguća samo u trenucima preopterećenja sistema za prenos snage;

- period isključenosti;frikcione površine su razmaknute, a tok snage od motora ka ostalim dijelovima sistemaza prenos snage je prekinut;

- period uključivanja;frikcione površine se spajaju, drugim riječima, uspostavlja se tok snage, klizanja frikcionih površina su osjetna, u zavisnosti od veličine spoljnih otpora, kvaliteta frikcionog para, brzine uključivanja i dr.

- period isključivanja; frikcione površine se odvajaju, što će reći, tok snage se, u cilju popkretanja motora ili promjene stepena prenosa prekida; takođe ga karakteriše klizanje frikcionih površina, ali u daleko manjoj mjeri nego u slučaju uključivanja spojnice.

Ovi periodi u procesu rada spojnice razlikuju se po nivou njenog opterećenja.Opterećenja spojnice u prvom redu potiču od:

- momenta koji prenosi spojnica (moment nošenja Mn),

- sile pritiska na frikcionim površinama, - sile na komandi za isključivanje spojnice,

- klizanja frikcionih površina

Momenti nošenja i sila za isključivanje spojnice po pravilu nisu istovremeni. Kada djeluje moment nošenja, spojnica je uključena, a kada je ona isključena, aktivira se sila na komandi. Sila pritiska opružnog sistema djeluje stalno, čak kada se vozilo i ne koristi.U periodima uključivanja, odnosno isključivanja, funkcionišu svi uzročnici opterećenja spojnice.

S obzirom da se u periodu isključivanja vrši samo prekid toka snage u sistemu za prenos snage motornog vozila, spojnica nije izložena velikim opterećenjima. Periodi uključivanja spojnice, međutim, podrazumijevaju pokretanje vozila iz mjesta i početni period zaleta u pojedinim stepenima prenosa, tako da spojnica tada trpi najveća opterećenja. Zbog svega toga se period uključivanja spojnice može posmatrati kao „radni period“ pa se teorijska razmatranja procesa njenog rada i isključivanja pretežno na njega usmjeravaju.Tada je moguće steći uvid u stvarne karakteristike spojnice.

Na Slici 2.10. dat je prikaz zapisa promjene osnovnih parametara spojnice prilikom pokretanja teretnog vozila iz mjesta.

U trenutku i0 ugaona brzina ulaznog vratila spojnice, tj. koljenastog vratila motora,

qe ima svoju najmanju vrijednost qe0, motor radi na praznom hodu. Tada vozač, da bi

pokrenuo vozilo iz mjesta, djeluje na komandu akceleratora motora i istovremeno uključuje spojnicu. Ugaona brzina qe raste, a zazori između frkcionih površina se

poništavaju pa u trenutku t1 dolazi do pojave momenta trenja Mn i klizanja frkcionih

površina. Do trenutka t2 klizanje je 100% s obzirom da je izlazno vratilo spojnice još

uvijek nepokretno. U trenutku t2 moment trenja dostiže vrijednost spoljnih otpora pa

počinje da se obrće i izlazno vratilo spojnice ugaonom brzinom qs. Kako ostvareni

moment trenja opterećuje motor, ugaona brzina qe opada uz istovremeno povećavanje

ugaone brzine qs. To znači da se vrijednost klizanja frikcionih površina stalno smanjuje,

do trenutka t3, kada ono prestaje, drugim riječima, izjednačavaju se ugaone brzine qe i

qs, a period uključivanja spojnice se završava. Treba još samo napomenuti da se

maksimalna vrijednost momenta trenja obično postiže kada se uključivanje spojnice završava, tj. u trenutku t3.

Posmatrani primjer polaska vozila iz mjesta pokazuje karakter promjena pojedinih parametara spojnice tokom vremena, dok se zakonitosti ovih promjena mijenjaju u vrlo širokom dijapazonu, u zavisnosti od veličine spoljnih otpora, opterećenja vozila, kvaliteta spojnice, umješnosti vozača i dr. Teorijska razmatranja, međutim,pretežno koriste uprošćene dijagrame promjene osnovnih parametara spojnice jer postojećim matematičkim aparatom gotovo da nije moguće opisati stvarni proces rada spojnice. Zato se i uvode određene aproksimacije i idealizacije rada spojnice, što će reći zakona promjene osnovnih parametara.

Proces pokretanja iz mjesta spojnice poljoprivrednog traktora donekle je izmijenjen usljed specifičnosti njegovog rada.Traktori su naime opremljeni motorom sa sverežimskim regulatorom, koji u principu ne predviđa mogućnost promene stepena prenosa tokom kretanja.To znači da vozač prije polaska bira potrebni stepen prenosa, što ima naročitog značaja za upotrebu traktora u transportu, za koji je na karakterističan viši stepen prenosa.Na Slici 2.11.prikazan je šematizovani dijagram promjene osnovnih parametara spojnice pri pokretanju traktora, to jest traktorskog agregata, iz mjesta.

Moment koji se prenosi preko sistema za prenos snage do motora obično ima veliku vrednost pa u određenim slučajevima za pokretanje trktora, odnosno traktorskog agregata, pored momenta motora djeluje i moment tangentnih sila inercije pokretnih masa motora i moment inercije zamajca.

Prije pokretanja traktora, mehanizam za ubrizgavanje goriva postavlja se u željeni položaj (bilo koji, s obzirom na motor sa sverežimskim regulatorom), a zatim se uključuje spojnica.Pri postepenom uključivanju moment trenja Mn se povećava, a

zajedno s njim i količina ubrizganog goriva:kada se dostigne gornja granica ubrizganog goriva, ugaona brzina koljenastog vratila motora qe opada, dok pokretne mase motora

predaju spojnici svoju kinetičku energiju, usled čega moment motora Me raste iznad

nominalnog.Istovremeno s opadanjem ugaone brzine koljenastog vratila motora povećava se ugaona brzina izlaznog vratila spojnice, nakon što je moment trenja dosegao vrijednost momenta spoljnih otpora.

Slika 2.11.-Primjena osnovnih parametara spojnice kod traktora

S poništavanjem zazora između frikcionih površina, to jest s pojavom momenta trenja (trenutak to), one počinju da klizaju.Do pokretanja izlaznog vratila spojnice

(trenutak t1) klizanje je stoprocentno.Ono prestaje kada se ugaone brzine koljenastog

vratila motora i izlaznog vratila spojnice izjednače(trenutak t2).Dalje se ugaona brzina

cijelog sistema povećava do unaprijed određene vrijednosti ugaone brzine koljenastog vratila motora.

Analiza procesa rada spojnice, bilo da se radi o transportnom vozilu, bilo o poljoprivrednom traktoru, pokazuje da su opterećenja najveća kada se spojnica isključuje za vrijeme pokretanja vozila iz mjesta.Opterećenja spojnice mogu da se podijele prema sledećoj klasifikaciji:

-mehanička -toplotna i -strukturna.

Mehanička opterećenja frikcionih spojnica opterećuju skoro sve elemente spojnice

zajedno s klizanjem značajno utiču i na habanje, trošenje frikcionih površina spregnutih materijala, kao i na zamor i lom pojedinih dijelova spojnice.

Toplotna opterećenja potiču od rada sile trenja, što će reći klizanja frikcionih

površina, te se javljaju u svim procesima uključivanja ili isključivanja spojnice. Ona djeluje prije svega na elemente koji nose frikcione površine (zamajac,frikcioni i potisni disk), kao i na elemente u neposrednoj blizini. Njihov uticaj na karakteristike spojnice ogleda se u sledećem:

-pojava promjene karakteristike trenja, „slabljenje“ frikcione veze (feding);

-promjena strukture („pregorevanje“) kako nemetalnih, tako i metalnih frikcionih površina, što dovodi do daljnih pogoršanja prenosa snage trenjem;

-slabljenje opružnog sistema,tj,smanjivanje sile pritiska na frikcionim površinama; -strukturno opterećenje može imati različite vidove, kao što je npr. hemijska agresivnost (aktivnost) sredine;

-toplotno opterećenje je toplotni fluks, količina toplote koja prolazi kroz posmatrani element.

Suma opterećenja mašinskih dijelova i sistema mogu da budu radna i kritična. Radna opterećenja određuju radna stsnja elemenata, dok su kritična opterećenja bilo one vrijednosti aktivnih veličina koje izazivaju kritična stanja, tj. dovode do oštećenja elemenata, ili kumulativna vrijednost radnih opterećenja u odeređenom periodu rada elemenata. Znači, opterećenje treba da se posmatra ne samo kao neka izolovana vrijednost određene veličine koja utiče na promjene stanja elemenata, već i kao kumulativna vrijednost ove veličine u određenom periodu posmatranja.Takav način analize opterećenja mašinskih elemenata i sistema odgovara današnjem stepenu naučne misli u ovoj oblasti. U većini slučajeva on,međutim,još uvijek nije ostvaren i u samom procesu realizacije proizvoda, a naročito kad govorimo o motornim vozilima.

Osnovni uzrok te pojave leži u činjenici da se stvarna opterećenja motornih vozila ne poznaju dovoljno. U tom području još nije obavljeno dovoljno istraživanja, a ako i jeste, njihovi rezultati predstavljaju poslovnu tajnu.

2.4. JEDNODISKOSNE SPOJNICE

Diskosna opružna frikciona spojnica s jednim diskom sastoji se (Slika 2.12.) od sledećih osnovnih komponenata: frikcionog diska (1), potisne ploče (2), opruga (3), poklopaca (4), poluga (5), komandnog mehanizma (6) s potisnim ležajem (7). Opruge diskosnih spojnica mogu biti zavojne, i to postavljene kružno (Slika 2.11 i 2.12) ili centralno (Slika 2.13), te tanjiraste (Slika 2.14), tako da je 1-potisni disk; 2-poklopac; 3 i 3’-osloni prsteni; 4-tanjirasta opruga; 5-potisni ležaj; 6-frikcioni disk.

Prenošenje obrtnog momenta (Slika 2.12) od vodećeg-obično, zamajca motora(8)-na vodeći element-obično ulazno vratilo menjačkog prenosnika (9) –koje se motora(8)-naziva i spojničko vratilo-ostvaruje se preko momenta trenja, koji nastaje između frikcionog diska (1) – obloženog frikcionim materijalom-oblogama, metalnih površina zamajca (8) i potisne ploče (2). Moment trenja postiže se dejstvom sila u oprugama (3), usled čega je frikcioni disk (1) pritisnut potisnom pločom (2) uza zamajac motora (8). Opruga se jednim krajem oslanja na potisnu ploču, a drugim na poklopac (4) spojnice.Ovaj poklopac nosi na sebi poluge (5) za komandu (obično tri),a učvršćen je obično vijcima za zamajac motora prateći na taj način, zajedno sa potisnom pločom, njegovo obrtno kretanje.

Kad je spojnica uključena, obrtni moment sa zamajca prenosi se na frikcioni disk, a s ovog na spojničko, odnosno ulazno vratilo mjenjačkog prenosnika.

Slika 2.12.- Šematski prikaz jednodiskosne spojnice sa kružno raspoređenim zavojnim pritisnim oprugama

Slika 2.13.-Jednodiskosna spojnica s centralno postavljenom zavojnom oprugo

Slika 2.14.- Jednodiskosna spojnica s pritisnom tanjrastom oprugom:a) uključeno stanje; b)isključeno stanje; v)rasklopljeno stanje; 1-potisni disk; 2-poklopac; 3,3’-osloni prsten; 4-tanjrasta

Slika 2.16.-Konstrukcija izvođenja: a) jednodiskosna spojnica; b)dvodiskosna spojnica; v)spojnica s centralnom oprugom; d)spojnica s tanjrastom oprugom; 1-zamajac; 2-potisni disk; 3-poluga za

isključenje; 4-prigušivač; 5-tijelo;6-potisni ležaj, 7-pritisna opruga; 8-pločica

Veza između frikcionog diska (1) i spojničkog vratila (9) ostvaruje se ožebljenom vezom.U uključenom položaju spojnice, komadni mehanizam(6) i potisni ležaj (7),pod dejstvom opruga(10), nalaze se odmaknuti od poluge(5) za komandu.Djelovanjem silom noge na komandnu pedalu (12), potisni ležaj prilazi dvokrakim polugama (5) potiskujući ih.Time se potisna ploča pomjera udesno (odmičući se od diska) sabijajući opruge (3).Na taj način na površinama trenja iščezava normalna sila, samim tim i moment trenja, te se prekida dejstvo snage između motora i ostalog dijela prenosnika snage.Zamajac s poklopcem spojnice (4), polugama(5) i potisnom pločom(2) nastavlja da se obrće,dok se disk(1) sa spojničkim vratilom (9) postepeno zaustavlja.Pri postepenom otpuštanju komandnog mehanizma,potisna ploča (2) pod dejstvom opruga (3),naliježe ponovo na disk (1),a ovaj na zamajac(8)motora,i tako nastaje moment trenja u površinama trenja i disk (1) sa spojničkim vratilom(9) počinje da se obrće prenoseći snagu.U ovoj fazi dolazi do relativnog klizanja između diska s jedne, i zamajca i potisne ploče sa druge strane, pri čeme rad trenja prelazi u toplotu zagrijevajući sve komponente spojnice.

Kada vrijednost obrtnih momenata u spojnici prelazi vrijednost maksimalnog momenta trenja (tzv.moment nošenja), u površinama trenja dolazi do klizanja iako komandni mehanizam nije aktiviran.Na taj način spojnica izvršava svoj drugi, sekundarni zadatak-osiguranje motora i prenosnika snage od preopterećenja.

Frikcioni diskovi mogu da se izvode, kao elastični i kruti, s torzionim prigušivačima i bez njih.

Frikcione obloge elastičnih diskova vezuju se za glavčinu diska preko elastičnih segmenata (slika 2.16),koji obezbjeđuju ravnomjerni prenos pritiska po cijeloj frikcionoj površini.

Slika 2.16.-Frikcioni disk: 1-frikciona obloga; 2,3-zakovice; 4-ploča prigušna;5

prišušna opruga; 6-opružni prsten prigušivača;7-glavčina; 8-osloni prsten prigušivača;9-frikcioni prsten;10-oslone čaure;11-ploča diska; 12-elastična ploča formirana od segmenta

Slika 2.16.a-Elementi konstrukcije frikcionog diska: 1-disk; 2-frikcione obloge;3- elastične ploče

Slični ,ali znatno slabiji efekti postižu se i s jedinstvenim radnim krutim diskom, izrađenim od opružnog čelika, što je sa gledišta proizvodnje jednostavnije.Bez obzira na način izvođenja, elastični diskovi su u pogledu ravnomjernosti trošenja obloga povoljnije rešenje od običnih krutih diskova.Konstrukcija frikcionog diska prikazan je na Slici 2.17.gdje je:1-disk;2-elastični segmenti frikcionog diska;3-frikcione obloge i 4-zakivci.

Frikcioni disk u rasklopljenom stanju prikazan je na Slikama 2.18 i 2.23,a konstrukcijski crtež na slici 2.19.

Radi sprečavanja pojave rezonantnih ugaonih oscilacija, koje mogu nastati kao posljedica neravnomjernosti obrtnog momenta motora,u frikcione diskove se ugrađuju posebni opružni elementi,tzv.torzioni prigušivači (1,Slika 2.19).

Konstrukcijsko izvođenje opružnih i prigušnih elemenata i njihova ugradnja u disk prikazani su na Slikama 2.19. i 2.21.

Frikcioni disk (slika 2.18,2.19. i 2.20.)postavlja se na ožljebljeno ulazno vratilo mjenjačkog prenosnika, a sastoji se od glavčine (8),frikcionih obloga (1) i (13),prigušivača torzionih oscilacija (11) itd.Da bi se omogućili kvalitetniji kontakt površina trnja i ravnomjerno uključivanje te spriječila izvitoperenja pri zagrijevanju,teži se slabijoj aksijalnoj krutosti frikcionog diska.Zato se isti prave s razrezima T-oblika (Slika 2.16.a).Između diska i frikcionih obloga često se postavljaju elastične ploče.Frikcione obloge se učvršćuju nezavisno jedna od druge, za disk ili elastične ploče.

Slika 2.17.-Elastični frikcioni disk: 1-disk;2-elastični segmenti frikcionog diska;3-frikcione obloge;4-zakivci’

U frikcioni disk spojnice(Slika 2.22) postavljaju se prigušivači torzionih oscilacija, koji imaju zadatak da umanje ili potpuno odstrane visokofrekventne oscilacije, nastale u transmisiji usled dejstva periodičnih pobuda.Oni mijenjaju elastičnu karakteristiku transmisije i smanjuju vjerovatnoću pojave rezonance pri poklapanju sopstvenih i prinudnih učestanosti torzionih oscilacija.

Slika 2.18.-Frikcioni disk u rasklopljenom stanju:1 i 13-frikcione obloge; 2 i 4-zakivci; 3-pločasta opruga; 5 i 12-disk; 6 i 9- frikcioni prsteni; 7-osigurač; 8-glavčina; 10- regulacioni podmetač;11- opruga; 14 i

15-zakovice.

oscilacija;1-Primjenu su prigušivači s oprugama našli na frikcionim diskovima, Slike 2.20 i 2.21.zahvaljujući opruzi (3), postavljenoj u otvorima na glavčini (6) diskova (1) i (4), disipacija energije ostvaruje se na površinama trenja koje su formirane na diskovima(1), (2),(4) i (5),(9).Skupljanje površina trenja postiže se pomoću zavrtnjeva(7).U poslednjem slučaju, radi poboljšanja stabilnosti sile pritiska, dodaju se elastične podloške ili opruge.

Slika 2.20.-Konstrukcijski ugrađeni prigušivači

Glavčina, disk s frikcionim oblogama i prigušivač torzionih oscilacija elementi su frikcionog diska koji se centriraju i statički uravnotežavaju.Da bi se spriječilo

izvitoperenje, do koga može doći zagrevanjem, na njemu su predviđeni radijalni prorezi. Kao opružni elementi(slike 2.19 i 2.20.)obično se koriste zavojne cilindrične

opruge.One jednim krajem naliježu na disk glavčine, a drugim na diskove,za koje se učvršćuju frikcione obloge.

Slika 2.21.-Frikcioni disk s elementima talasaste forme:1-glavčina; 2-disk;3-element; 4-otvori za postavljanje uravnotežavajućih pločica

Diskovi (Slika 2.18) su međusobno spojeni zakivcima obuhvatajući disk glavčine od čelika ili frikcionog materijala.Ovaj sklop ima ulogu frkcionog prigušivača.Podešavanjem debljine prstenova obezbjeđuje se potrebni moment trenja prigušenja,da bi se olakšala izrada,prstenovi se prave u ovalnom (talasastom)obliku,koji pri sklapanju frikcionog diska obezbješuje aksijalnu silu za realizaciju momenta trenja.Ponekad prorezi u disku glavčine za smještaj opruga(najčešće 6-9) mogu biti

različite dužine kako bi se opruge, pri porastu momenta, postepeno uključivale, čime se postepeno mijenja torziona krutost sistema.

Slika 2.22.-Frikcioni disk spojnice:1-čaura s oslonom prirubnicom;2-opruga prigušivača (spoljašnja); 3-toplotnoizolaciona podloška; 4- podmetač; 5 i 6-zakivci;7 i 13- disk;8-frikcione obloge;10-jedna od

prigušnih torzionih opruga; 11-osovinica;12-glavčina;14-uravnotežavajući teg.

2.5. KOMANDNI UREĐAJI SPOJNICA

Na slici 2.23.prikazana je šema mehaničke i hidrauličke komande spojnice.Ukupni prenosni odnos komande spojnice obuhvata prenosni odnos poluga isključenja i prenosni odnos pedale.Ukupni prenosni odnos spojnice određuje uslov da sila na pedali bez ugrađenog pojačivača u putničko vozilo ne bude veća od 150 N,a u teretna 250 N.

Maksimalni hod pedale iznosi 120-190 mm uključujući i slobodni hod.Ukupni prenosni odnos U jednak je proizvodu prenosnih odnosa pedale U1 i poluga U2.

U =U1.U2

Za mehaničku komandu

Slika 2.23.-Šema komandi spojnicom:a-mehanička; b- hidraulička

2.5.1. Mehanički komandni mehanizam spojnice

Spojnica se uključuji i isključuje kad sevozilo pokreće iz mjesta ili se zaustavlja, ili kada se stepen prenosa u mjenjačkom prenosniku mijenja.

Dok se vozilo pokreće, proces uključivanja spojnice treba da bude znatno duži,nego kada se stepen prenosa mijenja da bi se postiglo mirno i postepeno opterećenje sistema prenosa snage, a vozilo pokrenulo iz mjesta bez trzanja i udara.

Rad sa spojnicom, pri promjeni stepena prenosa, obavlja se znatno brže, posebno kod mjenjačkih prenosnika koji imaju sinhrone spojnice.

Za ostvarivanje procesa isključivanja i uključivanja spojnice koriste se posebni mehanizmi ili sistemi, koji mogu biti prinudni ili automatski.

Kod prinudnih komandnih mehanizama spojnice rad sa njom obavlja sam vozač pomoću odgovarajućih komandnih organa, obično preko nožne pedale, ili rjeđe posredstvom ručne poluge (kod traktora gusjeničara i specijalnih vozila).

Prinudni komandni mehanizmi mogu biti direktni (za komandovanje frikcionom spojnicom koristi se isključivo energija vozača) i indirektni (pored energije vozača, djeluje i neka druga energija da bi se lakše komandovalo spojnicom, tj.upravljalo vozilom).

Proces uključivanja i isključivanja automatskog sistema odvija se bez direktnog učešća vozača, a diriguje se snekog drugog komandnog organa kojim vozač upravlja (najčešće papučica za punjenje motora ili ručica za promjenu stepena prenosa).

U slučaju kad se prenošenje energije od vozača do spojnice obavlja isključivo mehanički,tj. kad se sila kojom se djeluje komandnu pedalu prenosi direktno, preko odgovarajućeg mehaničkog prenosnog sistema na elemente spojnice za isključenje (potisni ležaj), onda je riječ o mehaničkom komandnom mehanizmu spojnice.

Princip rada mehanizma ove vrste je vrlo jednostavan, a zasniva se na zakonu poluga.Sila s komande pedale (12) (slika 2.12.), koja je izvedena u obliku poluge,prenosi se preko zatege 811) i poluge (6) na potisni (aksijalni) ležaj (7),a on se pomjera po spojničkom vratilu i zatim preko dvokrakih poluga (5) spojnice na potisnu ploču (2).

U uključenom položaju spojnice, između aksijalnog ležaja (7) i dvokrakih poluga (5) mora da postoji zazor (najmanje 2-3 mm)da bi se obezbijedilo potpuno uključenje spojnice i poslije određenog habanja frikcionih obloga.Ovaj zazor se obično podečanva postavljanjem kraj poluge (6) na zategu (11) pomoću navrtki.Da bismo bili sigurni kako je aksijalni ležaj(4) odmaknut, u mehanizam se ubacuje opruga(10).Ova se opruga može postaviti na različitim mjestima u sistemu, ali njeno dejstvo mora biti takvo da dovoljno sigurno drži odmaknuti aksijalni ležaj,kao i komandnu pedalu u krajnjem položaju kada se na nju djeluje silom.

Slika 2. 24.-Mehanički komandni mehanizam spojnice:1-pedala; 2-zatega; 3-navrtka za podešavanje;4- uže; 5-obloga, 6-dvokraka poluga, 7-potisni ležaj; 8-poluga mehanizma spojnice

Ponekad se ugrađuju i po dvije opruge na različitim mjestima u sistemu (npr.na komandnoj pedali i na aksijalnom ležaju).

Konstrukcijska rešenja mehanizma i njegovih komponenata mogu biti veoma različita.

Pri većim rastojanjima, između komandne pedale i spojnice,za zategu se koristi čelično uže (Slika 2.24.).Ovakva rešenja su česta kod vozila čiji je motor smješten u zadnjem dijelu.Komandne poluge (pedale) mogu da se izvode kao ’’stojeće’’(oslonac pedale ispod kraja na koji djeluje vozač) i ’’viseće’’(oslonac pedale iznad).Kraj komandne poluge na mjestu na koje djeluje vozač izvodi se hrapavom ili profilisanom površinom, preko koje se često navlači i guma kako bi se spriječilo da noga vozača isklizne.Potisni (aksijalni) ležaj najčešće se s kotrljajućim,zatvorenim ležajem,koji je smješten u kućište.Ono ima na sebi žljeb (vidi Sliku 2.13) ili dva rukavca.U žljeb ili rukavce ulazi viljuškasta poluga (69 (slika 2.12).

2.6. FRIKCIONE JEDNOSTEPENE I VIŠEDISKOSNE SPOJNICE

Obrtni moment koji se prenosi preko frikcione spojnice zavisi od više parametara: -sile pritiska

-broja frikcionih površina

-srednjeg prečnika frikcionih površina itd.

Kako se, zbog ograničenja koja su uslovljena sastavom frikcionog materijala, sila pritiska nemože povećati preko jedne određene granice, to se veća nosljivost spojnice može postići povećanjem broja i veličine frikcionih površina.Kako je racionalna gradnja uslovljena održavanjem spoljnjeg prečnika frikcionih spojnica u relativno ograničenim dimenzijama (350-400 mm),za prenošenje većih obrtnih momenata upotrebljavaju se spojnice sa dva diska (Slike 2.25 i 2.16.b.).

Obrtni moment od vodećeg-zamajac motora (1)-vođeni element-ulazno vratilo mjenjača(13)-prenosi se preko sila trenja koje se razvijaju između frikcionih diskova(2 i 4),obloženih frikcionim materijalima, i metalnih površina zamajca i potisnih diskova(3 i 5).Potisni diskovi (3 i 5) vezani su za zamajac (1) preko vijaka (12), tako da se s njim zajedno obrću kao jedna cjelina,donekle zadržavajući slobodu pomjeranja.Sila pritiska za obezbješenje potrebnih sila trenja ostvaruje se pomoću potisnutog diska, dejstvom opruga (11), kojih obično ima dvanaest.

Pritiskom na pedalu spojnice (7),viljuškasta poluga (10) pomjera se u pravcu zamajca(1) i djeluje na isključivač sa ležajem(9), naliježući na poluge (8),ostvaruje pomjeranje potisnog diska(3) ostvaruje se pomoću opruga (koje se na slici nevide)

Da bi se motor potpuno i sigurno odvojio od transmisije, broj frikcionih diskova kod spojnice ovakve vrste obično ne treba povećavati preko tri jer se u protivnom uslovi promjene stepena prenosa u mjenjačkom prenosniku znatno otežavaju.Prethodno analizirana spojnica je frikciona, dvodiskosna, ali jednostepena.

Frikcione spojnice su najčešće suve, što znači sa suvim površinama trenja, a izuzetno, praktično isključivo kod jednotražnih vozila (motocikala) uljne, dakle s frikcionim površinama potopljenih u uljno kupatilo.U slučaju da frikcione površine rade u ulju, koeficijenti trenja su na znatno nižim nivoima, što znači da za ostvarenje prenosa iste veličine obrtnog momenta kao sa suvom spojnicom, ona potopljena u ulje zahtijeva znatno veći broj frikcionih površina.

Kada se govori o spojnicama sa više diskova, neophodno je ukazati na činjenicu da se na velikom broju traktora, naročito poljoprivredne namjene, danas sve više sreću takozvane dvostruke frikcione spojnice, sa vda nezavisna frikciona diska. Primjer takve konstrukcije dat je na Slici 2.26.,traktor IMT-555.

Slika 2.25.-Šematski prikaz dvodiskosne spojnice: 1-zamajac; 2 i 4-frikcioni diskovi; 3 i 5-potisni diskovi; 6-poklopac; 7-pedala; 8-poluga; 9-potisni ležaj; 10-viljuškasta poluga;11-opruga; 12-vijak;

13-ulazno vratilo mjenjača

Kod te spojnice obrtni moment se od motora prenosi se na pogonske točkove preko frikcionog diska I, dok frikcioni disk II služi za prenos obrtnog momenta na priključno vratilo traktora.

Slika 2.26.-Dvostruka frikciona spojnica traktora IMT-555

Mehanizam spojnice je tako riješen da se pritiskom na komandnu papučicu u gornjem dijelu njenog hoda frikcioni disk I isključuje,dakle prekida se pogon na pogonske točkove, a u drugom dijelu hoda i isključivanje frikcionog diska II, to jest pogona priključnog vratila.Ovakvom konstrukcijom se omogućava rad priključnog vratila i na njega vezanog priključnog oruđa,i kada se traktor isključenjem frikcionog diska I zaustavi, što je od posebnog značaja za primjenu traktora na određenim radnim operacijama.

Šematski prikaz dvostruke frikcione spojnice (firma ,,Valteršajd’’).dat na Slici 2.27,omogućava sagledavanje suštinske karakteristike ovih spojnica, a ona se ogleda u tome što se kod dvostrukih spojnica ostvaruje nezavisan pogon na točkove i na takozvano priključno vratilo, a preko njega pogon raznih pomoćnih agregata.

3. ZAKLJUČAK

Spojnica služi za prenošenje obrtnog momenta sa zamajca na sastavne dijelove transmisije kao što su: mjenjač, kardansko vratilo, diferencijal, poluosovina i točkovi. Spojnice, takođe,služe za prekidanja prenošenja obrtnog momenta na elemente transmisije što u slučaju kada se mijenja stepen prenosa, u slučaju naglih kočenja, a da pri tome ne dođe do prekida rada motora. Iz ovoga se može zaključiti da spojnice omogućavaju odvajanje motora od pogonskih točkova što je pogotovo važno u trenutku polaska s mjesta kao i sigurnosnih funkcija koja ima za cilj smanjenje preopterećenja motora prilikom naglih kočenja i prilikom naglih polazaka s mjesta.

Spojnice moraju imati takvu konstrukciju koja im omogućava što jednostavnije sastavljanje i rastavljanje, moraju imati nisku cijenu, dug vijek trajanja i pouzdanost u radu tokom upotrebe.

Spojnice su podijeljenje na: 1. frikcione spojnice 2. hidraulične spojnice 3. elektomagnetne spojnice

Najveću upotrebu imaju frikcione spojnice kod kojih se obrtni moment prenosi zahvaljujući trenju koje nastaje između zamajca frikcionog diska (lamele) i potisne ploče koja vrši pritisak na lamelu.

S obzirom na oblik trenja razlikuju se sledeće vrste frikcionih spojnica: 1. konusne frikcione spojnice

2. dobošaste frikcione spojnice

3. diskosne frikcione spojnice, koje se danas najviše koriste

Spojnice su našle najširu upotrebu kod svih vrsta vozila i bez njih se ne bi mogao zamisliti rad motora.

LITERATURA

-Janković,D.:Motorna vozila II, Konstrukcija, Vojna akademija kopnene vojske JNA, Beograd,1971.

-Janićijević,N.,Janković,D.Todorović,J.: Konstrukcija motornih vozila, Mašinski fakultet, Beograd,1987.

-Todorović,J.,zelenović,D.:Efektivnost sistema u mašinstvu, Fakultet tehničkih nauka, Novi Sad, 1978.

-Janković,D.,Todorović,J.: Teorija kretanja motornih vozila, Mašinski fakultet, Beograd, 1983.

-Janićijević,N.,terzić,M.: Elektronski uređaji u automobilu, Tehnička knjiga, Beograd 1993.