Íåçàâèñèìî îò æåëàíèÿ àâòîðà, â åãî ñî-çíàíèè â õîäå òâîð÷åñêîãî ïðîöåññà ïðèñóòñòâóåò íåêîå ïðåäñòàâëåíèå î ÷èòàòåëå. Àâòîð, ñîçäàâàÿ ïðîèçâåäåíèå, ëèáî ñîãëàøàåòñÿ ñ æèçíåííûì îïûòîì ñâîåãî âîîáðàæàåìîãî ÷èòàòåëÿ è ïîëî-æèòåëüíî ó÷èòûâàåò åãî ÷èòàòåëüñêèå îæèäàíèÿ, ëèáî îòòàëêèâàåòñÿ îò íèõ, ñîçíàòåëüíî îáìàíûâàÿ ÷èòàòåëÿ. Îäíàêî â ðàçëè÷íûå êóëüòóðíûå ýïîõè îòíî-øåíèÿ àâòîðà ñ ÷èòàòåëåì ñòðîÿòñÿ ïî-ðàçíîìó. Åùå À. È. Áåëåöêèé ñïðàâåäëèâî óêàçàë, ÷òî «èñòîðèÿ ëèòåðàòóðû íå òîëüêî èñòîðèÿ ïèñàòåëåé, íî è èñòîðèÿ ÷èòàòåëåé» (Áåëåöêèé 1922, 26). Êîíêðå-òèçèðóÿ åãî ìûñëü, ìîæíî ñêàçàòü, ÷òî èñòîðèÿ ëèòåðàòóðû îäíîâðåìåííî åñòü íå òîëüêî èñòîðèÿ ñîçäàíèÿ ëèòåðàòóðíûõ ïðîèçâåäåíèé, íî è èñòîðèÿ èõ âîñïðè-ÿòèÿ, à òàêæå, è ýòî êàæåòñÿ íàì ïðèí-öèïèàëüíî âàæíûì, èñòîðèÿ îòíîøåíèé, ñêëàäûâàþùèõñÿ ìåæäó ñîçäàòåëÿìè òåêñòà è åãî ðåöèïèåíòàìè. Ïîñëåäíåå è ÿâëÿåòñÿ ïðåäìåòîì èññëåäîâàíèÿ.
Ñîçäàâàÿ â ñâîåì âîîáðàæåíèè ïîðòðåò ÷èòàòåëÿ, êîòîðûé áóäåò âîñïðèíèìàòü ñîçäàííûé èì òåêñò, àâòîð, îïÿòü-òàêè
ISSN 0258–0802. LITERATÛRA 2005 47(2)
×ÈÒÀÒÅËÜ Â ÑÎÇÍÀÍÈÈ ÀÂÒÎÐÀ: ÏÐÎÁËÅÌÀ
ÌÎÍÎËÎÃÈ×ÅÑÊÎÃÎ È ÏÎËÈÔÎÍÈ×ÅÑÊÎÃÎ
ÑÎÇÍÀÍÈß
Àëåêñàíäð Ôåäóòà
Ìèíñê, Áåëàðóñü
âîëüíî èëè íåâîëüíî, ìîäåëèðóåò è ñîáñòâåííîå îòíîøåíèå ê ýòîìó ÷èòàòåëþ, è îòíîøåíèå ÷èòàòåëÿ ê ñàìîìó ñåáå. Î÷åâèäíî, ÷òî â ðàçíûå ýïîõè ýòà âíóò-ðåííÿÿ èíòåíöèÿ ê âîñïðèÿòèþ äðóãîãî ó÷àñòíèêà ëèòåðàòóðíîãî ïðîöåññà ñòðîèòñÿ òàêæå ïî-ðàçíîìó.
åäèí Äåðæàâèí» [Äåðæàâèí 1808, 540] íà ñàìîì äåëå óíèâåðñàëüíà, åñëè ãîâîðèòü îá ýïîõå êëàññèöèçìà, ñàìîîöåíêå àâòîðà è òèïå îòíîøåíèé «àâòîð – ÷èòàòåëü»).
 ýïîõó ñåíòèìåíòàëèçìà àâòîð âîñ-ïðèíèìàåò ÷èòàòåëÿ êàê alter ego è îá-ðàùàåòñÿ ê àóäèòîðèè äëÿ òîãî, ÷òîáû åùå ðàç ïîäòâåðäèòü îáùíîñòü ñâîèõ ÷óâñòâ è ìûñëåé.  ëèòåðàòóðå äîìèíè-ðóþò æàíðû, ãåíåòè÷åñêè ñâÿçàííûå ñ èíòèìíûìè, «ñåìåéíûìè» òåêñòàìè: ñòèëèçàöèè ïîä äíåâíèê, ìåìóàðû è àâòîáèîãðàôèþ, ïåðåïèñêó. Çà ÷èòàòåëåì ïðåäïîëàãàåòñÿ ñòàòóñ, ðàâíûé ñòàòóñó àâòîðà, çíàíèå, ðàâíîå àâòîðñêîìó çíàíèþ, è òàëàíò. ×èòàòåëü, áåñïðàâíûé è áåçãëàñíûé â ýïîõó êëàññèöèçìà, îáðåòàåò ãîëîñ è èç îáúåêòà âîçäåéñòâèÿ ïðåâðàùàåòñÿ â ñî-ïåðåæèâàòåëÿ àâòîð-ñêèõ ÷óâñòâ è, äå-ôàêòî, â ñî-àâòîðà. Ïðè ýòîì àâòîð óæå íå âîñïðèíèìàåòñÿ òàêî-âûì, ïîñêîëüêó îí äîáðîâîëüíî îòêà-çûâàåòñÿ îò àâòîðèòåòà, ò.å. îò ïðàâà âåðøèòü âûñøèé ñóä – ïðàâà ñîçäàòåëÿ ëþáîãî ìèðà, â òîì ÷èñëå è ýñòåòè÷åñêîãî. Òàê, íàïðèìåð, Êàðàìçèí, îïèñûâàÿ âïå÷àòëåíèÿ îò ñâèäàíèÿ ñ Ãåðäåðîì, ïèøåò: «Îí âñòðåòèë ìåíÿ åùå â ñåíÿõ, è îáîøåëñÿ ñî ìíîþ òàê ëàñêîâî, ÷òî ÿ çàáûë â íåì âåëèêîãî Àâòîðà, à âèäåë ïåðåä ñîáîþ òîëüêî – ëþáåçíîãî, ïðèâåò-ëèâîãî ÷åëîâåêà» (Êàðàìçèí 1791–1792, 72). Íåñìîòðÿ íà òî, ÷òî ýòà îöåíêà ôîðìàëüíî èñõîäèò òîëüêî îò Ïîâåñò-âîâàòåëÿ «Ïèñåì ðóññêîãî ïóòåøåñò-âåííèêà», îíà, íà íàø âçãëÿä, îòðàæàåò ïåðåëîì, ïðîèñøåäøèé â ñîçíàíèè ëþáîãî ÷èòàòåëÿ ýïîõè: àâòîð, ñîãëàñíî êàíîíàì êëàññèöèçìà, äîëæåí áûë áûòü «âåëèêèì», òî åñòü, ñòîÿòü íàä «ïóáëè-êîé», íàä ÷èòàòåëüñêîé ìàññîé; îí íå
ìîæåò áûòü «ëþáåçíûì, ïðèâåòëèâûì» – òî åñòü, ñâåòñêèì ÷åëîâåêîì, ïîäîáíûì ñâîèì ÷èòàòåëÿì. Êàðàìçèí áûë ïåðâûì â ðóññêîé ëèòåðàòóðå, êòî ïîïûòàëñÿ ñíÿòü ýòî ïðîòèâîðå÷èå è óñòàíîâèòü ðàâåíñòâî ìåæäó àâòîðîì è àäðåñàòîì õóäîæåñòâåííîãî òâîð÷åñòâà.
ñ ñîáîþ ïðàâ, íî, íàïðîòèâ, âîçëàãàþò íà íåãî îïðåäåëåííûå îáÿçàííîñòè (ñì. Ôåäóòà 1999).
Îòíîøåíèÿ àâòîðà è ÷èòàòåëÿ ìåíÿþòñÿ â ïåðåëîìíûå ýñòåòè÷åñêèå ýïîõè.  õîäå ïðåäøåñòâóþùåãî èñòîðè÷åñêîãî è êóëü-òóðíîãî îïûòà óñòîÿâøèéñÿ òèï îòíîøå-íèé «àâòîð – ÷èòàòåëü» èñ÷åðïûâàåòñÿ. Åìó íà ñìåíó ïðèõîäèò èãðà: àâòîð íå ïðîñòî îáìàíûâàåò ÷èòàòåëüñêèå îæèäà-íèÿ, íî, îòòàëêèâàÿñü îò íèõ, îäíîâðå-ìåííî ïûòàåòñÿ ïðîâåðèòü, íàñêîëüêî åãî íîâàöèè âîñòðåáîâàíû ÷èòàòåëüñêîé àóäèòîðèåé. ×åì çíà÷èòåëüíåå õóäîæíèê, òåì ñëîæíåå ñòðîÿòñÿ åãî îòíîøåíèÿ ñ ÷èòàòåëåì. Òàêîâû Ñåðâàíòåñ è Ôèëäèíã, Ñòåðí è Ïóøêèí. Èõ ýñòåòè÷åñêèé è ýòè÷åñêèé âûáîð íå ñîâåðøåí, íî ñîâåð-øàåòñÿ, è ýòèì èõ îòíîøåíèå ê ÷èòà-òåëüñêîé àóäèòîðèè ïðèíöèïèàëüíî îòëè÷àåòñÿ, íàïðèìåð, îò îòíîøåíèÿ ê ÷èòàòåëÿì Âîëüòåðà, Áàéðîíà, Ñåíêîâñ-êîãî. Íå ñëó÷àéíî è ðåçóëüòàò èõ òâîð-÷åñòâà ïðåïîäíîñèòñÿ ðåöèïèåíòó íå êàê çàêîí÷åííûé ïðîäóêò, íî êàê ïðîöåññ, â êîòîðîì ÷èòàòåëü ÿâëÿåòñÿ ñîó÷àñòíèêîì. ×èòàòåëü âòÿãèâàåòñÿ â ïðîöåññ ñîçäàíèÿ òåêñòà ëèáî ïðè îáñóæäåíèè êîíêðåòíûõ àâòîðñêèõ ïðèåìîâ (êàê ó Ôèëäèíãà), ëèáî ïðè îáñóæäåíèè ñþæåòíûõ õîäîâ è ïîñòóïêîâ ãåðîåâ (êàê ó Ñåðâàíòåñà, Ïóøêèíà): íåóñòîÿâøàÿñÿ, íåàâòîðè-òåòíàÿ â ãëàçàõ ïóáëèêè íîâàòîðñêàÿ ïîçèöèÿ àâòîðà íóæäàåòñÿ â ïîñòîÿííîì îáîñíîâàíèè ñîáñòâåííîé ïðàâîìåðíîñòè. Åñòåñòâåííî, ÷òî â òàêîé ñèòóàöèè ðåçêî âîçðàñòàåò ðîëü ÷èòàòåëÿ: àâòîð äîëæåí ïîäûñêèâàòü àðãóìåíòû, ñïîñîáíûå óáå-äèòü ÷èòàòåëÿ, à äëÿ ýòîãî âîîáðàæàåìûé àäðåñàò, ñóùåñòâóþùèé â ñîçíàíèè àâòî-ðà, äîëæåí âáèðàòü â ñåáÿ ÷åðòû
ìàêñè-ìàëüíî øèðîêîé àóäèòîðèè ðåöèïèåíòîâ. Ïðè ýòîì ðåàëüíàÿ ÷èòàòåëüñêàÿ àóäè-òîðèÿ íåîäíîðîäíà, äèôôåðåíöèðîâàíà ïî öåëîìó ðÿäó ïðèçíàêîâ. Àâòîð æå ìîæåò âîñïðèíèìàòü åå ëèáî êàê îäíîðîäíûé îáúåêò (êîëëåêòèâíûé äðóã, êîëëåêòèâ-íûé îïïîíåíò, ïàñòâà íà ïðîïîâåäè, âðàã íà äóýëè è ò.ä.), ëèáî äèôôåðåíöèðîâàòü, îñîçíàííî èçáèðàÿ äëÿ ýòîãî îïðåäå-ëåííûå îñíîâàíèÿ. Òàê, íàïðèìåð, äèô-ôåðåíöèðîâàííîé ïî ñîöèàëüíîìó ïðèç-íàêó áûëà ÷èòàòåëüñêàÿ àóäèòîðèÿ â ñîçíàíèè Áóëãàðèíà, ðàçäåëÿâøåãî ïóá-ëèêó íà ÷åòûðå êàòåãîðèè è ïûòàâøåãîñÿ íàéòè îáùèé ÿçûê ñ êàæäîé èç íèõ (ñì.: Áóëãàðèí 1826).
(÷àñ-òåé, êíèã, òîìîâ) ñïîñîáñòâóþò ðåàëè-çàöèè äèàëîãè÷åñêîãî ïðèíöèïà íà ïðàêòèêå. Èìåííî â ïðîöåññå äèàëîãà àâòîð – ñîçäàòåëü òåêñòà ïðåâðàùàåòñÿ â àâòîðà – ñîçäàòåëÿ ïîëíîöåííîãî ëèòå-ðàòóðíîãî ïðîèçâåäåíèÿ, âíÿòíîãî ÷èòà-òåëþ è ðåàëèçóþùåãî çàëîæåííûé â íåãî ïîòåíöèàë ÷èòàòåëüñêîãî âîñïðèÿòèÿ.
Âìåñòå ñ òåì è â ïåðåëîìíóþ ýïîõó ñóùåñòâóåò ïðîòèâîñòîÿíèå àâòîðà è ÷àñòè àóäèòîðèè. «Êàæäûé çàñëóæåííûé ïèñà-òåëü èìååò ñâîé êðóã â ìèðå ÷èòàòåëåé, è äàæå íàèáîëåå ÷èòàåìûé èìååò â íåì òîëüêî íàèáîëüøîé êðóã» (Øèëëåð 1794, 303).  êà÷åñòâå ïîëîæèòåëüíîé àâòîð ìîæåò ó÷èòûâàòü òî÷êó çðåíèÿ ëèøü îïðåäåëåííîé ÷èòàòåëüñêîé ãðóïïû, ÷åé ýñòåòè÷åñêèé è ýòè÷åñêèé îïûò ñîâïàäàåò ñ åãî ñîáñòâåííûì îïûòîì. Ôàêòè÷åñêè ìîæíî ãîâîðèòü î ðåöèäèâå êëàññè-öèñòè÷åñêîãî ñîçíàíèÿ. Òàêîé òèï àâòîðñ-êîãî ñîçíàíèÿ ìû îïðåäåëÿåì êàê ìîíîëîãè÷åñêèé (àâòîð ôàêòè÷åñêè âåäåò äèàëîã ñ ñàìèì ñîáîé). Ï. À. Êàòåíèí ñôîðìóëèðîâàë ýòî ïðåäåëüíî êàòå-ãîðè÷íî: «Äëÿ áîëüøåé ÷àñòè ÷èòàòåëåé, äëÿ ïóáëèêè, íåò íè÷åãî ëó÷øå ðåçêîãî è ðåøèòåëüíîãî òîíà; âñå îáúÿñíåíèÿ, âñå äîêàçàòåëüñòâà ïî÷èòàåò îíà … çà ïðèçíàê ñëàáîñòè è ñëóøàòü èõ íå õî÷åò» (Êàòåíèí 1829, 297). Ãåòå áîëåå âåæëèâ: «Ãëóáî-÷àéøåå óâàæåíèå, êîòîðîå àâòîð ìîæåò îêàçàòü ñâîèì ÷èòàòåëÿì, ýòî – ñîçäàâàòü íå òî, ÷òî îò íåãî æäóò, à òî, ÷òî îí ñàì ñ÷èòàåò ïðàâèëüíûì è ïîëåçíûì íà äàííîé ñòóïåíè ñâîåãî è ÷óæîãî ðàçâèòèÿ» (Ãåòå 1822 – 1832, 423). Âìåñòå ñ òåì àâòîð îäíîâðåìåííî è â ðàâíîé ñòåïåíè ìîæåò ó÷èòûâàòü òî÷êó çðåíèÿ íåñêîëüêèõ ÷èòàòåëüñêèõ ãðóïï, íå îòâåðãàÿ íè îäíó èç íèõ äî êîíöà è íå ïðèíèìàÿ íè îäíó
èç íèõ êàê ñîáñòâåííóþ, âåñòè äèàëîã ñ ÷èòàòåëÿìè, ñîãëàøàÿñü â îäíîì ñëó÷àå ñ îäíèìè, â äðóãîì – ñ äðóãèìè. Òàêîé òèï àâòîðñêîãî ñîçíàíèÿ ìû îïðåäåëÿåì êàê ïîëèôîíè÷åñêèé (â ñîçíàíèè àâòîðà ðàâíîïðàâíî çâó÷èò íåñêîëüêî ÷èòà-òåëüñêèõ ãîëîñîâ). Êëàññè÷åñêèé ïðèìåð ïîëèôîíè÷åñêîãî àâòîðñêîãî ñîçíàíèÿ äåìîíñòðèðóåò ðîìàí â ñòèõàõ Ïóøêèíà «Åâãåíèé Îíåãèí», â êîòîðîì äèàëîã ñ ðàçëè÷íûìè, ïîðîé ïîëåìèçèðóþùèìè äðóã ñ äðóãîì, ÷èòàòåëüñêèìè ãðóïïàìè ÿâëÿåòñÿ îäíîé èç ñþæåòîîáðàçóþùèõ ëèíèé, à ñàì àâòîð äåìîíñòðàòèâíî çàâåðøàåò ðîìàí èíâåíòàðèçàöèåé âîçìîæíûõ ÷èòàòåëüñêèõ ïîäõîäîâ ê òåêñòó: «Êòî á íè áûë òû, î ìîé ÷èòà-òåëü» è ò.ä. (Ïóøêèí 1823–1831, 278).
Ãîâîðÿ î ïîëèôîíè÷åñêîì òèïå àâòîðñ-êîãî ñîçíàíèÿ, ìû ìîæåì âûäåëèòü â íåì ñëåäóþùèå îñíîâíûå ÷åðòû:
1. Àâòîð îòíîñèòñÿ ê ÷èòàòåëþ êàê ê
ðàâíîìó, îí íå äåìîíñòðèðóåò ñîçíàíèå ñîáñòâåííîé ýòè÷åñêîé è ýñòåòè÷åñêîé ïðàâîòû, íî äîêàçûâàåò åå, ñëåäóÿ çà âîïðîñàìè, êîòîðûå çàäàåò ÷èòàòåëü. Îòñþäà âûòåêàåò è óâàæèòåëüíîå îòíîøåíèå ê ÷èòàòåëþ (íå îòìåíÿþùåå, âïðî÷åì, àâòîðñêîé èðîíèè).
3. Ïðèîðèòåòíûì äëÿ àâòîðà ÿâëÿåòñÿ ÷èòàòåëü – ñîâðåìåííèê, à íå ÷è-òàòåëü – ïîòîìîê. Ïî ìåíüøåé ìåðå, îíè ðàâíîçíà÷íû.
4. Ïîëîæèòåëüíàÿ ïðîãðàììà àâòîðà (êàê ýñòåòè÷åñêàÿ, òàê è ýòè÷åñêàÿ) ñèíòåçèðóåò ïîëîæèòåëüíûå ýëå-ìåíòû â ïðîãðàììàõ ðàçëè÷íûõ ÷èòàòåëüñêèõ ãðóïï, íî íå âáèðàåò èõ â ñåáÿ öåëèêîì, òî÷íî òàê æå, êàê àâòîðñêàÿ ïîçèöèÿ íå ñîâïàäàåò ñ ïîçèöèåé êàêîé-ëèáî îäíîé ÷èòàòåëüñêîé ãðóïïû.
5. Àâòîð ïðåäïîëàãàåò çà ÷èòàòåëåì ïðàâî íåãàòèâíîãî îòíîøåíèÿ ê àâòîðñêîé ïðîãðàììå è íå îñïà-ðèâàåò åãî.
6. Àâòîð îòêàçûâàåòñÿ îò ñòàòóñà äå-ìèóðãà ïî îòíîøåíèþ ê ñîçäàííîìó èì ìèðó õóäîæåñòâåííîãî ïðî-èçâåäåíèÿ è îñóùåñòâëÿåò ñâîé âûáîð ýñòåòè÷åñêîé è ýòè÷åñêîé èñòèíû îäíîâðåìåííî ñ ÷èòàòåëåì, à íå äî íåãî.
Ïðÿìûå îáðàùåíèÿ ê ÷èòàòåëþ è èãðà ñ íèì, íà íàø âçãëÿä, íå ÿâëÿþòñÿ îïðåäåëÿþùèìè ôàêòîðàìè, ïî êîòîðûì ìîæíî ñóäèòü, ÿâëÿåòñÿ ëè àâòîðñêîå ñîçíàíèå ìîíîëîãè÷íûì èëè ïîëèôî-íè÷íûì. Îíè õàðàêòåðíû íå òîëüêî äëÿ «Åâãåíèÿ Îíåãèíà», íî è äëÿ òàêèõ, áåññïîðíî, ìîíîëîãè÷åñêèõ àâòîðîâ, êàêîâûìè ÿâëÿþòñÿ, íàïðèìåð, Áóëãàðèí, Ñåíêîâñêèé èëè ×åðíûøåâñêèé.
Ïåðâàÿ òðåòü XIX âåêà äëÿ ðóññêîé ëèòåðàòóðû – ýïîõà ïåðåõîäà îò ìîíîëîãè-÷åñêîãî àâòîðñêîãî ñîçíàíèÿ ê ïîëèôî-íè÷åñêîìó. Ýòî ñâÿçàíî ñ ïåðåëîìíûì õàðàêòåðîì ýïîõè, äâèæóùåéñÿ îò Êa-ðàìçèíà, âïåðâûå óñòàíîâèâøåãî ïðèí-öèï ýòè÷åñêîãî ðàâåíñòâà ìåæäó àâòîðîì
è ÷èòàòåëåì â ðóññêîé ëèòåðàòóðå, ê Ïóøêèíó, âïåðâûå óñëûøàâøåìó âñþ ìíîãîãîëîñóþ ÷èòàòåëüñêóþ àóäèòîðèþ è âñòóïèâøåãî ñ íåé â ðàâíîïðàâíûé äèàëîã íà ñòðàíèöàõ «Åâãåíèÿ Îíåãèíà». Âìåñòå ñ òåì ïîëèôîíèçì «Åâãåíèÿ Îíåãèíà» îêàæåòñÿ ÿâëåíèåì óíè-êàëüíûì. Óæå åãî áëèæàéøèå ïðååìíèêè, Ãîãîëü è Ëåðìîíòîâ, âåðíóòñÿ ê ìîíîëî-ãè÷åñêîìó òèïó îòíîøåíèé ñ àóäèòîðèåé, ÷òî â ãîðàçäî áîëüøåé ñòåïåíè áóäåò ðîäíèòü, íàïðèìåð, Ãîãîëÿ ñ Áóëãàðèíûì, íåæåëè ñ Ïóøêèíûì (Êóçîâêèíà 2001, 185–203).  «Ìåðòâûõ äóøàõ» è, îñî-áåííî, â «Âûáðàííûõ ìåñòàõ èç ïåðåïèñêè ñ äðóçüÿìè» Ãîãîëü, íåñìîòðÿ íà âñå ïðèñóòñòâóþùèå â òåêñòå «Ìåðòâûõ äóø» èãðîâûå ïðèåìû, â ñâîåì îòíîøåíèè ê ÷èòàòåëþ îêàæåòñÿ àðõàè÷íåå Ïóøêèíà, îðèåíòèðóÿñü íà ëèòåðàòóðíîå ïðîøëîå, íà XVIII âåê. Ãîñïîäñòâî ìîíîëîãèçìà ïðîäëèòñÿ âïëîòü äî êîíöà XIX âåêà. Çàâåðøèò ìîíîëîãè÷åñêóþ ëèíèþ îòíîøåíèé ñ ÷èòàòåëüñêîé àóäèòîðèåé Ëåâ Òîëñòîé (Èùóê 1984).
«Ïðåñòóïëåíèÿ è íàêàçàíèÿ», è «Áðàòüåâ Êàðàìàçîâûõ». Åäèíñòâåííîå, íà íàø âçãëÿä, èñêëþ÷åíèå – «Èäèîò», â êîòîðîì Äîñòîåâñêèé, äåéñòâèòåëüíî, îòêàçû-âàåòñÿ îò ñòàòóñà äåìèóðãà è íå ïðîèç-íîñèò àâòîðñêîãî çàâåðøàþùåãî ñëîâà, êîòîðîå äîâëååò íàä ÷èòàòåëåì – àäðåñà-òîì.
Ìîíîëîãè÷åñêèé ëèáî ïîëèôîíè÷åñêèé õàðàêòåð ïðîèçâåäåíèÿ, íà íàø âçãëÿä, íå îáóñëàâëèâàåò åãî õóäîæåñòâåííûõ äîñòîèíñòâ. Íå çàâèñèò îò ýòîãî è âîñòðåáîâàííîñòü êîíêðåòíîãî ïðîèç-âåäåíèÿ ÷èòàòåëüñêîé àóäèòîðèåé â
ËÈÒÅÐÀÒÓÐÀ
Áåëåöêèé 1922 – Áåëåöêèé À. È., «Îá îäíîé èç î÷åðåäíûõ çàäà÷ èñòîðèêî-ëèòåðàòóðíîé íàó-êè (Èçó÷åíèå èñòîðèè ÷èòàòåëÿ)», Áåëåöêèé À. È., Èçáðàííûå òðóäû ïî òåîðèè ëèòåðàòóðû, Ìîñêâà: Ïðîñâåùåíèå, 1964.
Áîðàòûíñêèé 1828 – Áîðàòûíñêèé Å. À., «Ìîé äàð óáîã...», Áàðàòûíñêèé Å. À., Ïîëíîå ñîáðàíèå ñòèõîòâîðåíèé, Ëåíèíãðàä: Ñîâåòñêèé ïèñàòåëü, 1989.
Áóëãàðèí 1826. – Áóëãàðèí Ô. Â., «Î öåíçóðå â Ðîññèè è î êíèãîïå÷àòàíèè âîîáùå», Âèäîê Ôèãëÿðèí. Ïèñüìà è àãåíòóðíûå çàïèñêè Ô. Â. Áóë-ãàðèíà â III Îòäåëåíèå. Èçäàíèå ïîäãîòîâèë À. È. Ðåéòáëàò, Ìîñêâà: Íîâîå ëèòåðàòóðíîå îáî-çðåíèå, 1998.
Ãåòå 1822–1832 – Ãåòå È.-Â., «Ìàêñèìû è ðåôëåêñèè», Ãåòå È.- Â., Ñîáðàíèå ñî÷èíåíèé â 10 ò., Ìîñêâà: Õóäîæåñòâåííàÿ ëèòåðàòóðà, 1980, ò. 10.
Äåðæàâèí 1808 – Äåðæàâèí Ã. Ð., «Ïðèâðàò-íèêó», Äåðæàâèí Ã. Ð., Ñî÷èíåíèÿ, Ñ-Ïåòåðáóðã: Ãóìàíèòàðíîå àãåíòñòâî «Àêàäåìè÷åñêèé ïðîåêò», 2002.
Èùóê 1984 – Èùóê Ã. Í., Ëåâ Òîëñòîé. Äèàëîã ñ ÷èòàòåëåì, Ìîñêâà: Êíèãà, 1984.
Êàðàìçèí 1791–1792 – Êàðàìçèí Í. Ì., Ïèñüìà ðóññêîãî ïóòåøåñòâåííèêà, Ëåíèíãðàä: Íàóêà, 1984.
íîâóþ ýñòåòè÷åñêóþ ýïîõó. ×èòàòåëü – ïîòîìîê ïðèñóòñòâóåò â ñîçíàíèè àâòîðà êàê âûñøèé àðáèòð â ñïîðå ñ íå ïîíÿâ-øèìè àâòîðà ñîâðåìåííèêàìè, êàê ïîñëåäíÿÿ ñóäåáíàÿ èíñòàíöèÿ: «×èòàòåëÿ íàéäó â ïîòîìñòâå ÿ» (Áîðàòûíñêèé 1828, 144). Íî îáðàùåíèå ê ïîòîìêàì êàê àðãóìåíò â ïîëåìèêå ìåæäó àâòîðîì è îòêàçàâøèìè åìó â ïðèçíàíèè ÷èòà-òåëÿìè ÿâëÿåòñÿ çàâåäîìî óùåðáíûì, ïîñêîëüêó ïðîâåðèòü, êòî èç íèõ âûèãðàë â ýòîé ïîñëåäíåé ñóäåáíîé èíñòàíöèè, ó÷àñòíèêè òÿæáû, êàê ïðàâèëî, íå â ñîñòîÿíèè.
Êàòåíèí 1829. – Êàòåíèí Ï. À., «Ïèñüìî Í. È. Áàõòèíó îò 4 íîÿáðÿ 1829 ã.», Êàòåíèí Ï. À., Ðàçìûøëåíèÿ è ðàçáîðû, Ìîñêâà: Èñêóññòâî, 1981.
Êóçîâêèíà 2001 – Êóçîâêèíà Ò. Ä., «Ôóíêöèÿ áóëãàðèíñêîãî ïîäòåêñòà â ïðîèçâåäåíèÿõ Ãîãîëÿ 1842 ãîäà», Òðóäû ïî ðóññêîé è ñëàâÿíñêîé ôèëîëîãèè. Ëèòåðàòóðîâåäåíèå. IV (Íîâàÿ ñåðèÿ), Òàðòó, 2001.
Ëîòìàí 1994 – Ëîòìàí Þ. Ì., «Ðóññêàÿ ëèòåðàòóðà ïîñëåïåòðîâñêîé ýïîõè è õðèñòèàíñêàÿ òðàäèöèÿ», Þ. Ì. Ëîòìàí è òàðòóñêî-ìîñêîâñêàÿ ñåìèîòè÷åñêàÿ øêîëà, Ìîñêâà: Ãíîçèñ, 1994.
Ïóøêèí 1823–1831 – Ïóøêèí À. Ñ., Åâãåíèé Îíåãèí. Ðîìàí â ñòèõàõ, Ñ-Ïåòåðáóðã, 1837.
Ôåäóòà 1999 – Ôåäóòà À. È., «Íèêîëàé Êà-ðàìçèí: Ýâîëþöèÿ îòíîøåíèé ñ ÷èòàòåëåì», Ñëàâÿíñêiÿ ëiòàðàòóðû K ñóñâåòíûì êàíòýêñöå: Ìàòýðûÿëû III Ìiæíàðîäíàé íàâóêîâàé êàíôå-ðýíöûi. 18–20 ëiñòàïàäà 1997 ã. Ó 2 ÷àñòêàõ. ×. 1, Ìèíñê: ÁÄÓ, 1999.
Ôåäóòà, Åãîðîâ 1999 – Ôåäóòà À. È., Åãîðîâ È. Â., ×èòàòåëü â òâîð÷åñêîì ñîçíàíèè À. Ñ. Ïóøêèíà, Ìèíñê: Ëèìàðèóñ, 1999.
SKAITYTOJAS AUTORIAUS SÀMONËJE:
MONOLOGINËS IR POLIFONINËS SÀMONËS PROBLEMA
Aleksandras Feduta S a n t r a u k a
Straipsnyje nagrinëjami tipologiniai „autorius ir skai-tytojas“ santykiai jø raidos periodu nuo klasicizmo iki romantizmo, apibûdinami autorinës intencijos skaity-tojo atþvilgiu ávairûs variantai skaityskaity-tojo suvokimo po-þiûriu.
Autorinë sàmonë tyrinëjama kaip „monologinë“ ir „polifoninë“. Nustatoma, kad pirmu atveju autorius
principingai atsisako dialogo su skaitytoju, reikalauda-mas visiðkai autoriumi pasitikëti ir atsisakyti teisës svarstyti jo autoritetà. Antru atveju autorius pripaþásta ir savo, ir skaitytojo etinës ir estetinës patirties lygybæ, ir todël pradeda dialogà su juo kaip su lygiu, girdëda-mas „ávairiø skaitytojø grupiø balsus“ ir reaguodagirdëda-mas á juos savo tekste.
Ïîëó÷åíî: 2005, ìàðò.
Ïðèíÿòî ê ïóáëèêàöèè: 2005, ìàðò.
