مانشهوژپ ه يملاسا قوقح يپايپ( مود ةرامش ،مهدراهچ لاس ، 83 ناتسمز و زيياپ ،) 2831 صص ، 38 -39 حاکن يتاطاعم و توافت نآ اب انز یدهم يميلس :تفايرد خيرات 51 / 30 / 5031 يلعسابع يناطلس :شريذپ خيرات 13 / 30 / 5031 هديکچ حاکن یتاطاعم نآ تسا هك اب دصق ءاشنا تیجوز یعرش ، هب ةطساو یلعف هك ًافرع تللاد رب حاکن دنك ، ءاشنا دقع دوش ؛ یلاحرد هك انز ، تبراقم نودب دصق ءاشنا تیجوز یعرش تسا . روهشم ناهیقف اب هکنیا یارب ظفل تیقیرط اق ئ ل دنتسه ، حاکن یتاطاعم ار هب لیلد عامجا لطاب هتسناد و یهاگ نآ ار یواسم اب انز هتسناد دنا . هب رظن یم دسر هك هدمع لیلد ناشیا هب دوجوم ندوبن قادصم یلعف یفرع حیرص رد دصق ءاشنا حاکن یمرب ددرگ و ود لیلد عامجا و طایتحا هك رتشیب ناهیقف اب کسمت هب نآ اه ظفل ار رد دقع حاکن مزلا یم دنرامش ، ًافرص هب ببس تحارص ظفل رد ملاعا هدارا .تسا درواتسد نیا شهوژپ یفیصوت -یلیلحت نیا تسا هك حاکن یتاطاعم عورشم تسا و ةلدا تحص حاکن زین لماش نآ یم .دوش هتبلا ، قیداصم لباق شریذپ یارب فرع دیاب وجتسج .دوش ناگژاو یديلک حاکن یتاطاعم ، انز ، حافس ، ظفل ، لعف ، فرع نیب سیدرپ یرتكد یوجشناد )لوئسم هدنسیون(دهشم یسودرف هاگشناد للملا mahdi.salimi@stu.um.ac.ir دهشم یسودرف هاگشناد رایشناد soltani@um.ac.ir
همدقم شزرا ظافلا رد ققحت حاکن ات هچ هزادنا تسا و ایآ لعف ، یم دناوت اج یشن ن هغیص و ظفل رد دقع حاکن دشاب ؟ آ ای هب راك ندربن ظفل رد دقع حاکن ، یواسم اب نز تسا ؟ رد نیمز ة خساپ ییوگ هب نیا تلااؤس ، شهوژپ اه ی ی جنا ما هدش تسا ( .کر تیاده این ، 7831 ، ص ص 791 -482 ؛ یدیس یبانب ، 7891 ، ص ص 31 -778 و ینیسح ینایدا ، 7834 ، ص ص 718 -749 ) ، نکیل ةلدا صاخ تحص و داسف حاکن یتاطاعم زا رظنم ناهیقف و رد هاگن فرع و زین ةطبار حاکن یتاطاعم اب انز هك رد قوقح ازج دربراك دراد ، هب تقد یسررب هدشن .تسا زا یفرط نونكات ریس و روطت هاگدید ناهیقف رد صوصخ یاهرازبا داقعنا دوقع و اهدادرارق ( ظفل ، هراشا ، لعف ، توکس ، )تباتك و هجوت نانآ هب فرع یسررب دش ه تسا ( کر . یعلخف ، 7833 ). نینچمه جاور ادرارق د یاه یتاطاعم و تیمها نآ زین رد نامز رضاح و تیعورشم نآ دروم هجوت اهقف و نادقوقح نا تسا ( .کر مراکم یزاریش ، 7241 ق . -ب ، ج 7 ص ، 79 ؛ یرفعج یدورگنل ، 7814 ؛ یتاونق ، 7819 و نایزوتاك ، 7814 ؛) اما هب ثحابم روكذم رد صوصخ حاکن یتاطاعم رتمك هتخادرپ هدش .تسا نیا راتشون سپ زا تخانش قیقد میهافم طوبرم هب ثحب ، توافت حاکن یتاطاعم ار اب انز نشور یم دنك هك رد نمض نآ ، لیلاد تحص و داسف حاکن یتاطاعم زین لیلحت یم .ددرگ نینچمه مولعم دهاوخ دش هك ةلدا نلاطب و زا نآ هلمج عامجا رب موزل ظفل یارب حاکن ، هب وحن یدبعت ین تس لب هک لدا ة هدشركذ رثكادح هب نیا تهج تسا هك رد فرع رضاح ، قادصم یلعف و ا حض رد دصق ءاشنا حاکن ادیپ هدشن تسا . هب ترابع رگید ، ناهیقف رد یوجتسج یهار یارب ملاعا حیرص دصق ینطاب دنتسه و هب نیمه لیلد هب ظفل یور هدروآ دنا ، هن هکنیا ظفل رد دقع حاکن تیعوضوم اد هتش .دشاب 2 . موهفم سانش ي 2 -2 . موهفم حاکن حاکن ، زا شیر ة « حکن ، َی ِکن ُح » و زا نازوا ىعامس رداصم ىثلاث نآ ب ه رامش ىم دور و هب یانعم یطو و دقع هدمآ تسا ( یدابآزوریفلا ، یب ات ، ج 7 ، ص 412 ) ، هکنیا حاکن رد لصا هب یانعم یطو و ازاجم هب یانعم جیوزت دشاب ( یرهوج ، 7271 ق ، ج 7 ص ، 278 .) ای
ب ر سکع ( دومحم نامحرلادبع ، یب ات ، ج 8 ص ، 289 ) ای هکنیا حاکن ، مه رد یطو و مه رد دقع ، زاجم تسا ( یمویفلا ، یب ات ، ج 4 ، ص 142 ) ، فلاتخا دوجو دراد ؛ یهاگ هتفگ یم دوش هك حاکن ، ًاعرش و ًازاجم هب یانعم دقع ظفل یارب کلمت یطو تسا ( یحیرطلا ، 7271 ق ، ج 4 ، ص 247 ) و یهاگ هتفگ یم دوش هك حاکن رد لصا هب یانعم دقع و زاجم ًا رد یانعم عامج تسا ؛ اریز یتاملك هك هب موهفم عامج تللاد دنراد ، ییانك دنتسه . ( بغار یناهفصا ، 7811 ، ج 2 ، ص 891 ) ، اما هچنآ زا یرایسب باتك اه ی تغل هب تسد یم دیآ ، نیا تسا هك حاکن هب یانعم یوزت ج و ییوشانز تسا ( سیول فولعم ، 7992 ، ص 381 ؛ یدیهارف ، 7271 ق ، ج 8 ، ص 18 ؛ نبا روظنم ، 7272 ق ، ج 4 ، ص 141 ؛ یشرق ، 7274 ق ، ج 1 ، ص 711 ؛ نبا سراف ، 7212 ق ، ج 1 ، ص 211 ). رد ةیآ « یِناّزلا لا َی ُحِكْن اّلِإ ًهیِناز ْوَأ ًهَكِرْشُم » ( رون : 8 ) زین هك یضعب یانعم یطو ار تفگ ه دنا ( یشرق ، 7274 ق ، ج 1 ، ص 713 ) ، قح نیا تسا هك هب یانعم جاودزا تسا ( نبا روظنم ، 7272 ق ، ج 4 ، ص 141 ) نانچ هك رد ةیآ « لاَو اوُحِکْنَت ام َحَکَن ْمُكُؤابآ َنِم ِءاسِّنلا اّلِإ ام ْدَق َفَلَس » ( ءاسنلا : 44 ) زین یانعم جیوزت یوق رت زا یطو تسا ( یحیرطلا ، 7271 ق ، ج 4 ، ص 241 ). رب ساسا فلاتخا یوغل رد موهفم حاکن ، رد هقف زین فلاتخا رظن دوجو ؛دراد یهاگ حاکن ب ه یانعم طو ی و عضب هتسناد هدش ( یلماع ، 7241 ق ، ج 1 ص ، 493 ؛ یناحبس یزیربت ، یب ات ، ج 7 ص ، 417 ؛ ىّلح ، دادقم نب للهادبع ىرویس ، 7212 ق ، ج 8 ص ، 8 و دیهش یناث ، 7278 ق ، ج 1 ص ، 1 ) و یخرب اب ةظحلام رابخا یوبن هك رد نآ اه ترثك لسن ركذ هدش تسا یسلجم( ، 7271 ق ، ج 718 ص ، 441 ) . دارم زا حاکن ار رد ناسل عرش ، یطو هتسناد دنا ( یفجن ، 7212 ق ، ج 49 ص ، 31 ) و یضعب نآ ار رد تغل هب یانعم یطو و رد عرش هب یانعم دقع هتفگ دنا ( ىیابطابط ىرئاح ، 7273 ق ، ج 77 ص ، 1 ). یهاگ زین یانعم حاکن نیب یطو و دقع ، تباث هدشن و مولعمان هتفگ هدش تسا ( میکح ، 7271 ق ، ج 72 ص ، 447 ) قح نیا تسا هك حاکن ، ود ىانعم ىعرش و ىوغل درادن ( مراکم یزاریش ، 7241 ق ، ص 811 ) هکلب هب ینعم دقع تسا هك نیلوا رثا نآ تیکلم یطو تسا سپ دیابن نآ ار هب موهفم هضواعم و هلدابم رهم اب ب عض ریسفت و نییبت دومن . دیاش ینشور موهفم حاکن ببس هدش تسا هك اهقف رتمك هب فیرعت نآ هتخادرپ دنا ، نامه روط هك نوناق یندم ، حاکن ار فیرعت هدرکن تسا .
2 -1 . موهفم تاطاعم رد تلاماعم تاطاعم ، ردصم باب هلعافم زا شیر ة « وطع » هب ینعم لوانت و ششخب تسا ( یدابآزوریفلا ، یب ات ، ج 2 ص ، 812 ). رد حلاطصا تاطاعم ار اب یتارابع دننام درجم دتسوداد ( یازریم یمق ، 7278 ق ، ج 4 ص ، 1 ) ، لماعم ة نودب ظفل ( ینارعش ، 7279 ق ، ج 7 ، ص 424 ؛ یرهاط ، 7273 ق ، ج 8 ص ، 741 ) و ىاشنا هلماعم زا قیرط ضبق و ضابقا ( ققحم داماد ، 7211 ق ، ج 4 ص ، 418 ) یفرعم هدرك دنا . یهورگ زا ناهیقف تاطاعم ار نیا روط ریسفت هدرك دنا هك ود رفن ره مادك ىزیچ ار هب ناونع ضوع هچنآ هك زا ىرگید ذخا ىم دننك ، اطعا دننك ( ییابطابط یرئاح ، 7273 ق ، ج 3 ص ، 474 ؛ دیهش یناث ، 7274 ق ، ج 7 ص ، 411 و یراصنا ، 7277 ق ، ج 7 ص ، 874 ) اما ًارهاظ دوصقم نآ اه زا تاطاعم ، هلماعم یا تسین هك لمتشم رب ذخا و اطع دشاب هکلب روظنم نآ اه ره هلماعم یا تسا هك دقاف هغیص باجیا و لوبق دشاب ، هاوخ نیا هلماعم اب یطاعت لصاح دوش و هاوخ یاشنا نآ اب یظافلا تروص دریذپ هك طیارش باجیا و لوبق ار هتشادن دشاب ( یناوریا ، 7211 ق ، ج 7 ص ، 11 ). هب رظن یم دسر رتهب تسا تاطاعم ار هب یلاعفا هك ببس ءاشنا رد هلماعم دنتسه ، فیرعت مینك ( ینیمخ ، 7247 ق ، ج 7 ص ، 31 ). ای یلعف هك تللاد حیرص رب هلماعم هتشاد دشاب ( یدرجورب هدبع ، 7831 ، ص 711 ). یکی زا نادقوقح نا یم :دسیون « ظافلا رد دوقع ةبنج تیقیرط دنراد ، و رد ىتروص هك ىتیصوصخ رد ظفل دشابن و طقف ىارب میهفت دوصقم ب ه راك دور ، ره ىلعف هك دناوتب دننام ظفل دوصقم لعاف ار دنامهفب ىارب داقعنا دقع ىفاك تسا . نیا عون زا هلماعم ار ناهیقف ناملسم تاطاعم دنمان » ( یماما ، یب ات ، ج 7 ص ، 737 ). اذل فیرعت تاطاعم هب لماعم ة اب ءاشنا یلعف ( ییابطابط یمق ، 7278 ق ، ج 4 ص ، 41 ) فیرعت یعماج تسا و فیرعت یاه رگید دننام لماعم ة نودب دقع ، لماعم ة نودب باجیا و لوبق یظفل ، درجم دتسوداد ، و دننام نیا اه هب نیمه فیرعت تشگزاب .دراد رد دروم مکح تاطاعم زا ثیح هحابا ای تیکلم ، وقا ا ل یفلتخم دوجو دراد ( کر . یراصنا ، 7277 ق ، ج 7 ص ، 874 ). یرایسب زا یاهقف مّدقتم هعیش و یخرب زا یاهقف رخأتم دندقتعم هك تاطاعم عیب تسین و هدافا تیکلم یمن دنك ( رفعج نب نسح یّلح ، 7218 ق ، ج 7 ص ، 411 ؛ لامج لا نید یّلح ، 7833 ق ، ج 7 ص ، 214 ؛ دیهش لوا ، 7211 ق ،
ص 719 ؛ یفجن ، 7212 ق ، ج 44 ص ، 471 ). اما رتشیب اهقف ی رخأتم لئاق هدش دنا هك تاطاعم ، عیب و دیفم تیکلم تسا و یارب نآ هلدا یا ركذ هدرك دنا ( ىلیبدرا ، 7218 ق ، ج 3 ص ، 789 ؛ ىقارن ، 7271 ق ، ج 72 ص ، 411 ؛ دیفم ، 7271 ق ، ص 197 ؛ ییوخ ، 7271 ق . -ب ، ج 4 ص ، 41 ؛ یراصنا ، 7277 ق ، ج 7 ص ، 874 و ینیمخ ، 7247 ق ، ج 7 ، ص 39 ). 2 -8 . موهفم حاکن يتاطاعم زا فیرعت یوغل تاطاعم و یانعم نآ رد تلاماعم ، یانعم حاکن یتاطاعم مه هك هزورما شیب زا هتشذگ حرطم تسا ، مولعم یم ددرگ ؛ یهاگ حاکن یتاطاعم هب یحاکن هك هب ملاعا قفاوت و ىضارت نیفرط هدنسب دوش ( یرهاط ، 7273 ق ، ج 8 ص ، 741 ) ، فیرعت هدش تسا و یهاگ هب یحاکن هك هب طساو ة لعف ، دصق ءاشنا دقع دوش ، ینعی لعف یاج لوق ار دریگب ، فیرعت یم دوش ، هب ترابع رگید ، تاطاعم ینعی هکنیا دصق ءاشنا لعفلاب دننك و ییاهراك ار هب دصق تیجوز ماجنا دنهد » ( مراکم یزاریش ، 7242 ق ، ج 7 ص ، 33 ). نایم فیرعت یناسك هك تاطاعم ار فرص قفاوت و یضارت یم دنناد ، اب یناسك هك نآ ار هب دصق ءاشنا لعفلاب فیرعت یم دننك ، زا یتهج تهباشم دوجو دراد و زا یتهج ؛توافت رگا دوصقم زا لعف رد حاکن یتاطاعم ، یطو دشاب ، نیا ود فیرعت هباشم ا دن ؛ اما رگا لعف یرگید دننام هقلح هب تسد ندرك ، روظنم دشاب ، نیا ود فیرعت توافتم دنهاوخ .دوب فلاخرب رظن یناسك هك روظنم زا لعف رد حاکن یتاطاعم ار لعف یطو هتسناد ، نآ ار هب انز هیبشت هدرك و رد هجیتن ، اق ئ ل هب نلاطب حاکن یتاطاعم هدش دنا ( یغارم ، 7271 ق ، ج 4 ، ص 711 ؛ یراصنا ، 7271 ق ، ص 11 ؛ یلماع ، 7241 ، ج 1 ص ، 711 ). یضعب یارب حاکن یتاطاعم نمض نایب لاثم اه یی دننام دیرخ هیزیهج و ندرب نآ هب لزنم یدرم هك دصق جاودزا اب یو دراد ای یروما هك رد فرع اه ی فلتخم تللاد رب جاودزا هتشاد دشاب ، لاثم هدز دنا ؛ دنچره هك اب لعف یطو زین رد یتروص هك هب ةلیسو نیا لعف ، دصق حاکن حیحص ( هن )انز هتشاد دنشاب ، ًافیلکت مارح هتسناد دنا ، اما ًاعضو حاکن ار ققحم یم دنناد ؛ رگم هکنیا هتفگ دوش لعف یطو ، ببس یفرع و ییلاقع یارب جاودزا تسین ( ینیمخ ، 7247 ق ، ج 7 ص ، 731 ، 411 و 413 ). ًابلاغ روظنم زا حاکن یتاطاعم زاربا دصق هب لیسو ة
یلعف دننام حفاصت ، قناعت ، ندیسوب ، نتخادنا ششوپ زا رس نز ، رارق نداد رهم رد تسد وا و دننام نیا اه تس ؛ نانچ هك لاثم یارب قلاط یتاطاعم ار زین جارخا زا لزنم تسا هك کی لاثم زا تاطاعم رد تاعاقیا یم دشاب ( ینیکشم ، یب ات ، ص 117 ). یضعب رگید نیمه فیرعت ار هتفریذپ دنا ، نکیل هب یاج لاعفا مارح لثم ترشابم ی ا سمل ندب ، ا مع ا ل حیحص ىعرش ار زیاج هتسناد دنا ؛ لثم هکنیا ردپ رتخد ای دوخ رتخد ، تسد دوخ ار رد ىلاح هك شکتسد رد تسد دراد رد تسد جوز دراذگب ( یناجنز ، 7279 ق ، ج 79 ص ، 1141 ) . اب هجوت هب هچنآ میتفگ ، حاکن یتاطاعم ترابع تسا :زا دصق ءاشنا حاکن اب یلعف هك تحارص رد حاکن هتشاد .دشاب رد ثحابم یدعب میهاوخ تفگ هك صیخشت تحارص و تیقادصم ، ب ر ةدهع فرع تسا ؛ نیاربانب ، دوصقم زا حاکن یتاطاعم رد نیا قیقحت نآ تسا هك هب ةطساو یلعف هك ًافرع تللاد رب حاکن دنك ، دصق ءاشنا دقع .دوش هب ترابع رگید ، حاکن یتاطاعم ، دصق ءاشنا تیجوز یعرش تسا اب لامعتسا لامعا و ییاهراتفر ( )یظفلریغ هك فرع فراعتم و لوقعم نآ اه ر ا حیرص رد ةدارا نیا تیجوز یم دناد . 2 -6 . موهفم انز ، حافس و نادخا انز هب یانعم روجف تسا ( یدابآزوریفلا ، یب ات ، ج 2 ص ، 889 ) و روجف هب ینعم قسف و نایصع و تفلاخم تسا ( یدابآزوریفلا ، یب ات ، ج 4 ص ، 711 ). تبراقم نودب دقع اب نز ار انز دنیوگ ( یحیرطلا ، 7271 ق ، ج 7 ص ، 411 ) ، انز ار تبراقم عورشمان و نودب دقع ىعرش زین فیرعت هدرك دنا ( بغار یناهفصا ، 7811 ، ج 4 ص ، 711 ) انز زا هاگدید اهقف ترابع زا نآ تسا هك یدرم رَكَذ دوخ ار رد جرف ینز زا شیپ ای سپ ورف دَرَب ، هب یردق هك هنتخ هاگ ناهنپ دوش و نآ نز رب وا مارح هدوب و دقع ای هبش ه و ای یتیکلم رد نیب دشابن ( دیهش لوا ، 7211 ق ، ص 418 ؛ دیهش یناث ، 7278 ،ق ج 9 ، ص 72 ؛ نبا سیردا ، 7271 ق ، ج 8 ص ، 243 ؛ یلح ( ملاع ه ) ، 7277 ق ، ص 732 ؛ دیهش یناث ، 7278 ق ، ج 72 ، ص 843 ؛ ضیف یناشاك ، 7211 ق -فلا ، ج 4 ، ص 12 ؛ ییابطابط یرئاح ، 7273 ق ، ج 4 ، ص 219 ؛ یفجن ، 7212 ق ، ج 27 ص ، 413 ؛ ییوخ ، 7271 ق . -فلا ، ص 84 ) . هب انز ، حافس زین هتفگ دنا و رد بتك تغل ، حافس هب یانعم نز تسا ( یدابآزوریفلا ، یب ات ، ج 7 ص ، 449 ؛ بحاص نب دابع ، 7272 ق ، ج 4 ص ، 297 ؛ یرهوج ، 7271 ق ، ج 7 ،
ص 811 ؛ یطساولا ، 7272 ق ، ج 2 ص ، 91 ؛ یحیرطلا ، 7271 ق ، ج 4 ص ، 814 و یوفطصم ، 7214 ق ، ج 1 ص ، 782 ). تارابع یرگید زین یارب حافس هدمآ تسا ؛ نتخیر بآ نودب دقع حاکن ( نبا سراف ، 7212 ق ، ج 8 ص ، 37 ) و وزت ی ج ب ه ریغ ّنس ت و باتك ( سیول فولعم ، 7992 ، ص 881 ). ترابع « جیوزت حیحصریغ » ای « جیوزت هب ریغ تنس و باتك » ، دیاش نیا بلطم ار یم ر دناس هك حافس زا ماسقا حاکن و جاودزا تسا ، اما جاودزا عورشمان و ریغ حیحص ؛تسا هب ترابع رگید ، رگا ود فرط دصق تیجوز هتشاد دنشاب ، اما عرش نینچ یتیجوز ار هتفریذپن دشاب ( لثم جاودزا اب )مراحم ، نینچ یجاودزا ، حافس دهاوخ دوب و زا نیا تهج اب یانز ضحم هك رد نآ دصق و لکش جاودزا دوجو درادن ، توافتم یم دوش ، دنچره هك قحلم هب تسانز . رد یفاك ثیدح یلصفم رد دروم توافت انز ، حافس و حاکن تسه هك قباطم نآ ، یانعم انز لعف یمارح تسا هك زا ره تهج مارح تسا و هجو یللاح رد نآ تسین و هب ببس هکنیا تیلك نآ مارح تسا ، سأر ره هشحاف و ره یمارح تسا هك دنوادخ رد ةنیمز جورف ، مارح هدرك تسا ؛ دنچره هك لعف انز زا یور تیاضر دارفا و هارمه اب تخادرپ غلبم ینیعم دشاب . حافس زا کی تهج اب انز و زا یتهج اب حاکن تهباشم دراد ؛ ًلاثم جاودزا اب مراحم جاودزا یحافس تسا ، اریز هچرگ تروص حاکن رد نآ تسه ، مارح تسا ، زا نآ تهج هك دنوادخ نیا جیوزت ار مارح هدومرف و زین جاودزا اب یسك هك رد هدع تسه و اما حاکن حیحص نآ تسا هك چیه ةبئاش یمارح رد نآ دشابن ( ینیلك ، 7211 ق ، ج 1 ص ، 111 ). رد نآرق میرك « نیحفاسم » رد لباقم « نینصحم » هدمآ :تسا « َو َّلِحُأ ْمُکَل ام َءارَو ْمُکِلذ ْنَأ اوُغَتْبَت ْمُکِلاوْمَأِب َنیِنِصْحُم َریَغ َنیِحِفاسُم » ( لا ءاسن : 42 ) نیحفاسمریغ ینعی ناراكانزریغ ( یحیرطلا ، 7271 ق ، ج 4 ص ، 814 ) ینعی جیوزت حیحصریغ ( نبا روظنم ، 7272 ق ، ج 4 ص ، 231 و یدیهارف ، 7271 ق ، ج 8 ص ، 721 ) نآرق میرك ، ناصحا ار تفص مزلا یارب شیپ زا جاودزا زین یم دناد ( ءاسنلا : 41 ) و انز ار رد اجنیا حافس هدناوخ تسا ( ییابطابط ، 7812 ، ج 78 ص 748 ). نآرق ، نادخا ار زین در یم ؛دنك » لاَو ِتاذِخَّتُم ٍنادْخَأ » ( لا ءاسن : 41 ) نادخا هب یانعم تسود تسا ( نبا روظنم ، 7272 ق ، ج 78 ص ، 789 ) و رتشیب رابرد ة ىسك تسا هك ىارب لیم و شهاوخ ىناسفن و ىناوهش ىتسود ىم دنك ( بغار یناهفصا ، 7811 ، ج 7 ص ، 131 ). دارم زا نتشادن نادخا نیا تسا هك ىناتسود ادیپ دننکن
هك ىناهنپ اب نانآ جاودزا .دننك قرف نیب نیا هورگ و حفاسم نی ار قرف نیب ّماع و ّصاخ هتسناد دنا ؛ نوچ حفاسم نی رد راکشآ و ناهنپ ا لامع فلاخ تّفع ماجنا ىم دنهد ، ىلو نیا هورگ ، نیا لامعا ار رد افخ ماجنا ىم دنهد ( یلح ، دادقم نب للهادبع ، یب ات ، ج 4 ، ص 111 ) ، دنچره حافس و نادخا ره ود ، لکش جاودزا دنراد ، فلاخرب یانز ضحم ، اما روظنم زا انز ، طباور یسنج مان عورش و نودب دهعت تسا هك نز و رتخد نکمم تسا نامزمه اب دنچ درم تسود و ای طابترا یسنج هتشاد دشاب و لماش حافس و نادخا و ریغ نیا ود زا جاودزا یاه ریغ حیحص ( حاکن راغش ، حاکن عاضبتسا )...و زین یم دوش ، رگم هکنیا یدروم زا لیبق یطو هب ههبش دشاب ؛ ز ی ار رد فرع عرش و هعرشتم انز رد لباقم حاکن حص ی ح و ههبش رارق هتفرگ تسا ( یناهفصا ، 7898 ق ، ج 8 ص ، 711 ؛ یفجن ، 7212 ق ، ج 89 ص ، 479 ). فیرعت یطو هب ههبش ترابع تسا زا شزیمآ یدرم اب ینز هك قاقحتسا نآ ار درادن و دوخ ار قحتسم یم دناد ای زا یور یتلاهج هك دزن عرش لباق ششخب تسا ، تروص هتفرگ دشاب ای رودص نآ هب تهج عفر فیلکت ( اب ببس )مارحریغ دشاب ( یفجن ، 7212 ق ، ج 49 ص ، 421 .) 2 -6 . موهفم دقع و شقن یزيمم نآ نانچ هك میدید ، یکی زا یتاحلاطصا هك رد موهفم حاکن و انز ذخا هدش دوب و قراف نیا ود هب باسح یم دیآ ، موهفم « دقع » .تسا یضعب ناهیقف دقع ار « ظفل لاد رب لقن کلم هب یرگید ینعم هدرك دنا ( ققحم یلح ، 7831 ق ، ج 4 ص ، 411 ) ؛ رگا نیا فیرعت تسرد دشاب ، حاکن یتاطاعم زین هك نودب ظفل تسا ، قحلم هب انز دهاوخ دوب . اما نیا فیرعت قیقد تسین و زا باب هحماسم رد ریبعت .تسا ژاو ة دقع زا تهج یوغل هب یانعم « ّدش » و « طبر » و « قاثیتسا » ینعی مکحم ندرك ، نتسب و هرگ ندز ، هب راك یم دور ( یحیرطلا ، 7271 ق ، ج 8 ص ، 718 ؛ دومحم نامحرلادبع ، یب ات ، ج 4 ص ، 171 و یرهوج ، 7271 ق ، ج 4 ص ، 171 ). رد لباقم نیا هژاو ، ملك ة « ّلَح » رارق دراد و « ّلَح و دقع » هب یانعم ندوشگ و نتسب .تسا موهفم یهقف و یقوقح دقع زین هب موهفم یوغل نآ کیدزن ؛تسا ناهیقف دقع ار « مازتلا طبترم اب مازتلا رگید » ، « طبر ود مازتلا » ، « طبر ود رارق » و دننام نآ فیرعت هدرك دنا ( یناهفصا ( ىناپمك ) ، 7273 ق ، ج 2 ص ، 41 ؛ یقارن ، 7271 ق ، ص 77 ؛
یئوخ ، 7273 ق ، ج 8 ص ، 72 ) . رد نوناق یندم ( دام ة 738 ) هدمآ :تسا « دقع ترابع تسا زا هکنیا کی ای دنچ رفن رد لباقم کی ای دنچ رفن رگید ، دهعت رب یرما دنیامن و دروم لوبق نآ اه دشاب ». یضعب زا ناهیقف هك رد ثحب لدا ة تحص تاطاعم ، یآ ة « اوُفْوَأ ِدوُقُعْلاِب » ار ركذ یم ك ن دن ، رد فیرعت دقع هب یانعم یقیقح طبر و یزاجم و یراعتسا رد هدلاق و نامسیر ، زا مهف یفرع کمك یم ریگ ن د . « غیص ة دقع » اب « دقع » قرف ؛دراد دقع ینعی « هرگ » و « نامیپ » ؛ ققحت نیا هرگ ، نیا نامیپ ، نیا داقعنا ، هن دنمزاین غیص ة یظفل تسا و هن ب ه آ ن هتسباو تسا و نودب هغیص زین ققحم و دقعنم یم .دوش ققحت تیهام نودب هغیص ، و جراخ ندوب هغیص زا تیهام حاکن ، کی رواب جا ت یعام تسا و ظفل ، لیسو ة ملاعا قفاوت و یضارت نیفرط .تسا یکی زا ناهیقف یم :دسیون « زا رظن ىانعم ىوغل ، ظفل ، ءزج تامّوقم دقع .تسین « دقع » ىنعی نامه طبر صاخ ىرابتعا ، طبر ىرابتعا نیب نیفرط رد لیدبت نیلام ، هك ناسنا فرط هفاضا کی لام ار لیدبت دنك و ىرگید ار فرط هفاضا رارق .دهد نآ طبر ىرابتعا ، ىانعم دهع .تسا هتبلا ىدیدرت تسین هك دقع دیاب نیب لا نیفرط دشاب » ( ینیمخ ، 7247 ق ، ج 7 ص ، ص 714 و 719 ). نیاربانب ، دقع حاکن قفاوـت ود هدارا تسا هك هب روظنم داجیا هطبار تیجوز تروص یم ریگ .د نیا انعم ار یضعب رگید زین دییأت هدرك دنا هك حاکن رد تقیقح هب ینعم دقع تسا هك روظنم زا دقع ، لصاح دقع تسا هك رد یسراف هب نز نتفرگ و رهوش نتفرگ ریبعت یم دوش و روظنم ، سفن باجیا و لوبق تسین ( یراصنا ، 7271 ق ، ص 41 ). ةتکن یرگید هك رد دروم دقع دوجو دراد و رد نمض میهافم انز و حافس زین هراشا دش ، تیعورشم دقع تسا و رد نیا تروص تسا هك حاکن یتاطاعم زا انز توافتم یم دوش ، هچ یانز ضحم دشاب ( هك رد نآ دقع دوجو )درادن و هچ حافس و نادخا و دننام نآ اه ( هك رد نآ اه دقع یعرش دوجو .)درادن دیؤم نیا بلطم ، یکی زا فیرعت ییاه تسا هك رد دروم انز هتفگ دش هك انز تبراقم عورشمان و نودب دقع ىعرش تسا ( بغار یناهفصا ، 7811 ، ج 4 ص ، 711 ). یضعب زا اهقف زین هك توافت حاکن یتاطاعم اب انز ار رد دقع وجتسج هدرك دنا ، هراشا هب مه نی بلطم دراد : « ءاشنا دقع حاکن ، ءاشنا یلعف یظفلریغ .تسا زا اجنیا قرف نیب حاکن یتاطاعم و انز مولعم یم دوش ؛ اریز انز ،
یطو نودب دقع تسا و حاکن یتاطاعم ، دقع نودب ظفل هکلب یدقع تسا هك لعف رب نآ تللاد .دراد نیاربانب نیب نیا ود قرف یراکشآ تسا » ( یكارا ، 7241 ق ، ش 28 ص ، 11 ). 1 -هاگياج ظفل و لعف رد ققحت حاکن یضعب زا ناهیقف رد دروم ترورض یظفل ندوب باجیا و لوبق دقع حاکن ات اجنادب شیپ هتفر دنا هك حاکن نودب هغیص ار انز تسناد ه دنا ( یلماع ، 7241 ق ، ج 1 ص ، 711 و یراصنا ، 7271 ق ، ص 13 ) ، یضعب زین حاکن یتاطاعم ار اهنت رد تروص هاركا یواسم اب انز هتسناد دنا ، هچرگا حاکن یتاطاعم ار هب لیلد عامجا لطاب یم دنناد ( یراسناوخ ، یب ات ، ص 98 ). رد لباقم ، یضعب نیا نخس ار بیجع هتسناد و هتفگ :دنا « نایم حاکن یتاطاعم و حافس اب یضارت توافت یرایسب دوجو دراد ؛ رد حاکن یتاطاعم ، یضارت رد تیجوز تسا و نیا یضارت یبلق هب یقیرط ملاعا یم دوش ، یلاحرد هك رد حافس ، یضارت رب تیجوز تسین و نیفرط ناشدصق نز تسا . رد نیا تروص هنوگچ یم ناوت نیا ود ار اب رگیدکی هسیاقم درك . توافت نایم حاکن و حافس رد ظفل تسین ، اریز یهاگ اب ظفل ، طبار ة ود سنج فلاخم حافس تسه و یهاگ نودب ظفل ، طبار ة نآ ود حاکن .تسا زا رظن ناشیا توافت نایم حاکن و حافس ، کی رما یرابتعا .تسا ینعی هکنیا درم ، نز ار هجوز رابتعا دیامن و رد لباقم ، نز زین درم ار جوز رابتعا دنك » ( یئوخ ، 7273 ق ، ج 88 ص ، 749 ). ظفل و غیص ة دقع زا رصانع لیکشت دنهد ة تیهام حاکن ، هاوخ مئاد و هاوخ هعتم ، تسین و چیه یشقن رد نّوکت و ققحت تیهام نآ درادن ، دنچره ةلیسو رایسب یبسانم یارب زاربا دصق تسا . یضعب هتفگ :دنا « ظفل ای تلآ ىارب داجیا نیا ىانعم ىرابتعا تسا ، و ای عوضوم تسا ، لعف زین ىم دناوت مه تلآ و مه عوضوم .دشاب ظفل ، موقم دقع تسین هکلب ظفل ، عوضوم و تلآ .تسا نامه روط هك ظفل ىم دناوت تلآ ىارب داجیا کی ىانعم ىرابتعا دشاب ، لعف مه ىم دناوت تلآ ىارب نیا ىانعم ىرابتعا دشاب » ( ینیمخ ، 7247 ق ، ج 7 ص ، 719 ). نیا بلطم ناشن ىم هد د هك حاکن اب هغیص ( ءاشنا )ىظفل ای لعفلاب ( )ىتاطاعم ریغ زا تسانز ( مراکم یزاریش ، 7242 ق ، ج 7 ص ، 99 ) هتفگ یم دوش هك یتح رد یتروص هك هب لیسو ة لعف یطو زین دصق حاکن حیحص ( هن )انز دنراد ، هچرگ لبق زا ققحت تیجوز قافتا یم دتفا و ًافیلکت مارح تسا ، اما ًاعضو ببس ققحت حاکن یم دوش و
رگا نیا انبم هتفریذپ دوشن ، لعف یطو ًافرع تللاد رب حاکن درادن و رد فیرعت و هدعاق حاکن یتاطاعم هب ءاشنا تیجوز اب یلعف هك ًافرع قادصم حاکن یتاطاعم دشاب ، یللخ دراو یمن دنك ؛ اریز یطو ببس یفرع و ییلاقع یارب جاودزا تسین ( ینیمخ ، 7247 ق ، ج 7 ص ، 411 و 413 ). قباطم نیا هاگدید هك یارب یسررب تاطاعم رد ةیلك دوقع و زا هلمج ، حاکن هب نآ هجوت یم دوش ( کر . یعلخف ، 7833 ) ، یاضتقم هدعاق ، نایرج تاطاعم رد ره دقع و یعاقیإ تسا هك اشنا ی نآ هب لعف نکمم دشاب ؛ اریز لعف زین دننام لوق ، لیسو ة داجیا و عاقیا یرابتعا تسا . رد همادا اب ضرف رانك نتشاذگ لعف مارح و رد خساپ هب نیا لاکشا هك رد دقع حاکن اشنا ی تیجوز اب لعف ناکما ؛درادن اریز یلاعفا دننام تسد نداد ای سامت یسنج ات شیپ زا داجیا تیجوز مارح تسا و لعف مارح یمن دناوت لیسو ة داجیا طبار ة تیجوز دشاب ، یم :دسیون « رد دقع حاکن زین ءاشنا یلعف نکمم تسا ؛ اریز یلاعفا هك هب کمك نآ یم ناوت ملاعا هدارا دومن و باجیا و لوبق ار ققحم تخاس ، رصحنم رد دراوم مارح تسین . نیفرط یم دنناوت هب کمك یضعب یاهراك زاجم و للاح ، دصق دوخ ار هب رگیدکی ملاعا دنیامن . دننام هکنیا نز هیزیهج درخب و نآ ار هب لزنم یدرم هك دصق جاودزا اب یو ار دراد دربب ای یروما هك رد فرع اه ی فلتخم تللاد رب نیمه انعم یم دیامن » ( ینیمخ ، 7247 ق ، ج 7 ص ، 731 ) ؛ نیاربانب هتسیاب تسین هك ره اجك ظفل ُتحکنأ و ُتجَّوز رد نیب دشابن ، قادصم انز دشاب ب هکل موهفم حاکن معأ تسا زا هکنیا اب ظفل دشاب ای اب ریغ ظفل ، یتح رگا نیفرط میمصت دنریگب هك یظفل رد راك دشابن و حاکن هب نامه سفن یطو تروص دریگب ، زاب حیحص تسا ، رد نیا تروص یطو مارح تسا ؛ اریز ُتحکنأ و ُتجَّوز هتفگن دنا یلو یعنام رد تّحص حاکن اب ءاشنإ نآ هب سفن یطو دوجو درادن و یم دنناوت اب مه جاودزا دننك ؛ اریز تسرد تسا هك یطو مَّرحم تسا یلو ببس مَّرحم ثعاب یمن دوش هك لعف قَّقحم دوشن ؛ ینعی هچرگا رد ضرف روكذم انز مارح تسا ، یلو اب نامه انز حاکن قَّقحم یم دوش ( یرون ینادمه ، 7891 ) . حاکن ىتاطاعم ریغ زا تسانز ؛ اریز ىانعم حاکن ىتاطاعم نیا تسین هك دقع نودب ءاشنا تروص هتفرگ تسا هکلب ىناسك هك لئاق هب تحص نیا هوحن زا حاکن دنتسه ، ىم دنیوگ حاکن ىتاطاعم نیا تسا هك هب طساو ة کی لمع حیحص ىعرش دصق ءاشنا دقع دوش ؛ لثم هکنیا ردپ رتخد ای دوخ نآ تسد وا ار رد ىلاح هك کتسد ش رد تسد
دراد ، رد تسد جوز دراذگب ( مراکم یزاریش ، 7241 ق -فلا ، ج 7 ص ، 99 و یناجنز ، 7279 ق ، ج 79 ص ، 1141 ) . 8 . دصق تيجوز و ليکشت هداوناخ رد حاکن يتاطاعم ژاو ة « جوز » هب ىانعم تفج رد لباقم قاط و کت .تسا هب ا ی ن انعم جوز ی ت ىعون طبار ة م ی نا ود چ ی ز تسا ، هب نوگ ه ىا هك دوجو ی ىک نودب د ی رگ ی ، ی ا صقن رد ی ىک هب ىانعم للاتخا رد دركراك ىلصا و دروم راظتنا .تسا ىخرب ىاضعا ندب تفج تسه دن و رگا رد ره ی ک زا ىاضعا ا ی ن تفج هب ره لد ی ىل ىتساك و ىصقن دپ ی د آی د ، دركراك ىلصا هك زا ی ک تفج ًلاثم اپ راظتنا ىم دور ، لتخم ىم .ددرگ ی ىک زا داصم ی ق جوز ی ت ن ی ز ىرسمه م ی نا نز و درم .تسا جاودزا پ ی ىدنو و ىدادرارق تسا هك م ی نا ی ک درم و نز دقعنم و رارقرب ىم ددرگ هك زا جوز ی ت لصاح ، دركراك مولعم و فده ىصاخ دروم راظتنا .تسا نآرق ی ىک زا ىاهدركراك جاودزا ار لوت ی د لسن ىم دناد هك مادا ة ح ی تا ىرشب ار مضت ی ن ىم .دنك دركراك مهم رت و و ی هژ ، ا ی داج شمارآ ، تدوم و تسود ی ، ی ىک ندش و داحتا ، تمحر و ىنابرهم تسا ( مور : 47 ) ، زا رظنم نآرق ی ک جوز اب ی د بجوم ىنشور مشچ مه دنشاب ( ناقرف : 12 ) ، صقن اه و اعم ی ب ی دک ی رگ ار فرطرب دننك و بجوم لامك و ز ی اب ی ى ی دک ی رگ دنشاب ( هرقب : 771 ). لئسم ه ىافطا توهش و ... اهنت هبنج تیمدقم هتشاد و ای دیاوف ىرگید ریغ زا ضرغ ىلصا رب نآ اه بترتم ىم دوش و ضرغ یلصا حاکن و جاودزا انامه دیلوت لثم و تیبرت دلاوا تسا ( ییابطابط ، 7812 ، ج 2 ص ، 431 ). عون رشب رد همه راصعا ، حاکن و جاودزا ار حدم هدرك و نآ ار تنس هنسح هتسناد و انز ار شهوکن هدومن و نآ ار ىلمع عینش ىفرعم هدرك دنا ، ناحجر و بابحتسا حاکن صاصتخا هب نیملسم درادن ؛ اریز ره موق و یتلم یاراد حاکن و حافس دنتسه هك یلوا ناشدزن حودمم تسا رب فلاخ یمود هك ناشیارب مومذم تسا . رگا راتخاس ارگ هنای میرگنب ، هچنآ هب هداوناخ ماوق یم دهد ، حاکن تسا هن حافس و نادخا ( ییابطابط ، 7812 ، ج 78 ص ، 779 ؛ یوضر ، 7831 ، ص 42 و یراوزبس ، 7278 ق ، ج 42 ص ، 1 ). یضعب زا ققحم ا ن نمض نایب یانعم جاودزا یارب حاکن ، قوقح تباث نیعم یارب ره مادك زا نیجوز ، زا هلمج عتمت ار زا مزاول جیوزت هتسناد دنا و دندقتعم جاودزا ةنومن زراب کی
هنیدم هلضاف تسا هنرگو عتمت درجم هك یخرب زا نانیبرهاظ یانعم حاکن هتسناد دنا و زین تعماجم رد رتشیب تاناویح زین ه تس ( یوفطصم ، 7214 ق ، ج 2 ص ، 31 و 74 ، ص 481 ) و زا نآرق ، ةیآ 29 ةروس بازحا لیلد رب نیا لصا ؛تسا اریز نیا هیآ تللاد رب ققحت حاکن دراد نودب هکنیا سمل عقاو هدش دشاب . هتبلا داقعنا دنویپ ییوشانز و دهعت یارب یگدنز کرتشم و کیرش ندوب رد همه یداش اه و مغ اه و شلات ندرك یارب لماکت رگیدکی ، فده ینامرآ نیجوز تسا و دنوادخ زا نآ هب « اونکستل اهیلا » ( :مور 47 ) ریبعت هدومرف تسا و نیا بلطم یتافانم درادن اب هکنیا فده زا جاودزا یافطا توهش دشاب و دصق لیکشت هداوناخ هب روظنم نتشاد دنزرف دوجو هتشادن دشاب ، هکلب حیحص تسا هك مییوگب دوصقم زا جاودزا ، عاتمتسا نیجوز تسا هك ود نكر نیا جاودزا نیجوز یم دنشاب ( یفجن ( فشاك لا ءاطغ ) ، 7244 ق ، ص 418 ) و نیاربانب ، هچنآ مهم تسا ، یعرش ندوب دقع و دصق تیجوز یعرش .تسا ىضعب زا نانادقوقح زین نیا فیرعت زا حاکن ار هك هطبار یا نیب نز و درم ىارب لیکشت هداوناخ تسا ، روهشم هتسناد و هتفگ دنا هك نیا فیرعت یم دناوت فیرعت حاکن مئاد هك رد نیناوق ىاهروشك رگید هتخانش هدش تسا ، رارق دریگ ، ىلو هكاجنآزا لماش حاکن عطقنم ه هك ىکی زا ماسقا حاکن رد قوقح ىندم ناریا تسا ، یمن دوش ، زا فیرعت روهشم مشچ یشوپ هدرك ، هتفگ :دنا « حاکن ترابع زا ةطبار ىقوقح تسا هك ب ه ةلیسو دقع نیب درم و نز لصاح یم ددرگ و ب ه نآ اه قح یم دهد هك عتمت ىسنج زا رگیدکی دنربب » ( یماما ، یب ات ، ج 2 ص ، 413 ) ، اما یضعب زا ناهیقف اشنا ی تیجوز و دوجو طبار ة صاخ نیب جوز و هجوز و زین هیرهم ار لیلد رب حاکن هتسناد هك اب انز هك نودب ءاشنا و قلاع ه ركذ دش ه تسا ، قرف دراد ، دنچره حاکن یتاطاعم ار هب لیلد عامجا یمن ریذپ ن د ( یكارا ، 7279 ق ، ص 817 ). یکی زا رصاعم ا ن یم :دسیون « حاکن ىتاطاعم انز .تسین تاطاعم نیا تسا هك لعفلاب دصق تیجوز دنك ای هتّقوم ( ىارب تّدم )نیعم ، و ای همئاد ، رد ىلاح هك ىناز و هیناز دصق تیجوز ىمن دننك هکلب رد لباقم ىلوپ ، دصق لمع عورشمان .دنراد سپ هکنیا رد حاکن ظفل ربتعم تسا ، هب تهج ىعامجا تسا هك اعّدا هدش و هب تهج ىطایتحا تسا هك رد حاکن تسا ، هن زا نیا تهج هك حاکن ىتاطاعم تسانز » ( مراکم یزاریش ، 7242 ق ، ج 4 ص ، 11 ؛ ج 7 ص ، 99 ؛ ج 1 ص ، 87 ) هکلب توافت حاکن یتاطاعم اب
حافس هب تهج دصق تیجوز تسا هك رد حاکن یتاطاعم دوجوم تسا ( یرئازج ، 7271 ق ، ج 4 ص ، 713 ؛ یناجنز ، 7279 ق ، ج 9 ص ، 8711 ، ج 9 ص ، 8772 ؛ یناحبس ، یب ات ، ج 7 ص ، 777 ، ج 4 ص ، 11 ؛ یئوخ ، 7273 ق ، ج 88 ص ، 749 ؛ یكارا ، 7241 ق ، ص 11 ؛ یكارا ، 7279 ق ، ص 817 ؛ ردص ، 7241 ق ، ج 1 ص ، 794 ). رد حاکن ، دصق حاکن ای نامه تیجوز یعرش مزلا تسا و رد حاکن یتاطاعم زین دصق تیجوز یعرش دوجو ؛دراد نامه یزیچ هك رد انز .تسین اهنت توافت حاکن اب حاکن یتاطاعم رد دوبن ظفل تسا و دوصقم زا حاکن یتاطاعم نیا تسا هك هب طساو ة لعف ، دصق ءاشنا دقع دوش ؛ ینعی لعف یاج لوق ار .دریگب دیق « دصق ءاشنا » یارب عفد نیمه هبش ة یواسم ندوب حاکن یتاطاعم اب نز تسا ؛ اریز انز یطو نودب دقع و نودب دصق ءاشنا تیجوز .تسا 6 . يسررب ليلد عامجا رب نلاطب حاکن يتاطاعم مهم رت نی یلیلد هك یارب نلاطب حاکن یتاطاعم ركذ هدش ، عامجا .تسا فارتعا هب ندوبن عنام یلقع و یعرش رب رس هار تحص حاکن یتاطاعم هب زج عامجا و یدبعت ندوب عامجا یكاح زا نیمه بلطم تسا ( یناهفصا ( ىناپمك ) ، 7273 ق ، ج 7 ص ، 731 ؛ ینیمخ ، 7247 ق ، ج 7 ص ، 731 و یناحور ، 7249 ق ، ج 8 ص ، 718 ). عامجا و زاکترا هعرشتم رب هدافتسا زا ظفل لیلد مدع تحص تاطاعم رد حاکن هتسناد یم دوش ( مراکم یزاریش ، 7241 ق -فلا ، ص 711 ) و هیبش نتسناد حاکن هب تادابع ، نیا عامجا ار یدبعت یم یامن ا دن ( مراکم یزاریش ، 7242 ق ، ج 7 ص ، 91 ). رد عقاو لیلد عامجا و اصأ ل ۀ لا داسف رد تلاماعم ، ببس مزلا تسناد ن باجیا و لوبق اب ظفل رد حاکن هدش تسا ( یقارن ، 7271 ق ، ج 71 ص ، 32 ). هتفگ یم دوش هك عامجا ءاملع زا هصاخ و هماع فقوتم رب حاکن اب باجیا و لوبق یظفل تسا ( ینارحب ، 7211 ق ، ج 48 ص ، 711 ). کی ی زا ناهیقف اب حرط تایاور و یفاك ندوبن نآ اه یارب رابتعا ظفل رد دقع حاکن ، هب لیلد عامجا و باحصتسا کسمت هدرك ( یناجنز ، 7279 ق ، ج 9 ص ، 8747 ) ، یم :دسیون « هب رظن ىم دسر هدمع لیلد نامه مّلست نیب نیملسملا نم یماملاا ه و ماعلا ه تسا هك همه رابتعا ظفل ار غورفم هنع هتفرگ دنا و غارس طیارش هغیص هتفر دنا » ( یناجنز ، 7279 ق ، ج 9 ص ، 8777 ) .
رد لباقم لیلد عامجا ، یکی زا ققحم ا ن نمض ثحب یلصفم هك رد دروم نیا عامجا دراد و دقتعم تسا هك ناهیقف ضرعتم نیا لئسم ه ( حاکن )یتاطاعم هدشن دنا و نیاربانب ، عامجا رب دوخ نیا لئسم ه تسین هکلب نآ اه رد تقیقح رب لیاسم مزلام اب نآ عامجا هدرك دنا ( یكارا ، 7241 ق ، ص 11 ). هدنسیون سپس ینانخس زا دیس یضترم رد « راصتنلاا » ( 431 ) و « تایرصانلا » ( 842 ) لقن یم دنك و هجیتن یم دریگ هك نیب لوق هب تحص حاکن اب ءاشنا یلعف و مدع تحص اب ءاشنا یلوق اب یظافلا لثم هحابا و هبه و هیراع ، یتافانم تسین ؛ نیاربانب ، نخس دیس یضترم رد عامجا رب مدع تحص ءاشنا حاکن اب لعف لاد رب نآ ، تحارص و روهظ درادن ( یكارا ، 7241 ق ، ص 11 ). نآ هاگ نانخس یرگید ار هك روصت عامجا رب نلاطب حاکن یتاطاعم یم دور ، لقن یم دنك و عوضوم نآ اه ار نامه یبلطم یم دناد هك رد دروم نخس دیس یضترم دوجو تشاد و رد تیاهن یاعدا عامجا ار یاراد ساسا یمکحم یمن دناد ( یكارا ، 7241 ق ، ص 11 ) . یضعب هتفگ :دنا « تسرد تسا هك تاقلاطا « اوُفْوَأ ِدوُقُعْلاِب » لماش دقع ىتاطاعم مه ىم دوش ، ىّتح رد حاکن ، ىلو ىولج نیا لئسم ه ار ةریس نیملسم ىم دریگ ؛ ىنعی رگا عیب ىتاطاعم دایز تسا ، ىلو زا نامز ربمغیپ )ص( هب نیا فرط حاکن ىتاطاعم رد نیب نیملسم میرادن ، سپ تاطاعم ار مه هب لیلد تفلاخم اب هریس و عامجا رانك ىم میراذگ ، هن هب ىلیلد هك خیش ىراصنا دومرف هك رگا حاکن ىتاطاعم حیحص دشاب ىقرف اب انز درادن » ( مراکم یزاریش ، 7242 ق ، ج 7 ، ص 39 ) . هب رظن یم دسر هك عامجا هتفگ هدش یارب تیاعر طایتحا دشاب و هچ اسب نیا عامجا ، یكردم دشاب و رد نیا تروص ، تایاور ، یضعب لباق یسررب دنتسه و یضعب لباق هیجوت هك اب دوجو ت أ دیی ظفل ، رکنم لعف .دنشابن هب ترابع رگید ، شقن ظافلا رد دقع زا باب تیقیرط تسا ، هن تیعوضوم و لیلد هکنیا ناهیقف ، یظفل ندوب دقع هب هژیو حاکن ار مزلا هدرمش دنا ، هب ببس حیرص ندوب ظفل رد ملاعا هدارا هدوب تسا ؛ ینعی نیا هک رگا زربم حیرص یرگید زین ریغ زا ظفل تفای دوش ، تیافك یم دنك و دیابن لیسو ة ملاعا هدارا ار دودحم هب ظفل مییامن . نکمم تسا دامتعا هب ظفل رد ملاعا هدارا ، هب نیا لیلد دشاب هك رد ردص ملاسا ، جیار نیرت و رد نیع لاح ، حیرص نیرت لیسو ة ملاعا هدارا ، ظافلا هدوب دنا ، رد نیا تروص یلیلد درادن هك اب رییغت فرع و ینیزگیاج یضعب لاعفا ، نینچ
حاکن ی لطاب دشاب . نانچ هك رد ثحب زا فرع میتفگ ، یضعب زا ققحم ا ن رب ناکما دوجو قادصم حیرص هحص هتشاذگ دنا و لاثم ییاه ار دننام مسارم فافز هارمه اب نشج ، رد نیا هنیمز یوق هتسناد دنا ( یكارا ، 7241 ق ، ص 13 ). 6 . دقن ليلد يفيقوت ندوب حاکن یکی زا یلیلاد هك یارب داسف حاکن یتاطاعم ركذ یم دوش ، نیا تسا هك حاکن ةبئاش تدابع دراد و هب یترابع ىفیقوت تسا و لئاق هب طایتحا هدش دنا ( یفجن ، 7212 ق ، ج 49 ، ص 788 ؛ دیهش یناث ، 7278 ق ، ج 1 ص ، 31 و ینیمخ ، 7247 ق ، ج 4 ص ، 498 ). هب راك ندرب ریبعت « یاصع طایتحا » و « هیبش هب تادابع » ( مراکم یزاریش ، 7241 ق -فلا ، صص 47 -48 ) زین هراشا هب نیمه بلطم .دراد نینچمه لوق یناسك هك اق ئ ل هب یوجتسج موهفم حاکن رد ناسل عرش دنتسه ( مراکم یزاریش ، 7243 ق ، ص 788 ) و نخس یناسك هك دراو ندشن هیآ و یتیاور لاد رب حاکن یتاطاعم ار لیلد نلاطب نآ هتسناد دنا ( یناهفصا ( ىناپمك ) ، 7273 ق ، ج 7 ص ، 738 ) ، یكاح زا یفیقوت نتسناد حاکن .تسا تاریبعت قوف زا یضعب اهقف ناشن یم دهد هك نآ اه رد یفیقوت ندوب حاکن عطق دنرادن و هب نیمه تهج رد یاج یرگید یفیقوت ندوبن حاکن ار هتفگ دنا : « ًلاّوا حاکن تدابع تسین ، نوچ طرش تدابع دصق تبرق تسا ، ىلو ىدحا هتفگن تسا هك حاکن دصق تبرق ىم دهاوخ ؛ ًایناث حاکن رد ىلیخ زا اهاج ( لثم )بویع رایخ خسف دراد ، ىلو تدابع رایخ خسف درادن » ( مراکم یزاریش ، 7242 ق ، ج 1 ص ، 718 ). رد دروم لیلد طایتحا ینتفگ تسا : ًلاوا یلیلد رب نیا طایتحا تسین و ًایناث ارچ طایتحا رد کرت طایتحا دشابن هك زا کی فرط لصا رب تحص لمع نارگید تسا و زا یفرط فرص یاعدا نز و درم رب تیجوز لباق شریذپ تسا و هنوگچ یم ناوت لیلد و کردم یلعف ار هك حیرص رد ءاشنا تیجوز دشاب ، ؟تفریذپن دیاش ببس طایتحا رد مدع شریذپ حاکن یتاطاعم ، یریگولج زا جاور و هعاشا داسف یسنج دشاب هك نیا رد لباقم لصا تحص و لمح لمع ناملسم رب تحص و جاور جاودزا و قاذم عراش رب جاور حاکن حیحص و مدع خسف حاکن تسا . نینچمه نکمم تسا هجو طایتحا ، نیا دشاب هك
لاعفا ، ًابلاغ زا نایب دوصقم ناوتان دنتسه و دیعب تسین ریس ة نیملسم رد یارجا دقع حاکن هب ظافلا صوصخم ، اهنت یارب تیاغ طایتحا دشاب اما یلیلد دوجو ن دراد هك رگا یسك نودب تیاعر طایتحا ، دقع حاکن ار اب لعف حیرص ققحم هدومن تسا ، لطاب مینادب . هیبش نیا بلطم رد حاکن یلوضف تسا هك یضعب زا ناهیقف نتفریذپن حاکن یلوضف ار هب ببس طایتحا ت أ دیك هدش رد حاکن و هکنیا عضب اب ضوع لباق کرادت تسین ، قیرط هماع یم ناد ن د و طایتحا ار رب نتفریذپ حاکن یلوضف ناونع یم ك نن د ( یراصنا ، 7277 ق ، ج 8 ، ص 811 ). رد تابثا تحص حاکن یتاطاعم هب لیلاد یلقن زین معا زا یتایآ دننام « اوفوا دوقعلاب » ( هدئام : 7 ) و یضعب تایاور دانتسا هدش تسا و نازیم تللاد نآ اه دروم دقن و یسررب رارق هتفرگ تسا ( یرئاح ، 7248 ق ، ج 7 ص ، 411 ؛ لضاف ینارکنل ، 7833 ، ص 37 ؛ مراکم یزاریش ، 7241 ق ، ص 414 ؛ مراکم یزاریش ، 7242 ق ، ج 1 ص ، 87 ؛ ضیف یناشاك ، 7211 ق -ب ، ص 824 ؛ تیاده این ، 7831 ؛ یدیس یبانب ، 7891 و ینیسح ینایدا ، 7834 ). 3 . شقن فرع رد عوضوم حاکن اب دوجو فلاتخا ییاهرظن هك رد باب تّیّجح فرع هب ناونع یلیلد لقتسم زا رداصم عیرشت ، دوجو دراد ، فرع هراومه هب ناونع یکی زا قرط و رازبا تخانش ماکحا دروم هّجوت هدوب و هب نآ دانتسا هدش تسا ( کر . یمیلس ، 7834 ). تاطاعم ریس ة رمتسم هیئلاقع زا نامز لکش یریگ ندمت اه و جایتحا هب تلادابم هدوب تسا و نیمه رما یکی زا لیلاد تحص تاطاعم رد تلاماعم تسا ( کر . یعلخف ، 7833 ) و هچ اسب عیب یتاطاعم زا ظاحل ینامز مدقم رب عیب اب هغیص هدوب .تسا یضعب دندقتعم رد رصع توبن و دعب زا نآ زین نودب کش هویش تاطاعم رد عیب جاور هتشاد و دروم عدر عقاو هدشن تسا ( ینیمخ ، 7247 ق ، ج 7 ص ، 39 ). رب فلاخ رظن یناسك هك موهفم حاکن ار رد ناسل عرش وجتسج یم دننك ( مراکم یزاریش ، 7241 ق -فلا ، ص 47 ات 48 ) ، هب رظن یم دسر هك حاکن مه دننام عیب تقیقح هیعرش درادن هکلب عرش نامه حاکن یئلاقع ار ءاضما هدومرف تسا و حاکن هب یانعم دقع تسا ، اما هن سفن ءاشنا یظفل هکلب هب یانعم لولدم دقع تسا هك نامه لوصح ةطلس جوز رب عضب هجوز تسا ؛ و موهفم یفرع « ٌنلاف ُجوز
هنلاف » نیا تسا هك رب عضب وا طلسم هدش تسا ، ره دنچ طو ی عقاو هدشن دشاب ای زا طو ی نکمت هتفاین دشاب ( لضاف ینارکنل ، 7218 ق ، ص 9 ). هیکلام زین نیمه انعم ار اق ئ ل ا دن ( یریزج ، 7279 ق ، ج 2 ص ، 72 ). یضعب هك دقع ار رد تغل هب یانعم دقع جیوزت هتسناد دنا ، لیلد نآ ار ردابت یفرع و لصا مدع لا لقن و تیعونمم هثدحتسم ندوب دقع ، هتفگ دنا و هکنیا ره نییآ و یتلم یاراد دقع هدوب دنا ( یقارن ، 7271 ق ، ج 71 ص ، 9 ). حاکن حیحصریغ ، ینعی رب فلاخ مسر و بادآ و فرع هعماج لمع .ندرك فرع رد لئسم ة حاکن شقن یلصا ار دراد ؛ اریز فرع نامه هعماج یا تسا هك هداوناخ و حاکن رصنع یلصا نآ تسا سپ یارب رصنع یلصا دوخ تافیرشت و تیمها اق ئ ل تسا . حاکن رد فرع ، یرما هتخانش هدش و یاراد یراثآ تسا هك انز نآ هنوگ تسین و رد ره فرع و هعماج یا نیا ود زا رگیدکی هتخانشزاب .دنتسه یکی زا نارسفم اب هجوت هب یآ ة « اوُفْوَأ ِدوُقُعْلاِب » ( هدئام : 7 ) ، هك ملك ة « دوقعلا » لماش دوقع یفرع زین یم دوش و رگنایب شقن فرع تسا ، یم :دسیون « دقع ترابع تسا زا ره لعف و ىلوق هك ىانعم دقع ىوغل ار مسجم دزاس ، و نآ ىانعم ىوغل ترابع زا رارقرب ندرك ىعون طابترا نیب کی زیچ و نیب زیچ رگید تسا ، هب روط ى هك هتسب هب نآ دوش ، و زا نآ ىیادج دریذپن ، دننام دقع ...عیب و لثم دقع حاکن هك ترابع تسا زا داجیا هطبار ىیوشانز نیب نز و درم ، ب ه ىوحن هك نآ درم دناوتب زا نآ نز عتمت دربب و لمع ىیوشانز اب وا ماجنا دهد و نآ نز رگید دناوتن نینچ هطبار ىا اب ریغ نآ درم رارقرب هدومن ، ىدرم رگید ار رب سومان دوخ طلست دهد ؛ ینعی ینعم دقع ار یفرع یم دناد و ره هچنآ هك ًافرع ، دقع رب نآ قدص دنك ، لومشم هیآ تسا » ( ییابطابط ، 7812 ، ج 1 ص ، 411 ) . هب رظن یلیحز عیب تاطاعم هك ًافرع رب یاضر نیدقاع تللاد یم دنك ، هب ببس مارتحا نداهن تاداع جیار رد نایم مدرم و ربتعم نتسناد فرع نآ اه زا بناج تعیرش حیحص یّقلت هدش تسا ( یلیحز ، 7991 م ، ج 1 ص ، 8292 ). ملاسلادبع یملس دقتعم تسا هك رگا تللاد فرع رب یاضر نیدقاع بجوم لوصح ملع ، داقتعا ای نظ یوق دوش ، هب ببس تّوق تللاد فرع و دارّطا نآ ، دقع ، حیحص یّقلت یم دوش ( یملس ، 7279 ق ، ج 7 ، ص 8711 ). نیرتهب کلام صیخشت حاکن و حافس ، فرع تسا ؛ فرع رب یاوتف هیقف
راذگرثا تسا ، مه نانچ هك رد لئسم ة عیب یتاطاعم دوهشم تسا ، هتبلا یاوتف هیقف زین یم دناوت رظن فرع و ت هیک رب یاهزربم یلعف ار تیوقت نك .د 6 . رد یوجتسج زربم يلعف يفرع کی طباض ة یلك یارب نیا هک یکی زا نیوانع تلاماعم ، لثم عیب ، هراجا ای هبه دهاوخب رب یلعف رد ملاع جراخ قیبطت ادیپ دنك ، نیا تسا هك نیا لعف ًلابق دزن فرع زا قیداصم نآ هلماعم بوسحم دوش ( ان ی ینی ، 7818 ق ، ج 7 ص ، 717 ). قبط نیا انبم ، تاطاعم رد یزیچ نایرج ادیپ یم دنك هك کی یلعف دناوتب لبق زا دصق ، ًافرع قادصم یارب نآ ناونع عقاو .دوش یتح رتلااب زا نیا یم ناوت تفگ هك دعب زا دصق مه رگا کی یلعف قادصم یکی زا نیا نیوانع رارق تفرگ ، یفاك تسا ؛ رد هجیتن ، رگا کی یلعف لبق زا هکنیا اب نآ دصق حلص دوش ، فرع یمن دیوگ حلص تسا و اب کی یلعف ًلاثم تسد هب تسد مه نداد دصق حلص دندرك و فرع دیوگب لااح هك دصق هحلاصم دیدرك « اذه حلص یتاطاعم » ، نیمه یفاك تسا و رگا نز و درم هب دصق جیوزت کی یلعف ار ماجنا دنداد هك دصق جیوزت دندرك ، نیمه حاکن تسا ( ینیمخ ، 7247 ق ، ج 7 ص ، 427 ) رگا دصق نیفرط یارب حاکن دوجوم دشاب ، فرع ، لعف ار قادصم یارب حاکن دهاوخ تسناد ( ینیمخ ، 7247 ق ، ج 7 ص ، 413 ). هب روط هصلاخ ، رد ىتروص هك ىنایرج رگنایامن ىیوشانز نایم درم و ىنز ماجنا ددرگ ، هچ اب نتشون و ای نتفگ و ای هراشا و ره ىروط رگید هك هب ىنشور تللاد رب ماجنا جاودزا دنك ، ىفاك تسا ( یقداص ینارهت ، 7832 ، لئسم ة 141 ) ؛ نیاربانب ، هچرگا قادصم یلعف یفرع هك تحارص رب ءاشنا حاکن هتشاد دشاب ، دوجوم دشابن ، ناکما دوجو قادصم یفرع یارب اشنا ی یلعف حاکن یتاطاعم ار یمن ناوت یفن درك ( ینیمخ ، 7247 ق ، ج 7 ص ، 731 و 413 ؛ یناجنز ، 7279 ق ، ج 79 ص ، 1141 و ینیکشم ، یب ات ، ص 117 ). ةمه نیا اه ناشن یم دهد هك نیب حاکن یتاطاعم و انز توافت دوجو دراد و حاکن یتاطاعم زا تهج یربك -ره لعف حیرص یفرع ببس ءاشنا حاکن تسا -یلکشم درادن و رد ره نامز و یناکم هك نینچ یلعف دوجوم دشاب ، حاکن حیحص دهاوخ .دوب یضعب زا هنومن ییاه هك نکمم تسا فرع رد نامز ای ناکم یصاخ نآ اه ار قادصم و زربم
یجراخ ءاشنا اب لعف دادملق دنك ، ترابع ا دن :زا مسارم هلب نورب ( فرص رظن زا )ظافلا ، رفس ة دقع ، ندرب هیزیهج و نتفریذپ طسوت درم ، رارق نداد رهم رد تسد نز ، هکنیا ردپ رتخد تسد وا ار رد تسد جوز دراذگب ، نتخادنا ششوپ صوصخم رب رس سورع ، شفك یور شفك نتشاذگ ، هراشا لثم تسد ناکت نداد ، هقلح ب ه تسد ندرك ، مسارم نشج نتفرگ ، حفاصت ای قناعت ای لبقت ای ترشابم ای سمل ای یطو هب دصق ءاشنإ ( اب ضرف تحص رد نیع )تمرح . نیا لاعفا نکمم تسا رد فرع ینونك ، تحارص هتشادن دنشاب ، اما هچ اسب رد هدنیآ دروم دییات و حیرصت فرع رارق دریگ ، نامه روط هك لوق هب تحص عیب تاطاعم رد یارآ یهقف زا هتشذگ ات لاح رایسب توافتم هدوب ، هب یوحن هك رد هاگدید ناهیقف رصاعم اب نآ هب هباثم کی دقع مامت رایع ، هك دجاو ةمه راثآ دقع یظفل تسا ، دروخرب هدش تسا و رد لیلاد نآ اه دركراك فرع و هریس هب حوضو نایامن تسا ( یعلخف ، 7833 ، صص 23 -11 ) ، نینچ تسا رد دروم حاکن یتاطاعم هك رد نامز اه و ناکم اه ی توافتم ، نکمم تسا هك فرع یلاعفا ار صوصخم دقع حاکن رارق دهد و نیا همه هب یانعم رییغت تیهام حاکن .تسین یضعب زا ققحم ا ن رب ناکما دوجو قادصم حیرص هحص هتشاذگ دنا و لاثم ییاه ار دننام مسارم فافز هارمه اب نشج ، رد نیا هنیمز یوق هتسناد دنا ( یكارا ، 7241 ق ، ش 28 ص ، 13 ) . 3 . راثآ حاکن يتاطاعم و مکح يفيلکت نآ ناهیقف زا راثآ حاکن یتاطاعم ( رهم ، هقفن ، ثرا ، بسن ، قلاط )...و ثحب هدرکن ؛دنا کی ببس یارب نیا بلطم مدع یلاتبا هب نآ تسا ؛ اریز داع ًات لئسم ة حاکن هب قیرط رازبا یلوق هدوب و داجیا حاکن هب وحن تاطاعم یلیخ ذاش و ای اساسا عقاوریغ هدوب تسا ؛ نیاربانب هزیگنا یا یارب ضرعت هب مکح نآ هدوبن تسا . هیجوت رگید نیا تسا هك لکشم رد لصا شریذپ حاکن یتاطاعم هب ناونع حاکن حیحص اب یلیلاد هك ركذ دش ، هدوب تسا هنرگو رد تروص تحص حاکن یتاطاعم راثآ حاکن زا ره تهج رب نآ راب یم دوش و اما یناسك هك دندقتعم حاکن یتاطاعم حیحص تسین ، راثآ حاکن ار رب نآ بترتم یمن دننك ،
دنچره رگا نآ اه لاؤس دننك نیا لمع تسانز ، یم یوگ دن هن ، انز تسین ( کر . لضاف ینارکنل ، 7833 ، هسلج 38 .) حاکن یتاطاعم رگا حیحص دشابن ، رد تروص لهج ، دننام حاکن هب ههبش دهاوخ ؛دوب رد حاکن هب ههبش هك صخش تبسن هب زیاج ندوبن جاودزا ىعرشریغ ، لهاج تسا ، راثآ حاکن حیحص راب ىم ؛ددرگ دننام قاحلا دنزرف هب رهوش ، قح لماك وا رد ثرا و راثآ رگید ( یبعك ، 7834 ، ص 779 .) رد ثیدح زین هدمآ :تسا « ىهن لوسر لا هّل ( )ص نأ لاقی :ءاملإل ای تنب اذك و اذك ، ّنإف ّلکل موق ًاحاکن ( رح یلماع ، 7219 ق ، ج 47 ، باب 38 ، زا باوبا حاکن دیبعلا و ءاملاا ، ح 4 ؛) لوسر ادخ ( )ص ىهن درك زا هکنیا هب نازینك هتفگ :دوش « ىا رتخد اذك و اذك » ( ىنعی تبسن مارح ىگداز هب وا ؛)دهد اریز ره ىموق حاکن ( )ىعورشم ىارب دوخ .دراد تیاور ىاراد دنس حیحص تسا و رهاظ نآ تللاد رب بیترت راثآ تحص رب حاکن ره ىموق دراد ، ىلو تللاد تیاور اهنت رب بترت ىراثآ تسا هك نآ موق رب حاکن دوخ بترتم ىم دنناد ، هن ىراثآ هك دزن ام رب حاکن حیحص بترتم .تسا سپ رگا ىموق نیا هنوگ هطبار نایم نز درم ار حاکن دنرامشن و زا جاودزا نز اب درم رگید مه تعنامم دننکن و نآ ار انز دننادن ( یكارا ، نسحم ، 7831 ، ص 94 .) اب هجوت هب هلدا یا هك یسررب دیدرگ ( هب هژیو صخشم ندش توافت حاکن یتاطاعم اب )انز ، هب رظن یم دسر رد تروص ی هك جاودزا نیب نز و یدرم زا عون حاکن تاطاعم دشاب ، یلع مغر فلاتخا ییاهرظن هك نیب ناهیقف رد شریذپ ای در نیا عون حاکن دوجو دراد ، طابترا نآ اه عورشم یقلت هدش و لومشم ناونع طبار ة عورشمان دهاوخن دش و رگا نز و یدرم هك هب ناونع انز مهتم دنتسه ، یعدم حاکن یتاطاعم دنشاب ، لقادح زا باب ةدعاق ءرد ، ّدح زا نانآ طقاس دهاوخ .دش هجوت هب کی هنومن زا ارآ ی بعش ناوید لاع ی روشك رد نیا هنیمز دیفم دهاوخ دوب ؛ هبعش 41 ناوید لاع ی روشك رد هدنورپ هسلاك 19 / 1137 / 41 رد خیرات 7 / 7 / 7819 نینچ أر ی :داد « اب هجوت هب تایوتحم هدنورپ رد هطبار اب انز ، رظن هب هکنیا نیفرط زا ادتبا دصق جاودزا هتشاد دنا و راهظا تمادن هدومن دنا و بسح رظن خرب ی زا ناهیقف ماظع حاکن هب ظافلا سراف ی ، دروم قیدصت تسه ، تح ی ضعب ی زا ناگرزب حاکن تاطاعم ی ار حیحص هتسناد دنا ، ارجا ی دح انز تبسن هب ره ود لکشم و دروم ههبش تسا و دودحلا أردت تاهبشلاب ، اذل أر ی هرداص ضقن یم ددرگ ».
یناسك هك دندقتعم حاکن یتاطاعم حیحص تسین ، یانعم نیا فرح نیا ین تس هك ًامتح تسانز هکلب رگا کی نز و درم اب داقتعا هب هکنیا حاکن یتاطاعم حیحص تسا ، حاکن هدرك دنا ، دنچره راثآ حاکن ار رب نآ بترتم یمن دننك ، یلو رگا نآ اه لاؤس دننك نیا لمع تسانز ، یم یوگ دن هن ، انز تسین ؛ نوچ همزلا شا نیا تسا هك مامت نیا حاکن یاه یتاطاعم هك رد برغ عقاو یم دوش ، ناونع انز ار هتشاد دشاب و نینچ یمازتلا دوجو درادن هکلب اهنت عامجا رب فلاخ نآ مئاق تسا ، اّما یمن میناوت مییوگب نیا .تسانز نیا بلطم هك حاکن یتاطاعم ادن هتش شاب می ، اب نیا بلطم هك مییوگب نیا امتح تسانز ، همزلام درادن ( لضاف ینارکنل ، 7833 ، هسلج 38 ). نیاربانب ، رد ره نامز و یناکم هك زا رظن فرع ، یلعف حیرص رد ءاشنا دقع حاکن دوجوم دشاب ، لدا ة حاکن حیحص لماش نآ دهاوخ دوب و نینچ یجاودزا مارح .تسین عمج یدنب دقع حاکن قفاوـت ود هدارا تسا هك هب روظنم داجیا هطبار تیجوز تروص یم .دریگ حاکن رد تقیقح هب ینعم دقع تسا و روظنم زا دقع ، لصاح دقع تسا هك رد یسراف هب نز نتفرگ و رهوش نتفرگ ریبعت یم دوش و روظنم ، سفن باجیا و لوبق تسین و هتسیاب تسین هك ره اجك ظفل ُتحکنأ و ُتجَّوز رد نیب دشابن ، قادصم انز دشاب ب هکل حاکن هچ اب هغیص دشاب ( ءاشنا )ىظفل و هچ اب لعف ( )ىتاطاعم ریغ زا تسانز ؛ اریز انز تبراقم عورشمان و نودب دقع ىعرش تسا هچ یانز ضحم دشاب ( هك رد نآ دقع دوجو )درادن و هچ حافس و نادخا و دننام نآ اه ( هك رد نآ اه دقع یعرش دوجو .)درادن حاکن یتاطاعم دصق ءاشنا تیجوز یعرش تسا ، اب رازبا و ییاهراتفر ( )یظفلریغ هك فرع فراعتم و لوقعم نآ اه ار حیرص رد ةدارا نیا تیجوز یم دناد . فرع هراومه هب ناونع یکی زا قرط و رازبا تخانش ماکحا دروم هّجوت هدوب و هب نآ دانتسا هدش تسا ؛ نانچ هك تاطاعم ، ةریس رمتسم هیئلاقع زا نامز لکش یریگ ندمت اه و جایتحا هب تلادابم هدوب تسا ، رد دروم حاکن زین نکمم تسا فرع رد نامز اه و ناکم اه ی توافتم ، یلاعفا ار صوصخم دقع حاکن رارق دهد هك هب یانعم رییغت تیهام حاکن .تسین یضعب زا هنومن ییاه هك نکمم تسا فرع رد نامز ای ناکم یصاخ نآ اه ار قادصم و زربم
یجراخ ءاشنا اب لعف دادملق دنك ، ترابع ا دن :زا مسارم هلب نورب ( فرص رظن زا )ظافلا ، ةرفس دقع ، ندرب هیزیهج و نتفریذپ طسوت درم ، رارق نداد رهم رد تسد نز ، هکنیا ردپ رتخد تسد وا ار رد تسد جوز دراذگب ، نتخادنا ششوپ صخم صو رب رس سورع ، هقلح هب تسد ندرك و مسارم نشج .نتفرگ درواتسد نیا قیقحت ، سپ زا تخانش تیهام حاکن و توافت نآ اب حافس و انز ، رد دصق ءاشنا تیجوز و زین دقن و یسررب لیلاد اق ئ نیل هب نلاطب حاکن یتاطاعم نیا تسا هك ةلدا نلاطب و زا نآ هلمج لیلد عامجا رب موزل ظفل یارب حاکن ، هب وحن یدبعت تسین هکلب رتشیب اهقف رد یوجتسج یهار یارب ملاعا حیرص دصق ینطاب دنتسه و هب نیمه لیلد هب ظفل یور هدروآ دنا و رگا نانآ ریغ ظفل ار ربتعم هتسنادن دنا ، هب تهج حیرص ندوبن ظفلریغ رد ءاشنا و زا باب طایتحا یارب یریگولج زا جاور و هعاشا داسف یسنج تسا هك نیا دوخ رد لباقم لصا تحص و لمح لمع ناملسم رب تحص و جاور جاودزا تسا ، نانچ هك قاذم عراش زین رب جاور حاکن حیحص و مدع خسف حاکن تسا . نیاربانب ، یلیلد دوجو درادن هك رگا یسك نودب تیاعر طایتحا ، دقع حاکن ار اب لعف حیرص ققحم دومن ، لطاب ب دشا هکلب حاکن یتاطاعم قبط هدعاق ، حیحص و عورشم تسا و راثآ حاکن حیحص رب نآ بترتم یم دوش و رد ره نامز و یناکم هك لعف حیرص رد اشنا ی دقع حاکن دوجوم دشاب ، لدا ة حاکن حیحص لماش حاکن یتاطاعم دهاوخ دوب و نینچ یزیچ نکممریغ تسین . اب هجوت هب هلدا یا هك یسررب دیدرگ ، رد یتروص هك جاودزا نیب نز و یدرم زا عون حاکن تاطاعم ی دشاب ، طابترا نآ اه عورشم دهاوخ دوب و دح انز اب یاعدا حاکن یتاطاعم زا یوس نز ای درم مهتم هب انز ، لقادح زا باب ةدعاق ءرد طقاس یم دوش . همانباتک نآرق میرك . ا نب سراف ، دمحا ( 7212 ق ،) مجعم سیئاقم غللا ۀ ، :مق تاراشتنا رتفد تاغیلبت ىملاسا . نبا ،روظنم دمحم نب مرکم ( 7272 ق ،) ناسل ،برعلا :توریب راد .رکفلا
یكارا ، نسحم ( 7831 ) ، « ىگدنز کرتشم نز و درم نودب دقع جاودزا »، هقف لهأ )ع(تیبلا ، ةرامش 17 . ومه ( 7241 ق ،) « سارد ة لوح مکح اطاعملا ۀ یف حاکنلا »، :مق هقف لهأ تیبلا )ع( ، ش 28 . ،ىكارا ىلعدمحم ( 7279 ،)ق باتك ،حاکنلا :مق رون .راگن ،ىلیبدرا دمحا نب دمحم ( 7218 ق ،) عمجم دئافلا ۀ ناهربلاو یف حرش داشرإ ،ناهذلأا :مق رتفد تاراشتنا ىملاسا هتسباو هب هعماج نیسردم هزوح هیملع مق . ،ىناهفصا دیس نسحلاوبا ( 7898 ق ،) ۀلیسو ۀاجنلا ، :مق هناخپاچ .رهم ،ىناهفصا نیسحدمحم ىناپمك ( 7273 ق ) ، هیشاح باتك ،بساکملا مق : راونأ .ىدهلا ،ىماما نسحدیس یب( ،)ات قوقح ،ىندم :نارهت تاراشتنا .هیملاسا ،ىراصنا ىضترم ( 7277 ،)ق باتك ،بساکملا :مق تاروشنم راد .رئاخذلا ومه ( 7271 ،)ق باتك ،حاکنلا :مق رگنك ة ىناهج تشادگرزب خیش مظعا .ىراصنا ،ىناوریا ىلع نب دبع نیسحلا ىفجن ( 7211 ،)ق ةیشاح ،بساکملا نارهت : ترازو گنهرف و داشرا .ىملاسا ،ىنارحب فسوی ( 7211 ق ،) قئادحلا رضانلا ۀ یف ماكحأ رتعلا ۀ رهاطلا ۀ، :مق هعماج .نیسردملا یدرجورب هدبع ، دمحم ( 7831 ) ، قوقح یندم ، :نارهت تاراشتنا .دجم ،ىنارحب فسوی ( 7211 ،)ق قئادحلا رضانلا ۀ یف ماكحأ رتعلا ۀ رهاطلا ۀ، :مق هعماج .نیسردملا یرفعج یدورگنل ، رفعجدمحم ، ( 7814 ،) تأ ریث هدارا رد قوقح یندم ، :نارهت جنگ .شناد ینیسح ینایدا ، دیس نسحلاوبا ( 7834 ) ، « حاکن یتاطاعم »، تلااقم و یسررب اه ، رتفد 12 . ىلح ، دادقم نب هّللادبع ىرویس ( یب )ات ، زنك نافرعلا یف هقف نآرقلا ، مجرت ة میحرلادبع ىقیقع ىشیاشخب ، :مق ژاساپ سدق ، کلاپ 777 . بغار ىناهفصا ، نیسح نب دمحم ( 7811 ) ، تادرفم ظافلأ نآرقلا ، همجرت و قیقحت دیس اضرملاغ ىورسخ ىنیسح ، :نارهت تاراشتنا .یوضترم یوضر ، یضترم ( 7831 ) ، (تاقلح 8 ) هعماج یسانش هعتم ، هاگیاپ یتنرتنیا شنیب ون ، http://www.binesheno.com/Files/books.php ، نیرخآ هب :یناسرزور 74 / 3 / 7894 . ،ىناحور قداصدیس ( 7249 ق ،) جاهنم هاقفلا ة ، :مق راونا .ىدهلا ،یلیحز هبهو ( 7991 )م ، هقفلا یملاسلاا لداو هت ، توریب : یب ان . ،ىرئازج دیس دمحم رفعج جورم ( 7271 ق ،) ىده بلاطلا یف حرش ،بساکملا :مق هسسؤم راد .باتکلا
