Projekt procesu badawczego

triangulacji stanowi zaś […] najbardziej wyrafinowany cel, jaki można osiągnąć w badaniu (Denzin, 1970, s. 310).

2. Ramę teoretyczną zastosowaną w pracy – stopniową zmianę instytucjonalną Mahoneya i Thelen (2010)

Tab. 18 Zestawienie pytań badawczych i hipotez roboczych

Hipotezy robocze dotyczące wdrażania technologii datafikacji w obszarze polityk zdrowotnych w Polsce, Niemczech i Estonii

Pytanie badawcze Hipoteza robocza

1. Jak datafikacja może pomóc w sprostaniu kluczowym wyzwaniom sektora ochrony zdrowia takim jak np. kwestie demograficzne, zróżnicowany dostęp do usług czy globalne zagrożenia zdrowotne (np.

pandemie)?

Rozwój technologii i wykorzystanie potencjału rosnącej ilości danych będzie jednym z rozwiązań dla problemów stojących przed sektorem ochrony zdrowia (np. niskiej efektywności polityk publicznych, zróżnicowanego dostępu do usług czy zagrożenia epidemiami/pandemiami i starzejącego się społeczeństwa) (por. OECD/EU, 2018). Zastosowanie narzędzi opartych na potencjale danych pozwoli m.in. na personalizację usług, wcześniejsze wykrywanie i zapobieganie rozwojowi chorób, podniesienie kompetencji pacjentów i ich upodmiotowienie czy zdalną obsługę chorujących – w konsekwencji zaś na bardziej efektywne i jakościowo lepsze zarządzanie politykami publicznymi w sektorze ochrony zdrowia (por. Deetjen i in., 2015). Tym samym kraje, chcąc sprostać wyzwaniom w sektorze ochrony zdrowia, będą zmuszone do budowania cyfrowych strategii, stałego podnoszenia poziomu zaawansowania infrastruktury oraz wykorzystywania potencjału danych w politykach publicznych.

2. Jakie są kluczowe czynniki

decydujące o sposobach

planowania, wdrażania i wykorzystywania danych? W jaki sposób czynniki te kształtują potencjał datafikacji w analizowanych krajach?

Warunki społeczno-ekonomiczne, kulturowe, polityczne czy instytucjonalne (por. Adolino, Blake, 2010) oraz priorytety poszczególnych krajów w obszarze digitalizacji różnicują sposoby wykorzystywania technologii datafikacji. Wśród czynników wpływających na stosowanie takich technologii można również wymienić:

a. zaawansowanie rozwoju infrastruktury (m.in. dostęp do internetu i cyfrowych

usług publicznych) (por. DESI, 2018;

DESI, 2019);

b. przejrzystość ram prawnych (m.in.

wypracowanie standardów w zakresie przechowywania oraz udostępniania danych) (por. Deetjen i in., 2015);

c. możliwości finansowania (WHO, 2016).

Jednak kluczowym czynnikiem kształtującym możliwości wykorzystywania potencjału technologii i danych będzie nastawienie decydentów i przedstawicieli instytucji państwa.

Znaczenie będą miały również postawy interesariuszy biznesowych oraz akademickich (por. Deetjen i in., 2015). Najważniejsze dla wdrażania cyfrowych rozwiązań jest więc przywództwo i chęć podejmowania działań w tym obszarze (ang. leadership) (OECD, 2021a, s. 19).

3. W jaki sposób poziom społecznej wrażliwości na kwestie związane z danymi (np. niechęć do ich udostępniania czy obawy przed nieuprawnionym wykorzystaniem) wpływa na charakter procesów digitalizacji w poszczególnych państwach?

Sektor ochrony zdrowia jest jednym z najtrudniejszych do digitalizacji ze względu szczególną wrażliwość danych. Jego transformacja budzi zaś szczególne obawy społeczne. Nasilenie tych ostatnich jest jednak zależne m.in. od kontekstu kulturowego czy doświadczeń historycznych (Carrel, 2018;

Zöllner, 2012). Konsekwentnie, w krajach o wysokim poziomie wrażliwości na kwestie prywatności, wdrażanie cyfrowych rozwiązań będzie trudniejsze.

4. W jaki sposób rozwój cyfrowej infrastruktury przekłada się na wykorzystanie potencjału datafikacji w ramach polityk publicznych, w szczególności w sektorze ochrony zdrowia?

Wykorzystywanie potencjału danych wymaga wprowadzenia zmian w infrastrukturze informacyjnej państwa (por. Esty, Rushing, 2007). Cyfrowe usługi publiczne są podstawą do wykorzystywania potencjału danych w obrębie sektora ochrony zdrowia. Stanowią bowiem źródło wiedzy o kondycji i potrzebach zdrowotnych społeczeństw (UNESCO, IBC, 2017). Państwa posiadające rozwiązania służące do gromadzenia danych (np. Elektroniczne

Dokumentacje Medyczne) będą mogły – w przeciwieństwie do tych dopiero planujących takie narzędzia – korzystać z potencjału danych, wykorzystując je do analiz na potrzeby polityk publicznych.

5. W jaki sposób kondycja instytucji państwa wpływa na przebieg procesów digitalizacji (cyfryzacji) w sektorze ochrony zdrowia?

Digitalizacja jest projektem wymagającym zmiany sposobów działania państwa. Kluczowe jest w tym przypadku odejście od silosowości oraz ujednolicenie celów i sposobów ich realizacji w grupie zaangażowanych interesariuszy, a także powołanie odpowiednich jednostek specjalizujących się w cyfrowych rozwiązaniach czy odejście od hierarchicznych struktur na rzecz tych bardziej płaskich (Eggers, Hurst, 2017;

OECD, 2019b). W państwach, których instytucje nie potrafią dokonać takiej reorganizacji i zacieśnić instytucjonalnej współpracy, digitalizacja ochrony zdrowia będzie przebiegać wolniej niż w tych potrafiących zmienić swoje formuły działania.

Jednocześnie instytucje publiczne nie są atrakcyjnym pracodawcą (m.in. ze względów finansowych) dla pracowników z branży technologii (np. informatyków, programistów) (Główny Urząd Statystyczny, 2020). Właśnie dlatego duże znaczenie w rozwoju sektora ma współpraca podmiotów publicznych z komercyjnymi rozwijającymi takie rozwiązania.

Współpraca ta może przyjmować różny charakter np. budowania i rozwijania infrastruktury, wsparcia we wdrażaniu i promocji poszczególnych rozwiązań (np. współpraca z sektorem bankowym w Estonii podczas rozpowszechniania cyfrowego dowodu osobistego) (van de Poll, 2020) czy podejmowania działań mogących podnieść skuteczność instytucji publicznych. Instytucje

państwowe mogą, w uzasadnionych przypadkach, zacieśniać współpracę z biznesem gromadzącym dane geoprzestrzenne czy z sieci telekomórkowych (por. Kukke i in., 2020; ONZ, 2015).

Hipotezy robocze dotyczące procesu datafikacji jako stopniowej zmiany instytucjonalnej (por. Mahoney, Thelen, 2010)

6. W jaki sposób cechy charakterystyczne instytucji oraz kontekst wpływają na sposób przeprowadzania digitalizacji w sektorze ochrony zdrowia oraz (6a) wyłonienia się konkretnego typu zmiany instytucjonalnej?

Wskazanie czynników kontekstu oraz cech charakterystycznych instytucji jest punktem wyjścia do przeprowadzenia analizy stopniowej zmiany instytucjonalnej (Mahoney, Thelen, 2010). Charakteryzując kontekst oraz instytucje badacz pokazuje, czy przeprowadzenie zmiany jest w danych warunkach możliwe, a jeśli tak to do jakiego stopnia. Kontekst i cechy instytucji mogą bowiem utrudniać lub ułatwiać przeprowadzenie transformacji – w przypadku niniejszej pracy o charakterze cyfrowym (Mahoney, Thelen, 2010). Kontekst i cechy charakterystyczne instytucji stanowią więc ramy, w których poruszają się dokonujący zmian, warunkując tym samym działanie tych ostatnich.

Określone cechy kontekstu oraz instytucji sprawiają, że wyłania się konkretny typ zmiany instytucjonalnej takiej jak wypieranie, nawarstwienie się, dryf czy przekształcenie (Streeck, Thelen, 2005 za: Mahoney, Thelen, 2010). Te różne typy zmiany instytucjonalnej mogą występować oddzielnie lub współwystępować (Mahoney, Thelen, 2010).

7. W jaki sposób cechy charakterystyczne instytucji oraz kontekst wpływają na powstanie konkretnych typów aktorów przeprowadzających cyfrową transformację?

Podobnie jak w przypadku konkretnego typu zmiany instytucjonalnej również określony typ aktora definiowany jest przez cechy charakterystyczne instytucji oraz kontekst. W efekcie powstają cztery różne typy agentów zmiany: powstańcy, wywrotowcy, symbionty i oportuniści (Mahoney, Thelen, 2010).

8. W jaki sposób określony typ Rodzaj zmiany i typ agenta zmiany definiują typ

wdrażania zmian oraz typ agenta zmiany przekładają się na charakter cyfrowej transformacji m.in. sposób budowania infrastruktury, wykorzystywania potencjału danych oraz ewaluacji dotychczasowych działań w sektorze ochrony zdrowia?

cyfrowej transformacji. Jeśli zmiana ma charakter nawarstwiający (nowe reguły powstają w oparciu o dotychczas istniejące), transformacja cyfrowa będzie przeprowadzana inaczej niż wówczas gdy zmiana przybiera formę wypierania (nowe reguły całkowicie zastępują stare). Podobnie jest w przypadku typu agenta. Celem powstańców jest obalenie dotychczasowego porządku, a więc całkowita zmiana zastanych reguł.

Przeprowadzane przez nich zmiany są szybkie i radykalne (Mahoney, Thelen, 2010).

Wywrotowcy zaś stopniowo i systematycznie zmieniają system, a konsekwencją ich działań jest nakładanie się jego kolejnych warstw. W zależności od typu zmiany i przeprowadzającego ją agenta cyfrowa transformacja przebiega odmiennie. W każdym z przypadków inaczej jest budowana infrastruktura, wykorzystywany potencjał datafikacji czy przeprowadzana ewaluacja dotychczasowych działań.