Uwarunkowania polityk publicznych

definiujący dobrobyt i jakość życia społeczeństw, a w konsekwencji kształtujący polityki publiczne (por. Coyle, 2018; Stiglitz i in., 2018). Po drugie, kluczową miarą jakości życia, a tym samym rozwoju państwa staje się zdrowie i dobre samopoczucie (ang. health and well- being) oraz dostęp do służby zdrowia. Zdrowie uważane jest tym samym za sprawę priorytetową, a wyzwania zdrowotne są uwzględniane i postrzegane przez pryzmat aktywności wszystkich obszarów rządu (ang. whole-of-government approach) oraz wszystkich grup społecznych (ang. whole-of-society approach) (Kickbusch i in., 2012, s. 3-4).

Rosnące znaczenie zdrowia idzie również w parze z coraz większą popularnością datafikacji zdrowia (ang. datafication of health) (Ada Lovelace Institute, 2020). Po trzecie, konsekwencją dynamicznego wzrostu danych oraz technologii opartych na datafikacji jest renesans wprowadzania rozwiązań politycznych w oparciu o posiadane dowody (ang.

evidence-based policy) (Barbero i in., 2016, s. 9).

nieprawidłowych rozwiązań, analityk powinien jednak badać polityki publiczne uwzględniając perspektywę rządzących, nie zaś swoją własną (Klein, Marmor, 2006).

Zrozumienie mechanizmów działania polityk publicznych umożliwia jednak również perspektywa porównawcza, pozwalająca na wyodrębnienie rozwiązań wdrażanych w poszczególnych krajach (Klein, Marmor, 2006). Adolino i Blake (2010) wskazują na takie różnice pomiędzy krajami, wskazując na cztery rodzaje czynników opisywanych w badaniach polityk publicznych: kulturowe, polityczne, instytucjonalne oraz ekonomiczne.

Tab. 9 Czynniki analizowane w badaniach polityk publicznych opracowane na podstawie Adolino i Blake (2010)²¹

Czynnik Charakterystyka

Kulturowy Kraje różnicuje stosunek obywateli do działań rządu. Konsekwentnie, państwa, w których działania instytucji rządowych są traktowane z większym sceptycyzmem, będą prawdopodobnie tworzyły mniej nowych rozwiązań. Na potwierdzenie tej tezy Adolino i Blake (2010) przytaczają badania Castlesa (1993) wyodrębniającego wśród powojennych uprzemysłowionych krajów cztery grupy – skandynawskie, łacińskie, niemieckojęzyczne oraz angloamerykańskie.

Podział ten ma odzwierciedlać zróżnicowanie kultur, tradycji i historii wpływających na kształt polityk publicznych. I tak kultura społeczeństw skandynawskich sprzyja wspólnotowości. W konsekwencji zaś pole działania rządzących jest większe niż w charakteryzującej się indywidualizmem kulturze angloamerykańskiej. Podejście krajów niemieckojęzycznych można zaś usytuować pomiędzy tymi dwoma kulturami. Charakter działań w przestrzeni publicznej kształtują w krajach niemieckojęzycznych założenia federalistyczne. Istotną rolę pełni również społeczna samoorganizacja (np. związki czy stowarzyszenia), która umożliwia bliższą współpracę podmiotów państwowych i społeczeństwa w zakresie kształtowania polityk publicznych

Polityczny Polityki publiczne warunkuje profil partii rządzących oraz działających w przestrzeni publicznej grup interesu. Partie o profilu socjaldemokratycznym będą opowiadać się za wprowadzeniem

21 Powyższy podział można również znaleźć w tekście Zybały (2012) Polityki publiczne. Doświadczenia w tworzeniu i wykonywaniu programów publicznych w Polsce i innych krajach. Jak działa państwo, gdy zamierza/chce/musi rozwiązać problemy swoich obywateli? Punkt odniesienia dla niniejszej pracy stanowił jednak tekst oryginału.

rozwiązań zwiększających zakres działania państwa (np. w zakresie edukacji czy zdrowia), popieranych przez związki zawodowe. Strategia ta będzie podyktowana dwoma powodami – wypracowanymi z tym środowiskiem relacjami oraz chęcią zyskania w nim społecznego poparcia. Adolino i Blake (2010) powołują się na badania Castlesa (1982) wskazujące, że w krajach, w których u władzy zasiadali socjaldemokraci zwiększał się zakres działania rządu. Jednocześnie wskazują, że wielkość i możliwości finansowe grup interesu przekładają się na ich znaczenie. Proces powstawania polityk publicznych kształtuje również ilość grup lobbujących na rzecz poszczególnych kwestii, a w konsekwencji, formy ich organizacji oraz relacje z rządem.

Instytucjonalny Kształt instytucji przekłada się na wdrażane w przestrzeni publicznej rozwiązania. Funkcjonujące w ramach instytucji państwowych mechanizmy mogą bowiem ułatwiać (lub wręcz przeciwnie – utrudniać) wdrażanie poszczególnych inicjatyw. Adolino i Blake (2010) wskazują, że – zgodnie z nurtem nowego instytucjonalizmu – należy się przyglądać zarówno formalnym jak i nieformalnym mechanizmom istniejącym w ramach instytucji. Jednymi z badań, na które się powołują, są wyniki Weaver’a i Rockman’a (1993) wskazujących, że znaczenie instytucji m.in. w Stanach Zjednoczonych ma jednak charakter warunkowy – są one bowiem jedynie jednym z elementów złożonego ekosystemu wdrażania polityk publicznych.

Ekonomiczny Państwa mają zróżnicowany potencjał ekonomiczny – ten zaś wpływa na oczekiwania kształtujących polityki publiczne oraz obywateli.

Znaczenie kondycji ekonomicznej państwa dla jego polityk publicznych widoczne jest zarówno w długo- jak i krótkofalowej perspektywie. W perspektywie krótkofalowej wzrost produktu krajowego brutto (PKB) może stanowić dla rządów zachętę do wdrażania nowych rozwiązań w przestrzeni publicznej. Polityki publiczne są jednak zależne również od czynników o charakterze długofalowym np. majątku narodowego.

W tym kontekście Adolino i Blake (2010) powołują się na badania Wilensky’ego (1975) oraz Linderta (2004) pokazujące, że bogatsze kraje uprzemysłowione przeznaczają na cele publiczne więcej środków.

Jednocześnie jednak autorzy wskazują, że analiza grupy jedynie krajów uprzemysłowionych nie pozwala na wyciągnięcie tak jednoznacznych wniosków. W grupie tej widoczne jest bowiem, niezależne od posiadanych zasobów, zróżnicowanie zarówno ze względu na wydawane środki jak i stosowane rozwiązania. Pomimo szczególnie

wysokiego poziomu zamożności Stany Zjednoczone i Japonia wydają na cele publiczne mniej niż pozostałe kraje uprzemysłowione.

W dyskusji o czynnikach różnicujących polityki publiczne w poszczególnych krajach należy również zwrócić uwagę na znaczenie, charakterystycznej dla zachodnich demokracji (np. Wielkiej Brytanii), profesjonalizacji działań publicznych. Taka dojrzałość w planowaniu i wdrażaniu polityk publicznych stanowi niezbędny element procesów modernizacyjnych i rozumiana jest jako m.in. przygotowanie instytucji, technik i narzędzi działania, zasobów ludzkich czy możliwości organizacyjnych (Zybała, 2012). Jest także równoznaczna z przywiązywaniem przez instytucje dużego znaczenia do efektywnej realizacji polityk publicznych oraz do racjonalnego wydatkowania przeznaczanych na ten cel środków (Zybała, 2012). W kraju postkomunistycznym jakim jest Polska mechanizmy działania polityk publicznych dopiero się kształtują. Nie spełniają one jeszcze standardów wyznaczonych przez państwa zachodnioeuropejskie, a wśród ich kluczowych mankamentów można wskazać na brak spójnej analizy wyzwań społecznych czy przemyślanego i systematycznego planowania poszczególnych rozwiązań, a także ich ewaluacji. Wręcz przeciwnie, mają charakter reaktywny oraz sprowadzają się do tworzenia nowych regulacji prawnych; zdecydowanie mniejsze znaczenie ma debata nad wdrażanymi rozwiązaniami, konsultacje czy wykorzystanie wiedzy ekspertów (Zybała, 2012).

Jednak również kraje postkomunistyczne są pod tym względem zróżnicowane. Thijs, Hammerschmid, Palaric (2017) ocenili administrację i działanie rządów w 28 krajach europejskich. Badacze brali pod uwagę m.in. transparentność oraz jakość organizacji rządu, stan służby cywilnej, digitalizację oraz wdrażanie polityk publicznych i dostarczanie usług.

W badaniu Estonia i Niemcy osiągnęły zbliżone wyniki i, poza będącymi liderami rankingu państwami skandynawskimi, znalazły się wśród najlepiej radzących sobie krajów Unii Europejskiej. Odpowiednio, Estonia znalazła się na 6 miejscu zestawienia, Niemcy zaś na 11.

Polska uplasowała się na 17 miejscu, osiągając wyniki zbliżone do Łotwy, Hiszpanii, Czech czy Portugali (Thijs i in., 2017).