یفسلف یا شه ژ لاس 8 لسلسم هرامش / 51
ناتسمس و شییاپ / 5131
هدنب و بابرا سا راک موهفم رد سکرام یزیذپزیثأت یسرزب ی
لگه 5
یفیس یبتجم 2
ٜؽٙىیٛ٘(ٖبٟفِا ٜبٍٍ٘اؼ ،ٝفىّف یفتوؼ یٛدٍ٘اؼ ی
)َٛئىٔ تاکشم دمحم
ؼبتوا ٖبٟفِا ٜبٍٍ٘اؼ ،ٝفىّف ٜٚفٌ ـبی
هدیکچ ِّٛغ ٚ قبفتا ؼـٛٔ توا یفٔا ٍُٞ قا هوـبٔ یفیؿپفیثأت
ًب یفیؿپفیثأت ٜؽٙث ٚ ةبثـا ًػث قا يا
شٚـ یوبٌٙـاؽیؽپ ٝیفٝ٘ ٝزفٌا ،
ٝ٘بىفا ،ـٛتـآ ؽٙ٘بٔ یغفث یافث بٔا ـٍٟٛٔ یا ٚ فتـبو َبثٔا .تىی٘ ًیث یا
تیِٛپیٞ ٍٙٔ ،ٚلٛو فیثأت تطت ٝو أ
ٜؼفو ب٠ؽٔ شف٘ ،یؽٞبٌ ریٞ فوؾ ٖٚؽث ؽٙتىٞ ٝیفٝ٘ ٗیا تفٌٟ ٜقٛوـبٔ .ؽ٘ا
ّٕٝخ ُم٘ ٝث قا یا
توؼ ٝتٌٛ٘ یفىّف ٚ یؼبّتلا یبٞ 1844
توا ٝتٌاؼ ٖآ فث اـ ـٛتـآ ٚ توا ٜؼفو بفتوا هوـبٔ
یفیؿپفیثأت ٝیفٝ٘ فث ،ٜقٛوـبٔ ؽم٘ ٚ هوـبٔ فثا ٗیا تیـٛطٔ بث بت ٝو توا ٗیا ـٛتـآ َاؽتوا .ؽ٘كث َبٙثا فٟٔ
ْٟٛفٔ ٜـبثـؼ ٍُٞ ٝث ٝو یؽم٘ ٚ ؼـاؽ٘ ٜؽٙث ٚ ةبثـا ٝث ی٠بخـا ریٞ هوـبٔ «
ـبو » یٔ ؼـاٚ ًتٚبفت ُیِؼ ٝث ؽٙو
ٝث ٍُٞ ؼفىیٚـ بث «
ـبو » ـٛتـآ َاؽتوا ؽم٘ ـؼ .تىی٘ یوبٌٙـاؽیؽپ قا ًػث ٗیا فث فٜب٘ ،ٜؽٙث ٚ ةبثـا ـؼ
یٔ ؼـ تفٌ ٖاٛت اـ ـبو ،ٜؽٙث ٚ ةبثـا ـؼ ٍُٞ .ؼفو ٝ١خافٔ ٓٞ هوـبٔ ـبثآ فٍیؼ ٝث ؽیبث ٚ تىی٘ ب٠ؽٔ یفب٘ ،ُیِؼ
ی١یج٘ ثیض قا ٜؽٙث ٜؽٙٙو بٞـ یٔ یؼاقآ ٚ تیّ١ف ُٔب٠ ٚ ٜؽ٘قبو ،ٜؽٙٙو ٌٖٛفٌؼ ،يا
بث فِبٙ٠ ٗیٕٞ ًبمیلؼ ٚ ؽ٘اؼ
ٜلاٚ ٗیٕٞ ،هوـبٔ ٟٓٔ فثا ٚؼ ـؼ بٞ ٝىیـؽ٘ٚفٌ
ٚ َبتیپبو ـا ـؼ ، ٜؽٌ شفٙٔ ٖبى٘ا ـبو بث ٖبجت .ؽ٘ا
فوأتٔ ٜلاٚ ٝ٘ب
ٜؼبفتوا ؼـٛٔ ،توا بٙ١ٔ ٝز ٝث ؼٌٛ ُػٍٔ ًبمیلؼ ٝىٙیا ٖٚؽث یفیؿپفیثأت ی
ٝیفٝ٘ ٗیفِبػٔ ٚ ٗیمفاٛٔ ی
ـٛوؿٔ
یٔ ٖبٍ٘ ٜلاٚ ٗیا ؼفثـبو ـؼ ُٔبت .توا ٜؽٌ ٟلاٚ تضبِ هی فثا ٗتٔ ٝث ٞبخـا ْؽ٠ بی ٞبخـا ؽٞؼ
یٕ٘ یأـ ؽ٘اٛت
ٙٔ ُیِؼ یمٙ ی٘بىىی ؼـاٛٔ فث ٜٚا٠ ،هوـبٔ ؼـٛٔ ـؼ .ؽٌبث ٚا قا ٖافٍیؼ یفیؿپفیثأت ْؽ٠ بی یفیؿپفیثأت فث یا
قا ٚا یفىّف یمّت «
ـبو » ٜلاٚ ؽیّو قا ٚا ٖاٚافف ٜؼبفتوا ،ٜؽٙث ٚ ةبثـا ـؼ ٍُٞ ٜبٌؽیؼ بث ٗیا َبغ یٍّٞ یبٞ
ٛل یؽٞبٌ ،ٍُٞ یؼفٌبٌ فث ًفافت٠ا ٕٝیٕٔ ٝث یوبٌٙـاؽیؽپ قا ًػث ةبثـا قا ـبو ْٟٛفٔ ـؼ ٚا یفیؿپفیثأت فث ی
یٔ ٍُٞ ٜؽٙث ٚ .ؽٌبث
هصاو یدیلک یاه :
.ـبو ،ٜؽٙث ٚ ةبثـا ،هوـبٔ ،ٍُٞ
1 - :َِٛٚ عیـبت 10
/3 / 93 :ییبٟ٘ ؽییأت 11
همدقم ی٘بِٕآ ْٚؼ توافیٚ ٝٔؽمٔ ـؼ هوـبٔ
َبتیپبو ٗیا یٔ ٟٔاٛت ـبٟٜا ٍُٞ فثافث ـؼ ٗیٙز :ؽٙو
« ٜؼفو ْا٠ا يـكث فىفتٔ ٖآ ؼفٌبٌ اـ ؼٛغ اـبىٌآ ٗٔ ْا
(» Marx, 2010:14 هوـبٔ فث ٍُٞ فیثأت .)
یٔ ٓٞ اـ یٌؽ٘ق قا ٖاٛت
ٝٔب٘ ٍٝیؽ٘ا ٗیٔاؽو ٝىٙیا بٔا .يـبثآ قا ٓٞ ٚ ؽیٕٟف هوـبٔ ی هوـبٔ یبٞ
تطت ٍٝیؽ٘ا ٗیٔاؽو فیثأت ٗیث یمیجٙت ٝ١ِبٙٔ قبغآ یافث یفّتػٔ تب٠ٛٔٛٔ ٜـإٛٞ ،توا ٍُٞ یبٞ
ٍٝیؽ٘ا ِٝٛمٔ .توا ٜؼفو ؼبدیا فىفتٔ ٚؼ ٗیا یبٞ ی
« ـبو (» Arbeit ٟٓٔ قا ) توا تب٠ٛٔٛٔ ٗیا ٗیفت
ٗث قا ٓٞ ٝو افز ٝیبٔ
ٍٝیؽ٘ا یبٞ ٜمیٚ تیٕٞا قا ،ٍُٞ یافث ٓٞ ٚ توا هوـبٔ ی
یٔ ـاؼـٛغفث یا .ؽٌبث
ٍٝیـ ًػث ـؼ اـ ـبو ؼـٛٔ ـؼ ٍُٞ يفٍ٘ یِّا یبٞ «
ٜؽٙث ٚ ةبثـا »
یوبٌٙـاؽیؽپ .ؼفو ٛدتىخ ؽیبث
(ٚلٛو ـؽ٘بىىِا بث ٝو یٍػث 1902
-1968 ٍُٞ ٝخٛت ّٝل ـؼ) نـؼ .تففٌ ـافل ٖبٞٚمپ
فىفٔ ٚلٛو یبٞ
قا هوـبٔ ٟٓف قا ٝتففٌ ْبِٟا ؼٛغ ٝو ٍُٞ یب٘اٛت «
ـبو » ؼٛث
1
تیِٛپیٞ ٚ فتـبو َبثٔا یافث یؽیؼفت
ثطجٔ ٝو ؼـاؿٍ٘ یلبث «
ٜؽٙث ٚ ةبثـا (»
Herrschaft und Knechtschaft ٟٓٔ قا )
ٚ ٗیفت
ٝتغبٌٙ ٜؽٌ ًػث ٗیفت ةبتو یبٞ
ؽیؽپ ـا شٚـ یوبٌٙ فثأتٔ اـ هوـبٔ ،یطیٔٛت ریٞ ٖٚؽث ٚ توا ٍُٞ
:ؼفو بفتوا ّٕٝخ هی ٝث فتـبو .ؽ٘ؼفو ؼاؽّٕل ٖآ قا «
قبغآ ٜؼفث ٚ ٝخاٛغ ـٍٟٛٔ ٝٙثاـ ٝو توبدٙیا
یٔ ٝٙثاـ ؼٌٛ ؼاؼ ـافل فیثأت تطت اـ هوـبٔ ًبمیٕ٠ ٝو یا
(» Sartre,1958:237 ٖٚؽث تیِٛپیٞ ٚ ،)
هوـبٔ ،ؽٞبٌ هی یتض فوؾ ٜفٔق ـؼ اـ
ٝفىّف ـؼ ٝو ؼاؼ ـافل ٍُٞ ٖاٚفیپ ی تطت ی٠بٕتخا ٚ یوبیو ی
(ؽٙتىٞ ثطجٔ ٗیا فیثأت Hyppolite,1974:172
قا فثأتٔ هوـبٔ ٝو ٗیا .) «
ٜؽٙث ٚ ةبثـا »
ٍُٞ
ٝث اـ حیاـ ٜبٌؽیؼ ٗیا ـٛتـآ هیفو ؽٙ٘بٔ كی٘ ی٘بىو ؼٚؽ١ٔ ٚ توا یدیاـ ٗػو كی٘ قٚفٔا ٝث بت توا ٜؽیٍو ًِبز .ؽ٘ا
2
قا هوـبٔ یفیؿپفیثأت ٞٛٔٛٔ ـؼ ٝو بد٘آ قا «
ٜؽٙث ٚ ةبثـا »
ْٟٛفٔ ،ٍُٞ «
ـبو » ًم٘
فیثأت یتوـؼب٘ بی یتوـؼ یوـفث ٝث ِٝبمٔ ٗیا ،ؼـاؼ یـٛطٔ ْٟٛفٔ ـؼ هوـبٔ یفیؿپ
« ـبو » قا « ٚ ةبثـا
ٜؽٙث » یٔ ٍُٞ ؼـٛٔ ـؼ هوـبٔ هپو ٚ ٍُٞ ٜبٌؽیؼ اؽتثا .ؼقاؼفپ «
ـبو » یٔ یوـفث ا ٌٗٚـ .ؼؼفٌ
تو
ٜـبثـؼ ٍُٞ تبیفٝ٘ ٝو «
ـبو » بٔا توا جـبغ ثطث ٗیا قا ًبّّػت توا ٜؽٌ شفٙٔ ٚا فٍیؼ ـبثآ ـؼ ٝو
ٜبٌؽیؼ ٜـبثـؼ ٚا ٝو ییبٞ «
ـبو » ًػث ـؼ ٚ ؼـاؼ «
ٜؽٙث ٚ ةبثـا »
تیّثبل ،ٜؽٙىیٛ٘ ؽیؼ قا بٔا توا ٜؽٔآ
ٜبٌؽیؼ بث ٝىیبمٔ ،ؼـاؽ٘ اـ یفیؿپفیثأت ٝیفٝ٘ یوـفث تٟخ ـؼ هوـبٔ یبٞ
فٌا .توا ٜؽٌ جـبغ ًبّیّػت
یفٝ٘ یوـفث یبخ ٝث ِٝبمٔ ٞٛٔٛٔ ؼـٛٔ ـؼ ٍُٞ ٚ هوـبٔ ٜبٌؽیؼ ٗیث یمیجٙت ٝ١ِبٙٔ ،یفیؿپفیثأت ی
« ـبو » َبّتغا ؼٛغ ٝث اـ ِٝبمٔ قا اكدٔ یٍػث ٚ تٌاؼ ٗیؼبیٙث یٞبٍیبخ ،تبفاتغا ٚ تبوافتٌا ،ؼٛث
یٔ ٚ نافتٌا ٜٛخٚ ٖبیث ْبمٔ ـؼ ًإٛ١ٔ یٍٟ٘اٚ ،ؼاؼ ٜبٌؽیؼ ،فاتغا
یٔ ـافىت ٜـبثٚؼ بٞ ٝز هپ .ؽٌ٘ٛ
هی٘ بىث ،فاتغا ٚ نافتٌا ٜٛخٚ ،ـبتٌٛ٘ ٖؼفو ٜبتٛو تٟخ ٝث ٚ ـافىت قا یفیٌّٛخ یافث ٝو ؽٌبث ٗیا فت
ٜبٌؽیؼ ٖبیث ُیؾ يـاكٌ ٝث ،ٍُٞ بث يا ٝىیبمٔ ٚ هوـبٔ ٜبٌؽیؼ ٖبیث قا هپ .ؼٌٛ ٖبیث هوـبٔ یبٞ
ُیاؼ ٖبیث ٚ ـٛتـآ ٜبٌؽیؼ ٜلاٚ یبٙ١ٔ ـؼ یّٔأت بث ٚ ؽٌ ؽٞاٛغ ٝتغاؼفپ یفیؿپفیثأت ٝیفٝ٘ ٝیّ٠ ٚا
راک هرابرد لگه هاگدید ْٚؼ ًػث
شٚـ یوبٌٙـاؽیؽپ (یٞبٌآؼٛغ ِٝف٠ ٝث ؼٚـٚ ،
Selbstbewußtseins )
3
.توا
ؽٙو توفض كّٙٔ تٕو ٝث شٚـ ،ؽٌبث ـافل فٌا كیف٘ قا بٟٙت یٞبٌآؼٛغ ٗیا ٚ ؼٌٛ ٜبٌآ يؼٛغ قا ؽیبث
بث ٟٝخاٛٔ « ؼٛغفیغ » ٖبىٔا ،ؼٛغ هٙخ قا ی یٔ فیؿپ
ٖٛیؽٔ ،یٞبٌآؼٛغ ؽ٘ٚـ .ؼؼفٌ «
یفٍیؼ (» Ander )
.توا
4
ـؼ ٝو یتیفیغ ٗیا ٝتجِا «
یفٍیؼ » فث یٞبٌآ نبوا ٝو افز ؼـاؼ ؼٛخٚ ٓٞ یٞبٌآ كّ١تٔ ـؼ تىٞ
ؼ بٔا .توا یكیز قا ٖؽٌ ٜبٌآ ٝو افز توا یٞبٌآؼٛغ ٝث ُی٘ ٟ٘بٔ ،توا یٞبٌآ یبٕتلا ٝو یتیئٚ
ٌٝ٘ٛ یٞبٌآؼٛغ یبٕتلا ؼٌٛ ٝتىىٌ تیئٚؼ ٗیا قفٔ ؽیبث ،تؽضٚ تٕو ٝث توفض یافث .توا تؽضٚ یا
یٔ ٝتىىٌ ی٘بٔق ،قفٔ ٗیا ٚ بث یٞبٌآ یٙ١ی .ؼٌٛ ٜلٛو هٙخ قا .ؼٌٛ جـبغ ً٘ؼٛث ٜمثا قا ٜمثا ٝو ؼٌٛ
ٝخاٛٔ یفٍیؼ یٞبٌآ فیغ ٚا .ؼٛغ هٙخ قا یفیغ بث .ؼٌٛ
یٔ ؼٛغ ُثبمٔ ـؼ ؼٛغ ٖب٘ٛز یؼٛغ .ؽٙیث
ٝٙثاـ .تىی٘ كیز ٚ ٖبى٘ا هٙخ قا ٝٙثاـ هٙخ ،فٍیؼ ٝو توبدٙیا ٝٙثاـ .توا ٖبى٘ا ٚؼ ٖبیٔ ی
ٝو یا
یٔ ٜقبت یؽ١ث یٚبض اـ ٜلٛو ُ٠بف ًبففِ فٍیؼ ،ٜلٛو .ؽٙو
َبجل ـؼ ٚا .تىٞ ٓٞ ُٔب٠ ٝىّث تىی٘ بوبٌٙ
ٍیؼ ؽٙو قبغآ ٖؼفو ُٕ٠ ؽیبث یٞبٌآؼٛغ ٝث ُی٘ یافث ،یف
5
:یِؽٙیبف فیج١ت ٝث
« غ هی فٞ ،ٟلاٚ ـؼ ـ
یؼ ٝو توا ٗیا ٖبٞاٛ ـ
ٖآ ٚا بث یفٍ ٍیؼ بث ٚا ٝو ؽٙو ـبتفـ ٌٝ٘ٛ
ـ یف
یٔ ـبتفـ یؼ فث ٝو ٜقاؽ٘ا ٖبٕٞ ٝث یٞبٌآ فٞ ٜبٍ٘آ .ؽٙو ـ
یٔ ُٕ٠ یفٍ یٔ ُٕ٠ ؼٛغ فث ،ؽٙو
ؽٙو »
( Hegel, 1997: 520 .)
ٖبىٔا یؼؽ١تٔ َبىٌا ٝث ،ٓٞ بث ٖبى٘ا ٚؼ ٟٝخاٛٔ ٚؼ ٟٝخاٛٔ ،ـؼافث ٚؼ ٝٙثاـ .توا فیؿپ
یٔ قبغآ ٜؽٙث ٚ ةبثـا ٝٙثاـ قا ٍُٞ افز ٚ ؼفو قبغآ ٖآ قا ؽیبث ٝو توا ٝٙثاـ ْاؽو .... ٚ توٚؼ قا ؟ؽٙو
ٝٙثاـ ،ٖبجتـا ُٕتطٔ ـِٛ ٖبیٔ یز ٖآ ٚ توا یـٚفٔ ٓٞ ٚ توا ٗیتىػ٘ ٓٞ ٝو تىٞ یا
كخ یك
ٝدیت٘ ،نبٙیٛوآ فیج١ت ٝث ٝو افز توا ٗیتىػ٘.تىی٘ ٜؽٙث ٚ ةبثـا ٝٙثاـ ،تیبٙ٠(توا ٗیتىػ٘ ٜبٌٙ ی
1358 : 11 ییاؽتثا ،تفٌ ٖاٛتث ٓٞ ؽیبٌ .) ٝٙثاـ ٗیفت
یٔ ٖبى٘ا ٝو توا یا ٝٙثاـ ٝو افز ؽوبٌٙ
بث يا
ٜؽٙٙیففآ ٗیا يا ا ت١یج٘ یبٕتلا ٝو ُیِؼ ٗیا ٝث توا یـٚفٔ ٚ توا ٌٝ٘ٛ ٖبى٘
،تیبٙ٠(توا ٖٚؼ یبٞ
1385 : 11 (یوبٌٙقبث ؽّل ٝث ،ٜؽٙث ٚ ةبثـا ٝٙثاـ اؽتثا ـؼ .) Anerkennen
یٔ قبغآ ) ـؼ بٔا ؼؼفٌ ،تیبٟ٘
یٔ ةبثـا ُثبمٔ ـؼ ٖؽٌ ٓیّىت ٝث ـٛجدٔ اـ ٜؽٙث ،توا تبیض ٗٔبٔ ٝو یوفت ،يفٔ قا نفت ـؼ ٚ ؽٙو
یٔ ةبثـا یافث ٖؼفو ـبو ٝث ٗت ،ٓیّىت ٗیا یپ .ؽٞؼ
یٌ٘ٛفٌؼ قا ٝمیلؼ ٗیا تبیبغ یٔبٕت ٝو یـبو
یٔ ٖآ یپ قا ،ٜؽٙث یٌؽٙىثؼٛغ بت ت١یج٘ ،تضبو ٚ ٝمیلؼ ٗیا ـؼ افز ٝىٙیا .توا ٖآ تیبغ ٚ ؽیآ
« ـبو »
یٔ اؽیپ تیٕٞا یٔ يٚؼ ٝث اـ ـبث ْبٕت ٚ ؽٙو
یٔ .توا یٕٟٔ ًوفپ ؽٍو ٝو ؼفو َاؽتوا ٍٝ٘ٛٙیا ٖاٛت
ٗیا ـؼ یفّٙ٠ َبج٘ؼ ٝث ٍُٞ ییٌٛ یٔ ٝٙثاـ
ؼٕٛ٘ ٚ ؼبٕ٘ .ؽٌبث ٝٙثاـ ٗیا كیز ٕٝٞ ٚ ٜـبّ٠ ٝو ؼؼفٌ
ـؼ اـ فّٙ٠ ٗیا ؽ٘اٛتث ؽیبث ٍُٞ ،فٍیؼ یٛو قا .توا یوبٌٙـاؽیؽپ ـؼ ٚا ٗػو ٝو افز .ؽٌبث ٝٙثاـ ٗیا یٕ٘ قبفتا یفیو ،ٖآ ٖٚؽث ٝو افز ؽٞؼ یبخ یف٘ هیتىِبیؼ ٜلٛو تیّٔب٠ ٝو ؽٌبث یكیز ؽیبث ،كی٘ .ؽتفا
ت ٓٞ اـ ٖبٕٞ فّٙ٠ ٗیا ٚ ؽٙو ٗیٔب «
ـبو » ٝو فٞ ؽخاٚ ٝو توا .توا تبیِّٛغ ٗیا ی
یٔ ٖبٍ٘ ةبثـا اـ ةبثـا ٓٞ توا ٜلٛو تیّٔب٠ یف٘ ،َبض ٗی٠ ـؼ ٚ توا ٜؽٙث یٌؽٙث ٓىدت ٓٞ ٚ ؽٞؼ
یٔ ؼبدیا ٝو یفییغت بث .تىٞ كی٘ ٜؽٙٙو (تبجثا ٓٞ ٚ ؼـاؼ اـ ٟفـ ٓٞ ؽٙو
Aufheben ٗیا .اـ )
غ فیغا تیِّٛ «
ـبو » َبو فیِأت قا ًیپ بٞ یوبٌٙـاؽیؽپ
ـؼ ٝىٙیا اثٔ .توا ٜؼٛث ٍُٞ ٗٞؾ ـؼ
ٝتٌٛ٘ ٝیِٚا یبٞ یٔ ٜـبٌا ءبیٌا بث ٖبى٘ا یٕئاؼ ٝٙثاـ ٝث ،تبیِٟا ٝٙیٔق ـؼ يا یٔ ٚ ؽٙو
ٖبى٘ا ؽیٌٛ
یٔ ،یلاغا یٌؽ٘ق ْبٝ٘ ـؼ بی ،ؽٙو بمثا بٟ٘آ ٖؼفو ؼٛثب٘ بث اـ بیٌا تیٙی٠ ؽ٘اٛت «
ـبو » ٗی٠ ٜؽٙٙو ؼٛثب٘ اـ
یٔ فیف١ت ،ذبوِٛ(ؽٙو
230:1374 ٚا توا ٜؽٌ ث٠بث ٗیٕٞ بىث ٝز ٚ )
« ـبو » اـ ٝمیلؼ ٗیا ـؼ ؽ٘اٛتث
.ؽٞؼ یبخ یٞبٌآؼٛغ ٚ ةبثـا ٖبجتـا )ٝمیلؼ(تضبو ـؼ كّٙٔ تٕو ٝث شٚـ توفض یافث كیز ٕٝٞ ٍٝ٘ٛٙیا ٝو َبض
ٝث ٝتىثاٚ ،ٜؽٙث «
ـبو » ٍٝ٘ٛز ٍُٞ ،ؽیؼ ؽیبث توا یٔ ـبو يٚؼ ٝث اـ ٗیٍٙو ـبث ٗیا
ٝث ٚ ؼـاؿٌ تـبج٠
قا ،فٍیؼ « ـبو » یٔفث یـبو ٝز یٔ ٜؼفث تبیض یٚـ فث ـبو ٝو یفیثأت ٗیِٚا .ؽیآ
قا اـ ٚا ٝو توا ٗیا ؼـاؿٌ
یٔ بٞـ ی١یج٘ ؼٛخٚ ٝث ًمّ١ت :ؽٙو
« یٔفث اـ ی١یج٘ ؼٛخٚ ٝث ًمّ١ت كیبلؼ ؼفف ؼفف ،ٖؼفو تٔؽغ ـؼ ٚا ٘ ؼٛخٚ قا ٚ ؼـاؼ
ی١یج يا
یٔ َاغ ؼٌٛ
(» Hegel, 2010: 171 .)
ٗیا اـ ی١یج٘ ؼٛخٚ ٝث كّ١ت قا ٖؽٌ بٞـ ٗیا ٚلٛو یٔ فیىفت ٌٝ٘ٛ
:ؽٙو
« یٔ ـٛجدٔ ٖؼفو ـبو ٝث اـ ٜؽٙث ،ةبثـا یٔ ت١یج٘ ةبثـا ٖؼفو ـبو بث ٜؽٙث ٚ ؽٙو
ٚا یِٚ .ؼٌٛ
ٖآ قا ٝو ؽٌ ةبثـا ٜؽٙث ٚـ –
قبغآ ـؼ - ٝث ٖآ ٗی٘اٛل قا یٚفیپ ٚ ت١یج٘ بث یٍتىجٕٞ تجو ٝث ّٝیوٚ
ی
یٔ ت١یج٘ ةبثـا ٖؼفو ـبو بث ٝو ٖآ قا هپ ٜؽٙث .ؼٛث ٜؽٌ ت١یج٘ ٜؽٙث ٖبخ ٛفض ٜكیفغ يفیؿپ ؼٌٛ
ٜكیفغ قا ٚ ًیٛغ َبغ ت١یج٘ قا اـ ؼٛغ یٔ ؽ٘ٛیپ ت١یج٘ ٝث اـ ٚا ٝو يا
یٔ ةبثـا ٜؽٙث ٚ ؼاؼ ؽی٘اؼفٌ
یٔ .ؽ٘بٞـ یٌؽٙث ت١یج٘ قا ٚ ؼٛغ ٗتٍیٛغ قا اـ ٚا ت١یج٘ قا ٜؽٙث ٖؼفو بٞـ بث ـبو یٔ يا
قا اـ ٚا ٚ ؽ٘بٞـ
یٔ ؼاقآ ًثبثـا ؽیل ٚ توا ةبثـا ٜؽٙث ،ْبغ ٚ ٜؼاؼ ،ی١یج٘ ِٓب٠ ـؼ ٜؽٙث .ؽٙو
ٝو ی٠بِٙ ِٓب٠ ـؼ یِ
ٝث یٔ یـٚفو ،كّٙٔ ةبثـا ٖاٛٙ٠ ٝث توا ٜؽٌ ٌٖٛفٌؼ ٚا ـبو ّٝیوٚ توؼ بی ؽٙو
یـٚفو یقٚـ ٓو
ؼفو ؽٞاٛغ »
6
،تیبٙ٠( 1358 : 4 .)
یٔ ٝو افز توا یؼبیق تیٕٞا یاـاؼ ٚلٛو فیىفت ٗیا ًوفپ ٚؼ ٍُٞ ٗتٔ ٝث ٝخٛت بث ٖاٛت
ًوفپ ٗیا ٝث عوبپ ٚلٛو فیىفت ـؼ ٚ تغبو شفٙٔ اـ ٟٓٔ افز :ٝو توا ٗیا تىػ٘ ًوفپ .تفبی اـ بٞ
ٚا ،ؽٙو ـبو ةبثـا یافث ٜؽٙث ٝو ٗیا قا ًیپ بت افز :ٝو ٗیا ْٚؼ ًوفپ ٚ ؟توا ت١یج٘ ؽٙث ـؼ
« ـبو » ،
قا عوبپ بىث ٝز ؼٌٛ ٝٝضأ ًوفپ ٚؼ ٗیا بث ٚلٛو فیىفت ٝس٘بٙز ؟توا ت١یج٘ ٝث كّ١ت قا ٖؽٌ بٞـ ٝٔقا ٝو توا ٗیا َٚا ًوفپ عوبپ .ؽیآ ٖٚفیث ٖآ َؼ ،ٜؽٙث ٝز فٌا .توا ٖؼٛث ت١یج٘ ؽٙث ـؼ ،یٌؽٙجی
ٜؽٙث ٝث ٚا بٔا توا ةبثـا ی ی١یج٘ ؼٛخٚ نبٕٙیث ٝو ؽیفغ ٖبخ ٝث اـ یٌؼفپوفو تجو ٗیا
.ؼٛث يا
،تمیمضـؼ اٚ اـ ٜؽٙث ٝو توا ٖبخ ٛفض ٜكیفغ
یٔ ٍٝ٘ ت١یج٘ ِٓب٠ ـؼ اـ ٜؽٙث ،ی٘اٛیض ٝو ٗیا یىی .توا ٝخٚ ٚؼ یٚبض ؼٛغ ،ْٚؼ ًوفپ عوبپ .ؼـاؼ
یٙ١ی .تىٞ ٓٞ ت١یج٘ قا ییبٞـ هپ ،یٌؽٙث قا ییبٞـ یٙ١ی ،ؼـاؼ یپ ـؼ ٝو یتیبغ ٝث ٝخٛت بث ٖؼفو ـبو هیتىِبیؼ ّٝیّغ یف٘
ا ی ٝدیت٘ ؼـاؼ ؼٛخٚ ٖؼفو ـبو ـؼ ٝو ٗیا ْٚؼ ٝخٚ .توا ت١یج٘ ؽٙث ٗتىىٌ يا
ـؼ ٝو توا «
ـبو » یكیز ، یٔ ؼٛغ بث اـ ت١یج٘ قا ٖؽٌ اؽخ ٗیا ٝو تىٞ ٚ ت١یج٘ ٖؼفو ٌٖٛفٌؼ .ؼـٚآ
یٔـؼ ٗتٍیٛغ ّٝٙو تطت اـ بیٌا ،ٖؼفو ـبو بث ٜؽٙث ٝىٙیا .ٖؽٌ ت١یج٘ ةبثـا ٖآ ٚ ؼـٚآ
ٜؼفث ٗیث قا اـ بٞ
یٔ فییغت بی فٝ٘ ؽٔ یؼاقآ ٖآ قٛٙٞ ،یؼاقآ قا ٝخـؼ ٗیا ٝتجِا .توا ت١یج٘ ةبثـا ٝىٙیا یٙ١ی ،ؽٞؼ
ٍُٞ
ٖبیبپ ـؼ ٝو ٜؽٙث ٚ ةبثـا
یٔ ٚ ییاؽتثا ٝخـؼ ٗیا ،ٓی٘اؽث هیىٍت ٝث َٛمٔ اـ یؼاقآ فٌا بٔا تىی٘ ؼـٚآ
هیتىِبیؼ یتاؾ ٝو یف٘ ٝخٚ ،ٓیٙو ٚبطِ ٖبى٘ا ی٘اٛیض ثیض اـ ی١یج٘ ؼٛخٚ ٝث كّ١ت فٌا .توا ٖآ َقب٘ ٗیا ـبو یافث بدٙیا توا یٔ اؽیپ بٙ١ٔ ٌٝ٘ٛ
ٝث ٜؽٙث ٝو ؽٙو ّٝیوٚ
ی تٔؽغ ٚ ٖؼفو ـبو ،ةبثـا ٝث یـاكٌ
یٔ اؽخ تی٘اٛیض ٚ ت١یج٘ ؽٙث قا ،ً٘ؼٛث ٜؽٙث ٓغفیّ٠ یٔ قبغآ ٖاٛیض قا ٖبى٘ا كیبٕت ٝٙم٘ ٚ ؼٌٛ
بث .ؼؼفٌ
،فیىفت ٗیا «
ت١یج٘ ٖؼفو ٌٖٛفٌؼ »
یٔ ٝو توا یّٔب٠ ،ٖؽٌ ت١یج٘ ةبثـا ٚ كیبٕت یٌٙٚـ ٝث ؽ٘اٛت
ؼ ٝو یفّٙ٠ .ؽٞؼ ٖبٍ٘ اـ ٖاٛیض قا ٖبى٘ا ٜفمف ـ
ؽٞاٛغ ـافل ٍُٞ ؽیوبت ؼـٛٔ یوبٌٙـاؽیؽپ یؽ١ث یبٞ
یٔ ٖٛٙوا .تففٌ :ؽیوـ توا ُئبل ـبو یافث ٍُٞ ٝو یٍم٘ ٗیٔٚؼ ٝث ٖاٛت
« ٜؽٌ ٟفـ .َفتٙو تطت توا یّیٔ ،ـبو ،فٍیؼ فف٘ قا ،فٍیؼ تـبج٠ ٝث .ٜؽٙٙوؼٛثب٘ توا یا
یٔ ٝتغٛٔآ ٚ ٜؼبٔآ ،ـبو ؽٙو
(» Hegel,2010:171 .)
ًم٘ فٌا «
یؼ یفٍ » ٜؼٛمفٔ ٝمّض ٝث ،ٓیٙو ـٚفٔ یٞبٌآؼٛغ ٝث یٞبٌآ قا ـٛج٠ ـؼ اـ یا
ٚ ؽٙتىٞ ی٘ٚـؼ ـٛٔا ،یٞبٌآؼٛغ ٚ یٞبٌآ .ؼـٛغ ٓیٞاٛغفث «
یفٍیؼ » ٝٙثاـ .توا ی٘ٚفیث ٚ یٙی٠ یفٔا
ؽٌبث ِٓب٠ ٚؼ ٗیا ٗثـ ٜؽٙٙو ٝیخٛت ٝو ؼـاؼ یكیز ٝث قبی٘ ،ؽٙتىٞ ٓٞ قا اكدٔ ِٓب٠ ٚؼ ٝثبثٔ ٝث ٝو ٚؼ ٗیا ٚ یؽیّو ْٟٛفٔ ٖآ «
ُیٔ (» Begierde ؼـاٚ ،ٖٚـؼ ٖبٟخ قا اـ شٚـ ،ٍُٞ فٌا ،فتٟث فیج١ت ٝث .توا )
یٔ ... ٚ ـبو ،ٜؽٙث ٚ ةبثـا ٝٙثاـ ،یفٍیؼ ؽٙ٘بٔ یٕیٞبفٔ ٚ ٖٚفیث ِٝف٠ ؽٙو ٜؼبفتوا یٟٔٛفٔ قا ؽیبث ،ؽٙو
تـبج٠ .ؽٌبث يؼٛغ قا ٖٚفیث ٝث یٞبٌآ توفض ٜؽٙٙو ٝیخٛت ٝو ت٘بٞ
ٜاـ ـبیىث :توا بٌٍ
« یٔ ٝو یكیز ٖب٘ٛز اـ تی١لاٚ ٝو ؼقٛٔبیث ؽیبث اؽتثا ٜلٛو ،ؽوفث ٚؽث ٚ ؽٙو يؽّل ؽ٘اٛت
ؼـٚآ ًٙزافف »(
Honneth, 2008:79 )
(نفت كیبٕت ٝٙم٘ ،ؼـاؼ یفٍیؼ تٕو ٝث یٞبٌآ توفض ـؼ ُیٔ ٝو یٍم٘ فث ٜٚا٠ Furcht
)
(تٔؽغ ٚ Dienst ٜفمف یاؽتثا ـؼ .تىٞ كی٘ ) 195
یٔ ٜـبٌا ٍُٞ و
یّ٠ نفت ٝو ؽٙ قبغآ ٝىٙیا ٓغـ
(تٕىض ٚ ؼفغ Weisheit
یٔ بٔا .ؼـاؽ٘ یٞبٌآؼٛغ ٝث یٞاـ قٛٙٞ بٔا توا ) یٕٟٔ فّٙ٠ ٝز ؽیوفپ ٖاٛت
فیىفت ـؼ ٚلٛو ٝو یٙػو ْبٕت ٝ٘بفوبتٔ .توا ُیٔ ٖآ ٚ ا ٝو یتـبج٠
یكیز توا ٝتفٌ ؽٌ ٜؼـٚآ ٍُٞ ق
یٔ ٝىٙیا ًاثٔ .تىی٘ تـبج٠ ٗیا ؼٛغ كخ :ؽیٌٛ
« یٕ٘ یِٚ توا ُیٔ ٖؼـٚآفث ًفؽٞ توا ُیٔ ٜؽییاق ٝو ـبو ٜاـ قا فٍٔ ؼـٚآفث اـ ُیٔ ؽ٘اٛت
ٗیؽث .توا ُیٔ ٞٛٔٛٔ ٝو یكیز ٖؼفو ٌٖٛفٌؼ ٓو توؼ ٚ ٖؼفو ؼٛثب٘ ٚ یف٘ یف٘ یـبو فٞ ،ٖبو
ث ـبو .توا ٜؽٙٙو یٔ ٖبیٔ قا اـ ٖآ ؽٙو بٞـ ؼٛغ َبض ٝث تىٞ ٝى٘بٙزاـ ٜؼاؼ كیز هی ٝى٘آ یبخ ٝ
ٚ ؼفث
توؼ ؼفج٘ ٖبیٔ قا اـ ٖآ یتىٞ فٌا یٔ ٖبیٔ قا اـ ٖآ ُىٌ ٓو
ٜؼاؼ ٝث تجى٘ تیجّو بی یف٘ ٌٝ٘ٛ فٞ ٚ ؼفث
توا ـبو ٕٕٗتٔ ،ؼٛغ (»
،تیبٙ٠ 1358 : 27 .)
یٔ ٜؽیٕٟف ٗتٔ ؼٛغ قا یتضاـ ٝث تّٙٔ ٗیا .ؼٌٛ
ٖؼـٚآ بث ٍُٞ ٝو افز «
ٝث تـبج٠ فٍیؼ »
ٖآ ٖؼفو یف٘ قا یطیٔٛت اـ بیٌا ٝث ٖؼاؼ ُىٌ یٔ ٖبیث بٞ
ٗیا ٖؽٔآـؼ یپ قا ؼـاؼ تیٕٞا ٝس٘آ بٔا .ؽٙو
هپ قا ،ٖؼاؼ ُىٌ «
ُیٔ » ٖآ ـؼ یمیلؼ تّٙٔ ٚ ؼـاؼ صیٔٛت ٝث قبی٘ ٍُٞ تـبج٠ ـؼ ٝو یكیز .توا
فییغت ٚ ُیٔ ٝٙثاـ ٝو توا ٗیا توا ٖبٟٙپ ُىٌ ٚ فییغت یبٕتلا ٍٝ٘ٛز ُیٔ ٚ تىیز ٖؼاؼ ُىٌ ٚ
یٔ فٝ٘ ٝث ؟ؼـاؼ ٖؼاؼ قا ٚ ،یٞبٌآ ْبمٔ ـؼ شٚـ یٙ١ی .توا ُیٔ تیٙی٠ ٖبٕٞ بیٌا ٝث ٖؼاؼ ُىٌ ،ؽوـ
یٔ یّیبٕت ـبزؼ ،ی٘ٚـؼ ثیض ٝتواٛغ ٚ ؼٌٛ
ُىٌ بیٌا ٝث ،ؼٛغ قا ٖٚفیث ٚ ٗی٠ ْبمٔ ـؼ ٚ ؼـاؼ ییبٞ
یٔ تى٘ ،ُیِؼ ٗیٕٞ ٝث .ؽٞؼ ٝ
ٝو افز .توا ٜؽ٘بٔ َٛفغٔ ٚلٛو ٗوٛت ،ؼـاؼ ؼٛخٚ ٍُٞ تـبج٠ ـؼ ٝو یا
یٔ ٍُٞ ؽیٌٛ « توا ُیٔ ،ـبو »
یٔ ٚلٛو بٔا ؽیٌٛ
« توا ُیٔ ٜؽییاق ـبو .»
ٗیفتٟث ُیٔ ٚ ـبو تؽضٚ
فث ٝو توا یمٙٙٔ ٖؼفو ٌٗٚـ یافث ٖبیث یوبٌٙـاؽیؽپ
ـؼ ٝو ُیِؼ ٗیا ٝث توا ُیٔ ،ـبو .توا ٓوبض
غ تٕو ٝث توفض یٔ ث٠بث ٝو توا ٜبٍ٘ ٗیٕٞ .ؽٙٙو اؽیپ تؽضٚ ٜمثا ٚ ٜلٛو ؽیبث یٞبٌآؼٛ
ٍُٞ ؼٌٛ
ٜفمف ـؼ 196 یف٘ .ؽٞؼ ؽ٘ٛیپ یٞبٌآؼٛغ ٝث اـ یٌ ٝث ٖؼاؼ ُىٌ یٌؽٙٙو
ـبو ـؼ ٝدیت٘ ـؼ ٚ ُیٔ ـؼ ٝو یا
یٔ اـ بیٌا بث َبغ یتجوبٙٔ ٚ ٟٝخاٛٔ ،ؼـاؼ ؼٛخٚ متوا فٍو ٝث فدٙٔ ًبتیبٟ٘ ٝو یتجوبٙٔ .ؽجّ٘
َا
( Selbstständigen یٔ يؼٛغ ٗوٛت ٜؽٙث یٌؽٙىثؼٛغ ٚ )
:ؼٌٛ
« یٔ ٖآ تـِٛ ،)ٜمثا(ٗی٠ بث یفٙٔ ٝٙثاـ یٔ یكیز ،ؼٌٛ
یافث توـؼ افیق ؼـاؼ ْاٚؼ ٝو ؼٌٛ
یف٘ ٗوٚ ؽض ٗیا ،َبض ٗی٠ ـؼ .توا )یٌؽٙىثؼٛغ(َامتوا یاـاؼ ٗی٠ ٝو توا فٌـبو ؼٛغ بی ٜؽٙٙو
ث ٚ )تیؼفف(تیكخ ،ٜؽٙٞؼ ُىٌ ًٙو ٝث هٙیا ٝو توا یٞبٌآ ٓطٔ یٌؼٛثؼٛغ یاف
ٝو ـبو ّٝیوٚ
یٔ ـؼ ْاٚؼ تِبض ٝث توٚا قا ٖٚفیث یٞبٌآ ٝدیت٘ ـؼ .ؽیآ
ٖبٕٞ اـ ٜؽٙىثؼٛغ ؼٛخٚ توا فٌـبو ٝو یا
یٔ ًیٛغ ٗتٍیٛغ ؽثبی
(» Hegel, 2010:172 .)
،ؽیؽخ تـِٛ ٗیا ،ؼاؼ یؽیؽخ تـِٛ ٚ ُىٌ یكیز ٝث ،ـبو یتلٟٛو توا ٗیا ـؼ ٗػو
٠ٛ٘ ٝمیلؼ ،ُیٔ ٚ توا ُیٔ ،ـبو فٌا بٔا .ؼـاؼ یٌؽٙیبپ ٚ ْاٚؼ ی ٚ ْاٚؼ ٗیا ،توا ٜبٌآؼٛغ شٚـ قا یا
ٚ ی٘ٚـؼ ثیض ٝث ٝو یٞبٍ٘ ٖبٕٞ ٍُٞ تمیمض ـؼ .ؽٌبث یٞبٌآ ٖبٕٞ یخـبغ ؼٕٛ٘ ؽیبث ٓٞ ٜمثا یٌؽٙیبپ یٔ تیافو ٓٞ ٜمثا ٗتفبی تـِٛ قا هپ ّٝضفٔ ٝث ،ؼـاؼ ُیٔ ـؼ یٞبٌآ ی٘ٚفیث .ؽٞؼ
فٌـبو ٖبٕٞ ،ّٝضفٔ ٗیا ـؼ ٝو یٞبٌآ ٝو توا بخ ٗیا ٚ توا یٞبٌآ یٌؼٛث ؼٛغ یافث ی٘ٚفیث ثیض یٔ يؼٛغ ـؼ یٌؽٙىثؼٛغ ٗیا ٝخٛتٔ ،توا یٔ یؼاقآ ٚ ؼٌٛ
فیغ ،یؼاقآ ٗیا ٝو توا ٌٗٚـ ٝتجِا .ؽفىٌ
یث ٝز فٌا توا یوبیو ٝفىّف ـؼ ٜؽٌ ثطث یؼاقآ قا ی٘ ٓٞ ٖآ بث ٖبجتـا
ٌٝ٘ٛ ٝث یغفث بٔا .تى ٗیا یا
ٜؼفو فیىفت اـ ٜفمف یٔ ٍُٞ ییٌٛ ٝو ؽ٘ا
یٔ بٞـ یٌؽٙث قا ٖؼفوـبو بث ٜؽٙث ؽیٍٛث ؽٞاٛغ یّو ٝث ٚ ؼٌٛ
یٔ ْبٕت ٜؽٙث ٚ ةبثـا ٝٙثاـ ٜؽیوفپ ٜبٍ٘آ .ؼؼفٌ
ٗیٕٞ ٓٞ ٜؼفث هی ؽیؼ قا بیآ ٝو ؽ٘ا ـبو بث ٚ توا ٌٝ٘ٛ
ٜؽٌ ؼاقآ اـ يؼٛغ ،ًثبثـا یافث ٖؼفو یٔ
ٜؽٌ ـٛجدٔ ،ًوفپ ٗیا ٝث عوبپ یافث هپو ؟ؽٙیث ؽ٘ا
ٌٝ٘ٛ ٝث ٝو ؽٙٞؽث ٝئاـا یؼاقآ ٗیا قا یفیىفت ٝث .ؽٌبث یوبیو یؼاقآ أٍٙٔ یا
،ٜؽٙث ٝو ٗیا ،َبثٔ ٖاٛٙ٠
یٔ بیٌا ٖؼاؼ فییغت ـؼ اـ ؼٛغ َامتوا یٔ ،ؽٙیث
ٝلفخ ٗیا ٚ ؽٙو یؼاقآ ٖؼفو نـؼ ٝث ٞٚفٌ ؽ٘اٛت قا ییبٞ
خٚ ـؼ یؼاقآ یٔ ؼبدیا ٚا ؼٛ
(ؽٙو Rauch,1999:99 )
. ؽ٘ٚـ ـؼ ،ٍُٞ ٗػو ٝو ؼفو يٛٔافف ؽیبج٘
.ؼـاؼ ـافل ،فٕتىٔ یتـٚفٔ ٚ ٗجٕٙٔ یمٙٙٔ ًتٍپ ٝو یؽ٘ٚـ .توا كّٙٔ یٛو ٝث یٞبٌآ یىیتىِبیؼ فیو ٗیٕٞ تِبل ـؼ ؽیبث توا ی٠بٕتخا أبو یفٔا ،فٞبٜ ـؼ ٝزفٌا ٓٞ اـ ٜؽٙث ٚ ةبثـا ٝٙثاـ ٗیا فثبٙث بیؼ تبیض ـؼ یىی ٝو توا یٞبٌآ ٚؼ ٟٝخاٛٔ ،ٜؽٙث ٚ ةبثـا ٟٝخاٛٔ .ؼفو بٙ١ٔ یٞبٌآؼٛغ ؽ٘ٚـ ٚ یىیتىِ
ی٘ٚفیث ٚ ی٠بٕتخا یٔ تىو اـ َامتوا ٝز ٖآ اؿِ .توا ٜؽٙث یفٍیؼ ٚ توا ةبثـا يا
ثیض ٝ٘ ؽٙو
یؼاقآ ٝدیت٘ ـؼ ٚ توا یٞبٌآ ثیض ٝىّث ؼفف ی٘ٚفیث ٚ یّػٌ هٙخ قا ؽٙىیٔ تىو ٝو ٓٞ یا
يؼٛغ
توا ٗیا ٍُٞ ؼّٛمٔ ؼٌٛ ـّٛت ٝو ٓیٙو ٚبطِ ی٠بٕتخا ٚ ی٘ٚفیث ـؽم٘آ اـ ٜؽٙث ٚ ةبثـا ٝٙثاـ فٌا .توا ٜؽٙث فٞ ٝو یٔ یؼاقآ قا یوـؼ ٝث ٖؼفو ـبو بث یا
ٝتفـ بٙغ ٝث ؽوـ ٝو ی٘بٌؽٙث ٚ ٖبٌؼفث ؼاؽ١ت ٝو افز ٓیا
ٝتٌاؼ ؼٛخٚ عیـبت ـؼ یٞبٌآ ؼٛغ ٚ یٞبٌآ فّٙ٠ بث ًبوبوا ٚ ؽ٘ا
ٜؼٛث ٝ٘بٍیث .تىی٘ ٓو ؽ٘ا
راک هرابرد سکرام هاگدید ٍٝیؽ٘ا ٝث ٗتغاؼفپ
ٜـبثـؼ هوـبٔ یبٞ «
ـبو » كیلؼ ٝث ی٘بٔق ، ُثبل ؼٛغ ُىٌ ٗیفت
توا كمطت
ؼفىیٚـ ٝو ـؼ یتأأت ،یؼبّتلا یفىّف ؼفىیٚـ ،ٓطٔ یفىّف ٜبٍ٘ .ؼفو هیىفت ٓٞ قا ٖاٛتث اـ بٞ
ٜٛیٌ ٚ یوبیو ؼبّتلا هوـبٔ فّتػٔ یبٞ
ٜؼفتىٌ ٝٙیٔق ٟٓٔ ّٝئىٔ ٗیا بث ٟٝخاٛٔ ـؼ ٍٝیؽ٘ا قا یا
اـ بٞ
یٔ ٚـ ًیپ ـؼ ًاثٔ .ؼـاؼ اـ ْقا تلؼ ٚ ٝخٛت ؼفىیٚـ هیىفت ٗیا ٝث ٓٞ هوـبٔ ؼٛغ ٝىٙیا بٕو .ؽٟ٘
َٚا ُّف ؽٙز َبتیپبو
ثطث ٝو یٔ يقـا ٜـبثـؼ ی٠اكت٘ا ٚ یفىّف یبٞ ٜؽٙ٘اٛغ ،ـبتفٍٍیپ ـؼ يؼٛغ ،ؽٙو
ا ٗیا ٝث اـ یٔ ٝخٛت فٔ (ؽٞؼ
Marx, 2010: 6 ٝى٘افف حبز ٝٔؽمٔ ـؼ بی .)
« ٝفىّف فمف » یٔ فوؿت ، ؽٞؼ
ٍٝیؽ٘ا ٝث توا ـافل ٚ ؼـاؽ٘ فٝ٘ ی٘بِٕآ ٝفىّف ٝث ٖٚؼٚفپ تاؼبمت٘ا ٝث ٝو ٝخٛت یوبیو ؼبّتلا ـؼ ٚا یبٞ
(ؽٙو Ibid, 1968: 15 یٔ .)
ٜبٌؽیؼ ٖاٛت ٜـبثـؼ هوـبٔ یؼبّتلا یبٞ
« ـبو » ٜبٌؽیؼ بث اـ یؼبّتلا یبٞ
ٝث ٍُٞ ٍٝیؽ٘ا ُیؾ ٜمیٚ ٍُٞ قا هوـبٔ یفیؿپفیثأت ٜـبثـؼ ٚ ؼفو ٝىیبمٔ ،تیٕوا ْاؼآ یؼبّتلا یبٞ
ٍٝیؽ٘ا تفبیـؼ توا تیٕٞا یاـاؼ بدٙیا ـؼ ٝس٘آ بٔا .تفٌ ٗػو یبٞ
« یفىّف » .توا ـبو ٜـبثـؼ هوـبٔ
ْٛو ًػث قا ٓتفٞ ُّف ـؼ ،هوـبٔ َبتیپبو
ُیّطت ٝث ٞٚفٌ یتلٚ «
ؽ٘ٚـ ـبو » یٔ قبغآ بدٙیا قا ،ؽٙو
« ،ؽ٘ٚـ ٗیا ـؼ ٚ ؽٙتىٞ نفتٍٔ ٖآ ـؼ ت١یج٘ ٚ ٖبى٘ا ٝو توا یؽ٘ٚـ ،َٚا ّٝٞٚ ـؼ ،ـبو
یٔ قبغآ ت١یج٘ بث ٖبى٘ا یٍٙٞبٕٞ َفتٙو ٚ ٓیٝٙت اـ ت١یج٘ ٚ ؼٛغ ٗیث یؼبٔ ُٕ١ِا هى٠ ٚ ،ؼٌٛ
یٔ یج٘ فبّٔ ٝث ًیبٞٚفی٘ قا یىی ٖب٘ٛز اـ يؼٛغ ٚا .ؽٙو یٔ ت١
ٚ فو ٚ بٞبپ ٚ بٞٚقبث توفض .ؼفث
یٔ قبغآ اـ ٖبتوؼ ٝتواٛغ بث ٝو ؼـٚآـؼ یّىٌ ٝث اـ ی١یج٘ تاّٛطٔ بت ؽٙو
ّٝیوٚ ٗیؽث .ؼـاؼ توبٙت يا
یٔ ْبد٘ا ًٙو ٖٚفیث ٖبٟخ فث یٔ ٌٖٛفٌؼ اـ ٖآ ٚ ؽٞؼ
ٌٖٛفٌؼ اـ يؼٛغ ت١یج٘ َبض ٖبٕٞ ـؼ ٚ ؼقبو
یٔ یِٚا َبىٌا ٝث یـبو بٔ .... .ؼقبو ـؼ اـ ـبو .... .ٓیـاؽ٘ توا ٓطٔ ٖاٛیض ـٚآؼبی ٝو ـبو قا یكیفغ ٝ
یٔ ْبد٘ا ٜؽٙفبث ـبو ٝیجٌ یـبو ،تٛجىٙ٠ هی .ٓیٙىیٔ ْفف ًیپ قا ی٘بى٘ا ًافّطٙٔ ْفف ـٛج٘ق ٚ ؽٞؼ
ٝ٘بغ ٗتغبو بث ُى٠ یٔ ٜؽٙٔفٌ اـ یـبٕ١ٔ فٞ ،ٚؽٙو یبٞ
ـٛج٘ق ٗیفتٟث قا اـ ـبٕ١ٔ ٗیفتؽث ٝس٘آ بٔا .ؽٙو
تٔ ُى٠ یٔ كیبٕ بپفث ؼٛغ َبیغ ـؼ اـ ٖآ ،تی١لاٚ ـؼ بٙث ٖؼفو بپفث قا ًیپ ـبٕ١ٔ ٝو توا ٗیا ؽٙو
یٔ ٝدیت٘ ٝث ،یـبو ؽ٘ٚـ فٞ ٖبیبپ ـؼ ،)ُٕ٠ ـؼ ؽٔآ فغآ فىف َٚا(ؽٙو یٔ یا
فٌـبو ُیػت ـؼ اجل ٝو ٓیوـ
ٝ٘ ٚا .توا ٝتٌاؼ ؼٛخٚ ـبو قبغآ ـؼ ٜؼبٔ ُىٌ ـؼ یفییغت بٟٙت
یٔ ـبو ًیٚـ ٝو یا یٔ ؼبدیا ؽٙو
ٝىّث ؽٙو
یٔ كمطت اـ ًفاؽٞا قا یىی ٖٛ٘بل اـ ٚا ُٕ٠ ٜٛیٌ ٝو یفؽٞ ،ؽٍػث
یٔ ؽٙٔ اـ ؼٛغ ٜؼاـا ؽیبث ٚا ٚ ؽٙو
ؽٙو ٖآ ٟثبت (»
Ibid, 2010: 124 .)
ٜقاؽ٘ا ٝث هوـبٔ تـبج٠ ٗیا یٔ تأفخ ٝث ٝو توا فٚف١ٔ یا
بی ةبتو فٞ ـؼ تفٌ ٖاٛت
ِٝبمٔ یا فیغ بی ٓیمتىٔ ،ـبو ٜـبثـؼ هوـبٔ ٜبٌؽیؼ یٛط٘ ٝث ٝو ،یٍ٘بٍیث ٖاٛٙ٠ تطت ًاثٔ(ٓیمتىٔ
بث اـ ٖبى٘ا هوـبٔ ،تىػ٘ ْبٌ ـؼ .توا ٜؽٌ ُم٘ ٓٞ تـبج٠ ٗیا ،توا ٜؽٌ یوـفث )... ٚ جبیتضا ْٟٛفٔ یٔ ٝىیبمٔ ت١یج٘ ٖبى٘ا ٗیث نفتٍٔ فٔا ًٞبٍیبخ ٗیِٚا ـؼ ٚ اؽتثا ـؼ ،ـبو ٝىٙیا ٚ ؽٙو
.توا ت١یج٘ٚ
ٍُٞ ٜبٌؽیؼ قا ـبو ؼـٛٔ ـؼ ّٝئىٔ ٗیِٚا ٖبیث ـؼ ٝو توا یثّثٔ ٖبٕٞ ًبمیلؼ ت١یج٘ ٚ ٖبى٘ا ،ـبو ثّثٔ یٔ قبغآ نافتٌا ٝٙم٘ قا هوـبٔ ٝو تٚبفت ٗیا بث .ؽٌ ٖبیث ٖاٛیض قا ٖبى٘ا نبىف٘ا ٝٙم٘ ٝث ًبتیبٟ٘ ٚ ؽٙو
یٔ ٝو یكیز ٖب٘ٛز اـ ـبو ،اؽتثا ٖبٕٞ ـؼ ٍُٞ بٔا ؽوـ یٔ اـ ٜؽٙث ی١یج٘ كّ١ت
یٔ یمّت ؽٙىٌ .ؽٙو
یٕ٘ ،ؼـاؼ هوـبٔ تـبج٠ قا قفیبو ٝو یتٌاؼفث كثبٙٔ قا ٖبى٘ا كیبٕت ـبی١ٔ هوـبٔ فٝٙٔ قا اـ ـبو ٖاٛت
یٔ ـبو ٓٞ ـٛج٘ق ٚ یثآ ًو ،ٝزـٛٔ ُثٔ یتب٘اٛیض ٝو افز تى٘اؼ ٖاٛیض یٔ ٝ٘ا ٚ ؽٙٙو
ؽ٘قبو
( Sayers,2003:109 یىفت ٗیا فٌا یتض .)
ٗیا ـؼ ٍُٞ قا هوـبٔ یفیؿپفیثأت ٓٞ قبث ،ٓیفیؿپث اـ ف
یٔ ت١یج٘ ٚ ٖبى٘ا ،ـبو ثّثٔ ٖبٕٞ قا ٜؼبفتوا ٝث ؼٚؽطٔ ًبتیبٟ٘ ٚ توا یلبث ؼٛغ تٛل ٝث ،ؼـٛٔ بٔا .ؼٌٛ
یٔ صیٔٛت ،نافتٌا ٗیا ٖبیث قا ؽ١ث هوـبٔ ٝو افز توا یـِٛ ،فاتغا ٗیا ٝو تفٌ ٖاٛتث ؽیبٌ ؽٞؼ
ـؼ ٚا یِّا ٗػو ٝو ٗیٕٞ ٝث توـؼ .تىی٘ ٖاٛیض ٚ ٖبى٘ا ٗیث نفتٍٔ ـبو ؼـٛٔ ـؼ ،ـبو ؽ٘ٚـ ؼـٛٔ
ٝثبثٔ ٝث اـ ـبو ،َٚا ّٕٝخ ٖبٕٞ ـؼ ٝو تىٞ ٓٞ ُیِؼ ٝث ؽیمٔ ،نفتٍٔ فٔا ی
« َٚا ّٝٞٚ ـؼ »
یٔ .ؽٙو
قا ٗػو یتلٚ ًبوبوا یٙ١ی «
ـبو » یٔ شفٙٔ ٖبى٘ا ؼـٛٔ ـؼ فٝ٘ ؽٔ ـبو ی٘بى٘ا ثیض ٚ ی٘بى٘ا ـبو ،ؼٌٛ
فل یٔ ـا ـؼ هوـبٔ ٝو توا ٗیا فیىفت ٗیا یتوـؼ ؽٞبٌ .ؼفیٌ توؼ
ٝتٌٛ٘ یفىّف یؼبّتلا یبٞ 1844
یٔ ؽم٘ اـ ـبو ٝث ٍُٞ ٜبٍ٘ ٝو یٔبٍٙٞ یٔ ،ؽٙو
« یٔ ٖبى٘ا فٞٛخ اـ ـبو ،ٍُٞ یٔ ـافل ]ٖؼٛث ٖبى٘ا[ ـبی١ٔ ٝو یفٞٛخ .ؽ٘اؼ
ٗمف ٚا .ؼفیٌ
ٝجٙخ یٔ اـ ـبو تجثٔ ی ؽٙیث
(» Marx,2009:67 .)
یٔ ٗیافثبٙث یٔ َٛجل اـ ٗیا هوـبٔ تفٌ ٖاٛت
ٖآ فٞٛخ ٚ ٖبى٘ا تی٘بى٘ا ـبی١ٔ ـبو ٝو ؽٙو
.توا ٝىو یٚـ هی بٟٙت ،تیِّٛغ ٗیا ٝو تٚبفت ٗیا بث بٔا توا ،ٓیٌبث ٝتٌاؼ ّٝئىٔ ٗیا ٝث یٍّٞ یؼفىیٚـ فٌا
« ـبو » ٝو توا یـبو ،ةبثـا یافث ٜؽٙث
َقب٘ ،ٜؽٙث یٙ١ی ی٘بى٘ا ٝخـؼ ٗیفت یٔ ْبد٘ا
یٔ اؿِ ٚ ؽٞؼ ـبو اؽتثا قا ،یٛط٘ ٝث ٓٞ ٍُٞ تفٌ ٖاٛت
ٝو ؽٌ ٜؼاؼ صیٔٛت بد٘آ ـؼ .توا ٜؼفو اؽخ ٖاٛیض ٚ ٖبى٘ا ٗیث نفتٍٔ ـبو ٖآ قا اـ ی٘بى٘ا «
ـبو » ٝث
یف٘ تیثیض ؼٛخٚ ف٘بغ یٌؽٙٙو
ی١یج٘ ؼٛخٚ ٝث ٜؽٙث كّ١ت ،ؼـاؼ ٝو یا یٔ اـ يا
ـؼ ٝو ییف٘ ٖآ ٚ ؽٙىٌ
« ـبو » ؼٛخٚ هوـبٔ ٗیث نفتٍٔ فّٙ٠ ٗیٔٚؼ ٗیا ٚ .توا بیٌا ٖؼفو ٌٖٛفٌؼ ٚ ٖؼاؼ فییغت ٖبٕٞ ،ؼـاؼ
ٖبیث كثبٙٔ .ؼـاؼ ؼٛخٚ یتٚبفت ٓٞ قبث .توا ـبو ُِبض ٝو ت١یج٘ ٖؼفو ٌٖٛفٌؼ .توا ،ٍُٞ ٚ یٔ ـبو ٝو یىو ،هوـبٔ یٔ ٌٖٛفٌؼ ،ؽٙو
ٚ ةبثـا ٝٙثاـ بٔا ؼـٚآـؼ ؼٛغ تواٛغ كثبٙٔ اـ یٌ بت ؼقبو
ؽٙث ٌٝ٘ٛ ٝث ٜ :توا فٍیؼ یا «
یث ی٘بٌؽ٘ق ٚ ٜبفـ ـؼ ةبثـا یافث تؼب١و ؼٛغ ـبو بث ٜؼفث ٚ توا ٝغؽغؼ
یٔ ٌٖٛفٌؼ اـ ت١یج٘ یٔ ففّت ٚ ُغؼ ٖآ ـؼ ٚ ،ؼقبو
ؽیِٛت توا ةبثـا تواٛغ ؼـٛٔ ٝو اـ ٝس٘آ بت ؽٙو
ؽٙو (» ،یؽٟتدٔ 1383
: 78 یٔ تٚبفت ٓٞ قبث ٝتجِا ٚ ؛) ٙٔ ٝو افز .ؽٌبث یـِٛ ؽ٘اٛت
ةبثـا تواٛغ كثب
یٔ ؽیِٛت ٜؽٙث فٌا یٙ١ی .تىٞ ٓٞ ٜؽٙث تواٛغ ی٠ٛ٘ ٝث ،ٖؼفو ُٕ٠ ـؼ ،ؽٙو ففّٔ ةبثـا بت ؽٙو
ٝتواٛغ تمیمض یٔ ـبو ٚا ًبتدیت٘ هپ .توا ةبثـا تواٛغ ٗتغبو ٜؼـٚآفث يا
كثبٙٔ اـ یٌ بت ؽٙو
وا ٖبٟخ یٌ٘ٛفٌؼ ٝث بففِ هوـبٔ ٝو توبدٙیا تِبخ بٔا .ؼـٚآـؼ ؼٛغ تواٛغ یٕ٘ بفت
ؽٙ٘بٔ ٝىّث ؽٙو
یٔ ٓٞ فٌـبو ؼٛغ یٌ٘ٛفٌؼ ُٔب٠ اـ ـبو ،ٍُٞ :ؽ٘اؼ
« ُثبل تـِٛ ٝو توا یٛط٘ ٝث ٖآ ـؼ ففّت ٚ ُغؼ ٚ ٖبٟخ ٖؼاؼ فییغت ٚا ـبو ٜؼبفتوا
قا یا
یٔ ُٔأت یٕو بث ،ؽیآ ُِبض ٖبى٘ا یافث ٖآ یٕ٘ فییغت اـ ٖبٟخ ٗمف ٜؼفث ٝو ؽٌ ٝخٛتٔ ٖاٛت
ٝىّث ؽٞؼ
،ـؿٍٞـ ٗیقا یٔ فییغت اـ ؼٛغ ٟلاٚ ـؼ ٚا
یٔ توؼ ٝث ؼٛغ قا یفٍیؼ تـِٛٚ ؽٞؼ ؼـٚآ
(» )ٖبٕٞ
یٔ ٝئاـا ٖاٛیض ٚ ٖبى٘ا كیبٕت ٝٙم٘ قا یّیّطت ،ـبو تبیِّٛغ ٖبیث قا ؽ١ث هوـبٔ ٍٝ٘ٛ٘آ .ؽٞؼ
یٔ ُیّطت ٚا ٝو یٕ٘ ،ؽٙو
ِؼٛغ ٝث اـ ٖاٛیض ٚ ٖبى٘ا كیبٕت ٖاٛت «
ـبو » تب٘اٛیض یغفث ٝو افز ؼاؼ تجى٘
ض یٔ ـبو ٖبى٘ا قا فتٟث یت یٔ هوـبٔ ٝو ٍٝ٘ٛ٘آ .توا یجوبٙٔ َبثٔ ،ُى٠ ـٛج٘ق .ؽٙٙو
ٝو یتفافٜ ،ؽیٌٛ
یٔ ٜؽٙٔفٌ اـ یـبٕ١ٔ فٞ ،ؼـاؼ ٚؽٙو ٗتغبو ـؼ ُى٠ ـٛج٘ق یوؽٟٙٔ ٗیا .ؽٙو
ُى٠ ـٛج٘ق ـبو ـؼ ٝو یا
یٔ ث٠بث ،تىٞ ٝو ثیض ٗیا قا ی٘بى٘ا ـبو یتض ٚ توا ـبو ٝو ثیض ٗیقا ـبو ؼٌٛ
یوؽٟٙٔ ٚ كیلؼ
كیلؼ ـؼ ٝو تىٞ ی٘بى٘ا ـبو ـؼ یفّٙ٠ بٔا .ؽٌبث كیبٕت یافث یوأ ؽ٘اٛت٘ توا ٜؽٌ یبٞـبو ٗیفت
تیبغ .توا فؽٞ ٖآ ٚ ؼـاؽ٘ ؼٛخٚ ی٘اٛیض یٕ٘ .توا یؽٙٔ
ٚ تیبغ َبج٘ؼ ٝث ،ُى٠ ـٛج٘ق تفٌ ٖاٛت
یٔ اـ ٚؽٙو ٖآ كثبٙٔ ٝو توا یفؽٞ یٕ٘ اـ فؽٞ ٚ تیبغ فّٙ٠ .ؼقبو
ٝتىخفث ٍُٞ ـؼ توا ٖآ تّ٠ ٓٞ ٚ توا ُٕ٠ قا ًیپ ٓٞ ،تیبغ ؽٙ٘بٔ ٝو ٚقـآ فّٙ٠ ٝتجِا .ؼفو اؽیپ یٕ٘ بٔا توا .تففٌ یىی تیبغ بث اـ ٖآ ٖاٛت
7
یوبوا ٓیٞبفٔ قا یٔ ؽ٘ٛیپ ٖآ ٝث اـ ـبو ،هوـبٔ ٝو یا
ّٝئىٔ ،ؽٞؼ قا یـبیىث ٚ توا یؼاقآ ی
ٜبٌؽیؼ ا یبٞ یؼبّتل یٔ یٙتجٔ ّٝئىٔ ٗیٕٞ فث كی٘ اـ يا ٟٓٔ قا یىی .ؽٙو
ٝث هوـبٔ ٝو یتاؼبمت٘ا ٗیفت
ٝیبٔفو ْبٝ٘ ٖآ یؽیِٛت تاّٛطٔ تیىِبٔ قا ؼاففا ٖؼفو ْٚفطٔ ،ؼـاؼ یـاؼ
،ْبٝ٘ ٗیا ـؼ ٝو افز .توبٞ
یٔ ٖافٌـبوفیغ توؼ ٝث ،ؽیِٛت تبمّ١تٔ ٚ ـاكثا ا ٜؼاؼ ُیػٍت یتوـؼ ٝث ؼٚٚ ِٗآ .ؽتفا
ؼبمت٘ا ٝو تو
ٝیبٔفو ْبٝ٘ قا هوـبٔ تیّ١فؼٛغ ؽٙ٘بٔ ٜؽٌ ٝتغبٌٙ یفىّف یٌقـا ٓیٞبفٔ یغفث یبٙجٔ فث یـاؼ
ٚ یٍػث
،ؼٚٚ(ؼـاؼ ـافل یثبدیا یؼاقآ 1387
: 139 یتلٚ هوـبٔ .) «
ِٝؼبجٔ » یٔ ُیّطت اـ بث ٖبٙز ًّیّطت ،ؽٙو
تفافٜ یٔ بمیلؼ ٝو توا ٝتػیٔآ یفىّف یبٞ ِآ ٗػو یتوـؼ ٝث ٖاٛت
:ؼفث یپ ؼٚٚ ٗ
« یٕ٘ ففّت ،ـٚق ٝث اـ ٖآ بٔا ؼـاؼ ة ؼفف یابو ٝث یقبی٘ فِا ؼفف ٝز فٌ ٖآ ،هى٠فث ،ؽٙو
بٞ
ٜؼاـا ٝو یِبػٌا ٖاٛٙ٠ ٝث اـ فٍیؽىی ًاثبمتٔ یبٞابو فث ٖبٌ
یٔ توا ؿفب٘ ٖبٌ قٛمض ٓیٞبفٔ ٚ ؽٙوبٌٙ
ٕٞ توا ـاؼـٛغفث یؼاقآ قا ـٛوؿٔ ٝٙثاـ ٝو یؽض بت ،یؼاقآ ٚ یّػٌ یٔ ٖبیٔ ٝث بخ ٗی
ّٝئىٔ بٔا ... .ؽیآ
ٗیٕٞ ٝث یٕ٘ ٓتغ بخ ٜؼـٚآفث ُیِؼ ٗیا ٝث ٚ ؽض ٖآ بت اـ ة ؼفف قبی٘ ج یابو كیف٘ قا فِا ؼفف .ؼٌٛ
یٔ تٔؽغ یفٍیؼ ٝث هی فٞ .هى٠فث ٚ ؼـٚآ یٔفث اـ فِا ؼفف قبی٘ ؼ یابو بث كی٘ ة ؼفف ٝو ؼقبو
یٔ فٞ .... .ؽٌبث ٜؼفو تٔؽغ ؼٛغ ٝث بت ؽٙو ْاؽو ریٞ اٚا ٝو ؽٙتىٞ ٜبٌآ ٚؼ
یٕ٘ ؼٛغ فؽٞ ٝث ٖبٌ ؽوـ
ّٝیوٚ ٝى٘آ فٍٔ ّٝیوٚ ٗمف ٖبٍٔاؽو ریٞ ًبی٘بث ،ؽٌبث یفٍیؼ فؽٞ یافث یا
ؼٛخٚ یٙ١ی(یفٍیؼ یافث یا
ٖؼٛث فٍیؼ یافث ... توا )ؼٛغ یافث ؼٛخٚ یٙ١ی(ٝىف٘ یف یفؽٞ ٝو ُیِؼ ٗیا ٝث فٍٔ تىی٘ )فیغ یافث َبض ٗی٠ ـؼ ،ْاؽو فٞ .توٚا ٖؼٛث ؼٛغ یافث
(» ،ٝىیـؽ٘ٚفٌ 1378
: 200 .)
یٙ١ی تـبج٠ ٗیا یؽیّو فِبٙ٠ «
یؼاقآ » ، « یفٍیؼ » ٚ « یٌؼٛث ؼٛغ یافث »
ٖبٕٞ شٛٔٚ ٝث
یؽیّو تاـبج٠ ٜؽٙث ٚ ةبثـا
ؽٞبٌ .توا ٜؽٌ ُیّطت یٍّٞ تبیثؼا بث بمیلؼ ِٝؼبجٔ ٝٙثاـ ٚ ؽٙتىٞ
ـؼ ٍُٞ ٍٝیؽ٘ا ٚ تبیثؼا قا هوـبٔ ُیّطت ٗیا یفیؿپفیثأت ٜؽٙث ٚ ةبثـا
ـبو ٝث ٝو یؽیّو ٖبٌلاٚ قا اؽخ
ـبو ٚ ٖبتوبث فّ٠ بث فٔبض فّ٠ یفثافث ٚ یؼاقآ تٚبفت ٝث ،یؽ١ث تبطفِ ـؼ ٝو توا ٗیا ،توا ٜؼفث ث یـبجخا یٔ ،ٝتغاؼفپ ٚا قٛمض ٚ ٜؼف :ؽیٌٛ
« ٚ یؼاقآ یافث ْقا ٖفٌ يا یفثافث ٚ یؼاقآ ٝى٘آ ٕٗٔ توا ؼاقآ ٚ فثافث ٗٔ بث یفٍیؼ
افدٔ ٗیٕٞ قا كی٘ ِٝؼبجٔ ْبٝ٘ ٝث ٚا ٖؽ٘بٍو ٚ یفٍیؼ فث ٗٔ ؼٛخٚ قا یٌب٘ ـبجخا ...توا ٗٔ یفثافث یٔ تـِٛ یتوـؼ فیف١ت ٜؼفث قا یٔٚـ قٛمض فیف١ت هپ .ؼفیٌ
یٔ افیق توا ٝو توا یىو ٜؼفث ؽیٌٛ
ؼـاؽ٘ ِٝؼبجٔ ـؼ ؼٛغ ْب٘ ٝث اـ یكیز ریٟثبىتوا كض (»
:ٖبٕٞ 202 .)
یٔ هوـبٔ ٝىیؽ٘ٚفٌ قا ؼٚٚ ِٗآ ٝو ٓٞ یِٛل ُم٘ :توا ٜؽٙٙو ٌٗٚـ أبو ؼـٚآ
...« ٗیا فثبٙث
تیّ١ف ؼٛغ یٔ ٟٔٚ ٜلٛو یمیمض یؼاقآ ٚـ ٗیا قا ٚ ،ٜلٛو یٍتفبی تیٙی٠ ،یثبی
توا ـبو بمیلؼ (»
،ؼٚٚ 1387 : 113 ـبو ٜـبثـؼ ٝو هوـبٔ تـبج٠ قا یٍػث فث كوفٕت بث ؼٚٚ ِٗآ ٝز فٌا.)
ٝىیبمٔ ٛٙوـا بث اـ هوـبٔ ٜبٌؽیؼ ٗیا ،توا ی٘بى٘ا هف٘ كمطت بث ٚؼ ٗیا ٝٙثاـ ٚ ؼاقآ تیِب١ف ،یـٚفٔ یٔ یٔ ٚ ؽٙو :ؽیٌٛ
« یٔ ؽیوبت ٖآ فث هوـبٔ ٝس٘آ توا ٖآ ؽٙو
تفبی ؽیِٛت ٚ ـبو ـؼ ؽیبث ی٘بى٘ا هف٘ كمطت ٝو
یٕ٘ تفبی یٔفٌفوـؼ یٚـ ریٞ ٝث ٚ ؼٌٛ فٝ٘ ٖبٕٞ ًبوبوا بدٙیا ـؼ هوـبٔ ٜبٌؽیؼ ٗٔ فٝ٘ ٝث ... .ؼٌٛ
ٝث ٝو توا اٛل ؽیؽدت بی تضافتوا قا یّىٌ ٛٙوـا فٝ٘ قا یٔفٌفو بی یقبث .توا ٛٙوـا ـؼ یفؽٞ یتوـؼ
یٕ٘ ةٛىطٔ ؼٛغ ّیوٚ ٝىّث ؼٌٛ
ٝ ٛٙوـا ٚ هوـبٔ فٝ٘ قا ةّٛٙٔ یٌؽ٘ق .توا یؽ١ث تیِب١ف یافث یا
توا یّػٌ یاٛل ٗتفبی تیّ١ف ٝث ٖٛٙٔ ًبتؽٕ٠ ،ٚؼفٞ (»
:ٖبٕٞ 114 .)
ٍٝیؽ٘ا شٛٔٚ ٝث ،یؼاقآ ٚ ـبو نـبجٔ ؽ٘ٛیپ ٝو ؽٌ ُفبغ ٟٓٔ ٗیا قا ؽیبج٘ بٔا .توا یٍّٞ یا
تؼٛغ فتىث ـؼ اـ یؼاقآ ٗیا هوـبٔ ٝو ؼفو يٛٔافف ؽیبج٘ یممط
یٔ اؽیپ ـبو بث ٖبى٘ا ٝو یا ٚ ؽٙو
ٝث ًت١یج٘ ـؼ ٝو یٌ٘ٛفٌؼ یٔ ظـ ـبو ّٝیوٚ
یٔ ٖبیث ،ؽٞؼ یٔ یتیِب١ف اـ ـبو هوـبٔ .ؽٙو
ٟٝٙو ؽ٘اؼ بٟٙت
یٔ تیّ١ف اـ ی٘بى٘ا تیؼفف یٔ تبجثا اـ ٖآ ٝىّث ؽٍػث
یٔ ی٘بى٘ا یتاؾ یاٛل ٝو بد٘آ قا .ؽٙو ؽٙ٘اٛت
ٝىٙیا قا یٞبٌآ بث ٚ ٝ٘بٞبٌآ ٚ ؽٌ٘ٛ ٝتففٌ ـبو ٝث ٚ ؽٙثبی يفتىٌ توا يقـابث ٚ ـاؼبٙ١ٔ ،تیِب١ف ٗیا
یٔ اٛل ٗیا ٗتفبی تیّ١ف،ؽٙثبی تیّ١ف ٖبى٘ا هف٘ ٝث بىتا قافثا ٓىض ؽ٘اٛت
:ؼٚٚ ِٗا فیج١ت ٝث .ؼـٚآ ٓٞافف اـ بٞ
« بٙ١ٔ ،ُٕ٠ ٗیا فٌا ٟلاٚ ـؼ ٖآ ٝو توا ُیِؼ ٗیا ٝجتوا يقـا ـبث ٚ ـاؼ
ٔ ،كیف٘ ٗیا قا بٞ ٝث اـ ؼٛغ تِكٙ
یٔ تبجثا ٖافٍیؼ ٝث ٚ ؼٛغ ٝث ٖبى٘ا ٖاٛٙ٠ ؽٙٙو
(» :ٖبٕٞ 110 یٔ تّٙٔ ٗیا تٌٛ٘بپ ـؼ ؼٚٚ ِٗآ .) :ؼـٚآ
« ٜؽیا ٜٛط٘ ٜـبثـؼ ٍُٞ ثطث ٖٛیؽٔ اـبىٌآ بدٙیا هوـبٔ ی یٔ ٟٔٚ اـ ؼٛغ ٜؽٙث یٞبٌآ ٝو توا یا
ؽٙو
ٜمثا ٝث ٖؼاؼ ُىٌٚ ٖؼفو ـبو كیف٘ قا ٚ نـؼ ٚ یؼاقآ ٝث بٞ
یٔ توؼ ؼٛغ قا ییبٙ١ٔ بی ٕٝٞ ٗیا بث .ؽثبی
ٝث .ؼـاؼ ٟٓٔ یتٚبفت ،ٍُٞ فٝ٘ ٚ ؼاقآ یٞبٌآ ؼٛغ یٙیٛىتؼٛغ ـؼ یٌؽٙث تی١لٛٔ ْٚكِ ؼـٛٔ ـؼ َّٛغ
یٔ بفیا ؽٙیافف ٗیا ـؼ ةبثـا توؼ ٝث يفٔ قا ٜؽٙث نفت ٝو یٍم٘ ؽٙو
(» :ٖبٕٞ 469 ؼٚٚ ِٗآ ٝو یتٚبفت .)
ا بخ ٝث أبو ؽٙىیٔ ٜـبٌا ٖآ ٝث ٖبى٘ا تِكٙٔ تبجثا قا ٗػو ٝو افز .تو
ٗتفبی تیّ١ف ٚ فٍیؽىی ٝث بٞ
ٖآ یاٛل ٝٙیٔق ،هوـبٔ ٍٝیؽ٘ا ـؼ بٞ ٝٙثاـ بٔا .توا یٙی٠ أبو یٙ١ی .ؼـاؼ ی٘ٚفیث ٚ ی٠بٕتخا ًأبو یا
ٝٙثاـ ،یوبٌٙـاؽیؽپ ـؼ ٜؽٙث ٚ ةبثـا ٝمیلؼ ٝث ٖٛثفٔ ٝو توا یا
ا .توا شٚـ یٞبٌآؼٛغ ٚ یٞبٌآ قا ی
ٝث ٖبى٘ا ٝٙثاـ ٜـبثـؼ یّو ـٛ٘ ٝث ٗػو ٝو ٜمیٚ .توا ٝٙثاـ قا یِبغ ٌٝ٘ٛ ٜـبثـؼ ٝىّث تىی٘ بٞ
ٝٙثاـ یٔ یقبث اـ یوبوا ًم٘ ٖآ ـؼ نفت ٚ توا یفٟل ًأبو ٝو یا .ؽٙو
روترآ هاگدید دقن و یسرزب ْٚؼ ًػث قا ٓتفٞ ُّف ـؼ ـٛتـآ
« ـبو هیتىِبیؼ »
هوـبٔ یفیؿپفیثأت ٝیفٝ٘ یوـفث ٝث ، قا
یٔ ٍُٞ ٜؽٙث ٚ ةبثـا یٔ ٜبٌؽیؼ ٗیا بٍٙٔ ؼـٛٔ ـؼ یػیـبت یٌـاكٌ اؽتثا .ؼقاؼفپ
اـ تیِٛپیٞ ٚ فتـبو .ؼـٚآ
یٔ یفف١ٔ ؽ٘ؼفو فٍتٙٔ اـ تّٙٔ ٗیا ٝو ی٘بىو ٗیِٚا ٖاٛٙ٠ ٝث تیتفت ٝث ٖآ ٚ ؽٙو
ٗیا ٖبیث ـؼ اـ بٞ
نـؼ قا فثأتٔ ٜبٌؽیؼ یٔ ٚلٛو یبٞ
یتوـؼب٘ ،توا ٜؽٙٙو ٗیی١ت ،يا توؼ
ٝتٌٛ٘ یبٞ 1844 ٍُٞ ،هوـبٔ ٝو توا ٗتٔ ٗیا ـؼ.توا هوـبٔ
یٔ ًیٛغ ـبو ٝدیت٘ اـ ٖبى٘ا ٝو ٗیا یافث اـ یٔ ؽ٘اؼ
یٔ ؼبٙتوا ٖآ ٝث ٓٞ ٚلٛو ٝو یٙتٔ .ؽیبتو .ؽٙو
ٝ٘ ؼـٛٔ ـبو ٝو فیىفت ٗیا بث ٜقٛوـبٔ َبثٔا ؼـٛٔ ٜؽٙث ٚ ةبثـا ـؼ ٝو توا یؼبٔ ـبو ،بدٙیا ـؼ هوـبٔ ف
یٔ ٍُٞ قا فثأتٔ یٍ٘بٍیث یـٛئت ـؼ اـ هوـبٔ ،توا ٍُٞ ثطث (ؽٙ٘اؼ
Arthur,1986:73 فیج١ت ٝث .)
ـؼ هوـبٔ یتلٚ ٝو توا ٗیا ؼـاؼ ؼٛخٚ ٝو یّىٍٔ بٟٙت ـٛتـآ توؼ
ٝتٌٛ٘ یبٞ 1844 هیتىِبیؼ ؽم٘ ٝث
یٔ ٍُٞ ٠بخـا ریٞ ،ؼقاؼفپ ـٛ٘ ٝث یوبٌٙـاؽیؽپ ٝث ٝىّث ؼـاؽ٘ یوبٌٙـاؽیؽپ ٜؽٙث ٚ ةبثـا ًػث ٝث ی
ٝث ٚ ٝتغاؼفپ یّو قا فیغ(ةبتو ٗیا قا فٍیؼ ًػث ٝو ٚ فغا ًػث بٟٙت ،ٓٞ َبغ ـٛ٘
ٜؽٙث ٚ ةبثـا اـ )
فیىفت ٝث فّتػٔ ـٛ٘ ٝث هپو ـٛتـآ .توا ٜؼاؼ ـافل یوـفث ؼـٛٔ ٜؽٙث ٚ ةبثـا
یٔ ـبو ًم٘ٚ ؽ١ث ٚ ؼقاؼفپ
ا یٔ ـبو ؼـٛٔ ـؼ هوـبٔ ٚ ٍُٞ ٜبٌؽیؼ ٖبیث ق :ؽیٌٛ
« یٔ ـبىٌآ ی٘بٔق ٍُٞ ٚ هوـبٔ ٗیث یوبوا تٚبفت هوـبٔ ٝو یِبضـؼ ٓیٙو ٝخٛت ٝو ؼٌٛ
یٔ توؼ ٝث يؼٛغ قا یوـؼ ٚ تیبٔـ نبىضا فٌـبو ٝث ،ؽیِٛت ٜٛیٌ ـؼ فییغت بٟٙت ؼـاؼ ٜؽیم٠ ٍُٞ ،ؽٞؼ
،ـبو یتیثفت فیثأت یافجٟو توا فٝ٘ ٗیا فث فٌـبو ٝو هث ٗیٕٞ ،ؽیِٛت یـبٕثتوا ٝٙثاـ هی ـؼ یتض
یٔ ٝث .ؼقبو ـبىٌآ ًِّٛطٔ ـؼ اـ يؼٛغ یبٙ١ٔ ؽ٘اٛت ،یتغبٌٙـاؽیؽپ هیتىِبیؼ ّٝضفٔ ٗیا ـؼ ٜٚا٠
توا تـٚفٔ هی ،تٔؽغ ٚ نفت تی١ٔٚ ،ؽیؼ ٓیٞاٛغ ٝى٘بٙز (»
Ibid: 74 .)
یٕٞا ٜـبثـؼ ٍُٞ قا هوـبٔ ٝو یٍیبتو ٝث ؼؽدٔ ٜـبٌا بث هپو ت
« ـبو » یٔ ؼـاؼ بیآ ؽوفپ
یٔ ،یٍیبتو ٗیٙز اـ ًوفپ ٗیا عوبپ ؼٛغ ـٛتـآ ؟ؽٌبث ٜؽٙث ٚ ةبثـا ـؼ ٍُٞ فٝ٘ ؽٔ ـبو قا ؽ٘اٛت
ٗیا یٔ ٖبیث ٌٝ٘ٛ :ؽٙو
« ؼبمت٘ا هوـبٔ ،ًیبتو ٗیا قا هپ ٝو توا ٗیا ؼـاؼاٚ ُٔأت ٝث اـ بٔ ؽیبث ٝو یكیز ٗیِٚا
یٔ ٝو ؽٙو « یٔ ٍُٞ ٝو یـبو بٟٙت ،ؽوبٌٙ
توا ی٠اكت٘ا یٙٞؾ ـبو »
هپ .توا یؼبٔ شٛٔٚ ٝث ٜؽٙث ـبو
یٔ ٖبٍ٘ َٛل ُم٘ ٗیا ٝ٘ ٝو ؽٞؼ
اـ ٖآ ًاِا ٝو ؼـاؽ٘ یـبو }ٜؽٙث ٚ ةبثـا{ُیّطت ٖآ ٝث هوـبٔ بٟٙت
یث ٍُٞ ؼـٛٔ ـؼ ٚ توا ٜؼفو يٛٔافف توا ٝتٌاؼ اٚـ یفبّ٘ا
(» Ibid .)
یٔ صیٔٛت ٜبٍ٘آ ٘ا ٚ ًیبتو ٗیا ـؼ هوـبٔ ٜبٍ٘ ٝو ؽٞؼ
ٚ توا ٍُٞ یف٘ هیتىِبیؼ ٝث ،ؼبمت
هوـبٔ فٝ٘ ؽٔ فتٍیث ٝس٘آ ٚ توا یىیتىِبیؼ توفض ٚ یف٘ ٗیا فث یٙتجٔ یوبٌٙـاؽیؽپ یّو ـبتغبو ًػث ٚ توا ؼٌٛٙٛغب٘ یٞبٌآ ًػث توا ٜمیٚ ٝث یؽ١ث یبٞ
« تىپ ٚ تید٘ یٞبٌآ ـبىیپ »
توا
( Arthur, 1986: 74-83 .)
یٔ اـ ـٛتـآ َاؽتوا ِٝاغ ٍٙیا ٖاٛت
:ؼفو ٖبیث ٝ٘ٛ
ٝٔؽمٔ ی ـبو :َٚا « ٜؽٙث » ًػث ـؼ ٍُٞ فٝ٘ ؼـٛٔ ـبو اؿِ ٚ توا یؼبٔ ، ٜؽٙث ٚ ةبثـا
ـبو ،
ٝٔؽمٔ ی یٔ تجطِ ٍُٞ فٝ٘ ؼـٛٔ ـبو ٜـبثـؼ هوـبٔ یتلٚ :ْٚؼ ٝث ،ؽٙو
یٍّٞ ـبو ،تضافِ
یٔ یٙٞؾ اـ .ؽ٘اؼ
ـبو ؼـٛٔ ـؼ ،هوـبٔ :ٝدیت٘ «
ٜؽٙث » ًػث ٝدیت٘ ـؼ ٚ ةبثـا
ٜؽٙث ٚ ؽیؤٔ .توا ٜؽ٘اف٘ ٗػو
ٝث ی٠بخـا ریٞ هوـبٔ ٝو توا ٗیٕٞ ٓٞ َاؽتوا ٗیا ٜؽٙث ٚ ةبثـا
ًػث ٝث ًتب٠بخـا ٚ ؼـاؽ٘ یبٞ
فٍیؼ یوبٌٙـاؽیؽپ .توا ٍُٞ
ٝتى٘ ٗیِٚا ٝیفٝ٘ ٗییجت فث اـ ةبتو نبوا ٚا ٝو توا ٗیا تفٌ ـٛتـآ فٝ٘ ؼـٛٔ ـؼ ؽیبث ٝو یا
« یٍ٘بٍیث » توا ٝتٌاؿٌ هوـبٔ فیثأت ٝث ٚا ؼفىیٚـ تمیمض ـؼ ٚ
قا هوـبٔ یفیؿپ ٜؽٙث ٚ ةبثـا
،ٍُٞ
ـؼ هوـبٔ ٚ ٍُٞ ٜبٌؽیؼ ٝىیبمٔ «
یٍ٘بٍیث » ـؼ یّو ٝث ةبتو َٚا ًػث ٝو توا ُیِؼ ٗیٕٞ ٝث .توا
ٜؽٌ ث٠بث ،فٍیؼ فیج١ت ٝث .توا ٜؼفو ؼٚؽطٔ اـ ـٛتـآ ٜبٌؽیؼ ،یتب١ِبٙٔ ٝٙیٔق ٗیا .توا یٍ٘بٍیث ؼـٛٔ بث ـٛتـآ توا ِٝبمٔ ٗیٕٞ ـؼ ٖآ يـاكٌ ٝو یّّف ـؼ یتض .ؼٌٛ ثطث ٗیا ؼـاٚ یٍ٘بٍیث ثطجٔ هٙی٠
ً٘اٛٙ٠ ٚ ،ؽٌ ٝئاـا «
یوبٌٙـاؽیؽپ فیثأت »
یفیؿپفیثأت یوـفث تٕو ٝث ْاـآ ْاـآ ،ٝطفِ ؽٙز قا ؽ١ث توا
یٔ یٍ٘بٍیث ْٟٛفٔ ـؼ هوـبٔ یٔ هپ .ؼقاؼفپ
ٗیا توا ؼـاٚ ـٛتـآ ٝث ٝو یؼافیا ٗیِٚا ،تفٌ ٖاٛت توا
فیثأت یّو ـٛ٘ ٝث ،يا ٝتٌٛ٘ یاؽتثا ـؼ ٚا ٝو افز .توا ب٠ؽٔ قا ُغا ٚا ُیِؼ ٝو قا هوـبٔ یفیؿپ
ةبثـا
ٜؽٙث ٚ یٔ ٝ٘بىفا هی اـ ٍُٞ .ؼـاؽٙپ
يٚـ یبٙغ ،ـٛتـآ یبٙغ ٗیٔٚؼ ْبمٔ ـؼ ٝو ٚلٛو َبثٔا .توا یتغبٌٙ
« تبجثا » یفیؿپفیثأت
ٜؼٛث هوـبٔ ی هوـبٔ قا َبغ ٗتٔ هی ٝث ،ؽ٘ا
یٙ١ توؼ ٝتٌٛ٘ یبٞ 1844 ٜؼفو ؼبٙتوا هی ٝث ؼبٙتوا .ؽ٘ا
،ؽٞبٌ هی ؼٛخٚ بٟٙت ٝو افز .توا یتوـؼ ـبو ،یف٘ ْبمٔ ـؼ ٝ٘ ٚ یكیز تبجثا ْبمٔ ـؼ ،ٜؽٙىیٛ٘ قا فثا یٔ یٕ٘ ،توا یف٘ ْبمٔ ،ْبمٔ ٝو ٜبٍ٘آ بٔا .ؽٙو تثبث اـ ب٠ؽٔ ؽ٘اٛت ـؼ .ؽٙو ؼبٙتوا فثا ٖبٕٞ ٝث بٟٙت ٖاٛت
ٝث يؼبٙتوا ْبٕت ،یفیؿپفیثأت ٝیفٝ٘ ؼـ یافث ـٛتـآ ٝو یِبض ٝتٌٛ٘ توؼ
یبٞ 1844 ٚا تمیمض ـؼ .توا
ُیِؼ ٝو ْفف ٝث .ٖآ بث ْقأ ٝ٘ ٚ توا ب٠ؽٔ ؼـ یٙ١ٔ ٝث ّٝٙیِؼ ؼـ .توا ٜؽٌ ب٠ؽٔ ٚ ُیِؼ ِٝٙبغٔ ـبزؼ ٝو ٚلٛو توؼ ٝتٌٛ٘ یبٞ 1844 ؽٌبث یٕ٘ ،ؼؼفٌ َبٙثا ، ٜؽٌ َبٙثا ٚلٛو یب٠ؽٔ ،تففٌ ٝدیت٘ ٖآ قا ٖاٛت
ٗیا ـٛتـآ قا توا ٗىٕٔ .توا یٔ ْبد٘ا فتىث هی ـؼ یؽم٘ فٞ ،ٝو ؼٌٛ ٞبفؼ ٌٝ٘ٛ
ٖبی٠ؽٔ ٖٛز ٚ ؼٌٛ
ٝیفٝ٘ ٝث ٖبٌؼبٙتوا ،یفیؿپفیثأت ی توؼ
ٝتٌٛ٘ یبٞ 1844 یفبو ٗتٔ ٗیٕٞ ـؼ یفیؿپفیثأت ؼـ ،توا ٜؼٛث
ٚـ بٔا .توا ُثبل ٝیخٛت ٗیا توا هوـبٔ ٝٙیٔق ـؼ یتبفیِأت تضبِ ٝو ـٛتـآ یافث ٝو توا ٌٗ
َٛجل
ُثبل .تىی٘ قا ٚا یفیؿپفیثأت شٛٔٚ ٝث ِٝبمٔ ٗیا ـؼ ٝو هوـبٔ ٟٓٔ فثا ٚؼ ٝو توا ٝخٛت
ٜؽٙث ٚ ةبثـا
ٍُٞ ،توا ٜؽٌ ٜؼاؼ ٖبٍ٘ َبتیپبو
ٚ ٝىیـؽ٘ٚفٌ ُمتىٔ فیِأت یاـاؼ ٚؼ فٞ ؼـٛٔ ـؼ ـٛتـآ ٚ توا
.توا
8
ٗیا یٞبٌ ٝتجِا یٔ فیج١ت ٌٝ٘ٛ
ٍٝیؽ٘ا یٍتػپ ٖاـٚؼ ـؼ هوـبٔ ٝو ؼٌٛ ٖبى٘ا قا يا
یفىّف یوبٌٙ
ٝتٌٙٛتوؼ یبٞ 1844 ٜـ ٚ توا ٝتففٌ ِّٝبف ٜؽیؼفٌ یٕٟٔ تاٛطت ـبزؼ ٝ١ٔبخ ٚ ٖبى٘ا ٝث ٚا تفبی
ِّٝبف ـؼ ً٘بیث ٜٛیٌ ٚ ٖبٌلاٚ .توا 1844
بت 1867 يـبٍ٘ ٖبٔق ٝو َبتیپبو
ؼ توا یٌ٘ٛفٌؼ يٛػتو
ٖٛز یتافیج١ت قا ی٘بٍ٘ فٍیؼ ٚ توا ٜؽٌ «
ٖبى٘ا ی٠ٛ٘ تاؾ ٝث تٌٍقبث »
، « ؼٛغ ٝث ٖبى٘ا تٌٍقبث »
« ی٠ٛ٘ ٖبى٘ا »
یٕ٘ ٜؽیؼ ،یثبػت٘ا(ؼٌٛ 1383:101
یٕ٘ َبض ٗیا بث.) تٌاؼفث ٗیا ٖاٛت
یافث یٟیخٛت اـ بٞ
.ؼفٌٕ هوـبٔ فّتػٔ ـبثآ ٝث ٝ١خافٔ ْؽ٠ قا هوـبٔ یفیؿپفیثأت ٗیمفاٛٔ ٚ ٗیفِبػٔ قا ْاؽىسیٞ ٝو ؽٌ ُفبغ ٟٓٔ ّٝئىٔ ٗیا قا ؽیبج٘
ٜؽٙث ٚ ةبثـا (یفیؿپفیثأت ٜلاٚ قا یٙییجت ،ٍُٞ
Influence by ٜؼاؽ٘ ٝئاـا )
ی٠ؽٔ ٝو ٗیا .ؽ٘ا
فیثأت یمّت ٝز ،ٖآ فِبػٔ بی یفیؿپ .توا هیت٘بٕو تیٕٞا یاـاؼ ؼـاؼ یفیؿپفیثأت قا یا
اسقا یزیذپزیثأت م
1. ٝث فِا ُػٌ ٝو توا ٗیا ی٠ٛٔٛٔ یفیؿپفیثأت قا ؼّٛمٔ :ی٠ٛٔٛٔ یفیؿپفیثأت
ّٝئىٔ بی ٞٛٔٛٔ ،ـاؿٌفیثأت ٖاٛٙ٠ ٝث ة ُػٌ ٚ ؽٌبث ٝتٌاؼ یٞبٌؽیؼ ٖآ ٜـبثـؼ ،ٜؼفو شف٘ اـ یا
ٖاٛٙ٠
یاـاؼ ٓٞ ٚا یافث ،ّٝئىٔ ٗیا ٝو ؽوفث ٝدیت٘ ٗیا ٝث ،فِا ٜبٌؽیؼ ٝ١ِبٙٔ بث فیؿپفیثأت ؽیبث ٚ توا تیٕٞا
قا تٚبفتٔ یّو ٝث ؽٙو شفٙٔ ّٝئىٔ بی ٞٛٔٛٔ ٗیا ُیؾ ٝو یجِبٙٔ ٝىٙیا ِٛٚ ؼقاؼفپث ّٝئىٔ ٗیا ٝث یٔ .ؽٌبث فِا ُػٌ تِبٙٔ ٖاٚـ هی فٌا اثٔ .توا فِا قا فثأتٔ ة تفٌ ٖاٛت
ٝ١ِبٙٔ بث ،نبٌٙ ةبثـا
ٜؽٙث ٚ ٝث اـ ؼفف یؼاقآ ـؼ ـبو یـاؿٌفیثأت ّٝئىٔ ،ٍُٞ ٖاٛٙ٠
ّٝئىٔ ٜبٍ٘ بث ٚ ؽٙو ؾبػتا يؼٛغ یِّا ی
ٖاٚـ ؼٛخٚ ٍُٞ بث ٚا تبیثؼا یتض ٚ ٚا تِبٙٔ ٗیث یوافتٌا ٝخٚ ریٞ ٝىٙیا ِٛٚ ،ؼقاؼفپث ٖآ ٝث یتغبٌٙ
یٔ ،ؽٌبث ٝتٌاؽ٘ .توا ٍُٞ ـاؽٔاٚ ّٝئىٔ ٗیا ٝئاـا ـؼ ٚا ؼفو ب٠ؼا ٖاٛت
2. فیؿپفیثأت(ة ٝو توا ٗیا :ییاٛتطٔ یفیؿپفیثأت
ّٝئىٔ بی ٞٛٔٛٔ ٗمف ٝ٘ ) بث يا
ٝزفٌا .توا نفتٍٔ فِا بث توا ٜؼفو شفٙٔ ٝو ٓٞ یجِبٙٔ ٚ اٛتطٔ ٝىّث ،توا نفتٍٔ )ـاؿٌفیثأت(فِا یٔ ٓٞ قبث ،ؽٙو ؽم٘ اـ ٚا ٚ ؽٌبث ٝتٌاؼ فٝ٘ فاتغا فِا بث یجّٙٔ ـؼ .توا فِا فیثأت تطت ة تفٌ ٖاٛت
ث فِا قا اـ یجّٙٔ بی ْٟٛفٔ ة توا ٗىٕٔ یتض قا ٚا تمیمض ـؼ .ؼٚـ فتافف ٖآ قا ٚ ؽٙو ُیّطت اـ ٖآ ،ؼفیٍ
قا یـبیىث ـؼ ،هوـبٔ ٝو توا توـؼ .توا ٜؼفو ٜؼبفتوا ٗتفـ فتّٛخ یافث ی٘بثؼف٘ ٖاٛٙ٠ ٝث فِا ٜبٌؽیؼ ؼـٛٔ ـؼ ًجِبٙٔ «
ـبو » ٝث بٔا ؼـاؼ یؽخ تاؼبمت٘ا ٍُٞ ٝث ـؼ َبثٔ ٖاٛٙ٠
ی٘بِٕآ یلِٛٛئؽیا ؽم٘ ٝث ٝو
ٜبٌؽیؼ ف یبٞ ٌٝ٘ٛ ٝث ٚ ٖبِٕآ حیاـ یفىّ یٔ یفىّف ٍٝیؽ٘ا ؽم٘ ٝث یتض یا
ٗیٍٙو ٝیبو ،ؼقاؼفپ
ٍٝیؽ٘ا تبیثؼا یتض ٚ یٍّٞ یبٞ ٜؽٙث ٚ ةبثـا
ٝتٌٛ٘ ـؼ یٔ نبىضا ٚا یبٞ ٝٙثاـ ٝث ـبث ٗیؽٙز اثٔ .ؼٌٛ
« ـبو » ٚ « یٌؼفث » یٔ ٜـبٌا ٝث ٖبٟخ فییغت ٝث ،ؽٙو ـاؿٌفیثأت ًم٘ یتض ٚ ـبو ّٝیوٚ
« یٞبٌآ » ٞ ٓ
یٔ ،هوـبٔ(ؼقاؼفپ 1359
: 31 هپ .) ٝث ،تىی٘ یـاؿٌفیثأت یفب٘ ،ٗییجت ـؼ فاتغا بی ؼبمت٘ا ؼٛخٚ ففِ
ٜبٌؽیؼ ؼٛخٚ فث ٜٚا٠ ٝو ٜمیٚ ٜلاٚ ؽیّو،تٌؿٌ ً٘بیث ٝو ٖبىىی یبٞ
یبٞ ٜؽٙث ٚ ةبثـا ـؼ شٛٔٚ ٝث
ُیّطت یٔ یفف١ٔ ٍُٞ ؼفٌبٌ اـبىٌآ اـ يؼٛغ ٝو یىو .ؼـاؼ ؼٛخٚ هوـبٔ یبٞ ؽٙو
.
هجیتن یّ٠
ٝث ،ؼـاؼ ٍُٞ ٜؽٙث ٚ ةبثـا قا هوـبٔ یفیؿپفیثأت ْؽ٠ فث ـٛتـآ ٝو یـافِا ٓغـ ؽٔآ توؼ
ٝث یٔ ٌٗٚـ أبو اـ یفیؿپفیثأت ٗیا ،ؼؼفٌ ٝىیبمٔ ٓٞبث تلؼ يات ْبٕت .ؽٙو
تبجثا ٝو توا ٗیا ـٛتـآ
ـؼ هوـبٔ ؽٙو توؼ
ٝتٌٛ٘ یفىّف ٚ یؼبّتلا یبٞ 1844
ًبوبوا ٚ ؼـاؽ٘ ٜؽٙث ٚ ةبثـا ثطجٔ ٝث ی٠بخـا
یـبٍ٘ا ی٠اكت٘ا ٝث ٟٓتٔ اـ ٍُٞ ٝىٙیا ُیِؼ ٝث «
ـبو » یٔ یفٔا شٛٔٚ ٝث ٜؽٙث ـبو ٝو یِبض ـؼ ؽٙو
ٍُٞ َبغ ؼفىیٚـ قا ٚا تففٌ ٝدیت٘ ؽیبث ،توا ی٠اكت٘افیغ ـٛتـآ .توا ُفبغ ٜؽٙث ٚ ةبثـا ـؼ ـبو ٝث
اـ ـٛطٔ ،توا ُئبل ٜؽٙث ٚ ةبثـا قا هوـبٔ یٍ٘بٍیث یفیؿپفیثأت ٝث ٝو ٜقٛوـبٔ فیثأت تطت توؼ ٝتٌٛ٘ یبٞ 1844 یٔ ـافل ٝث ،َبتیپبو ٚ ٝىیـؽ٘ٚفٌ یٙ١ی ،هوـبٔ ٟٓٔ فثا ٚؼ ـؼ ٝىٙیا قا ُفبغ ؽٞؼ
یٔ یٌٙٚـ بٍٔ اـ ٜؽٙث ٚ ةبثـا ؾٛف٘ ٖاٛت
ٚ ت١یج٘ یٌ٘ٛفٌؼ ،ٖاٛیض قا ٖبى٘ا كیبٕت ؽٙ٘بٔ یتبیبغ .ؼفو ٜؽٞ
ٗتٍیٛغ ـؼ ٚ ـؼ ُٔأت بث .ؽ٘ـاؼ ً٘ـفپ ـٕٛض ـبو ٜـبثـؼ هوـبٔ ٗػو ـؼ یٍٕٞ ،یؼاقآ ٚ تیّ١ف ،تیبٟ٘
ٗیا فثبٙث .توا ٖؼٛث یأـ ٓٞ قا فتافف ٝىّث ٞبخـا قا فتافف ،فیثأت ٝٙٔاؼ ٝو تٌٍ ّْٛ١ٔ ،یفیؿپفیثأت یبٙ١ٔ ٝ٘ ٝتٌٛ٘ قا ٝطفِ ٖاف ٝث ٞبخـا ْؽ٠ ففِ فیثأت یفب٘ یا
ٍٝیؽ٘ا ؽمتٙٔ ٝ٘ ٚ توا یفیؿپ ُیِؼ ٖؼٛث یا
ٜلاٚ ؽیّو قا ٜؼبفتوا هف٘ یتض .توا ٖؼٛج٘ فثأتٔ فث فث یؽٍٕٙیؽ٘ا فافت٠ا ٝث ٝو ْبٍٙٞ ٖآ ،ٖبىىی یبٞ
یٔ ٕٝیٕٔ یفٍیؼ یؼفٌبٌ يـكث ؼٛغ ،ؼٌٛ
.توا یفیؿپفیثأت ؽٞبٌ ٗیفت
یپ تشون اه 1. ٟٓٔ ٚ توا هوـبٔ فیثأت تطت ٜقاؽ٘ا ٝز بت ٚلٛو ٝىٙیا قا ٚا ً٘اٛغ ٝىٙیا فت
یوبٌٙـاؽیؽپ
(.فیٙض ،یتغؽیث ٝث ه٘ .توا ٜؼٛث ثطث ؼـٛٔ ٜـإٛٞ ،توا یٍ٘اٛغ ٍٝ٘ٛز ،ٍُٞ 1389
ةبتو قا ٚلٛو فیىفت .)
یوبٌٙـاؽیؽپ شٚـ
ٓیٞبفٔ فث ٝیىت بث ٍُٞ « ؼٛغ یٞبٌآ » ، « عیـبت ٖبیبپ » ٚ « بىپ ٖبى٘ا یػیـبت » ٖبیبپ ، ٝٔب٘ ی
.یتٍٟث ؽیٌٟ ٜبٍٍ٘اؼ ،ؽٌـا یوبٌٙـبو 2.
ِٝأىٔ یٛط٘ ٝث ،ـٛتـآ قا ؽ١ث ٝو ی٘بىو یٔبٕت ًبجیفمت اـ هوـبٔ فث ٍُٞ یـاؿٌفیثأت ی
ٜؼفو شفٙٔ هوـبٔ یفیؿپفیثأت فِبػٔ ٜبٌؽیؼ ٖبیث یافث ؽ٘ا
قا « ٜؽٙثٚ ةبثـا » ٜؼاؼ ٞبخـا ـٛتـآ ٝث ٝث .ؽ٘ا َبثٔ ٖاٛٙ٠ ه٘ : sayers,2003 . 3. ؽیؽخ يـبٍ٘ ـؼ Selbstbewusstsein
یٔ ٝتٌٛ٘ .ؼٌٛ
4. ثـ ٔ یاف ـ ٙ ـِب ـ١ ـٝ یث ی ـ ً ثـؼ فت ـ ٜـب م٘ ی ـ ً « ٍیؼ ـ یف » غ ـؼ ـ ٌآؼٛ ـ ٘ یٞب ـ ه :
Pipiin, 2011, pp.54 etc) )
5. ًیث ٞا٘ا یافث ٜـبثـؼ فت
ْٟٛفٔ عیـبت ی ٜلٛو تی١ٔبخ ٚ ٝفىّف ـؼ ٜلٛو
ه٘ یٍّٞ ی
ٜـبثـؼ یٔاغ تبد٘ یّ٠ یبٞ نـؼ ّٝىّو ٜبٔفیت ٜلٛو ْٟٛفٔ عیـبت ی
1391 ٝىوٛٔ ـؼ ٝو ،ٜقبت ؼاؽغـ ی
ُثبل ٖبٍیا ياثٚ توؼ نـ توا : husserl.blogfa.com . 6. یبخ ٝث ،فّیٔ ٕٝخفت «
یٔ ٝتغٛٔآ ٚ ٜؼبٔآ ؽٙو
» :توا ٗیا «
ُیبٌٕ ٚ ُىٌ ءیٌ ٝث
یٔ ؼ ؽٞ (» Hegel, 1977:118 ٍُٞ تـبج٠ .)
« bildet » (توا Hegel, 2010:171 یٔ یٌؼبو ٝث ٚ )
7. تیبغ ٝث ٚ توا ٜؽٌ ٟلاٚ ٍُٞ یوـفث ؼـٛٔ یمیلؼ ُىٌ ٝث یؽٙٔ ٖآ ٝث ُّفٔ ـٛ٘
ه٘ .توا ٝتغاؼفپ :
،ذبوِٛ 1374 : 434 -445
8. توا ٜؼفو فیِأت َبتیپبو ٜـبثـؼ ٝو یثبتو قا فیغ :
Arthur C.J.(2002). The New Dialectic and Marx’s Capital, Brill. :توا ِٝبمٔ تضبِ توا ٝىیـؽ٘ٚفٌ ؼـٛٔ ـؼ یتابمٔ یٚبض ٝو یفجت١ٔ ةبتو ٚؼ ـؼ
Musto, Marcello.(2008). Karl Marx’s Grundrisse: foundations of the critique
of political Economy 150 years later, routledge, pp 249-256: critical,
Riccardo Bellofiore, Guido Starosta, Peter D. Thomas.(2014). Interpretations of the grundrisse, In Marx’s Laboratory. Brill, Leiden, pp 101- 120
عبانم (.ـؼب٘ ،یثبػت٘ا 1383
.) هوـبٔ ٍٝیؽ٘ا ـؼ ٝفىّف ٚ ّٓ٠ َاؽخ .َٚا حبز .هٔفٞ تاـبٍت٘ا:ٖافٟت ،
(.يـٛئٌ ،ذبوِٛ 1374
.) ؼبّتلا ٚ هیتىِبیؼ ٝٙثاـ ـؼ یٍٞٚمپ :ٖاٛخ ٍُٞ حبز .كوفٔ فٍ٘ :ٖافٟت ،
.َٚا (.َـبو ،هوـبٔ 1359
.) ی٘بِٕآ یلِٛٛئؽیا بز .ـٚبی فٍ٘ :ٖافٟت ،ٖبٔفٟل ٗیثٚق ٕٝخفت ،
.َٚا ح
---(.
1378 .) ٝىیـؽ٘ٚفٌ ،ٗیؽت ؽٕضا ٚ ْبٞفپ فلبث ٕٝخفت ،یوبیو ؼبّتلا ؽم٘ ی٘بجٔ :
.ٜبٌآ تاـبٍت٘ا :ٖافٟت (.ؽیٕض ،تیبٙ٠ 1358
.) ٜؽٙث ٚ ٖبٍیاؽغ .ْٛو حبز ،یٔقـاٛغ تاـبٍت٘ا :ٖافٟت ،
(.ٓیفو ،یؽٟتدٔ 1383
.) ٍُٞ فٝ٘ تىض فث شٚـ یوبٌٙـاؽیؽپ یّٕ٠ تاـبٍت٘ا :ٖافٟت ،
،یٍٙٞفف ٚ
.ْٛو حبز (.ِٗآ ،ؼٚٚ 1391 .) هوـبٔ َـبو .ْٚؼ حبز .نٛٙمل تاـبٍت٘ا :ٖافٟت ،توفپ یٕىٔ قبٌٟٙ ٕٝخفت ،
Arthur C.J.(1986). Dialectics of Labour: Marx and his Relation to Hegel, Oxford: Basil Blackwell
---.(2002). The New Dialectic and Marx’s Capital, Brill. Hegel, G.W.F.(1977). The Phenomenology of Spirit, Trans. A.V.Miller, Oxford: Oxford University Press.
---.(2010). The Phenomenology of Spirit, Trans., Terry Pinkard, Cambridge University Press.
Honneth, Axel(2008). From desire to recognition: Hegel’s account
of human sociality, in HEGEL’S Phenomenology of Spirit: A Critical Guide.
by DEAN MOYAR and MICHAEL QUANTE, Cambridge University Press. Hyppolite, Jean.(1974). Genesis and Structure of Hegel’s
Phenomenology of Spirit, Trans. Samuel Cherniak & John Heckman,
Evanston: northwestern University Press.
Leo Rauch & David Sherman.(1999). Hegel’s Phenomenology of
Marx, karl.(1968). Misère de la philosophie: Réponse à la
Philosophie de la misère de Proudhon, Université du Québec à Chicoutimi
---.(2010). Capital: a Critique of Political Economy, vol. 1, Progress Publishers, Moscow, USSR.
Musto, Marcello.(2008). Karl Marx’s Grundrisse: foundations of the
critique of political Economy 150 years later, Routledge.
Pippin, Robert B.(2011). Hegel on Self-Conciousness: Desire and
Death in the Phenomenology of Spirit, Princeton University
Sayers, Sean.(2003). Creative Activity and Alienation in Hegel and Marx, in Historical Materialism, Vol. 11 pp.107-128, Leiden: Koninklijke Brill NV.
Starosta, Peter D. Thomas.(2014). Interpretations of the grundrisse,
