urovi A, et al. Vojnosanit Pregl 2005; 62(4): 257264.
UDC 616.717.5-001.5:616-089.22:615.83
Efekti cirkumferentnih statikih ortoza za
runi zglob u rehabilitaciji bolesnika sa
frakturom radijusa na tipinom mestu
Aleksandar urovi*, Mirjana Životi-Vanovi†, Zoran Raili *
Vojnomedicinska akademija, *Klinika za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju, †Organ za školovanje i NIR, Beograd
Uvod. Primena ortoza predstavlja diskutabilnu metodu rehabilitacije bolesnika sa fraktu-rom radijusa na tipinom mestu. Cilj naše analize je uporeivanje efekata rehabilitacije bolesnika sa frakturom radijusa na tipinom mestu koji su nosili cirkumferentne statike ortoze za runi zglob u odnosu na bolesnike koji ih nisu nosili. Metode. Trideset bolesnika podeljeno je u tri jednake grupe – dve eksperimentne i jednu kontrolnu. Ispitanici iz ekspe-rimentnih grupa imali su program rehabilitacije kojim je predvieno nošenje serijski proiz-vedenih ili individualno pravljenih ortoza. Ispitanici iz kontrolne grupe nisu nosili ortoze. Parametri procene bili su: bol, otok, obim pokreta u zglobu, kvalitet cilindrinog, sferinog i sferinog pincetnog hvata, snaga pincetnog hvata i stiska šake, zadovoljstvo efektima re-habilitacije. Rezultati. Nije bilo znaajne razlike u efektima rehabilitacije ispitanika u ek-sperimentnim grupama, u odnosu na kontrolnu. Ispitanici iz prve eksperimentne i kontrolne grupe, u odnosu na ispitanike iz druge eksperimentne grupe, bili su zadovoljniji efektima rehabilitacije (p < 0,05). Zakljuþak. Efekti cirkumferentnih statikih ortoza za runi zglob u rehabilitaciji bolesnika sa frakturom radijusa na tipinom mestu nisu bili znaajni. Nije bilo znaajne razlike u efektima individualno pravljenih i serijski proizvedenih ortoza.
K lj u n e r e i : radijus, prelomi; rehabilitacija; ortoze.
Uvod
Ortoze ili splintovi su pomagala koja se stavljaju na pojedine delove tela. Služe za stabilizaciju ili imobilizaciju segmenta, prevenciju ili korekciju deformacija, poboljšanje ili zamenu ošteene funkcije (1, 2). Cilj rehabilitacije kod bolesnika sa frakturom radijusa na tipinom mestu je vratiti funkciju šaci i spreiti komplikacije. U tu svrhu koriste se brojni fizikalni modaliteti (3, 4). Kineziterapija i terapija ra-dom su metod izbora (4, 8). Kriomasaža, za razliku od ma-nuelne masaže, ne može štetiti procesu rehabilitacije (9). Nema jedinstvenog stava ni o doktrinarnim pitanjima, ni o izboru ortoza u rehabilitaciji bolesnika sa frakturom radijusa na tipinom mestu. Nakon operativnog leenja ove vrste fraktura koriste se ortoze. To su dinamike volarne i fleksi-one udlage koje fiksiraju runi zglob i olakšavaju pokrete prstiju (10, 11). Veina strunjaka ne pominje ortoze u re-habilitaciji bolesnika sa frakturom radijusa na tipinom me-stu (1, 3, 5, 6, 1219). Ima autora iji je stav nejasan i onih koji su dosledno protiv njihove primene (20, 21). Sa druge
strane, primenu ortoza preporuuju ortotiari i eksperti koji imaju iskustvo u rehabilitaciji kod povreda gornjih ekstre-miteta i šake (2, 7, 10, 2224). Meu njima postoje razlike kada je re o vrsti ortoze koju treba primeniti. Jedni su pri-stalice statikih, drugi dinamikih ortoza (10, 22, 23). Pos-toje mišljenja da su specijalizovane ortoze metod izbora (2). Suprotno tome, ima autora koji prednost daju individualno pravljenim ortozama ili improvizaciji prilikom pravljenja ortoze (2527).
našli da se neko bavio efektima statikih ortoza kod fraktura radijusa na tipinom mestu. Primena ortoza u ovom sluaju ima smisla jer smanjuje mogunost komplikacija i ini izve-snijim ciljeve rehabilitacije.
Postavljeni su ciljevi istraživanja:
utvrditi efekte rehabilitacije bolesnika sa frakturom radijusa na tipinom mestu koji su nosili serijske i individu-alne cirkumferentne statike ortoze za runi zglob u odnosu na efekte rehabilitacije bolesnika koji ih nisu nosili,
utvrditi efekte rehabilitacije bolesnika sa frakturom radijusa na tipinom mestu koji su nosili serijski pravljene cirkumferentne statike ortoze za runi zglob u odnosu na efekte leenja bolesnika koji su nosili individualno pravlje-ne ortoze za runi zglob.
Metode
Prospektivno kontrolisano kliniko istraživanje otvo-renog tipa obuhvatilo je 30 ispitanika. Kriterijumi za uklju-ivanje u istražuklju-ivanje bili su: životna dob ispitanika od 50 do 70 godina; A2 i A3 prelom po AO klasifikaciji (33); od-sustvo prateih povreda susednih zglobova; odod-sustvo ranijih povreda povreenog zgloba. Kriterijumi za iskljuivanje bili su: odbijanje bolesnika da nose ortozu; nošenje gipsane imobilizacije duže od šest nedelja zbog usporenog srastanja kosti; kliniki znaci simpatike algodistrofije nakon skida-nja gipsane imobilizacije; bolesnici sa psihijatrijskim, mali-gnim oboljenjima i osteoporozom. Kriterijum za iskljuiva-nje tokom istraživanja bili su: odbacivaiskljuiva-nje ortoze od strane bolesnika i otok, lividnost i bol u prstima u prvim danima nošenje ortoze.
Ispitanici koji su zadovoljili kriterijume podeljeni su metodom sluajnog izbora u tri grupe po 10 ispitanika. Za to je korišena tablica sluajnih brojeva (34). Ispitanici sve tri grupe bili su na programu rehabilitacije. Ispitanici prve eksperimentne grupe (A) nosili su serijski pravljenu statiku cirkumferentnu ortozu za runi zglob, ispitanici iz druge ek-sperimentne grupe (B) nosili su individualno pravljenu sta-tiku cirkumferentnu ortozu za runi zglob, a ispitanici iz kontrolne grupe (C) nisu nosili ortozu. Program rehabilita-cije poinjao je odmah nakon skidanja gipsa, trajao je dve nedelje i sastojao se od kineziterapije, radne terapije i krio-masaže. Kineziterapija i radna terapija podrazumevale su primenu pasivnog, aktivno potpomognutog, aktivnog i ci-ljanog pokreta u trajanju od trideset minuta. Kriomasaža ru-nog zgloba i šake trajala je pet minuta. Program je sprovo-en ambulantno. Ortoze su nošsprovo-ene danju i skidane su samo za vreme programa rehabilitacije. Poštovali smo uputstva o nošenju koje je dao proizvoa serijskih ortoza. Tokom is-traživanja ispitanicima nije bilo dozvoljeno da uzimaju analgetike.
Serijski pravljene ortoze bile su proizvod amerike kompanije Mueller. Izraene su od kvalitetnih sintetskih i prirodnih tekstilnih materijala. Centralna metalna šipka anatomski je prilagoena distalnom delu podlaktice i
pal-marnom delu šake. Na taj nain omoguena je dorzalna fle-ksija runog zgloba od 25 stepeni. Na spoljnim stranama ortoze postoje pojaanja od plastike i perforirana obloga koja služi boljoj ventilaciji imobilisanog segmenta. Ortoza se fiksira sa tri samolepljive trake (slika 1). Individualne
ortoze pravljene su od termoplastinog materijala, Juvidura C5T, debljine 3 mm. Taj materijal, zbog visoke take top-ljenja, nije modelovan direktno na ruci bolesnika. Modelo-vanje je vršeno metodom posrednog uzimanja otiska koriš-enjem aluminijumske podlakatne šine. Bio je obezbeen položaj runog zgloba od 25 do 30 stepeni dorzalne fleksije. Na osnovu aluminijumskog otiska pravljena je šina od ter-moplastinog materijala i ubacivana je u specijalni džep na košuljicama ortoza. Košuljice su pravljene od platna i kože i fiksirane su samolepljivim trakama. Ortoze su bile cirkum-ferentne statike, privršene za podlakticu. Nisu bile im-provizovane jer su u potpunosti podražavale oblik i funkciju serijski pravljenih ortoza (slika 2).
Sl. 2 Individualno pravljena ortoza
Za sve ispitanike napravljen je protokol kojim su regi-strovani podaci: ime i prezime, životna dob, dužina nošenja gipsane imobilizacije, vrsta preloma, komplikacije ili
pojave tokom nošenja ortoze. Efekti rehabilitacije procenji-vani su na osnovu parametara: bol, meren horizontalnom vizuelnom analognom skalom (VAS) od 1 do 10 cm, gde je vei broj oznaavao jai bol; otok ekstremiteta, meren cen-timetarskom trakom na tri nivoa: u nivou metakarpofalan-gealnih zglobova, u nivou runog zgloba i 5 cm iznad sti-loidnog nastavka ulne; obim pokreta interfalangealnih i metakarpofalangealnih zglobova, runog i radioulnarnog zgloba, meren goniometrom sa kracima; izvoenje cilindri-nog, sferinog i sferinog pincetnog hvata, mereno
vizuel-nom analogvizuel-nom skalom od 1 do 10 cm, gde je vei broj oz-naavao veu sposobnost izvoenja; snaga podizanja pin-cetom, merena dizanjem tegova od 100 grama; snaga stiska šake, izražena u kPa, merena na aparatu za merenje krvnog pritiska; zadovoljstvo ispitanika nainom i efektima rehabi-litacije, mereno vizuelnom analognom skalom od 1 do 10 cm, gde je vei broj izražavao vee zadovoljstvo. Sva mere-nja vršio je isti lekar na poetku i na kraju rehabilitacije. Za obim ekestremiteta, obim pokreta, snagu podizanja pincet-nim hvatom i snagu stiska šake kao podatak je uzimana aritmetika sredina tri uraena merenja. Uporeivani su po-daci unutar grupa na poetku i na kraju tretmana, i popo-daci izmeu grupa na kraju tretmana.
U statistikoj obradi podataka izraunavana je aritme-tika sredina, standardna devijacija i uestalost. Razlika iz-meu izabranih obeležja posmatranja testirana je Studento-vim t-testom i analizom varijanse (ANOVA). Statistika znaajnost prihvatana je na nivou 0,05 i manje (34).
Rezultati
Nije bilo znaajne razlike u životnoj dobi ispitanika i dužini nošenja gipsane imobilizacije u sve tri grupe (ta-bela 1). Nije bilo ispitanika koji su završili istraživanje po kriterijumima za iskljuivanje. Ispitanici iz kontrolne gru-pe (C) na kraju leenja nisu imali znaajno umanjenje bola. Izmeu grupa nije bilo znaajne razlike na kraju le-enja kad je re o subjektivnom oseaju bola i obimu eks-tremiteta (tabela 2). Ispitanici iz prve eksperimentne grupe
(A) na kraju leenja nisu imali znaajno poveanje obima pokreta pri fleksiji u prvom metakarpofalangealnom zglo-bu. Ispitanici iz druge eksperimentne grupe (B) nisu imali na kraju leenja znaajno poveanje fleksije u distalnim interfalangealnim zglobovima. Ispitanici iz kontrolne gru-pe (C) na kraju leenja nisu imali znaajno poveanje fle-ksije u distalnim interfalangealnim zglobovima i flefle-ksije u prvom metakarpofalangealnom zglobu. Obim pokreta na kraju leenja nije se znaajno razlikovao izmeu upored-nih grupa bolesnika (tabela 3). U sve tri grupe na kraju le-enja došlo je do znaajnog poboljšanja pokretljivosti u runom zglobu, ali bez znaajne razlike u obimu pokreta izmeu grupa (tabela 4).
U drugoj eksperimentnoj grupi (B) i u kontrolnoj grupi (C) na kraju leenja nije došlo do znaajnog poboljšanja pokreta pri supinaciji u distalnom radioulnarnom zglobu. Na kraju leenja nije bilo znaajne razlike izmeu grupa kada je re o pokretima u radioulnarnom zglobu (tabela 5) i Tabela 1 Opšte i klinike karakteristike ispitanika
_______________________________________________________________________________________ Grupa Pol* Godine* Grupa po AO klasifikaciji* Gipsana imobilizacija* Trajanje rehabilitacije ispitanika x ± SD A2.1 A2.2 A3.2 (nedelje) (dani)
______________________________________________________________________________________ A 4 6 56,1 ± 13,0 7 1 2 4,5 ± 0,815 14
B 2 8 65,7 ± 8,5 8 0 2 4,6 ± 0,895 14 C 5 5 65,1 ± 11,7 7 2 1 4,4 ± 0,782 14
______________________________________________________________________________________
* p – n.s. ANOVA – poreenje meu grupama
Tabela 2 Bol i obim povreenog ekstremiteta na poetku i na kraju leenja
________________________________________________________________________________________________________ Grupa B o l (VAS) O b i m (cm)
ispititanika MCP* ARC† SNU‡
poetak kraj poetak kraj poetak kraj poetak kraj
________________________________________________________________________________________________________ A¶ 7,6 ± 0,4 4,6 ± 1,4§ 20,6 ± 1,5 20,2 ± 1,3§ 18,7 ± 1,6 18,2 ± 1,2§ 18,6 ± 2,1 18,0 ± 1,6§ B¶ 6,6 ± 1,3 4,4 ± 1,4§ 20,2 ± 0,9 20,0 ± 0,8§ 18,8 ± 1,2 18,3 ± 1,1§ 8,8 ± 1,8 17,8 ± 2,2§
C¶ 6,4 ± 0,7 4,1 ± 0,9|| 23,9 ± 1,7 21,2 ± 1,6§ 19,8 ± 1,6 19,5 ± 1,7§ 19,8 ± 2,6 19,2 ± 1,3§
* metakarpofalangealni zglob; †articulatio radiocarpalis; ‡5 cm iznad stiloidnog nastavka ulne;
§
p < 0,05; || p – n.s. Studentov t-test – poreenje unutar grupa;
¶
u sve tri grupe je došlo do znaajnog poboljšanja cilindri-nog, sferinog i sferinog pincetnog hvata, snage pincetnog hvata i snage stiska šake. Kad je re o ovim parametrima procene nije bilo znaajne razlike izmeu grupa na kraju le-enja.
Na kraju leenja ispitanici iz prve eksperimentne grupe (A) i iz kontrolne grupe (C), u odnosu na drugu ek-sperimentnu grupu (B), bili su znaajno zadovoljniji nai-nom i rezultatima rehabilitacije. Izmeu prve eksperi-mentne grupe (A) i kontrolne grupe (C) nije bilo znaajne razlike (slika 3).
Diskusija
Nakon skidanja gips imobilizacije kod bolesnika sa frakturom radijusa na tipinom mestu postoji kontraktura, otok i bol. Kontrakturom su zahvaeni runi zglob, šaka i prsti (3, 5, 23). Runi zglob je dvoosovinski jajasti zglob iju vrstinu i pokretljivost obezbeuju njegovi pasivni i aktivni stabilizatori (35). Ligamenti kao pasivni stabilizatori zgloba, i mišii kao aktivni, bivaju izmenjeni tokom imobi-lizacije. Stvaraju se uslovi za mešovitu periartikularno-miogenu kontrakturu (36). U radijalnom i ulnarnom kolate-Tabela 3 Obim pokreta u prstima povreenog ekstremiteta na poetku i na kraju leenja
_________________________________________________________________________________________________________
Grupa O b i m p o k r e t a (stepeni)
ispitanika D I P fleksija* P I P fleksija† M C P I fleksija‡ MCP ostali zglobovi fleksija
poetak kraj poetak kraj poetak kraj poetak kraj
_____________________________________________________________________________________________________________________
A¶ 44,5 ± 21,8 67,5 ± 15,8§ 94,0 ± 20,5 113,5 ± 10,0§ 57,0 ± 9,0 57,5 ± 7,5 73,0 ± 16,1 82,5 ± 6,8§
B¶ 50,0 ± 25,3 54,0 ± 21,6|| 86,0 ± 23,4 100,0 ± 21,4§ 34,5 ± 13,8 42,5 ± 10,6§ 64,5 ± 38,1 78,5 ± 10,9§
C¶ 69,0 ± 22,1 70,5 ± 19,0|| 104,0 ± 16,8 111,0 ± 13,7§ 40,5 ± 18,6 49,5 ± 13,8|| 65,0 ± 18,0 80,5 ± 7,4§ __________________________________________________________________________________________________________________________________________________
*distalni interfalangealni zglob; †proksimalni interfalangealni zglob; ‡metakarpofalangealni zglob; §p < 0,05; || p – n.s. Studentov t-test – poreenje unutar grupa;
¶ p – n.s. ANOVA – poreenje rezultata izmeu grupa na kraju tretmana
Tabela 4 Obim pokreta u runom zglobu povreenog ekstremiteta na poetku i na kraju leenja
_________________________________________________________________________________________________________
Grupa O b i m p o k r e t a (stepeni)
ispitanika A R C ekstenzija* A R C fleksija* R D† U D‡ poetak kraj poetak kraj poetak kraj poetak kraj
_________________________________________________________________________________________________________
A¶ 26,0 ± 14,4 45,5 ± 12,1§ 40,0 ± 10,9 54,0 ± 9,4§ 6,8 ± 3,7 11,8 ± 4,1§ 24,3 ± 3,7 34,7 ± 4,0§
B¶ 22,5 ± 14,8 39,0 ± 16,4§ 32,5 ± 9,8 49,5 ± 9,1§ 5,1 ± 4,0 10,1 ± 3,9§ 28,5 ± 3,3 37,5 ± 3,9§
C¶ 20,0 ± 12,2 42,0 ± 9,7§ 37,0 ± 9,2 49,0 ± 10,1§ 8,5 ± 3,6 13,5 ± 3,5§ 29,1 ± 3,1 38,7 ± 3,5§
_________________________________________________________________________________________________________
*
articulatio radiocarpalis; †radijalna devijacija; ‡ulnarna devijacija;
§
p < 0,05; ||p – n.s Studentov t-test – poreenje unutar grupa;
¶
p – n.s. ANOVA – poreenje rezultata izmeu grupa na kraju tretmana
Tabela 5
Obim pokreta u distalnom radioulnarnom zglobu povreenog ekstremiteta na poetku i na kraju leenja
_________________________________________________________________________________________________________
Grupa ispitanika O b i m p o k r e t a (stepeni)
Supinacija Pronacija poetak kraj poetak kraj
_________________________________________________________________________________________________________
A‡ 38,5 ± 18,5 62,5 ± 19,2* 68,5 ± 12,2 86,5 ± 7,4*
B‡ 47,5 ± 23,6 67,5 ± 19,5† 70,5 ± 19,2 85,0 ± 7,7*
C‡ 42,0 ± 20,7 70,5 ± 12,9† 75,0 ± 15,4 86,5 ± 4,5*
_________________________________________________________________________________________________________
*
p < 0,05; †p – n.s. Studentov t-test – poreenje unutar grupa;
‡
ralnom ligamentu, zatim u metakarpofalangealnim i inter-falangealnim ligamentima dolazi do pojaanog ukrštanja i smanjenja elastinosti kolagenih vlakana. Nakon šest nede-lja mirovanja tenziona snaga vezivnog tkiva smanjuje se za 40% (2). Zbog nedostatka tenzionih sila, koje obezbeuje prirodni pokret, mišii gube snagu, skrauju se i prožimaju fibroznim tkivom (36). To se posebno odnosi na fleksore prstiju, interosealne i lumbrikalne mišie. Funkcija šake je ograniena. Artikularni diskus izmeu radiokarpalnog i di-stalnog radioulnarnog zgloba gubi neophodnu vodu. Zbog usporene resorpcije intersticijumske tenosti bogate protei-nima održava se otok šake i runog zgloba. Skidanje imobi-lizacije, uticaj zemljine teže i poetak vežbi stvaraju uslove za lokalnu upalu. Nociceptivnim i perifernim neurogenim mehanizmom dolazi do pojave bola (37). Ciljevi rehabilita-cije postižu se metodama fizikalne terapije, usmerenim na eliminisanje bola, smanjenje otoka i savladavanje kontrak-ture.
Smatra se da nema mesta primeni ortoza u rehabilita-ciji bolesnika sa frakturom radijusa na tipinom mestu. Or-toze redukuju prirodnu pokretljivost runog zgloba i šake. Na taj nain smanjuje se prokrvljenost tkiva, pojaava staza i usporava proces rehabilitacije (2). Ima istaknutih fizijatara, fizioterapeuta i ortopeda koji misle da primena ortoza u ovom sluaju nije od koristi ili je štetna (3, 13, 1618, 21). Niko ne tvrdi da njihova primena nema smisla. Oekivali smo, ipak, da statika cirkumferentna ortoza za runi zglob doprinese rehabilitaciji bolesnika sa frakturom radijusa na tipinom mestu. Ortoza je obezbeivala fiksaciju runog zgloba u odgovarajuoj poziciji tokom celog dana. Na taj nain dolazilo je do smanjenja intraartikularnog pritiska, koji se tokom vežbi poveavao i doprinosio intenzitetu bola (2). Kao dodatni izvor bola eliminisana je i pasivna pokret-ljivost runog zgloba. Ta pokretpokret-ljivost nije voljno kontroli-sana. Prilikom rehabilitacije ona može izazvati efekat ku-mulativne traume i komplikacije kao što su upala tetiva, ruptura m. extensor pollicis longusa i algodistrofijski sin-drom (14, 17).
Oekivali smo da primena ortoze ubrza resorpciju fibroznog tkiva stvorenog tokom imobilizacije ravnomernim raspo-redom tenzionog stresa (2). Smatrali smo da e ortoza doprineti efektima rehabilita-cije jer olakšava pokrete prstiju i ini šaku sposobnijom za izvoenje finih radnji pri-likom aktivnosti u svakodnevnom životu (1, 2, 24). Konano, postoje struni auto-riteti koji se zalažu za primenu ortoza u rehabilitaciji bolesnika sa frakturom radi-jusa na tipinom mestu (4, 7, 24, 38, 39). Postoje stavovi, potkrepljeni rezultatima klinikih istraživanja, koji daju prednost individualno pravljenim ortozama ili, ak, ortotskoj improvizaciji u rehabilitaciji bo-lesnika sa povredama šake (25, 27, 30, 31). Dokazano je da serijski proizvedena ortoza, u odnosu na individualnu, može prouzrokovati šest puta vei tenzioni stres od onoga koji je pogodan za pravil-no remodelovanje fibrozpravil-nog tkiva i njegovu resorpciju (2). Smatrali smo, ipak, da nee biti znaajne razlike u efektima rehabilitacije kod serijskih proizvedenih i individualno pra-vljenih cirkumferentnih ortoza za runi zglob. Prvo, u oba sluaja radilo se o statikim ortozama koje se preporuuju kod periartikularno-miogenih kontraktura (23). Drugo, mo-glo se pretpostaviti da e individualne ortoze koje su pravili fizijatri biti svrsishodne, ali da nee biti kvalitetne kao indi-vidualne ortoze koje prave ortotiari.
Nije bilo znaajne razlike u efektima rehabilitacije bolesnika sa frakturom radijusa na tipinom mestu koji su nosili statike cirkumferentne ortoze za runi zglob i boles-nika koji ih nisu nosili. Pokazalo se da je za uspeh rehabili-tacije podjednako važna fiksacija runog zgloba ortozom kao i njegova slobodna pokretljivost. Kod svake grupe is-pitanika na kraju tretmana došlo je do znaajnog poboljša-nja veine funkcijskih parametara. To su efekti fizikalnog programa, u prvom redu kineziterapije. Ispitanici iz kon-trolne grupe su u odnosu na ispitanike iz eksperimentnih grupa na kraju imali lošiji rezultat rehabilitacije. Nije došlo do znaajnog poveanja pokretljivosti u malim zglobovima šake i u distalnom radioulnarnom zglobu. Bol nije znaajno umanjen (tabele 1, 2 i 4). Ovo posredno ukazuje na to da ortoze nisu štetile procesu rehabilitacije. Upravo ovi ispita-nici koji nisu nosili ortoze imali su na kraju leenja slabiju pokretljivost šake. Bolja pokretljivost šake na kraju tretma-na u eksperimentnim grupama može se pripisati uticaju cir-kumferentnih statikih ortoza. Fiksirajui runi zglob one su olakšavale fine pokrete prstiju prilikom svakodnevnih akti-vnosti. Mada ortoze nisu znaajno uticale na kvalitet i snagu hvata, doprinele su da pokretljivost bude bolja u veini ma-lih zglobova šake. Bilo je izuzetaka. Kod bolesnika koji su nosili individualno pravljenu ortozu na kraju tretmana nije došlo do znaajog poboljšanja pokretljivosti distalnog inter-falangealnog zgloba. Izostalo je znaajno poboljšanje po-kretljivosti prvog metakarpofalangealnog zgloba u grupi is-* * 5 6 7 8 9 10 Grupa ispitanika Zadovol js tvo rezul tatima le þe nja (V A S ) Grupa C Grupa B Grupa A
pitanika koji su nosili serijski pravljene ortoze (tabele 2 i 4). Poreenje rezultata izmeu grupa pokazalo je da doprinos ortoza rehabilitaciji bolesnika sa frakturom radijusa na tipi-nom mestu nije bio znaajan. To potvruje i podatak da su ispitanici iz kontrolne grupe bili podjednako zadovoljni re-zultatima rehabilitacije kao ispitanici iz prve eksperimentne grupe. Ovo objašnjavamo injenicom da je najvažniji ogra-niavajui faktor za funkcionisanje kontraktura runog zgloba, bila uspešno savladana u sve tri grupe ispitanika. Is-pitanici koji nisu nosili ortoze bili su znaajno zadovoljniji rezultatima rehabilitacije od ispitanika koji su nosili indivi-dualno pravljene ortoze (slika 3). To se može pripisati is-kljuivo estetskim nedostacima individualno pravljenih cir-kumferentnih ortoza za runi zglob. Kvalitet individualno pravljenih ortoza znaajno utie na rezultate funkcijskog osposobljavanja nakon povreda runog zgloba i šake (27, 30).
Zadovoljstvo bolesnika i funkcijski status najvažniji su pokazatelji uspeha rehabilitacije (40). Ovo ne mora uvek biti u saglasnosti. Da je individualno pravljena ortoza ispu-nila svrhu dokazuje injenica da izmeu eksperimentnih grupa gotovo nije bilo razlike u funkcijskim rezultatima. To je posebno zanimljivo kad se zna da je cena individualno pravljenih ortoza bila pet puta manja od cene serijski prav-ljenih ortoza. Niko od ispitanika u eksperimentnim grupama
nije odbacio ortozu tokom rehabilitacije, niti se žalio na njene nedostatke. Ni kod jednog ispitanika nije registrovan otok šake, lividnost ili jai bol. Sedam ispitanika koji su no-sili serijski pravljenu ortozu (70%) i tri ispitanika koji su nosili individualno pravljenu ortozu (30%) tražili su da na-stave nošenje i posle završetka klinikog eksperimenta.
Naši rezultati idu u prilog mišljenju da u rehabilitaciji bolesnika sa frakturom radijusa na tipinom mestu ne treba koristiti ortoze (3, 13, 21). Oni, takoe, potvruju klinika iskustva drugih koji su pokazali da rezultati rehabilitacije i bez upotrebe ortoza mogu biti dobri (5). S obzirom na to da su ortoze skupe i da njihovo nošenje podrazumeva odreeno narušavanje komfora bolesnika, ovi rezultati imaju prakti-an znaaj (1, 2). Istraživprakti-anja na veem uzorku ispitprakti-anika, koja bi imala precizniji uvid u dinamiku nošenja ortoza bez rehabilitacije, dae jasniju sliku o cirkumferentnim stati-kim ortozama za runi zglob u rehabilitaciji bolesnika sa frakturom radijusa na tipinom mestu.
Zakljuak
Efekti cirkumferentnih statikih ortoza za runi zglob u rehabilitaciji bolesnika sa frakturom radijusa na tipinom mestu nisu bili znaajni. Nije bilo znaajne razlike u efek-tima individualno pravljenih i serijski proizvedenih ortoza.
L I T E R A T U R A 1. MacGregor SA. Principles of splinting for the hand. In:
Lusardi MM, Nielsen CC, Edelstein JE, editors. Or-thotic and prosthetic in rehabilitation. Boston: Butter-worth Heinemann; 2000. p. 27189.
2. McKee P, Morgan L, editors. Orthotic in rehabilitation. Solinting the hand and body. Philadelphia: F.A. Davis Company; 1998.
3. Jevti MR, editor. Physical medicine and rehabilitation. Kragujevac: School of medicine; 1999.
4. Turner A, Foster M, Johanson SE, editors. Occupa-tional therapy and physical disfunction. Principles, skills and practice. 5th ed. Edinburgh: Churchill Liv-ingstone; 2002.
5. Atkinson K, Couts F, Hassenkamp AM, editors. Physiotherapy in orthopedics: a problem solving ap-proach. Edinburgh: Churchill Livingstone; 1999. 6. Rogachefsky RA, Stein BD. Rehabilitation of wrist and
hand disorders. In: O Young BJ, Young MA, Steins SA, editors. Physical medicine and rehabilitation secrets. Philadelphia: Hanley and Belfus Inc; 2002. p. 2769. 7. Scnneider AM. Rehabilitation of the wrist hand and
fingers. In: Prentice WE, Woight ML, editors. Tech-niqes in musculosceletal rehabilitation. New York: Mc Graw-Hill; 2001. p. 483507.
8. Moran CA. Dysfunction, evaluation and treatment of wrist and hand. In: Donatelli R, Wooden MJ, editors.
Orthopedic physical therapy. New York, Churchill Livingstone; 1989. p. 20919.
9. Gupta A. Bilateral scapholunate dissociations with distal radial fractures and post-traumatic intercarpal fu-sion. J Hand Surg [Br] 1998; 23(6): 8156.
10. Cannon NM, editor. Diagnosis and treatment. Manual for physicians and therapists. 4th ed. Indianapolis: Hand rehabilitation center of Indiana; 2001.
11. Jakob M, Rikli DA, Regazzoni P. Fractures of the distal radius treated by internal fixation and early function. A prospective study of 73 consecutive patients. J Bone Joint Surg Br 2000; 82(3): 3404.
12. Bender LF. Upper extremity orthotic. In: Kottke FJ, Lehman JF, editors. Krusens Handbook of phisical medicine and rehabilitation. 4th ed. Philadelphia: W.B. Saunders; 1990. p. 58092.
13. Stojmirovi DI, Zaji LJ. Forearm practure: In: Bano-vi DM, editor. Traumatology of osteoarticular system. 2nd ed. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sred-stva; 1998. p. 42863.
14. Wadsworth C. Elbow, forearm, wrist and hand. In: Mayers RS, editor. Saunders manual of physical ther-apy practice. Philadelphia: W.B. Saunders Company; 1995. p. 906.
16. Goodyer P, editor. Tehniques in musculosceletal reha-bilitation: Companion handbook. New York: Mc Graw-Hill; 2001.
17. Prpi I, editor. Surgery: an examination handbook. Zagreb: Medicinska knjiga Beograd – Zagreb; 1986. (Serbian)
18. Kirshblum O, Conor KC, Benvento BT, Salerno S. Spi-nal and upper extremity orthotic. In: DeLisa JA, Gans BM, editors. Rehabilitation medicine, principles and practice. 3rd ed. Philadelphia: Lippincot Wiliams and Wilkins; 1998. p. 63550.
19. West MP. Management and physical therapy interven-tions for fractures. In: Patz JC, West MP, editors. Acute care handbook for physical therapists. 2nd ed. Boston: Butterworth Heinemann; 2002. p. 23758. 20. Samuelson P. Clinical practice: orthopaedic physical
therapy. In: Scott R, editor. Foundation of physical therapy. A 21st century-focused view of the profession. New York: McGraw Hill; 2002. p. 108.
21. Jamieson SC, Davis AJ, Spires MC. Orthotics. In: Brammer CM, Spires MC, editors. Physical medicine and rehabilitation. Philadelphia: Hanley and Belfus; 2002. p. 408.
22. Irani KD. Upper limb orthoses. In: Bradom RL, editor. Physical medicine and rehabilitation. Philadelphia: W.B. Saunders Company; 1996. p. 32132.
23. Laster GF. Therapists management of distal radius fractures. In: Hunter JM, Mackin EJ, Callahan AD, editors. Rehabilitation of the hand and upper extremity. St. Louis: Mosby; 2002. p. 113655.
24. Wilkes JS. Reconstructive surgery of the wrist and hand. In: Donatelli R, Wooden MJ, editors. Orthopae-dic physical therapy. New York: Churchill Living-stone; 1989. p. 22137.
25. Rusk A, Taylora EJ, editors. Rehabilitation; physical medicine and rehabilitaion handbook. 2nd ed. Beograd: Savez društava defektologa Jugoslavije; 1971. (Ser-bian)
26. Candia V, Schafer T, Taub E, Rau H, Altenmuller E, Rockstroh B, et al. Sensory motor retuning: a behav-ioral treatment for focal hand dystonia of pianists and guitarists. Arch Phys Med Rehabil 2002; 83(10): : 13428.
27. McRae R, editor. Practical fracture treatment. Edin-burgh London: Churchill Livingstone; 1994.
28. Geboers JF, Drost MR, Spaans F, Kuipers H, Seelen HA. Immediate and long-term effects of ankle-foot or-thosis on muscle activity during walking: a randomized
study of patients with unilateral foot drop. Arch Phys Med Rehabil 2002; 83(2): 2405.
29. Lannin NA, Horsley SA, Herbert R, McCluskey A, Cusick A. Splinting the hand in the functional position after brain impairment: a randomized, controlled trial. Arch Phys Med Rehabil 2003; 84(2): 297302. 30. Zolotov AS. Our modification of orthoses for treatment
injury of the finger phalanges on distal interphalangeal joint level. Vestn Travmatol Ortop Im NN. Priorova 1998; (4): 523. (Russian)
31. Collins AL, Timlin M, Thornes B, O'Sullivan T. Old principles revisited traction splinting for closed proximal phalangeal fractures. Injury 2002; 33(3): : 2357.
32. Wakefield AE, McQueen MM. The role of physiother-apy and clinical predictors of outcome after fracture of the distal radius. J Bone Joint Surg Br 2000; 82(7): : 9726.
33. Flikkila T, Nikkola-Sihto A, Kaarela O, Paakko E, Ra-atikainen T. Poor interobserver reliability of AO classi-fication of fractures of the distal radius. Additional computed tomography is of minor value. J Bone Joint Surg Br 1998; 80(4): 6702.
34. Petz B, editor. The basic principles of statistical method for nonmathematicians. Zagreb: Sveuilišna naklada Liber; 1985. (Croatian)
35. Opavsky P, editor. The basic principles of biomechan-ics. Beograd: Nauna knjiga; 1987. (Serbian)
36. Obradovi M, editor. General kinesitherapy with the basis of kinesiology. Podgorica: Univerzitet Crne Gore; 2002. (Serbian)
37. Gifford L. Pain. In: Brooke Pitt J, Reid H, Lockwood J, Kerr K, editors. Rehabilitation of movement. Theoreti-cal basis of cliniTheoreti-cal practise. London: W.B. Sounders Company; 1998. p. 196232.
38. CollWare L. Internal/external fixation of wrist and distal forearm fractures. In: Clark GL, Shaw Wiligs EF, Aiello B, Eckhaus D, Valdata Eddington L, editors. Hand rehabilitation. New York: Churchill Livingstone; 1997. p. 3118.
39. Clover J, editor. Sports medicine essentials. Core con-cepts in athletic training and fitness instruction. Orange (CA): Carerer publishing Inc; 2001.
40. Mancuso M, Smith P, Illig S, Granger CV, Gonzales VA, Linn RT, et al. Satisfaction with medical rehabili-tation in patients with orthopedic impairment. Arch Phys Med Rehabil 2003; 84(9): 13439.
A b s t r a c t
uroviA, Životi-VanoviM, Raili Z. Vojnosanit Pregl 2005; 62(4): 257
264.
EFFECTS OF CIRCUMFERENTIAL RIGID WRIST ORTHOSES IN REHABILITATION OF PATIENTS WITH RADIUS FRACTURE AT TYPICAL SITE
Background. The use of orthoses is a questionable rehabilitation method for pa-tients with the distal radius fracture at typical site. The aim of this study was to compare the effects of the rehabilitation on patients with radius fracture at the typi-cal site, who wore circumferential static wrist orthoses, with those who did not wear
them. Methods. Thirty patients were divided into 3 equal groups, 2 experimental
groups, and 1 control group. The patients in the experimental groups were given the rehabilitation program of wearing serially manufactured (off-the-shelf), as well as custom-fit orthoses. Those in the control group did not wear wrist orthoses. Evaluation parameters were pain, edema, the range of the wrist motion, the quality of cylindrical, spherical, and pinch-spherical grasp, the strength of pinch and hand
grasp, and patient's assessment of the effects of rehabilitation. Results. No
sig-nificant difference in the effects of rehabilitation on the patients in experimental groups as opposed to control group was found. Patients in the first experimental group, and in control group were more satisfied with the effects of rehabilitation, as
opposed to the patients in the second experimental group (p<0,05). Conclusion.
The effects of circumferential static wrist orthoses in the rehabilitation of patients with distal radius fracture at the typical site were not clinically significant. There was no significant difference between the custom and off-the-shelf orthoses.
K e y w o r d s : radius fractures; rehabilitation; orthotic devices.
