www.jped.com.br
ARTIGO
ORIGINAL
Placental
and
colostral
transfer
of
antibodies
reactive
with
enteropathogenic
Escherichia
coli
intimins
␣
,

,
or
␥
夽
,
夽夽
Silvia
P.N.
Altman
a,b,
Milene
Tino-De-Franco
a,
Cristiane
B.
Carbonare
a,
Patricia
Palmeira
ce
Solange
B.
Carbonare
a,∗aInstitutoButantan,LaboratóriodeImunogenética,SãoPaulo,SP,Brasil bHospitalIsraelitaAlbertEinstein,SãoPaulo,SP,Brasil
cHospitaldasClínicas,InstitutodaCrianc¸a,LaboratóriodeInvestigac¸ãoMédica(LIM-36),SãoPaulo,SP,Brasil
Recebidoem21desetembrode2016;aceitoem29dedezembrode2016
KEYWORDS Enteropathogenic Escherichiacoli; Diarrheagenic Escherichiacoli; Intimin;
Maternallyacquired immunity;
ImmunoglobulinG; Colostrum
Abstract
Objective: Intimins are protein adhesins of enteropathogenic Escherichia coli (EPEC) and enterohemorrhagicE. coli(EHEC)capableofinducingattachmentandeffacementlesionsin enterocytes. Anti-intiminantibodies are importantfor the protection from EPEC andEHEC infectionsbecause theseantibodiesinhibitbacterialadhesion andimpairthe initialstepof thepathogenesis. Westudied thetransfer ofmaternal anti-intimin antibodiesfromhealthy Brazilianmotherstotheirnewbornsthroughtheplacentaandcolostrum.
Methods: SerumimmunoglobulinG(IgG)andsecretoryimmunoglobulinA antibodiesagainst conserved(cons)andvariableregionsofintimins␣(v␣),(v),and␥(v␥)wereanalyzedusing anenzymelinked-immunosorbentassayinthebloodandcolostrumfrom45healthywomenas wellascordbloodserumsamplesfromtheirnewborns.
Results: Theconcentrationsofantibodiesreactivewithv␣intiminweresignificantlylowerthan thoseofanti-v␥andanti-consantibodiesinthecolostrumsamples.IgGserumantibodies reac-tivewithallthesubtypesofintiminsweretransferredtothenewborns,buttheconcentrations ofanti-consserumantibodiesweresignificantlyhigherinmothersandnewbornsthan concen-trationsofantibodiesagainstvariableregions.ThepatternsofIgGtransferfrommothersto newbornsweresimilarforallanti-intiminantibodies.Thesevaluesaresimilartothepercentage transferenceoftotalIgG.
DOIserefereaoartigo:
http://dx.doi.org/10.1016/j.jped.2016.12.005
夽 Comocitaresteartigo:Altman SP,Tino-De-Franco M,Carbonare CB,PalmeiraP, CarbonareSB.Placental andcolostral transferof
antibodiesreactivewithenteropathogenicEscherichiacoliintimins␣,,or␥.JPediatr(RioJ).2017;93:568---75.
夽夽TrabalhoassociadoaoInstitutoButantã,SãoPaulo,SP,Brasil.
∗Autorparacorrespondência.
E-mail:carbosol@usp.br(S.B.Carbonare).
Conclusions: Anti-intimin antibodiesaretransferred frommothers tonewborns throughthe placenta,andreinforcetheprotectionprovidedbybreastfeedingagainstdiarrheagenicE.coli infections.
©2017SociedadeBrasileiradePediatria.PublishedbyElsevierEditoraLtda.Thisisanopen accessarticleundertheCCBY-NC-NDlicense(http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/ 4.0/).
PALAVRAS-CHAVE Escherichiacoli enteropatogênica; Escherichiacoli diarreiogênica; Intimina;
Imunidadematerna adquirida;
ImunoglobulinaG; Colostro
TransferênciaplacentáriaecolostraldeanticorposreativosaEscherichiacoli enteropatogênicacomexpressãodasintiminas␣,ou␥
Resumo
Objetivo: AsintiminassãoadesinasproteicasdeEscherichiacolienteropatogênicas(EPEC)e enterro-hemorrágicas(EHEC)capazesdeinduziraslesõesattachingandeffacingnos enteró-citos.Anticorpos anti-intiminassão importantesparaa protec¸ão contrainfecc¸ões porEPEC e EHEC porqueesses anticorpos inibem a adesão bacterianae impedem opasso inicial do mecanismopatogênicodessasbactérias.Nósestudamosatransferênciadeanticorposmaternos anti-intiminasdemãesbrasileirassaudáveisparaosseusrecém-nascidosatravésdaplacentae docolostro.
Métodos: AnticorposséricosdaclasseIgGesecretóriosdaclasseIgA(SIgA)reativos comas porc¸õesconservada(cons)evariáveisdasintiminas␣(v␣), (v)e␥(v␥)foramanalisados pelotestedeELISAnosangueenocolostrode45parturientessaudáveisenosanguedecordão umbilicaldosseusrespectivosrecém-nascidos.
Resultados: Asconcentrac¸õesdeanticorposreativoscomintiminav␣foramsignificativamente mais baixasqueas dosanticorpos anti-v␥ eanti-cons nasamostras decolostro. Anticorpos IgG séricos reativos com todas as intiminas foram transferidos para os recém-nascidos, masasconcentrac¸ões deanti-consforamsignificativamentemaisaltastanto nasmãescomo nos recém-nascidos do que os anticorpos reativos com as regiões variáveis das intiminas. O padrão de transferência de IgG das mães para os recém-nascidos foi muito semelhante para todos osanticorpos anti-intiminas.Osvalores de porcentagemdetransferência foram semelhantesàtransferênciadeIgGtotal.
Conclusões: Anticorpos anti-intiminasãotransferidos dasmãespara osrecém-nascidospela placentaecorroboramaprotec¸ãocontrainfecc¸õesporEscherichiacolidiarreiogênicas(DEC) conferidapeloaleitamentomaterno.
©2017SociedadeBrasileiradePediatria.PublicadoporElsevierEditoraLtda.Este ´eumartigo OpenAccesssobumalicenc¸aCCBY-NC-ND(http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4. 0/).
Introduc
¸ão
No mundo em desenvolvimento, a morbidez e a morta-lidade relacionadas a diarreia bacteriana pediátrica são, em grandeparte, atribuídasà categoriadiarreiogênica de Escherichiacoli(DEC).Osrecém-nascidoseneonatosdeaté umano sãoespecialmente vulneráveis à diarreiacausada porDECquandonãoforamamamentados.1
Estudosepidemiológicosentrecrianc¸asbrasileiras reve-laramapresenc¸adecepasdeDECnasfezesnãoapenasde crianc¸ascomdiarreia,mastambémdecrianc¸assaudáveis. Asformastípicas(tEPEC)eatípicas(aEPEC)deE.coli ente-ropatogênicasãodetectadasentreessesisoladosdecrianc¸as emáreasruraiseregiõesmetropolitanas.2,3AE.coli enteri--hemorrágica (EHEC) é um patógeno entérico que está genéticaefenotipicamenteassociadoàEPEC,porémé dis-tinguível por sua produc¸ão de toxinas. Os dois tipos de cepas de bactérias produzem lesões attaching and effa-cing(A/E)namucosaintestinal,resultamemcontatoíntimo das bactérias com a célula hospedeira. Esse fenômeno levaà fosforilac¸ãode proteínas,destruic¸ão damembrana
celulareexpressãodegenesbacterianos,agrupadosemuma ilhagenômicadenominadaLocusofEnterocyteEffacement (LEE).1Umadasproteínasmaisimportantescodificadaspela LEE é aintimina, umaproteína de membranaexterna de 94kDa envolvida na adesãoíntimaàscélulasbacterianas. A molécula de intimina é composta de 939 resíduos de aminoácidos(aa) e temduas regiões funcionais: aporc¸ão N-terminal,queéaltamenteconservadaeinseridana mem-brana externa bacteriana, e a porc¸ão C-terminal 280 aa, queé variávele seuspolimorfismos determinam osvários subtiposdeintiminas.4,5Foramdescritospelomenos27 sub-tipos de intimina, porém apenas poucos parecem causar doenc¸aemhumanos.Aprevalênciadossubtiposde intimi-nasvariaentretEPEC,aEPECeEHEC,emdiferentesregiões geográficaseperíodos,conformemostradoporestudos epi-demiológicos.Asintiminas␣,e␥estavamentreossubtipos deintiminasprevalentesnoBrasilnoiníciode2000.1,6---8
brasileirassaudáveis.14---18 Achadossemelhantesforam des-critoscom relac¸ão a mulheres americanas e mexicanas.19 Entretanto,aindanãofoidescrita atransferência de sub-tipos de anticorpos maternos reativos a intimina para recém-nascidospormeiodaplacenta.
Osanticorposdocolostroinibemaadesãobacterianaàs células HEp-2 in vitro e os mesmos anticorpos anti-EPEC foramencontradosnas fezes derecém-nascidos amamen-tados com o colostro de suas mães,15 apontaram para umpossívelmecanismo por meiodoquala amamentac¸ão confereprotec¸ãoaosrecém-nascidoscontrainfecc¸ões cau-sadas por EPEC e EHEC.14,16,17 Além disso, os anticorpos anti-intiminas secretores e séricos parecem inibir a ade-são bacteriana a células cultivadas e proteger contra infecc¸ão,15,17,20---22assimatransferênciadeanticorpos anti--intiminaspodeproteger ofeto e orecém-nascidocontra infecc¸ão.Nopresenteestudo,investigamosapresenc¸ade anticorposanti-intiminasnosoroenocolostrodemães sau-dáveise nocordãoumbilical deseus recém-nascidoscom ousodeproteínaspurificadasobtidasdebactérias recom-binantes que expressam as porc¸ões conservadas (cons) e variáveisdas intiminas␣ (v␣), (v)e ␥ (v␥).4 Aomedir simultaneamente as concentrac¸ões desses anticorpos nas amostrasdesoroobtidasdasmãesebebês,avaliamos tam-bémsuapossíveltransferênciaplacentária.
Material
e
métodos
Amostrasbiológicasdesereshumanos
OprotocolodesteestudofoiaprovadopeloComitêdeÉtica doHospital Israelita Albert Einstein (HIAE)e da Universi-dade deSão Paulo, Brasil (número CEP06/434); todos os procedimentosforamfeitosdeacordocomadeclarac¸ãode Helsinquede1964efoiobtidooconsentimentoinformado porescritodetodasasmãesparticipantes.
AsamostrasforamobtidasnoHIAE,hospitalprivadoque atende famílias de nível socioeconômico médio/alto, de julhoaoutubrode2006.Soro,colostroeplasmasanguíneo decordãoumbilicalforamobtidosde45mãessaudáveise deseus recém-nascidos saudáveis, que corresponderam a 37 partos cesáreos. Os critérios de inclusão foram: mães saudáveis,sem quaisquerpatologiasregistradas durantea gravidezoutrabalhode partoe com resultadosnegativos nostestesdesorologiaparaHIV,HTLVI/II,hepatiteBeC, doenc¸adeChagas,sífilis,toxoplasmoseecitomegalovírus. Sanguematernoedecordãoumbilicalfoiobtido imediata-menteapósopartoeforamcoletadasamostrasdecolostro até 72 horas após o parto. Todas as mães tinham entre 22e 36 anos(idade média31,2), agama totalde imuno-globulinaG(IgG)nosorofoide508,8-1389,1mg/dL(média de800,3mg/dL).Asmãesestavamtodasbemnutridas,eram predominantementeprimíparas,comníveldeescolaridade e situac¸ão socioeconômica médios/altos, viviam em boas condic¸ões sanitárias na cidade de São Paulo. Os recém--nascidos estavam saudáveis, com peso adequado para a idadegestacional,37a41semanas(médiade38semanas), pesavamentre2.630e39.45g(médiade3.298g).
Um grupo de controle de colostro foi preparado com quantidades iguais de20 amostras coletadasde mulheres saudáveis e um grupo de controle de soro foi preparado
comquantidadesiguaisde100amostrasdesangue coleta-dasdedoadoresadultossaudáveis.Aconcentrac¸ãototalde imunoglobulinaAsecretora(SIgA)dogrupodecolostrofoi determinadaporumensaioimunossorventeligadoàenzima (ELISA)comumpadrãocomercial(Sigma,EUA).Umgrupo desoro comumaconcentrac¸ãoconhecidade imunoglobu-linaG(IgG)foiusadocomopadrão.Amostrascombaixase altasconcentrac¸õesdeanticorposforamincluídasemcada placadeELISAcomoumcontroleinternodoensaio.
Antígenos
As intiminaspurificadas foramobtidasdeculturas de bac-térias recombinantes com expressão, cada, das porc¸ões conservadas e variáveis de intiminas ␣,  e ␥, conforme descrito anteriormente.18 Resumidamente, as bactérias recombinantes de E.coli M15 transformadas com plasmí-deos pFLv␣, pFLv, pFLv␥ ou pFLcons foram analisadas por reac¸ão em cadeia da polimerase (PCR) para con-firmar a presenc¸a da inserc¸ão após clonagem do vetor plasmídico.Osfragmentosdogeneeaequecodificaa inti-mina foramsequenciados para comparac¸ão com as cepas padrão registradas no GenBank. A expressão da proteína foi induzidapela culturadas bactérias com isopropil- -D--tiogalactopiranósido, seguidadeextrac¸ãoemumaprensa francesa e centrifugac¸ão. As proteínas foram finalmente purificadas porcromatografia de adsorc¸ão por íons metá-licos imobilizados (Ni) (Qiagen, EUA)e os produtosforam analisados por eletroforese em gel de poliacrilamida de dodecilsulfatodesódio.
Anticorposanti-intiminas
placentáriadosanticorposIgGtotalespecíficospara intimi-nasforamdeterminadosemcadaensaiocomosegue:
%T=
concentrac¸ãodeanticorposnosorodecordãoumbilical
concentrac¸ãodeanticorposnosoromaterno
×100
Análiseestatística
Todososresultadosforamsubmetidosaanáliseestatística, inclusiveanálisesdescritivascomgráficosdecaixas,análise devariância(Anova)paramétricacomtestedecomparac¸ão múltipla e testede correlac¸ão deSpearman, em nível de confianc¸ade 95%,como softwareGraphPadPrism(Graph PadSoftwareInc.,EUA).
Resultados
Afigura 1mostra asconcentrac¸õesdeanticorpos reativos aos quatroantígenos recombinados purificados(cons, v␣, vev␥)presentesnas45amostrasdecolostro,45amostras desoro maternoe 45amostras desorode cordão umbili-caldeseusrespectivosrecém-nascidos.Ográficodecaixas mostra osvaloresmáximose mínimos,percentisde25%e 75%,medianasemédias.
As análises das amostras de colostro pelo teste de Friedman para comparac¸ões múltiplas mostraram que as concentrac¸õesdeanticorposIgAanti-v␣foram significativa-mentemenoresdoqueasdeantiv␥eanticons,porémnão houvediferenc¸asestatisticamentesignificativasnosoutros paresdevalores(fig.1A).As concentrac¸õesdeanticorpos IgA variaram amplamente e as médias acima das media-nas indicaram que não se tratou se de uma distribuic¸ão normal.
A comparac¸ão de IgG específica revelou que a concentrac¸ãodeanti-consfoisignificativamentemaiorem comparac¸ãocomoutrossubtiposnasamostrasdesorodas mãesedosrecém-nascidos.Osníveisdeanticorposantiv␣
foram maiores do que os de antiv, porém não houve diferenc¸assignificativasentreessesdoissubtipose anticor-posantiv␥(fig.1BeC).Essesresultadosforamconfirmados pelaanálisededistribuic¸ãodefrequência(dadosnão mos-trados).
Afigura2mostraqueatransferênciadeIgGdemãespara recém-nascidosfoimuitosemelhanteatodosossubtiposde anticorposanalisados.Opercentualmédiodetransferência deanticorposanti-intiminavarioude142%a149%eas medi-anasvariaramde130%a146%.Essesvaloressãosemelhantes aopercentualdetransferênciadeIgGtotal(média=143%, mediana=137%).Nãohouvediferenc¸as significativasentre os percentuais de transferência de anticorpos reativos a váriossubtiposdeintiminas.
Atabela1mostraosresultadosdostestesdecorrelac¸ão de Spearman. Nas amostras de soro materno, houve uma correlac¸ão significativa entre os anticorpos antiv␣
e antiv (p<0,0001). Não houve correlac¸ão estatistica-mente significativaentre v␥ e cons.O mesmo padrão de correlac¸ão foiobservadonasamostrasdesoro dos recém--nascidos. Os coeficientes de correlac¸ão foram altos em
10.000
a
b
c
Concentr
ação de SigA anti-intimina (µg/mL)
Concentr
ação de IgG anti-intimina (µg/mL)
Concentr
ação de IgG anti-intimina (µg/mL)
1.000
100
10
1
0,1
0,01
v α v β v γ Cons
v α v β v γ Cons
v α v β v γ Cons 100
10
1
0,1
0,01
100
10
1
0,1
0,01
Figura 1 Distribuic¸ões das amostras em caixa por suas concentrac¸ões de anti-intimina: valores máximos e mínimos (linhassuperioreseinferioresforadacaixa,respectivamente), média(䊉)emediana (), quartisde75%e25%(linhas
Tabela1 Coeficientesdecorrelac¸ãodasconcentrac¸õesdeanticorposanti-intiminanasamostrasdesoro(IgG)ecolostro(SIgA) epercentualdetransferênciadeIgGdemãepararecém-nascido,emparesdetiposdeintimina
Anticorpos anti-intimina
Soromaterno IgG
Sorode recém-nascidos IgG
Colostro SIgA
Transferência deIgG(%)
v␣vs.v 0,8014
(0,0001)
0,8132
(0,0001)
0,8235
(0,0001)
0,3447 (0,0204) v␣vs.v␥ 0,3590
(0,0154)
0,4586 (0,0015)
0,7768
(0,0001)
0,4603 (0,0015) v␣vs.cons 0,3159
(0,0345)
0,5995
(0,0001)
0,7809
(0,0001)
0,3121 (0,0369) vvs.v␥ 0,4433
(0,0023)
0,5034 (0,0004)
0,7232
(0,0001)
0,5306 (0,0002) vvs.cons 0,3495
(0,0186)
0,4934 (0,0006)
0,7111
(0,0001)
0,2462 (0,1031) v␥vs.cons 0,1043
(0,4954)
0,2221 (0,1426)
0,7628
(0,0001)
0,3306 (0,0265)
v␣,porc¸ãovariáveldeintimina␣;v,porc¸ãovariáveldeintimina;v␥,porc¸ãovariáveldeintimina␥.
Oscoeficientesforamdeterminadospelotestedecorrelac¸ãodeSpearman,níveldeconfianc¸ade95%(valoresdepemitálico),p<0,0001 destacadoemnegrito.
todososparesanalisadosparaverificac¸ãodasamostrasde colostro.
A tabela 2 mostra coeficientes de correlac¸ão significa-tivosparatodosostipos deintiminaentreasamostrasde soromaternoe dosrecém-nascidos,assim atransferência deanticorposdemãespararecém-nascidosfoiigualmente eficienteparatodosossubtiposdeintimina.Foramvistos coeficientes de baixa correlac¸ão entre os anticorpos IgG sérica e SIgA do colostro, pois a gerac¸ão de anticorpos IgGséricaeIgA secretoraocorrepormeiodemecanismos independentes.
400
300
200
100
0
v α v β v γ Cons
T
ransferência de IgC, %
Total lgG
Figura2 TransferênciadeanticorposIgGanti-intiminaeIgG totaldemãespararecém-nascidos.Distribuic¸ãodeamostrasem caixaporseuspercentuais de transferênciadeanti-v␣, anti--v,anti-v␥ eanti-cons etransferênciade IgGtotal: valores máximosemínimos(linhassuperioreseinferioresforadacaixa, respectivamente),média(䊉)emediana(),quartisde25%e
(linhassuperioreseinferioresdacaixa,respectivamente).
Tabela2 Coeficientesdecorrelac¸ãodeconcentrac¸õesde anticorpos anti-intiminas entre as amostras de soro (IgG) materno e colostro (SIgA) e entre as amostras de soro maternoedecordãoumbilical(IgG)
Intimina SoromaternoX colostro
Soromaterno XSorode recém-nascidos
v␣ 0,0028
(0,9853)
0,8727(0,0001)
v 0,1475
(0,3337)
0,9568(0,0001)
v␥ 0,1743
(0,2578)
0,9320(0,0001)
cons 0,2265 (0,1346)
0,8519(0,0001)
cons,porc¸ãoconservadadeintimina;v␣,porc¸ãovariávelde inti-mina␣;vß,porc¸ãovariáveldeintiminaß;v␥,porc¸ãovariável deintimina␥.
Oscoeficientesforamdeterminadospelotestedecorrelac¸ãode Spearman,níveldeconfianc¸ade95%(valoresdepemitálico), p<0,0001destacadoemnegrito.
Discussão
anticorpos do soro de humanos e animais imunizados.13---17,22,24 Com base nisso, as intiminas foram propostas como uma possível candidata a vacina contra infec¸ãoporEPECeEHEC.20,21
Foramencontradosanticorpos nasporc¸õesconservadas evariáveisdeintiminas␣, e␥em todasasamostrasde soroe colostro analisadas,provavelmentedevidoà ampla prevalênciade EPEC em nossapopulac¸ão. Este estudo foi feitocomamostrascoletadasdemãesdeníveis socioeconô-micos médios/altos. Demonstramos achados semelhantes quando analisamos amostras coletadasde mães de níveis socioeconômicos maisbaixos e que moramem áreas com saneamentoprecário.IssosugerequeaprevalênciadaEPEC dependedasituac¸ão socioeconômicaoudas condic¸ões de higienedospacientes.11,12,16,18 Achadossemelhantesforam relatadosporAraujoetal.comrelac¸ãoàdetecc¸ãodeDEC em amostras fecais de crianc¸as de áreas urbanas pobres ecrianc¸asatendidas emservic¸osmédicosprivadasdealto nívelsocioeconômico.25
Crianc¸assaudáveisbrasileirasdesenvolveramanticorpos reativos a fatoresassociados à virulência da EPEC, como intiminas.11 Nofimdoprimeiro anode vida,esses neona-tosmostramrepertóriosdeanticorposanti-EPECnosoroe na salivaequivalentesaosdeadultossaudáveisnamesma populac¸ão. As intiminas ␣,  e ␥ são compartilhadas por cepasdeEPEC(típicasouatípicas)eEHECeestão presen-tesemDEC encontradaem animaisdomésticoseagrícolas quepodemtercontatopróximocompessoas.Issosugereque aintiminaéumantígenocomumpresentedeformaubíqua napopulac¸ãobrasileira.26
Os subtipos de anticorpos anti-intiminas encontrados nas amostras analisadas neste estudo podem inibir a adesão bacteriana, pois essa porc¸ão da molécula das intiminas é responsável pelas interac¸ões com as célu-las hospedeiras, destaca um papel na protec¸ão contra as bactérias.22
A análise estatística da IgG detectada nas amostras de soro materno e de recém-nascidos revelou que as concentrac¸õesdeanticorposnaporc¸ãoconservadade inti-minaforammaioresemcomparac¸ãocomosanticorposnas porc¸õesvariáveisdossubtipos␣,e␥.Aregiãoconservada é comum em todos os subtipos e, portanto, é razoável esperarquetodasaspessoasdesenvolvamessesanticorpos, independentemente do subtipo específico de intimina presentenasbactériasemcontato.Resultadossemelhantes foram observadospor Zapata-Quintanillaet al.18 em suas análisesdeamostrasdesorodeadultossaudáveis(doadores desangue).Contudo,esseperfilfoidiferenteemamostras decolostro,nasquaisaconcentrac¸ãodeanticorposreativos av,v␥,econsfoisemelhante,porémaconcentrac¸ãode anticorposanti-v␣foimenordoqueadeantiv␥eanticons. EssepadrãonãofoivistoporZapata-Quintanillaetal.,18que encontrarammenores níveis deanti-v␥.Essa discrepância tambémpodeser atribuívelà variac¸ão nosrepertórios de anticorposentreasmães,poisasamostrasforamcoletadas de doadores com diferentes características no estudo de Zapata-Quintanilla e no nosso: o nível socioeconômico (hospitalpúblicoemcomparac¸ãocomhospitalprivado, res-pectivamente),idade(médiade24,6emcomparac¸ãocom 31,2anos),tipo departo(24,4%em comparac¸ãocom82% decasosdepartocesáreo)eperíododecoletadeamostras (setembro de 1997 a fevereiro de 1998 em comparac¸ão
comjulhoaoutubrode2006).Osestudosepidemiológicos indicaramqueaprevalênciadeintimina␥aumentoucomo surgimentodeaEPECnosúltimosanos.1,3,6---8,25
As intiminas são frequentemente encontradas em bac-tériasisoladasnãoapenasempacientescomdiarreia,mas tambémempessoassaudáveise animaisdomésticos.1,6,7,26 Aintimina␣ foidetectadaemcepas detEPEC eaEPEC.A intimina está associada a tEPEC e aEPEC, bem como a EHEC,aopassoqueaintimina␥éencontradaemaEPECe EHEC.OisolamentodessascepasdebactériasnoBrasilpode explicarapresenc¸adessesanticorposnasamostrasdesoro ecolostro.Apesardabaixaincidênciadeinfecc¸ãoporEHEC entreadultosbrasileiros,osanticorposanti-intimina␥estão presentesemostramumacorrelac¸ãopositivacomos anti-corposreativosaoutrossubtiposdeintiminas.Oaumento nasfrequênciasdecepasdeaEPECnomeioambientepode serresponsávelpelapresenc¸adeanticorposanti-intimina␥
entrebrasileirossaudáveis.Estudosrecentesmostram sub-tiposdeintiminase␥nainduc¸ãodadiarreiaemhumanos eosubtipoparecesersignificativamentemaisfrequente em casos de doenc¸as em comparac¸ão com portadores saudáveis.8
Háumacorrelac¸ãosignificativaentreaconcentrac¸ãode anticorposIgGanti-intimina␣enosoromaternoenosoro derecém-nascidos,quepodeserdevidoaumareac¸ão cru-zadaentreosanticorposIgGcomvistasaessasintiminas. Defato,assequênciasgenéticasdasporc¸õesvariáveis des-sasintiminas têmumahomologia de65%,18 queexplica a presenc¸a deanticorposdereac¸ãocruzada. Portanto,esse fenômeno mostra que independentemente do subtipo de intiminacandidato a vacina, esse subtipo podeaumentar anticorposespecíficos,mastambémpodeinduziranticorpos dereac¸ãocruzadadirecionadosaooutrosubtipo.
As concentrac¸ões de anticorpos SIgA reativos a todos os tipos de intiminas presentes nas amostras de colostro mostraramcoeficientes de correlac¸ão significativos, suge-riram que há certo grau de reac¸ão cruzada entre esses anticorpos.Essasituac¸ãopodeserexplicadapelahomologia elevadaentreasmoléculasdeintiminaepelamenor espe-cificidade de anticorpos SIgA no colostro em comparac¸ão com a IgG no soro. Contudo, as maiores concentrac¸ões de anticorpos anti-intimina nas amostras de colostro em comparac¸ão comasamostras desoro corroboramo papel essencialdaamamentac¸ãonaprotec¸ãodeneonatoscontra infecc¸ãoporDEC.Emhumanos,osanticorposSIgAnoleite nãosão absorvidosde forma significativapela mucosado bebêamamentado, mas agem como defesa local.Em um estudoanterior,mostramos,pormeiode imunotransferên-cia, a mesma reatividade dos anticorpos SIgA anti-EPEC nasamostras decolostro que areatividade deanticorpos anti-EPECnas fezes dosrespectivosbebês. Além disso, os anticorposSIgA isolados decolostro por cromatografiade afinidadeinibemaadesãodaEPECàscélulasHEp-2.15
Apesardehaverumaaltafrequênciadecasosisoladosde DECnoBrasil,ascepasdeEHECnãosãotãocomunsquanto em outros países. Podemossupor que, além das caracte-rísticasambientais, como climae hábitos alimentares, as pessoas podemdesenvolverimunidade contraEHEC resul-tante de contato com outras cepas (por exemplo, DEC). Algunsestudosrevelaramapresenc¸adeanticorposreativos aváriossorotiposdelipopolissacarídeos(LPS),comoO111, O55,O157eO26,emamostrasdesoroecolostrode brasilei-rassaudáveis.12,13Outrosestudosmostraramatransferência maternal-fetaldeanticorposIgGreativosaO111,O16eO6 LPSassociadosasepseneonatal,bemcomoO157.29,30Esses antígenosLPS são comumente encontradosem diferentes patótiposdeE.coliquesãoagentesdedoenc¸asintestinais ousistêmicas.Comoumtodo,essasobservac¸õeseeste tra-balhonos permitem concluir quea protec¸ãocontra EHEC podeser conferidaporcontatocom EPECououtrascepas deE.coli.
Nossosresultadosconfirmamqueosanticorposmaternos reativos a intiminas são transferidos para os recém--nascidospormeiodaplacentaequeapresenc¸aquealtas concentrac¸õesdessesanticorposnocolostrocorroboramo fatordeprotec¸ãodaamamentac¸ão.
Financiamento
Fundac¸ão de Amparo à Pesquisa do Estado de São Paulo (Fapesp---03/13250-3).
Conflitos
de
interesse
Osautoresdeclaramnãohaverconflitosdeinteresse.
Agradecimentos
A todas as mães por seu consentimento com relac¸ão à doac¸ão das amostras. À Maternidade, ao Banco de Leite e ao Laboratório de Criopreservac¸ão do Hospital Israelita AlbertEinsteinporsuaajudacomacoletadeamostras;à DivisãodeDiagnósticosdaAbbottnoBrasilpeladoac¸ãodo KitimunoturbidimétricoparaanálisedeIgG;àDra.LucyB. Zapata-Quintanillapelaajudanos experimentos,aRosana PriscopelaanáliseestatísticaeàDra.YaniraRiffoVasquez pelarevisãodomanuscritoepelas sugestõesvaliosas (Ins-titutodeCiênciasFarmacêuticas, King’sCollege,Londres, Inglaterra).
Referências
1.GomesTA,EliasWP,ScaletskyIC,GuthBE,RodriguesJF,Piazza RM, et al. Diarrheagenic Escherichia coli. Braz J Microbiol. 2016;47:3---30.
2.Lozer DM, Souza TB, Monfardini MV, Vicentini F, Kitagawa SS,Scaletsky IC,etal.Genotypic andphenotypic analysisof diarrheagenic Escherichiacoli strains isolated from Brazilian childrenlivinginlowsocioeconomic levelcommunities.BMC InfectDis.2013;13:418.
3.MorenoAC,Filho AF,GomesTdoA, RamosST, MontemorLP, TavaresVC,etal.Etiologyofchildhooddiarrheainthe northe-astofBrazil:significantemergentdiarrhealpathogens.Diagn MicrobiolInfectDis.2010;66:50---7.
4.Adu-Bobie J, Frankel G, Bain C, GoncalvesAG, TrabulsiLR, DouceG,etal.Detectionofintiminsalpha,beta,gamma,and delta,fourintiminderivativesexpressedbyattachingand effa-cingmicrobialpathogens.JClinMicrobiol.1998;36:662---8. 5.Adu-Bobie J, Trabulsi LR, Carneiro-Sampaio MM, Dougan G,
Frankel G. Identification of immunodominant regions within theC-terminalcell bindingdomainofintiminalphaand inti-minbetafromenteropathogenicEscherichiacoli.InfectImmun. 1998;66:5643---9.
6.Franco RT, Araújo LD, Penna FJ, Magalhães PP, MendesEN. IntiminsubtypingofatypicalenteropathogenicEscherichiacoli isolatedfrom childrenwithand without diarrhea:a possible temporalshiftinthedistributionofintiminalleles.Diagn Micro-biolInfectDis.2012;74:81---3.
7.Pitondo-Silva A, Nakazato G, FalcãoJP, Irino K, Martinez R, DariniAL, et al.Phenotypic and geneticfeatures of entero-pathogenicEscherichiacoliisolatesfromdiarrhealchildrenin theRibeirãoPretometropolitanarea,SãoPauloState,Brazil. APMIS.2015;123:128---35.
8.HuJ,TorresAG.EnteropathogenicEscherichiacoli:foeor inno-centbystander?ClinMicrobiolInfect.2015;21:729---34. 9.MartinezMB,TaddeiCR, Ruiz-TagleA, TrabulsiLR,Girón JA.
Antibody response of children withenteropathogenic Esche-richia coli infection to the bundle-forming pilus and locus ofenterocyteeffacement-encoded virulencedeterminants.J InfectDis.1999;179:269---74.
10.VossE,PatonAW,ManningPA,PatonJC.Molecularanalysisof ShigatoxigenicEscherichiacoliO111:H−proteinswhichreact withserafrompatientswithhemolytic-uremicsyndrome.Infect Immun.1998;66:1467---72.
11.Carbonare CB, Carbonare SB, Carneiro-Sampaio MM. Early acquisition ofserum and saliva antibodies reactive to ente-ropathogenicEscherichiacolivirulence-associatedproteinsby infants livingin an endemic area. Pediatr Allergy Immunol. 2003;14:222---8.
12.Palmeira P, Carbonare SB, Guth BE, Carbonare CB, Pontes GN,Tino-De-FrancoM,etal.Acquisitionofserumantibodies reactive with enterohemorrhagic Escherichia coli virulence--associated factors byhealthy Brazilianchildren and adults. PediatrInfectDisJ.2009;28:1089---94.
13.Zapata-QuintanillaLB, PalmeiraP,Tino-De-Franco M,Amaral JA,CarbonareCB,CarbonareSB.Systemicantibodyresponse to diarrheagenic Escherichia coli and LPS O111, O157 and O55in healthy Brazilianadults. Scand J Immunol.2006;64: 661---7.
14.Camara LM, Carbonare SB, Silva ML, Carneiro-Sampaio MM. Inhibition ofenteropathogenic Escherichia coli (EPEC) adhe-siontoHeLacellsbyhumancolostrum:detection ofspecific sIgArelatedtoEPECouter-membraneproteins.IntArchAllergy Immunol.1994;103:307---10.
15.Carbonare SB, Silva ML, Palmeira P, Carneiro-Sampaio MM. HumancolostrumIgAantibodiesreactingtoenteropathogenic Escherichiacoliantigensandtheirpersistenceinthefaecesof abreastfedinfant.JDiarrhoealDisRes.1997;15:53---8. 16.Delneri MT, Carbonare SB, Silva ML, Palmeira P,
Carneiro-Sampaio MM. Inhibition of enteropathogenic Escherichia coli adhesion to HEp-2 cells by colostrum and milk from mothersdelivering low-birth-weightneonates.EurJ Pediatr. 1997;156:493---8.
19.Noguera-ObenzaM,OchoaTJ,GomezHF,GuerreroML, Herrera-Insua I, MorrowAL, et al. Human milk secretory antibodies againstattachingandeffacingEscherichiacoliantigens.Emerg InfectDis.2003;9:545---51.
20.Dean-NystromEA,GansheroffLJ, MillsM,Moon HW,O’Brien AD.Vaccinationofpregnantdamswithintimin(O157)protects sucklingpigletsfromEscherichiacoliO157:H7infection.Infect Immun.2002;70:2414---8.
21.FerreiraPC,CamposIB,AbeCM,TrabulsiLR,EliasWP,HoPL, etal.ImmunizationofmicewithLactobacilluscasei expres-singintiminfragmentsproducesantibodiesabletoinhibitthe adhesion of enteropathogenic Escherichia coli to cultivated epithelialcells.FEMSImmunolMedMicrobiol.2008;54:245---54. 22.GansheroffLJ,WachtelMR,O’BrienAD.Decreasedadherence ofenterohemorrhagicEscherichiacolitoHEp-2cellsinthe pre-sence of antibodies that recognize theC-terminal region of intimin.InfectImmun.1999;67:6409---17.
23.FomsgaardA.Antibodiestolipopolysaccharides:some diagnos-ticandprotectiveaspects.APMISSuppl.1990;18:1---38. 24.AmaralJA,TinoDeFrancoM,Carneiro-SampaioMM,Carbonare
SB.Anti-enteropathogenic Escherichiacoli immunoglobulin Y isolatedfromeggslaidbyimmunisedLeghornchickens.ResVet Sci.2002;72:229---34.
25.AraujoJM,TabarelliGF,ArandaKR,FabbricottiSH, Fagundes-Neto U, Mendes CM, et al. Typical enteroaggregative and
atypicalenteropathogenictypesofEscherichiacoliarethemost prevalentdiarrhea-associatedpathotypesamongBrazilian chil-dren.JClinMicrobiol.2007;45:3396---9.
26.Aidar-UgrinovichL, BlancoJ,Blanco M,BlancoJE, LeomilL, DahbiG,etal.Serotypes,virulencegenes,andintimintypesof Shigatoxin-producingEscherichiacoli(STEC)and enteropatho-genicE.coli(EPEC)isolatedfromcalvesinSãoPaulo,Brazil. IntJFoodMicrobiol.2007;115:297---306.
27.PalmeiraP,QuinelloC,Silveira-LessaAL, ZagoCA, Carneiro-SampaioM.IgGplacentaltransferinhealthyandpathological pregnancies.ClinDevImmunol.2012;2012:985646.
28.de VoerRM,van derKlisFR,NooitgedagtJE, VersteeghFG, vanHuisselingJC,vanRooijenDM,etal.Seroprevalenceand placental transportation of maternal antibodies specific for Neisseria meningitidis serogroup C, Haemophilus influenzae type B, diphtheria, tetanus, and pertussis. Clin Infect Dis. 2009;49:58---64.
29.NagaoAT,MartinezCC,VieiraVS,TakanoOA,Costa-CarvalhoBT, Carneiro-SampaioMM.PlacentaltransferofIgGandIgGsubclass antibodiesanti-purifiedEscherichiacoliLPSO16,O6andO111. ScandJImmunol.1998;47:609---14.