Rola nauczyciela w edukacji zdalnej

Tabela 1.3:Porównanie szkoleń tradycyjnych i elektronicznych. Źródło: (Konieczek, 2017, s. 38)

Cechy szkoleń typu e-learning Cechy szkoleń tradycyjnych

Koszty ˆminimalne koszty logistyczne związane ze szkoleniami

ˆ wyższe koszty logistyczne związane ze szkoleniami – koszty zakwaterowa- nia, wyżywienia i dojazdu uczestnika na miejsce szkolenia

Zasięg ˆ jednoczesne uczestnictwo w szkoleniu niemal nieograniczonej liczby osób

ˆ obejmują ograniczoną liczbę uczestni- ków

Proces ˆ możliwość indywidualnego toku na- uczania

ˆwiększa elastyczność treści dydaktycz- nych – możliwość pominięcia materiału już znanego i skupiania się na nowych zagadnieniach

ˆ możliwość wpływu na czas i miejsce szkolenia

ˆ możliwość uczestnictwa w zajęciach wzmacnia wzajemne relacje uczestników

ˆ dostosowanie się uczestnika do czasu i miejsca szkolenia

Praca grupowa ˆ wykorzystanie takich narzędzi, jak:

poczta elektroniczna, czat, fora itp.

ˆmożliwość bieżącego monitoringu pra- cy uczącego się i poziomu przyswajania wiedzy

ˆinterakcja w czasie rzeczywistym w re- lacji: uczący się-trener, uczący się-uczący się

Sprawdzanie wie- dzy

ˆ gwarancja sprawdzenia wiedzy oraz umiejętności uczestnika

ˆ automatyzacja sprawdzania egzami- nów oraz generowania raportów

ˆ liczba uczestników szkolenia nie ma wpływu na kontrolę procesu egzamino- wania

ˆ gwarancja sprawdzenia wiedzy oraz umiejętności, ale głównie tożsamości uczestnika szkolenia

ˆbrak automatycznego sprawdzenia eg- zaminów czy generowania raportów

ˆliczba uczestników szkolenia ma znacz- ny wpływ na kontrolę procesu egzamino- wania

Formy przekazu ˆ możliwość dynamicznego prezentowa- nia materiału szkoleniowego

ˆ wykorzystanie technik multimedial- nych, posługiwanie się tekstem, obra- zem i dźwiękiem, co podnosi skuteczność szkolenia

ˆ dominują statyczne materiały dydak- tyczne i tradycyjne formy przekazu: pod- ręczniki, ćwiczenia, zeszyty itp.

Informacje zwrot- ne

ˆużywanie różnych metod, ale ponieważ uczący się jest oddalony od nauczyciela, najczęściej jest to forma pisemna

ˆnajczęściej jest to bezpośrednia komu- nikacja słowna

Pomoc ˆ z powodu braku bezpośredniego kon- taktu uczestnika kursu z nauczycielem pomoc jest bardziej potrzebna – znaczną rolę odgrywa wzajemna pomoc uczących się

ˆpomocy formalnej udzielają nauczycie- le w kontakcie bezpośrednim

ˆpomocy nieformalnej mogą udzielić in- ni uczniowie, znajomi lub członkowie ro- dziny

nauczycielaonline (ang.online teacher), e-moderatora (ang.e-moderator), e-tutora (ang.

e-tutor),online tutora (ang.online tutor), treneraonline (ang.online trainer), nauczycie- la edukacji zdalnej (ang.distance education tutor) czy asystenta uczenia się (ang.teaching assistant) (Sh´e i inni, 2019). Niektóre z tych nazw mogą nieść za sobą inne role bądź kłaść silniejszy nacisk na niektóre aspekty tych ról. Same funkcje oraz obowiązki nauczyciela online podlegają gwałtownym zmianom. Z dużą pewnością, wraz ze zmianami środowi- ska nauczania oraz pojawieniem się nowych technologii zmieni się również charakter roli nauczyciela online (Sh´e i inni, 2019). Sh´e i inni (2019) na podstawie analizy dostępnej literatury wyróżnili 10 głównych ról, w które może się wcielać nauczyciel edukacji zdalnej:

Tabela 1.4:Obecność metod behawioralnych (B) oraz konstruktywistycznych (K) w edukacji szkolnej i zdalnej. Opracowanie własne na podstawie: (Lubina, 2005)

Edukacja zdalna Edukacja szkolna

Organizacja pro- cesu kształcenia

(K)brak ram czasowych i dowolność or- ganizacji pacy studenta

(B)stały czas pracy (45 min. lekcje), sys- tematyczna i liniowa organizacja procesu kształcenia

Uporządkowanie treści

(B/K) zaplanowane działania mogą zo- stać uporządkowane w ciągi zadań (mo- duły, lekcje, bloki), ale nie muszą (K) uczeń może powtarzać lub pomijać wybrane treści

(B) treści kształcenia ułożone w ciągi przyczynowo-skutkowe

Przekazywanie wiedzy

(B) metody podawcze na multimedial- nym nośniku (np. prezentacja, film wi- deo, wykład, książki elektroniczne)

(B) tradycyjne metody podawcze (np.

podręczniki) Rola nauczyciela (K) brak bezpośredniego nadzoru na-

uczyciela (jego rola jest ograniczona do rozliczania terminowości i opiniowania wykonanej pracy), wymóg samodzielno- ści i aktywności studenta

(B) pełna kontrola nad procesem ucze- nia i odpowiedzialność za jego efekty le- ży po stronie nauczyciela

Kontrola przebie- gu nauczania

(B) pełny podgląd uczestnictwa (logi czasowe i jakościowe), możliwość genero- wania rozbudowanych raportów

(B) kontrola oparta o bezpośrednie sprawdzanie wiedzy oraz obecności na zajęciach

Ocena efektywno- ści uczenia

(B) rozbudowane formy testowania (np.

testy, interaktywne formularze, testy oparte o prezentacje multimedialne, pra- ce pisemne)

(B)regularne, pisemne lub ustne spraw- dzanie bieżącej wiedzy i umiejętności uczniów (np. poprzez sprawdziany i kart- kówki)

Nagrody i kary (B) wzmacnianie pozytywne „nagroda- mi” za poprawne wykonany element i/lub karanie za jego niewykonanie lub nieprawidłowe wykonanie

(B) system oceniania (szkolna skala ocen)

– Rola kierownika (ang.managerial) – nauczycielonline może pełnić funkcje kierow- nicze, administracyjne oraz organizacyjne związane z prowadzeniem kursu online.

– Rola pedagoga (ang. pedagogical) – rola ta odnosi się zarówno do stosowania inte- raktywnych metod nauczania, jak i wsparcia poznawczego udzielanego uczniom.

– Rola społeczna (ang. social) – obejmuje zapewnienie uczniom przyjaznego środowi- ska, opiekę mentorską oraz wsparcie udzielane osobom uczącym się.

– Rola techniczna (ang. technical) – zadaniem nauczyciela online jest wsparcie ko- rzystania przez uczniów z technologii oraz wykorzystywanie technologii w związku z pedagogicznymi oraz administracyjnymi zadaniami nauczycielaonline.

– Rola doradcza (ang. assessor) – ocenianie oraz udzielanie informacji zwrotnych osobom uczącym się.

– Rola facylitatora (ang. facilitator) – rola ta związana jest z tworzeniem środowiska uczenia się, które stawia w centrum procesu uczenia się ucznia oraz z zachęcaniem osób uczących się do przejmowania odpowiedzialności za własną naukę. Facylitator monitoruje oraz prowadzi również interakcje uczniów.

– Rola eksperta ds. treści (ang. content expert) – nauczyciel online jest ekspertem, jeśli chodzi o wiedzę zawartą w kursie.

– Rola projektanta instruktażowego (ang.instructional designer) – przyjmując tę rolę, nauczyciel edukacji zdalnej projektuje środowisko uczenia sięonline.

– Rola badacza (ang. researcher) – rola ta związana jest z przeprowadzaniem badań związanych z treściami kursu oraz z zapewnieniem ich aktualności.

– Rola ewaluatora (ang.evaluator) – przyjmując tę rolę, nauczycielonline ocenia swoje działania oraz materiały i treści zawarte w kursie i proponuje ulepszenia.

Jak podają Sh´e i inni (2019), trzy ostatnie ze wskazanych ról (rola projektanta in- struktażowego, badacza i ewaluatora) nie muszą być wykonywane przez nauczycielaonli- ne i mogą być wykonywane przez innych członków personelu instytucji prowadzącej kurs edukacji zdalnej.

Zgodnie z analizą autorów, aby sprostać wymienionym powyżej rolom oraz sprawić, by uczenie online było jak najbardziej efektywne²², nauczanie zdalne powinno zawierać w sobie trzy elementy: obecność nauczyciela, facylitację procesu nauczania się oraz wspar- cie osób uczących się (Sh´e i inni, 2019). Obecność (ang.presence) jest wielowymiarowym konstruktem i sprowadza się do obecności poznawczej (ang. cognitive presence), społecz- nej (ang.social presence) oraz obecności w nauczaniu (ang.teaching presence) (Sh´e i inni, 2019, s. 33). W praktyce odnosi się to do zachęcania do kontaktu między studentami oraz studentami i nauczycielami (obecność społeczna), podkreślania czasu potrzebnego na wykonanie zadania i administrowania środowiskiem online (obecność w nauczaniu) oraz zapewniania klarowności treści edukacyjnych (obecność poznawcza) (Sh´e i inni, 2019).

Drugi kluczowy aspekt efektywnego kursu online związany jest z facylitacją, czyli zachę- caniem do współpracy oraz angażowaniem uczniów dzięki zadaniom stanowiącym dla nich wyzwanie oraz z komunikowaniem oczekiwań związanych z efektami nauczania (Sh´e i inni, 2019). Wspieranie studentów związane jest natomiast z zachęcaniem ich do aktywnego uczenia się, zapewnieniem uporządkowanej i istotnej treści kursu oraz szybkiej informacji zwrotnej, jak również z respektowaniem tego, że uczniowie różnią się sposobami uczenia się i posiadają różnorodne talenty (Sh´e i inni, 2019).

Rola nauczyciela w kursieonline jest bardzo wymagająca. Jest to rola, która podatna jest również na zmieniający się świat edukacji. Wraz z nową technologią mogą pojawić się nowe role i wymagania wobec nauczycielaonline. Pomimo że w nauczaniu zdalnym to osoba ucząca się przejmuje odpowiedzialność za swoje uczenie się, osoba wspierająca ten proces ma bardzo duże znaczenie. Warto zauważyć, że nawet gdy w kursie nie występuje bezpośredni kontakt z nauczycielem (np. poprzez wiadomości czy forum), nauczyciel często pełni w nim inną rolę związaną z opracowaniem treści edukacyjnych i instruktażowych, administracją czy ustaleniem sposobu oceny efektów edukacyjnych.

22Pojęcie efektywności w pedagogice nie jest ujmowanie jednoznacznie, a zagadnienie związane z jej po- miarem jest wciąż problemem otwartym. Furmanek (2012) ujmuje efektywność pedagogiczną jako miarę działalności człowieka, której najistotniejszymi komponentami są osoby nauczyciela i ucznia, a czynni- ki, które mogą modyfikować jej wielkość to: a) procesy wychowania, uczenia się i nauczania, b) treści, c) metody, d) formy organizacji pracy, e) infrastruktura pedagogiczna. W literaturze oraz praktyce peda- gogicznej rozwinęły się dwa sposoby rozumienia pojęcia efektywności: węższy i szerszy (Furmanek, 2012).

W rozumieniu węższym efektywność pedagogiczna dotyczy pomiaru stopnia realizacji założonych celów pe- dagogicznych (opanowania nowych treści, nowych umiejętności, zmiana postaw). W rozumieniu szerszym efektywność pedagogiczna związana jest ze stopniem realizacji naczelnych celów dydaktycznych i stanowi miarę jakości procesu dydaktycznego. Furmanek (2012) przyjmując za wyróżnik znaczenie pomiaru efek- tywności dla systemu edukacji wyróżnia dodatkowo efektywność wewnętrzną i zewnętrzną. Ta pierwsza ma miejsce w obrębie systemu dydaktycznego i dotyczy efektywności stosowanych procesów uczenia się i nauczania. Powala na ocenę trafności stosowanych rozwiązań czy wprowadzonych działań naprawczych.

Efektywność zewnętrzna związana jest z pomiarem efektów takich działań, ale ocenianych po tym, gdy jed- nostka opuści system edukacji. Dotyczy ona więc efektywności różnych form edukacji zawodowej i mierzona jest poprzez badania losów oraz karier zawodowych absolwentów.